Dolaylı Tümleç Konu Anlatımı

Zarf Tümleci

Yön, zaman, sebep, miktar ve şart bildirerek yüklemi tamamlayan ve yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde?” gibi sorulara cevap veren söz ya da söz öbekleri cümlede zarf tümleci olarak kullanılırlar.

Örnek:

• Yarın seni almaya geleceğim. (Buradaki yarın sözcüğü ne zaman sorusunun cevabı olduğu için zarf tümleci görevinde bulunmaktadır.)
• Bursa’ya varmamıza az kaldı. (Buradaki az sözcüğü ne kadar sorusunun cevabı olduğu için zarf tümleci görevindedir.)

Not: Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri vb.” sözcükler, yalın halde kullanıldığında zarf tümlecidir.

Örnek:

• Başını yukarı kaldırdı.
• Birden ileri fırladı.

Edat Tümleci

Cümle içerisinde yüklemin neyle, kiminle ve hangi amaçla yapıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci denir. Yükleme sorulan “ne ile, ne için, kiminle, kimin için” sorularıyla bulunur.

Örnek:

• Bu konuşmayı dostlarıyla yapmış. (Cümle içindeki dostlarıyla sözcüğü kiminle sorusunun cevabı olduğu için edat tümleci görevindedir.)
• Her şeyi senin için yaptım. (Buradaki senin için söz öbeği, ne için sorusunun cevabı olduğundan cümle içinde edat tümleci görevinde bulunmaktadır.

1. Ara Söz

Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak cümleye giren, iki virgül veya iki kısa çizgi arasında yer alan ve bazen bağımsız olarak da cümleye girebilen sözcük ya da sözcük gruplarına ara söz denir.

Örnek:

• Dün akşam İstanbul’a, babasının yaşadığı şehre, gitmiş. (Dolaylı Tümleç)
• Beni, en sevdiğin arkadaşını, kıracak mısın? (Nesne

Not: Yukarıdaki örneklerde de olduğu gibi ara sözler cümle içinde özne, nesne ve dolaylı tümleç gibi görevlerde bulunurlar.

Cümlenin Ögelerini Bulma

Yüklem: Cümle içinde yüklemi bulmak için herhangi bir soru yoktur.

Özne: Yükleme sorulan ‘’kim ve ne’’ soruları ile bulunur.

Nesne: Yükleme sorulan ‘’kimi, ne, neyi’’ soruları ile bulunurlar.

Dolaylı Tümleç: Yükleme sorulan ‘’kime, kimde, kimden; nereye, nerede, nereden; neye, neyde, neyden” gibi sorularla bulunur.

Zart Tümleci: Yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne kadar, ne şekilde’’ soruları ile bulunurlar.

Edat Tümleci: Yükleme sorulan ‘’ne ile, ne için, kiminle, kimin için’’ soruları ile bulunurlar.

Ögelerine Ayrılmış Cümleler Örnek

• Yaz gelince, Antalya’ya gideceğiz.

Gideceğiz: Yüklem

Yaz gelince: Zart Tümleci

Antalya’ya: Dolaylı tümleç

Not: Ayrıca bu cümlede ‘’biz’’ gizli özne konumundadır.

• Arkadaşım bu akşam kitabımı getirecek.

Gelecek: Yüklem

Arkadaşım: Özne

Bu akşam: Zarf Tümleci

Kitabımı: Belirtili Nesne

Cümlenin Ögeleri Örnek Test Soruları

1-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi özne ve yüklemden oluşmaktadır?

A) Ben kendi şehrimin havasını tanımaz mıydım?

B) Duyulduğundan emin olmak için biraz bekledi.

C) Düşmemek için bir ağaca yaslandım.

D) Kırışıklıklar içindeki esmer yüzü açıktı.

E) Bakışları beni delerek geçti.

2-) Aşağıdaki cümlelerden hangisi ögelerine yanlış ayrılmıştır?

A) Gölgelerin enine kestiği/sokağın ıssızlığında/biraz daha/yürüdüm.

B) Cıvıl cıvıl sesler gelmeye başlayınca / kulak kabarttım.

C) Sağa sola dağılmış çocukların haykırışları / bitecek gibi / görünmüyordu.

D) Utançtan kıpkırmızı, terden sırılsıklam ve korkudan titreyerek / koştular / içeri.

E) Dersliğin açık kapısından / içeri / uzattım / başımı.

Yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi yapan, yüklemin bildirdiği durumu üzerine alan ögeye özne denir.
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde cümle içinde özneye yer verilmemiştir?

A) Bu sabah arkadaşlar Ayşe'yi ziyarete gitmişler.
B) Yıllar önce bu şarkıyı beraber söylemiştik.
C) Öğretmen tahtaya küçücük bir daire çizdi.
D) Sınıf arkadaşları yaptığı her harekete gülüyorlardı.

Yüklem, cümlede yargı bildiren sözcük ya da sözcük grubu hâlinde bulunabilir.
Aşağıdakilerin hangisinde yüklem bir söz öbeği değildir?

A) Toprak devletin temelidir.
B) Bencillik, dostluğun zehridir.
C) Çalışmak, düşünmek hayattır.
D) Vatan bir milletin evidir.

Uzun yapraklarından damlayan yağmur sularıyla kendine gelen sarmaşık dikkatini çekmişti çocuğun.
Bu cümlenin öznesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çocuğun
B) Uzun yapraklarından damlayan
C) Yağmur sularıyla kendine gelen sarmaşık
D) Uzun yapraklarından damlayan yağmur sularıyla kendine gelen sarmaşık

Cümlede yargı bildiren sözcük ya da sözcük gruplarına yüklem denir. Özne, fiil cümlelerinde işi yapandır. İsim cümlelerinde ise bir eylem bulunmadığı için yüklemin bildirdiği durumda olandır.
Bu açıklamalara göre;
I. Derin duygulara sahip insanların acıları büyüktür.
II. İnsanın derdi paylaştıkça azalır.
III. Başkalarının duygularını anlamayan insan anlayışsızdır.
IV. Gittiğimiz bu yolun sonu da görünüyor.
numaralanmış cümlelerden hangisi yalnızca özne ve yüklemden oluşmamıştır?

A) IV    B) III    C) II    D) I

Dolaylı Tümleç Nedir?

Dolaylı Tümleç, &#;-E, -dE, -dEn&#; eklerini alarak cümlenin, dolayısıyla yüklemin anlamını, &#;fiilin, çıkma (uzaklaşma), bulunma ve yönelme (yaklaşma) bakımlarından ilgili olduğu yer&#; yönünden tamamlayan öğedir. Yer tamlayıcısı da denir.

• Biz yazları köye gideriz; sahil lüksümüz yok bizim.
• Nice tarihî eserler sular altında bırakılıyor.
• Buğdayı çiftçiden hep ucuza alırlar.
• Baş ucumdaki lâmbayı yakıp saate baktım.
• Büyük bir boşlukta bozuldu büyü.
• Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu.
• Başımız üstünden yorgun bulutlar geçer.

» Yaklaşma ve uzaklaşma ekli yer tamlayıcıları isim cümlelerinde çok az bulunur. Bulunma ekli yer tamlayıcıları ise her cümlede bulunabilir.

• Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.
• Hâlbuki bu sergilerin getireceği sanat ve güzellik terbiyesine bilhassa biz muhtacız.

» Dolaylı tümleç, yükleme sorulan &#;nereye?, nerede?,  nereden?, kime?, kimde?, kimden?, neye?, nede?, neden?&#; sorularının cevabıdır.

• Bunları babana sormalısın.  (Kime?)
• Aradığınız kitapları sahafta bulursunuz. (Nerede?)
• Tebeşir kireçten yapılır.  (Neden?)

Türü:

» İsim cinsinden bütün kelimeler ve kelime grupları dolaylı tümleç olabilir.

• Kuleye çıkınca, sabah güneşinin henüz dağılmadığı hafif sislerle örtülü ufka dikkatle baktı.
• Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu.
• Ayağını toprağa basmaktan ürküyordu.

» Yer soran soru kelimeleri de dolaylı tümleçtir?

• Bu elbiseyi nereden aldınız?
• Benim kalemim kimde kalmış?

Sayısı:

» Bir cümlede birden fazla aynı veya farklı cinsten yer tamlayıcısı bulunabilir. 

• Ormanlardan, derelerden, köprülerden, tepelerden, uçurumlardan şimşek gibi geçti.
• Gökalp ve arkadaşları, hem edebî eserlerinde, hem de Türkçeyi sadeleştirmek için ortaya koydukları prensiplerde halka yöneldiler.

» Bazı yer tamlayıcıları kendinden önceki yer tamlayıcısının açıklayıcısıdır.

• Her tarafta, yükselen otların kenarlarında, kırların en tenha ve göze görünmez noktalarında başlı başına tam bir güzellikle açılmış, belki renkleri biraz soluk kır çiçekleri vardı.

Ayrıca bakınız ⇒

CÜMLENİN ÖGELERİ