Jasp Indir

[1]

Faktör Analizi ve Güvenilirlik Analizi

[2]

Niçin faktör analizi?• Sosyal bilimciler çoğunlukla doğrudan ölçülemeyen gizli değişkenleri ölçmeye çalışırlar. • Tükenişi doğrudan ölçemeyebilirsiniz ama bunun birçok boyutu var (motivasyon, stres düzeyi, kişinin yeni fikirleri olup olmaması vs.)• Başka bir deyişle bu değişkenler acaba tek bir değişkenle (tükeniş) ilgili olabilir mi?• Faktör analizi değişken gruplarını/kümelerini saptamak için kullanılır

[3]

Faktör analizinin kullanım alanları• Bir dizi değişkenin yapısını anlamak (ör., Spearman ve Thurstone FA’yı “zeka” kavramını anlamak için kullanmışlar)• Tek bir değişkeni (ör., tükeniş) ölçmek için anket geliştirmek• Özgün bilgiyi olabildiğince koruyarak veri setini azaltmak

[4]

Faktör Analizi4• Faktör analizi, birbirleriyle ilişkili çok sayıdaki değişkeni az sayıda, anlamlı ve birbirinden bağımsız faktörler haline getiren ve yaygın olarak kullanılan çok değişkenli istatistik tekniklerden biridir.• Faktör analizi yöntemlerinden, faktörlerin elde edilmesinde en yaygın olarak kullanılan Temel Bileşen Analizidir (Principal Component Analysis – PCA) • Bu durum böylece devam eder. Burada önemli nokta analiz sonucunda elde edilen faktörler arasında korelasyon olmamasıdır, faktörlerin orthogonal olmasıdır

[5]

Faktörlerin Elde Edilmesi5• Amaç değişkenler arasında ilişkileri en yüksek derecede temsil edecek az sayıda faktör elde etmektir• Özdeğer istatistiği 1’den büyük olan faktörler anlamlı olarak kabul edilir.• Scree test grafiği (çizgi grafiği) her faktöre ilişkin toplam varyansı gösterir. Grafiğin yatay şekil aldığı noktaya kadar olan faktörler, elde edilecek maksimum faktör sayısı olarak kabul edilir• Her ilave faktörün toplam varyansın açıklanmasına katkısı %5’in altına düştüğünde maksimum faktör sayısına ulaşılmış demektir.• Joliffe Kriteri: 0,70’in altındaki tüm faktörler modelden çıkarılır• Varyansın %90’ını açıklayan faktör sayısı yeterli kabul edilir

[6]

Faktör Rotasyonu6• Faktör rotasyonunda amaç, isimlendirilebilir ve yorumlanabilir faktörler elde etmektir. Rotasyonda en çok kullanılan yöntem orthogonal rotasyondur. Orthogonal rotasyonda elde edilen faktörler birbirleri ile korelasyon içinde değildirler.• Orthogonal olmayan (Obligue) rotasyonda faktörler birbirleri ile korelasyon içerisindedirler. Başka bir değişle bağımsız değildirler.• Orthogonal rotasyonda üç teknik kullanılır. Bunlar sırasıyla varimax (en çok kullanılan tekniktir), equamax ve quartimax’dır. Promax ve Direct Oblimin yöntemleri ise oblique rotasyon yapılmak istendiğinde kullanılan tekniklerdir. Veri seti çok büyükse Promax rotation, Direct Oblimin Rotation’a tercih edilir.

[7]

Faktörlerin İsimlendirilmesi7• Faktörler teoriye ve uygulamaya uygun bir şekilde araştırmacı tarafından isimlendirilmelidir• Analyze > Dimension Reduction > Factor seçeneklerini seçip faktör analizi menüsünü açılır• Gerekli ise ters kodlamalar yapılır• Descriptive menüsü altında KMO and Bartlett Test of Sphericity seçilir• Extraction menüsü altında PCA – Principal Component Analysis seçilir• Unrotated Factor Solution ve Scree Plot seçilir• Rotation menüsü altında varimax rotasyonu seçilir• Options menüsü altında replace missing values with mean seçeneği seçilir• Coefficient display format sorted by size olarak belirlenir

[8]

Korelasyon matrisiKonuşma 1Soyal Becerilerİlgi Konuşma 2Bencil YalanKonuşma 1 1,Sosyal beceriler0, 1,İlgi 0, 0, 1,Konuşma 2 0, -0, 0, 1,Bencil -0, 0, -0, 0, 1,Yalan 0, 0, 0, 0, 0, 1,Birbiriyle ilişkili iki değişken kümesi var; Bu kümeler ortak bir boyutu ölçüyor olabilir. Koyu olanlar anlamlı

[9]

Faktörlerin matematiksel gösterimiYi = (b0 + b1X1 + b2X2+…bnXn)+ ei Faktöri = b1Değişken1 + b2Değişken2+ …bnDeğişkenn) + ei Sosyalliki = b1Konuşma 11 + b2TopBeceriler2+ b3İlgi3+ b4Konuşma 24+ b5Bencillik5+ b6Yalancılık6) + ei Sencilliki = b1Konuşma 11 + b2TopBeceriler2+ b3İlgi3+ b4Konuşma 24+ b5Bencillik5+ b6Yalancılık6) + eiÖrnek: Sosyalliki = 0,87*Konuşma 11 + 0,96*TopBeceriler2+ 0,92*İlgi + 0,00*Konuşma 2 + 0,10*Bencillik + 0,09*Yalancılık) + ei Sosyallik faktörü için ilk üç b değeri yüksek, diğerleri düşüfunduszeue.info bu üç değişken sosyallik faktörü için çok önemli. Bu formülle Konuşma 1, TopBeceriler vd. değerleri (diyelim 1 ile 10 arasında) verilen bir kişinin sosyallik faktörü hesaplanabilir (basit yöntem). Regresyon yöntemi ise değişkenlerin kendi aralarındaki başlangıç korelasyonlarını da hesaba katarak faktör skorunu hesaplar.

[10]

Faktörlerin keşfedilmesi• Çeşitli yöntemler var.• İki önemli nokta:– Örneklem bulgularını genellemek mi istiyorsunuz? (çıkarımsal yöntem)– Yoksa verileri incelemek veya spesifik bir hipotezi test mi etmek istiyorsunuz? (doğrulayıcı faktör analizi)

[11]

Faktör analizi – Temel bileşen analizi• FA verilerdeki belirleyici boyutları ortaya çıkarır ve dolayısıyla ortak varyansla ilgilidir.• TBA ise özgün verileri bir dizi doğrusal değişken olarak kabul edip her değişkenin temel bileşene katkısını ortaya çıkarmaya çalışır (MANOVA ve diskriminant analizine benzer)• Birbirinden pek farklı değil.

[12]

Grafik• Her eigen değeriyle (y ekseni) ilgili olduğu faktörün (x ekseni) grafiği çizilir (scree plot)Kırılma noktasıGenellikle az sayıda faktörün Eigen değeri yüksek olur. Bazıları 1’in üzerinde olan tüm faktörlerin kabul edilmesini öfunduszeue.infoör seçiminde başka yöntemler de varAtılan her faktör ortak varyansın daha azının açıklanması anlamına funduszeue.info PlotComponent NumberEigenvalue

[13]

Faktör rotasyonu örneği• Akademisyenlerde alkolizm ve başarı• İlk faktör alkolizmle ilgili değişkenler kümesi kadeh sayısı, bağımlılık ve obsesif kişilik• İkinci faktör başarıyla ilgili değişkenler maaş, statü ve yayın sayısı• Başlangıçta kırmızı noktalar faktör 2’ye (başarı) yüklenmiş, mavi noktalar faktör 1’e (alkolizm)• Eksenler döndürülünce (noktalı çizgiler) değişken kümeleri en ilgili oldukları faktörle kesişirler.• Döndürmeden sonra değişken yüklemeleri ilgili faktör üzerine maksimize edilir, ilgisiz faktör üzerine minimize edilir.• İlgisiz rotasyon (soldaki şekil) faktörleri birbirinden bağımsız olarak döndürmeyi ifade eder. Döndürmeden önce tüm faktörler bağımsızdır. (Döndürmeden sonra eksenler birbirine dik)• Eğik rotasyondaysa faktörlerin birbiriyle ilişkili olmasına izin verilir (sağdaki şekil) • Hangi döndürme yönteminin kullanılacağı faktörlerin birbiriyle ilgili ya da bağımsız olması konusunda sağlam kuramsal nedenler olmasına bağlı• Alkolizmin başarıdan tamamen bağımsız olduğunu söyleyemeyiz (yüksek başarı -> aşırı stres -> alkol tüketimi)

[14]

Faktör rotasyonu gösterimiFaktör 1 (alkolizm)Faktör 2 (başarı)Faktör 1 (alkolizm)Faktör 2 (başarıİlgisiz (orthogonal) rotasyonEğik (oblique) rotasyon

[15]

SPSS’te faktör rotasyonu• Üç ilgisiz rotasyon (varimax, quartimax ve equamax)• İki eğik rotasyon (direct oblimin ve promax)• İlk analiz için varimax’ı seçmekte yarar var (faktörlerin yorumlanması basit)

[16]

Faktör yüklemelerinin önemi• Korelasyon ya da regresyon katsayısı kullanılır• Araştırmacılar 0,3’ü önemli sayıyorlar • Ama örneklem büyüklüğü de önemli (p = 0,01 için)– Örneklem büyüklüğü 50 için 0, anlamlı– Örneklem büyüklüğü için 0, anlamlı– Örneklem büyüklüğü için 0, anlamlı– Örneklem büyüklüğü için 0, anlamlı– Örneklem büyüklüğü için 0, anlamlı– Örneklem büyüklüğü için 0, anlamlı• Bir değişkenin bir faktördeki varyansın ne kadarını açıkladığını bulmak için faktör yüklemesinin karesi alınır• Bazıları faktör yüklemesi 0,4 (varyansın %16’sını açıklıyor) ve üzeri olanların alınmasını öneriyor

[17]

Örnek: Anket geliştirme (SPSS kaygısı)23 önerme, 5’li Likert ölçeği (1: Kesinlikle katılıyorum, 5: -Kes. katılmıyorum)

[19]

Veri İnceleme• Değişkenler arasındaki korelasyonlara bakılmalı• Başka hiçbir değişkenle arasında korelasyon olmayan (katsayı sıfır) değişken çıkarılmalı• Bir başka değişkenle 0,9 veya üzeri korelasyon (multicollinearity) ile mükemmel korelasyon (singularity) olan değişkenler de çıkarılmalı

[20]

SPSS’te Faktör AnaliziMönüden Analyze Data Reduction Factor seçilir. Analizde yer alması istenen değişkenler atanır.

[21]

Descriptives (Tanımlayıcı istatistikler)

[23]

RotasyonFaktörler birbirinden bağımsızsa varimax seçilir. Bilgisayarın en iyi çözümü bulmak için maksimum tekrar sayısı

[24]

Factor ScoresVeri editörüne her deneğin her faktörle ilgili skorlarını kaydeder. Daha sonraki analizler için yararlı olabilir (ör., belli faktörler için yüksek skoru olan denekler)Anderson-Rubin yöntemi faktörlerin ilgisiz olduğunu varsayıyor (ilgiliyse Regression seçilmeli)

[25]

OptionsEksik veriler funduszeue.infoğişkenlerin katsayıların büyüklüğüne göre sıralanması0,4’ten yüksek faktör yüklemesi olanların seçilmesi

[26]

Tanımlayıcı istatistikler

[27]

Korelasyon matrisiDeğişkenler arasındaki Pearson korelasyon katsayılarıDeterminant = 0, > 0, olduğundan multicollinearity Sorunu yok

[28]

Korelasyon matrisi – istatistiksel anlamlılık

[29]

KMO ve Bartlett testiKMO and Bartlett's Test,,,Kaiser-Meyer-Olkin Measure of funduszeue.info funduszeue.infott's Test ofSphericityKMO testi örneklem büyüklüğünün uygunluğuyla ilgili. 0,93 bu veriler için faktör analizinin mükemmel bir biçimde kullanılabileceğini gösteriyor (0,,8 iyi, 0,,7 arası orta, en az 0,5 olmalı)0,5’ten küçükse daha fazla veri toplanmalıBartlett testi özgün korelasyon matrisi kimlik matrisi (tüm korelasyon katsayıları sıfır) ile aynıdır boş hipotezini test ediyor. Bu test anlamlı olmalı –ki burada öyle- çünkü aksi takdirde değişkenler arasında ilişki olmadığı anlamına gelir

[30]

Örneklem büyüklüğü• Örneklem büyüklüğü faktör analizi için oldukça önemli olup, örneklem yeterliliği için kullanılan ölçütlerden bir tanesi de KMO ölçütüdür. • Bu ölçüt, gözlenen korelasyo katsayıları büyüklükleri ile kısmi korelasyon katsayılarının büyüklükülerini karşılatıran bir indeks olup, bu değer 1’e yaklaştıkça örneklem yeterliliği yükselir (Özgür,). • Barlett’in Küresellik testi, korelasyon matrisinin birim matris olup olmadığını belirlemek için kullanılır. Böylelikle Kullanılan değişkenlerin birbirleriyle anlamlı ilişkiye sahip olduğu sonucuna varılır ki bu da faktör analizinin uygun yöntem olduğu anlamına gelebilir (Özgür,) • Faktör Analizi uygulamadan önce kullanılan örneklemin bu analize yeterliliğini ölçmek için yapılan geçerlilik analizinde, «Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi (measure of sampling adequacyKMO:0,) ve Barlett testi (Barlett’s Test of Sphericity) sonuçlarından yararlanılmış olup (yaklaşık Ki-Kare: , ve p:0,), bu veri için faktör analizinin uygunluğu kanıtlanmıştır» ibaresiyle ifade edilir. • Faktör analizi için ilgili ön koşullar sağlandıktan sonra hastaların algıladıkları hizmet kalitesi boyutlarını ortaya çıkarmaya yönelik olarak hazırlanan 43 değişkene varyans maksimizasyonuna dayanan varimax rotasyonlu temel bileşenler faktör analizi uygulanmıştır. Bu analiz sonucunda, özdeğeri 1’den büyük ve faktör ağırlıkları (yüklemeleri) 0,50’nin üzeri olan değerlerin dikkate alındığı Faktör bulundu.

[31]

Anti-image matrisiBu matristeki çapraz ilişki katsayıları 0,5’in üzerinde olmalı, 0,5’ten küçük olanlar çıkarılıp test yeniden yapılmalı.

[32]

Factor extractionTotal Variance Explained7, 31, 31, 7, 31, 31, 3, 16, 16,, 7, 39, 1, 7, 39, 3, 14, 30,, 5, 44, 1, 5, 44, 2, 11, 41,, 5, 50, 1, 5, 50, 1, 8, 50,, 4, 54,, 3, 58,, 3, 62,, 3, 65,, 3, 68,, 3, 71,, 2, 74,, 2, 77,, 2, 80,, 2, 82,, 2, 85,, 2, 87,, 2, 89,, 1, 91,, 1, 93,, 1, 95,, 1, 96,, 1, 98,, 1, ,ComponentTotal % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings Rotation Sums of Squared LoadingsExtraction Method: Principal Component funduszeue.infoör çıkarmadan önce, sonra ve rotasyondan sonra funduszeue.infoalues 1’den büyük olan 4 faktör funduszeue.info faktör varyansın yaklaşık %32’sini açıklıfunduszeue.infoon faktörlerin göreli önemini eşitliyor (faktör 1’in katkısı %32’den %16’ya düşüyor).4 faktör toplam varyansın yaklaşık yarısını açıklıyor. önce Rotasyondan sonra

[33]

Ortak varyansFaktör çıkarmadan önceki ve sonraki ortak funduszeue.info sütundaki tüm değerler 1, çünkü temel bileşen analizitüm varyansın ortak olduğunu varsayıfunduszeue.infoör çıkarmadan sonra varyansın ne kadarının ortak olduğu konusunda daha iyi bir fikrimiz oluyor. Örneğin, 1. Soruyla ilgili varyansın %43,5’i funduszeue.info değeri 1’den küçük olan faktörler atıldığı için bilgi kaybı var. Mevcut 4 faktörün varyansın tümünü açıklaması mümkün değil, ama bir kısmını açıklıyor

[34]

4 components extracted.a. 0,4 ve üzeri faktör yüklemeleri bu matriste yer alıyor (0,4’ün altında olanlar boş bırakılmış). Rotasyondan önce çoğu değişkenler ilk faktörle ilişkili. SPSS 4 faktöre karar verdi. AmaBu hususu SPSS’e bırakmamak lazım (örneklem büyüklüğü, Eigenvalue’nun 1 yerine 0,7’den büyük olması, değişken sayısıvs. bu sayıyı etkiler. Scree plot’a bakmakta yarar var. Grafik ya 2 ya da 4 faktör olabileceğini gösteriyor. 2 olmasına karar verilirse analizin yeniden yapılması lazıfunduszeue.info PlotComponent NumberEigenvalue

[35]

Reproduced correlationsGözlenen veriye değil, modele dayanıyor. Çapraz değerleri gözlenen verilerle (slayt 34) karşılaştırınız. 1. ve 2. sorular arasındaki gözlenen verilere dayalı korelasyon -0, (slayt 29). Modelde (bu slayt) ise -0, Aradaki fark tablonun altındaki “Residual” kısmında veriliyor.

[36]

ResidualsArtıkların %50’sinden fazlası 0,05 ve üzeri değerlere sahipse kaygılanmak gerekli (burada %33’ü; sorun yok).

[37]

Rotation Method: Varimax with Kaiser funduszeue.infoon converged in 6 iterations.a. Rotasyondan önce çoğu değişkenler ilk faktörle ilişkiliyken rotasyondan sonra daha dengeli hale funduszeue.info sonraki adım faktörleri oluşturan değişkenlerin ortak teması olup olmadığına bakmak. Örneğin, Faktör 1 bilgisayarKorkusuyla, faktör 2 istatsitik korkusuyla, faktör 3 matematikKorkusuyla, faktör 4 arkadaşların negatif değerlendirmelerinden korkmayla ilgili. Yani anketin dört alt ölçeği var. İki olasılık var: Ya SPSS kaygısı anketi SPSS kaygısını ölçmüyor ama bazı ilgili yapıları ölçüyor, ya da bu 4 alt bileşen SPSSKaygısının alt bileşenleri. SPSS hangisi olduğunusöylemiyor.

[38]

Bileşen Dönüştürüm MatrisiComponent Transformation Matrix, , , -,, -, , ,, -, -, ,, , -, ,Component 2 3 4Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser funduszeue.infomsiz faktör analistlerinin bu tabloyu görmezden gelmeleri öneriliyor!

[40]

Geçerlilik Analizi (Keşfedici Faktör Analizi)Faktör Yapısını KeşfetFaktör Yapısını DoğrulaFaktör AnaliziKeşfediciDoğrulayıcıSPSS AMOS

[41]

2- Güvenirlik Tanımı Güvenirlik, aynı şeyin bağımsız ölçümleri arasındaki kararlılıktır; Ölçülmek istenen belli bir şeyin, sürekli olarak aynı sembolleri almasıdır; Aynı süreçlerin izlenmesi ve aynı ölçütlerin kullanılması ile aynı sonuçların alınmasıdır; Ölçmenin, tesadüfî yanılgılardan arınık olmasıdır.

[42]

Güvenirlik Bileşenleriİç tutarlılık: Ölçek veya testtin içindeki maddelerin belli bir kavramsal yapıya sahip olması. Yani ölçek maddelerinin birbirleriyle ilişkili olarak aynı yapıyı ölçmelidir. İstikrarlılık: Ölçüm sonuçlarının aynı ve farklı koşullarda kararlılık göstermesi ve değişmemesidir. Temsil Edicilik: Testin aynı ana kütleye ait farklı örneklemlerde uygulandığında benzer sonuçlar vermesidir.

[43]

Güvenirlik Analizi Hesaplama YöntemleriAlfa Yöntemi (Cronbach Alfa Katsayısı) Ölçekte yer alan k sorunun varyanslan toplamının genel varyansa oranlanması ile bulunan ve 0 ile 1 arasında değerler alan Alfa katsayısı, bir ağırlıklı standart değişim ortalamasıdır. Cronbach Alfa Katsayısı, ölçekte yer alan k sorunun homojen bir yapıyı açıklamak üzere bir bütün oluşturup oluşturmadıklarını araştırır. Alfa Katsayısı, bireysel puanların k soru içeren bir ölçekte sorulara verilen cevapların toplanması ile bulunduğu durumlarda soruların birbirleri ile benzerliğini, yakınlığını, ortaya koyan bir katsayıdır.

[44]

Güvenirlik Analizi Hesaplama YöntemleriSorular arasında negatif korelasyon varsa Cronbach Alfa Katsayısı da negatif çıkar. Alfa’nın negatif çıkması, güvenirlik modelinin bozulmasına neden olur. Çünkü bu durumda ölçeğin toplanabilirlik varsayımı bozulmuş ve ölçek toplanabilir ölçek olmaktan çıkmış olur.

[45]

Güvenirlik Analizi Hesaplama YöntemleriAlfa katsayısının bulunabileceği aralıklar ve buna bağlı olarak da ölçeğin güvenirlik durumu aşağıda verilmiştir0,00 ≤ α < 0,40 ise ölçek güvenilir değildir, 0,40 ≤ α < 0,60 ise ölçek düşük güvenilirliktedir,0,60 ≤ α < 0,80 ise ölçek oldukça güvenilirdir, 0,80 ≤ α < 1 ,O0 ise ölçek yüksel derecede güvenilir bir ölçektir.

[46]

Guttman KatsayılarıBu yöntemde, tümü gerçek güvenirlik katsayısına eşit ya da ondan daha düşük değerler alan altı katsayı hesaplanır. Guttman katsayıları, güvenilirliği kovaryans ya da varyans yaklaşımı ile hesaplayan bir yaklaşımdır.

[47]

4- Paralel YöntemSoruların varyanslarının birbirine eşit olduğu varsayımını kullanan bu yöntemle En büyük benzerlik güvenirlik tahminleri yapılır. Tahminlerin verilere uygunluğu Ki- Kare ile test edilir

[48]

Kesin (Strict) Paralel YöntemBu yöntem ise, soru ortalamaları ve varyanslarının eşit olduğu varsayımına göre en büyük Benzerlik parametre tahminleri yapmayı amaçlayan bir yöntemdir. Burada da uyum için Ki-Kareden yararlanılır.

[49]

Güvenirlik Analizi Hesaplama YöntemleriBunlardan hangisinin kullanılacağı ile ilgili olarak şunlar söylenebilir: Soru (madde, item) istatistiklerine bakılır, eğer varyanslar birbirine eşit(homojen) ise alfa katsayısı ve paralel yöntemden elde edilen güvenirlik katsayıları ölçeğin güvenirlik katsayısı olarak kullanılır. Soruların varyansları homojen ve ortalamaları benzer ise, Kesin Paralel Yöntem ile elde edilen güvenirlik katsayılarını kullanmak gerekir.

[50]

Örnek UygulamaÖrnek olarak 20 sorudan oluşan bir başarı testi ile yapılan ölçümlerin güvenirlik analizini yapalım.Öncelikle sorular tanımlanır. Sonra sorulara verilen doğru cevaplar “1” yanlış cevaplar “0” olacak şekilde veri girişi yapılır. Data View ekranındaki iken güvenirlik analizi için aşağıdaki komutlar takip edilir.

[51]

Gerekli işaretlemeler yapıldığında aşağıda gösterilen Reliability Analysis penceresi açılır.

[52]

Ölçekteki maddeler Reliability Analysis penceresinde İtems kısmına aktarılır. Ekran aşağıdaki gibi görülür.

[53]

Ölçekteki maddeler Reliability Analysis penceresinde İtems kısmına aktarıldıktan sonra, Model bölümündeki ok işaretlenerek ilgilenilen model seçilir.

[54]

Uygun model seçildikten sonra Statistics işaretlenir. Örnek veriler için Alfa modeli uygundur. Bulunak alfa veriler “0 ve 1” şeklinde olduğu için KR’ye eşit olacaktır

[55]

Statistics işaretlendiğinde Reliability Analysis: Statistics ekranı açılır.

[56]

Descrriptive for: Reliability Analysis: Statistics penceresinde tanımlayıcı istatistiklerin analizlerin yada ilgili testlerin üzerinde yapılmasını istediğimiz üç seçenek vardıfunduszeue.info (Item)Ölçek (Scale)İçinden soru çıkarılmış ölçek (Scale if item delete)Buradan en son seçeneğin işaretlenmesi yeterli olacaktır.

[57]

Scale if item delete işaretlenip Continue seçilir Reliability Analysis ekranına dönülür. Bu ekranda OK seçilerek analiz çıktıları alınır.

[58]

Reliability Analysis ekranında OK seçilerek analiz çıktıları alınır.

[61]

Kaynaklar:• Tonta, Yasar, funduszeue.info ~tonta/courses/spring/bby/, e.t.

[62]

REGRESYON ANALİZİ• Regresyon analizi iki değişken arasında sebep-sonuç ilişkisini ararken, sebep-sonuç ilişkisini ortaya çıkarmaz. Meselâ, pazarlama personeli sayısı ile satışlar arasında bir sebep-sonuç ilişkisi arayabiliriz. İlişkinin varlığı ispatlanırsa, personel sayısı artıkça, satışların da artacağı anlamına gelmez. Bu ispat, sadece iki değişken arasında bir birlikteliğin olduğunu gösterir. 62

[63]

Basit Doğrusal Regresyon AnaliziDoğrusal regresyon analizi biri bağımlı, diğeri bağımsız değişken arasında nedensellik (illiyet) ilişkisi arayan bir analiz olup, değişkenler arasındaki ilişkiyi tahmin etmeye yarar. Regresyon analizi aşağıdaki sorulara cevap arar1. Bağımsız değişken, bağımlı değişkendeki değişimleri açıklıyor mu?2. Söz konusu bu ilişkinin matematiksel olarak yapısı ve formu nasıldır? 3. Bağımlı değişkenin tahminî değerleri nelerdir? 4. Bağımsız değişkene gözlem dışı bir değer verildiğinde, bağımlı değişkenin değeri ne olur? 5. Belli bir değişkenin ya da değişkenler setinin katkılarını değerlendirirken, diğer bağımsız değişkenler kontrol edilebilir mi?63

[64]

Basit Doğrusal Regresyon Modelinin AşamalarıSerpilme Diyagramının ÇizilmesiModelin KurulmasıParametrelerin TahminiStandart Regresyon Katsayılarının TahminiAnlamlılık TestiBirliktelik Anlamlılığının BelirlenmesiTahminin Doğruluğunun Test EdilmesiTüm Olarak Modelin TestiModelin Yorumlanması 64

[65]

Regresyon Modelinin Formülasyonu• Regresyon analizi iki değişken arasında fonksiyonel bir ilişkiyi açıklar. Böyle bir ilişkide bağımsız değişken X ile bağımlı değişken Y ile ifâde edilirse, iki değişken arasındaki fonksiyonel ilişki Y = f(X) şeklinde yazılabilir. X’e verilen Xi gibi bir değer yerine konulursa Y tahmin edilebilir.• Bu denklemde f(X) = Y olduğuna göre 0 bir sabit olup, X=0 iken regresyon doğrusunun Y ekseni üzerindeki başlangıç noktasıdır. f(X) = 0 + 1 Xi65

[66]

Bir Regresyon Modelinin Serpme Diyagramıy 4 8 12 16 20xxxxxxy = 10 + 2x66

[67]

Regresyon Modelinin Uygulanması• Yıllara Göre Bulak A. Ş.’nin Satışları ve Tutundurma HarcamalarıGözlemler Tutundurma HarcamalarıSatışlar 0 4 8 12 16 20 30Toplam 60

[68]

• Regresyon Denkleminin Hesaplanmasıxi yi xi20 10 04 18 -6 -2 12 36 4 14 -2 -6 12 4 36 26 2 6 12 4 36 22 6 2 12 36 4 30 10 10 0 0 x y xxi yyi yyxx ii 2xxi 2yyi

[69]

• Bu katsayıları = a + bx doğrusal denklemde yerine koyarsak, • Eğer firmamız hiçbir tutundurma faaliyetinde bulunmazsa, yâni, x=0 olursa, satışlarımız tahminen = + (10) = olur= +x69 xxyyxxbiii xbya

[70]

Çoklu Regresyon Analizi• Bir olayın sonuç olarak doğmasına sebep olan faktörler genelde birden fazladır. Onun için regresyon modelinde bir bağımlı değişkenle birden fazla bağımsız değişkenin ilişkisi aranabilir. Çoklu regresyon, basit regresyon gibi, pazarlama ile ilgili birçok soruya cevap bulabilir.• Satıştaki değişmeler; reklâm harcamaları, fiyatlar ve dağıtım düzeyleri gibi birden fazla bağımsız değişkenle açıklanabilir mi?• Pazar paylarındaki değişmeler; satış gücü hacmi (sayısı), reklâm harcamaları ve satış özendirme bütçesi ile açıklanabilir mi? Y = 0 + 1 X1+2 X2+3 X3+ +k Xk +70

[71]

• Örnek : 12 satış bölgesi olan Em ilaç firmasının bölgeler itibariyle satışları ve her bölgede çalışan eleman sayısı ile o bölgede kullanılan araba sayıları aşağıda verilmiştir. Bu bölgeler itibariyle satışlar ile eleman sayısı ve elemanların kullandığı satış arabası sayısı arasında bir ilişkinin varlığı araştırılmak istensin. 71

[72]

Bölgeler Aylık Satışlar (Y)Eleman Sayısı (X1)Araba Sayısı (X2)1 6 10 32 9 12 8 12 44 3 4 15 10 12 4 6 17 5 8 78 2 2 49 11 18 9 9 10 17 2 2

[73]

• SPSS paket programına bu veriler girildikten sonra “Analyze” komutundan “Regression” şıkkı seçilir. Buradan da “Linear” seçeneği tıklanır. “OK” denildiğinde çıktıda aşağıdaki sonuçları göreceğiz. Korelasyon KatsayılarıÇoklu korelasyon R R2 Düzeltilmiş R2 Standart hatâ Varyans Analizi SonuçlarıSerbestlik DerecesiKareler ToplamıKareler OrtalamasıRegresyon 2 Kalıntılar 9 F Değeri: Anlamlılık Düzeyi:

[74]

Denklemdeki DeğişkenlerDeğişkenler Katsayılar Standart HatâlarBeta (Standardize Edilmiş Katsayılar)t AnlamlılıkSabit x1 x2 Y = + x1 + x2• Yeni bir bölge açmak istediğimizi düşünelim. Bu bölgede 15 eleman çalıştırmak istediğimizi ve bu bölgeye sadece 6 araba tahsis edebileceğimizi düşünelim. Bu denkleme göre yeni bölgede satışlarımız tahminen olacaktır.y= + (15) + (6) = 74

[75]

Araba sayısının sabit kalması şartıyla, bir bölgeye alınan yeni bir eleman, aylık satışlarda muhtemelen artışa sebep olacaktıfunduszeue.infoı şekilde, Eleman sayısının sabit kalması şartıyla, bir bölgeye alınan ek bir yeni araba satışların aylık artmasına sebep olabilir. Her iki bağımsız değişken katsayılarının pozitif olması, bağımsız değişkenlerle bağımlı değişken arasındaki ilişkinin aynı yönde yâni, pozitif olduğunu göstermektedir.F değeri ’nin anlamlılık düzeyinde geçerli olması, modelin bir bütün olarak geçerli olduğunu ve iki bağımsız değişkenin, bağımlı değişkendeki değişmelerin %’ünü açıkladığını göfunduszeue.infoğımsız değişkenler x1 ve x2’e ait katsayıların t değerlerinin ve anlamlılık düzeylerinde geçerli olmaları, katsayıların da anlamlı olduğunu göstermektedir. Ancak eleman sayısını temsil eden x1’in t değeri olan ’nın, araba sayısını temsil eden x2’nin t değeri olan ’ten büyük olması, x2’ye nazaran, x1’in bağımlı değişkendeki değişmeleri daha iyi açıkladığını ispatlamaktadır. 75

[76]

BASİT DOĞRUSAL REGRESYON ANALİZİ( SIMPLE LINEAR REGRESSION ANALYSIS) Bağımsız Değişken (Independent Variable)Genellikle x ile gösterilir. Başka bir değişken tarafından etkilenmeyen ama y’nin nedeni olan yada onu etkilediği düşünülen (açıklayıcı) değişfunduszeue.infoğımlı Değişken (Dependent Variable)Genellikle y ile gösterilir. x değişkenine bağlı olarak değişebilen yada ondan etkilenen (açıklanan) değişkendir

[77]

• Bağımlı değişken sayısı tekdir. Ancak bağımsız değişken sayısı birden fazla olabilir. Eğer tek bağımsız değişken var ise “Basit Doğrusal Regresyon” iki ve daha fazla bağımsız değişken var ise “Çoklu Doğrusal Regresyon” adı verilmektedir. 77

[78]

ÖNEMLİ NOT: Bilimsel çalışmalarda herhangi bir modelleme çalışmasında genellikle çok değişkenli çalışılır. Burada anlatılan regresyon analizinin sadece tek değişkenli olduğu ve analizlerin burada bitmeyip modelin uygunluğuna ilişkin çok ileri yöntemler olduğu unutulmamalıdır

[87]

KORELASYON ANALİZİ• İki değişken arasındaki birlikteliği ve yönü belirlemek için en sık kullanılan istatistik yöntemi, korelasyon analizidir.• Korelasyon katsayısı bir oran olup, -1 ile +1 arasında bir değerdir. Katsayı pozitif ise, değişkenlerin biri artarken diğeri de artıyor; negatif ise, değişkenlerin biri artarken diğeri azalıyor demektir87

[88]

Korelasyon katsayılarıKuvvetli, (-) Orta (-) Zayıf (-) Kuvvetli, (+) Orta (+) Zayıf (+)-1<=r< -0,7 -0,7<=r<-0,,3<=r<0 0<r<=0,3 0,3<r<= 0,7 0,7<r<=+1