Etken Edilgen Nasıl Bulunur
Eylemde &#;at&#;
F&#;&#;L ÇATISI
Fiillerin özne ve nesnelerle olan ili&#;kilerine fiil çat&#;s&#; denir. Fiiller bu ili&#;kilerini çat&#; ekleriyle sa&#;larlar. Bu ekler ayn&#; zamanda fiilden fiil yapan eklerdir. Çünkü bu ekleri alan fiil kök ve gövdeleri yeni anlamlar kazan&#;r.
Fiil çat&#;s&#; fiil cümlelerinde incelenir. &#;sim cümlelerinde çat&#; aranmaz.
Yüklemi çekimlenmi&#; eylem ya da eylemsi olan bir cümlenin çat&#;s&#; incelenirken &#;u s&#;ra izlenir.
1.Önce yüklem ve özne bulunur.
2.Öznenin gerçek özne mi; yoksa sözde özne mi oldu&#;u saptan&#;r.
3.Yüklemin kip ve ki&#;i ekleri varsa at&#;l&#;r ve çat&#;da “-in, -il, -i&#; “ eki var m&#; ara&#;t&#;r&#;l&#;r.
funduszeue.info, edilgen, dönü&#;lü ve i&#;te&#; çat&#;l&#; eylemlerin özelli&#;iyle cümledeki eylem ya da eylemsinin özelli&#;i kar&#;&#;la&#;t&#;r&#;l&#;r.
A- ÖZNE-YÜKLEM &#;L&#;&#;K&#;S&#;
Eylemler özne ve yüklemin ili&#;kisi yönünden dörde ayr&#;l&#;r.
funduszeue.info çat&#;l&#; eylemler
funduszeue.info çat&#;l&#; eylemler
funduszeue.infon çat&#;l&#; eylemler “–( )l, -( )n”eklerini al&#;rlar.
3.Dönü&#;lü çat&#;l&#; eylemler “–( )l, -( )n”eklerini al&#;rlar.
4.&#;&#;te&#; çat&#;l&#; eylemler “-( )&#;, -le&#;” ekini al&#;rlar.
&#;u cümleleri inceleyelim:
funduszeue.info topu att&#;. at-t&#;
funduszeue.info topa at&#;ld&#;. at-&#;l-d&#;
funduszeue.info oyundan at&#;ld&#;. at-&#;l-d&#;
funduszeue.info hakemle tart&#;&#;t&#;. at-&#;&#;-t&#;
funduszeue.info ÇATILI EYLEMLER: Gerçek öznesi bulunan eylemlerdir. Özne bellidir ve i&#;i yapan gerçek varl&#;k odur. Ba&#;ka bir deyi&#;le: Gerçek öznesi olan ve gövdelerinde –( )n, -( )l, -( )&#; eki bulunmayan eylemlerdir.
· Önümüzdeki ay yurt d&#;&#;&#;na ç&#;kaca&#;&#;z. (Kim ç&#;kacak? –Biz.)
· Büyüleyici bir &#;&#;&#;k beni o tarafa çekti.
· Kar lapa lapa ya&#;&#;yor.
· Çocuklar oyun sahas&#;n&#;n yoklu&#;undan yak&#;n&#;yor.
· Hasan Amca yorgunluktan hemen uyudu.
· Evin içini güzelce temizledi.
· Eski resimlere dalg&#;n dalg&#;n bakt&#;.
· Ö&#;rencilerin hiçbirinde kitap olmad&#;&#;&#;n&#; gördüm.
· Minareyi çalan k&#;l&#;f&#;n&#; haz&#;rlar.
· “Yine bir sofrada &#;en &#;akrakt&#;k.
· Gün denizlerde sönerken bakt&#;k.
· Ve çobanlar gibi ate&#;ler yakt&#;k.”
· Hasan çocu&#;a ba&#;&#;rd&#;.
· Ablam çantas&#;n&#; bahçede buldu.
· Apartman sakinleri h&#;rs&#;z&#; dövdü.
· Ablam y&#;llarca anneme bakt&#;.
· Dünkü olay&#; herkes gördü.
· &#;n&#;aat&#; bitirince uzun süre dinlendi.
UYARI: Tabiat olaylar&#; (-l, -n eki alsalar bile) etken fiil olarak kabul edilir.
· P&#;r&#;l p&#;r&#;l bir güne&#; tepelerin ard&#;ndan do&#;du.
· Yine ye&#;illendi f&#;nd&#;k dallar&#;.
· Atatürk milletin al&#;nyaz&#;s&#;n&#; yeniden yazd&#;.
· Hava birden kararm&#;&#;t&#;.
funduszeue.info&#;LGEN ÇATILI EYLEMLER:
Cümlede öznesi bilinmeyen ya da bulunmayan, sözde öznesi olan fillere edilgen fiiller denir. Etken fiilin nesnesi olan ö&#;e, fiil edilgen yap&#;ld&#;&#;&#;nda özne durumuna geçer ve bu özneye “sözde özne” denir.
Edilgen filler, etken fiillere “-( )l, -( )n” yap&#;m ekleri getirilerek yap&#;l&#;r.
Etken Fiil Edilgen Fiil
Gitmek gidilmek
Atmak at&#;lmak
Silmek silinmek
Okumak okunmak
Çal&#;&#;mak çal&#;&#;&#;lmak
Ç&#;karmak ç&#;kar&#;lmak
Görmek görülmek
Binmek binilmek
&#;çmek içilmek
Almak al&#;nmak
Saymak say&#;lmak
Asmak as&#;lmak
**Baz&#; fiillere her iki edilgenlik eki de getirilerek katmerli edilgen fiil yap&#;labilir.
Beklenmek beklenilmek
Denmek denilmek
Yenmek yenilmek (ye-)
Söylenmek söylenilmek
&#;stenmek istenilmek
**Edilgen çat&#;l&#; fiillerin bildirdikleri hareket, i&#;, olu&#; veya durumdan etkilenen varl&#;&#;a “sözde özne” denir. Sözde özneler asl&#;nda nesnedir. Fiiller edilgenle&#;ince, nesneler de öznele&#;ir. Böylece edilgen çat&#;l&#; eylemlerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz.
- Ö&#;renciler gösteri için salonuhaz&#;rlad&#;. (Kim haz&#;rlad&#;? –Ö&#;renciler.)
- Gösteri için salon haz&#;rland&#;. (Haz&#;rlanan ne? –Salon. Haz&#;rlayan kim? –Yok.
- Çama&#;&#;rlar&#; dolaba kald&#;rd&#;.
- Çama&#;&#;rlar dolaba kald&#;r&#;ld&#;.
- Bütün foto&#;raflar&#; gözden geçirdi.
- Bütün foto&#;raflar gözden geçirildi.
- Ablam&#;n çantas&#; bulundu.
- H&#;rs&#;z yakaland&#;.
- Tarla sat&#;ld&#;.
- Çama&#;&#;rlar y&#;kand&#;.
- Bütün kitaplar kapland&#;.
- Sorunlar anla&#;&#;lamad&#;.
- Al&#;&#;veri&#; biraz önce yap&#;ld&#;.
- Araban&#; teybi çal&#;nd&#;.
- Arabalar birer birer arand&#;.
- Çiçekler özenle suland&#;.
- Ka&#;&#;tlar tek tek okundu.
- Ta&#;l&#;&#;a terlikler s&#;ralanm&#;&#;t&#;.
- Bula&#;&#;klar biraz önce y&#;kand&#;.
- Çocuk için bir kazak örüldü.
- Geçen y&#;lki vergiler bu y&#;l topland&#;.
- Grev günü çöpler soka&#;a dökülmü&#;.
- Semtimize bu y&#;l yeni parklar yap&#;l&#;yor.
- Bahçedeki a&#;açlar iki ayda bir suland&#;.
- H&#;rs&#;zlar her gün birer iki&#;er yakalan&#;yor.
- Bütün bilgiler gözden geçirildi.
- Bütün bu i&#;ler halledildi efendim.
- Bu ak&#;am a&#;abeyime k&#;z bak&#;lacak.
- Maç için bütün haz&#;rl&#;klar tamamland&#;.
- Kom&#;u köyden biçerdöver getirildi.
- Ürünler harmana getirildi.
- Toplant&#;dan önce herkes teker teker arand&#;.
- Bütün odalar yeniden temizlendi.
- Dünkü maçta o&#;lunun kolu k&#;r&#;lm&#;&#;.
- Bu i&#;i halletmek için siz görevlendirildiniz.
- Müze geçen hafta hizmete aç&#;ld&#;.
- Ders program&#; az önce da&#;&#;t&#;ld&#;.
- E&#;yalar&#;n ço&#;u dün gönderildi.
- Ona, yar&#;&#;maya kat&#;lmayaca&#;&#; söylenmi&#;.
- Avludaki odunlar&#;n hepsi k&#;r&#;ld&#;.
- Bu i&#; için bakanl&#;ktan para ayr&#;ld&#;.
- “Dadalo&#;lu, yar&#;n kavga kurulur,
- Öter tüfek davlumbazlar vurulur
- Nice koç yi&#;itler yere serilir,
- Ölen ölür kalan sa&#;lar bizimdir. (”Dadalo&#;lu)
- Dertler anlat&#;ld&#;, gülündü, a&#;land&#;.
UYARI: Edilgen ve dönü&#;lü fiiller “-l, -n” yap&#;m eklerini ald&#;klar&#;ndan birbiriyle kar&#;&#;t&#;r&#;labilir. Böyle durumlarda fiil “ba&#;kas&#; taraf&#;ndan” anlam&#;n&#; ta&#;&#;yorsa; edilgen, “kendi kendine” anlam&#;n&#; ta&#;&#;yorsa dönü&#;lüdür.
Okul binas&#; süslendi. (Okul binas&#; ba&#;kalar&#; taraf&#;ndan süslendi.→edilgen)
Damat, iyice süslendi. (Damat, kendi kendine süslendi. →dönü&#;lü)
1.A&#;a&#;&#;daki cümlelerden hangisinin yüklemindeki “-n” yap&#;m ekinin i&#;levi di&#;erlerinden farkl&#;d&#;r?
A) Önce duvardaki eski boyalar kaz&#;nd&#;.
B) Kurumaya yüz tutan çiçekler iyice suland&#;.
C) Belindeki a&#;r&#; nedeniyle iki gündür k&#;vran&#;yor.
D) Çitin demirleri çok iyi boyanmal&#;yd&#;.
( ÖO)
funduszeue.info cümlenin yüklemi edilgen çat&#;l&#;d&#;r?
A) Bahçedeki a&#;açlar iki ayda bir suland&#;.
B) Bütün gün evin etraf&#;nda doland&#;.
C) Çocuklar soba yan&#;nca &#;s&#;nd&#;.
D)&#;n&#;aat&#; bitince uzun süre dinlendi.
(FL/AÖL)
&#;&#;TE&#; F&#;&#;LLER:
Bu fiillerin bildirdikleri i&#;in birden fazla ki&#;i taraf&#;ndan yap&#;labilmesi gerekir. Eylemin birlikte veya kar&#;&#;l&#;kl&#; yap&#;lmas&#; söz konusudur. Fiil tabanlar&#;na –(i)&#; eki getirilir. (Baz&#; fiillerde –i&#; ekinin isimden fiil yapan –le ekiyle –le+&#; biçiminde kal&#;pla&#;m&#;&#; halde bulundu&#;unu görürüz.) &#;&#;te&#; fiiller genellikle nesne almazlar.
&#;&#;te&#; fiiller i&#;in yap&#;l&#;&#;&#;na göre iki grupta incelenir.
a) Kar&#;&#;l&#;kl&#; yap&#;lma bildirir:Yüklem durumundaki fiilin anlam&#;nda öznelerin, i&#;i birbirlerine kar&#;&#; yapt&#;klar&#; görülür.
Kar&#;&#;la&#;&#;nca selamla&#;&#;rd&#;k.
Hasretle kucakla&#;t&#;k.
Onunla dün yolda görü&#;tük.
Ortadaki elmalar&#; payla&#;t&#;lar.
Bu yazarla y&#;llarca yaz&#;&#;m&#;&#;.
Boksörler çok yaman dövü&#;tüler.(dönü&#;lüdür de)
Çocuklar maç&#;n ba&#;&#;nda tokala&#;t&#;lar.
Yar&#;n bulu&#;mak üzere sözle&#;tiler.
Yolcular biraz dertle&#;tiler.
Kavga eden arkada&#;&#;m benimle bar&#;&#;t&#;.
Onunla geçen gün tan&#;&#;t&#;k.
Konu&#;mac&#;lar uzun süre at&#;&#;t&#;lar.
E&#;itimin önemini tart&#;&#;t&#;k.
Ülke sorunlar&#;n&#; iyice tart&#;&#;t&#;k.(nesne alm&#;&#;)
Mahalle kahvesinde bulu&#;tular.
Bas&#;n mensuplar&#;yla taraftarlar gene fena halde kap&#;&#;t&#;lar.
Güre&#;çiler son kar&#;&#;la&#;malar&#;nda iyi güre&#;tiler.
Çocuklar kendi aralar&#;nda &#;akala&#;t&#;lar.
Bak&#;&#;mak, sava&#;mak, sözle&#;mek, didi&#;mek
b) Birlikte yap&#;lma bildirir: Bunlarda özneler i&#;i birbirlerine kar&#;&#; de&#;il hep birlikte yaparlar. Yani kar&#;&#;dan bir hareketin oldu&#;u görülmez.
Otobüsteki yolcular gülü&#;tü.
Bahçedeki ku&#;lar uçu&#;tu.
Çocuklar sa&#;a sola kaç&#;&#;t&#;.
Çocuklar ak&#;ama kadar ko&#;u&#;tular.
Herkes yeme&#;in ba&#;&#;na ü&#;ü&#;tü.
Kuzular otlar&#;n aras&#;ndan mele&#;iyor.
A&#;açtaki ku&#;lar ötü&#;tüler.
Bir parça ekme&#;i bölü&#;tüler.
Sabaha kadar bo&#; yere a&#;la&#;t&#;lar.
Bekle&#;mek, gülü&#;mek, kaç&#;&#;mak, s&#;&#;&#;&#;mak, dolu&#;mak, a&#;la&#;mak
c) A&#;amal&#;l&#;k anlatan eylemler: Baz&#; kaynaklarda “nitelikte i&#;te&#;lik” ad&#;yla i&#;te&#; s&#;n&#;f&#;na al&#;nan, olu&#; bildiren fiiller de vard&#;r. Ancak bunlarda herhangi bir i&#; bildirme olmad&#;&#;&#;ndan “i&#;te&#;” mant&#;&#;&#;na pek uygunluk görülmez. A&#;amal&#;l&#;k anlatan i&#;te&#; görünü&#;lü eylemler olarak adland&#;r&#;l&#;rlar.
Gel-i&#;-mi&#;, iyi-le+&#;-ti, usta-la+&#;-&#;yor, güzel-le+&#;-ti, yat-&#;&#;-t&#;, zengin-le+&#;ti, bronz-la+&#;-t&#;
Ta&#;la&#;-, esmerle&#;-, kal&#;nla&#;-,
Elleri çal&#;&#;maktan nas&#;rla&#;m&#;&#;.
Görmeyeli bir hayli güzelle&#;mi&#;.
Pantolonu yerde oturmaktan k&#;r&#;&#;m&#;&#;.
**“Okula bu sabah birlikte gittiler.”cümlesinde yüklem birlikte yap&#;lma bildirir, ancak biz buna i&#;te&#; diyemeyiz. Çünkü i&#;te&#; fiiller mutlaka “-&#;-“ ile bitmelidir.
***Yap&#;ca “-&#;-“ ile biten her fiil de i&#;te&#; de&#;ildir. Örne&#;in;
“Adam genç ya&#;&#;nda dünyay&#; dola&#;t&#;.”, “Otobüse yeti&#;tim.” cümlelerinde yüklem kar&#;&#;l&#;kl&#; ya da birlikte yap&#;lma anlam&#; vermemektedir.
DÖNÜ&#;LÜ F&#;&#;LLER:
Öznenin hem i&#;i yapt&#;&#;&#; hem de yapt&#;&#;&#; i&#;ten etkilendi&#;i fiillerdir. Dönü&#;lü fiiller etkendir. Yani özneleri gerçek öznedir. Fiil tabanlar&#;na “–l, -n” eki getirilir. &#;sim soylu kelimelere ” –len” eki getirilerek de olu&#;turulur.
- Ak&#;am için haz&#;rlan&#;yoruz.
- Ya&#;l&#; adam bir kenara büzüldü.
- Dü&#;man askerleri da&#;&#;n arkas&#;na çekildi.
- Ö&#;renciler kar&#;&#;m&#;za dizildi.
- Çocu&#;un annesi dövündü.
- Teyzemler, bu mahalleden ta&#;&#;nd&#;lar.
- Asker yedi koldan cepheye at&#;ld&#;.
- Aynan&#;n kar&#;&#;s&#;nda saatlerce tarand&#;.
- Banyodan ç&#;k&#;nca güzelce tarand&#;.
- Ö&#;retmen bu davran&#;&#;a çok sinirlendi.
- Yine s&#;navda birinci olmas&#;yla övünmü&#;.
- Kad&#;n o&#;lunun ölümüne çok üzülmü&#;.
- Adam bundan sonra ne yapabilece&#;ini dü&#;ünmü&#;.
- A&#;açlar birdenbire ya&#;land&#;.
- Avukat Han&#;m yar&#;nki davaya haz&#;rland&#;.
- Tatilden döndükten sonra derileri soyuldu.
- Çocuk uyan&#;nca uzun uzun gerindi.
- Kad&#;n, yorgunluktan duvara yasland&#;.
- Ö&#;retmen de oyunumuza kat&#;ld&#;.
- Müdür Bey, koltu&#;a iyice yasland&#;.
- Koca bina, gece yar&#;s&#; ans&#;z&#;n y&#;k&#;ld&#;.
- Olay&#; duyunca gözleri suland&#;.
- Adam renkli bir havluyla kuruland&#;.
- S&#;navda birinci olmas&#;yla övünüyordu.
- Yorgun oldu&#;u için bugün geç uyand&#;.
- Hava so&#;uyunca &#;ala sar&#;nd&#;.
- Abla, karde&#;ine k&#;z&#;nca odas&#;na kapand&#;.
- Konu&#;mac&#;n&#;n sözlerinden bütün çocuklar etkilendi.
- Böyle bir soruyla kar&#;&#;la&#;&#;nca sanatç&#; çok bozuldu.
- Konu&#;ma izni verilmeyince ö&#;renci çok üzüldü.
UYARI: Fiilleri çat&#; yönünden incelerken eklerine bakarak (-l, -n) hemen karar vermemek gerekir. Çünkü ayn&#; ekler farkl&#; türde çat&#; olu&#;turabilir. Fiillerin cümledeki anlamlar&#; önemlidir.
Bu hal&#; itina ile doku-n-mu&#;. (Edilgen)
Eliyle çiçe&#;e dokun-mu&#;. (Etken)
Ayr&#;l&#;rken a&#;la&#;t&#;lar. (&#;&#;te&#;)
Caddeler bayram için süslendi. (Edilgen)
Ablam dü&#;ün için süslendi. (Dönü&#;lü)
UYARI:Edilgen fiillerde “ba&#;kas&#; taraf&#;ndan yap&#;lma”, dönü&#;lü fiillerde ise “kendi kendine yap&#;lma” anlam&#; vard&#;r.
Çocuk y&#;kand&#;. (Çocuk bir ba&#;kas&#; taraf&#;ndan y&#;kanm&#;&#;sa edilgen eylem)
Çocuk y&#;kand&#;. (Çocuk kendi kendine y&#;kanm&#;&#;sa dönü&#;lü eylem)
Ahmet, i&#; dönü&#;ünde y&#;kand&#;. (dönü&#;lü)
Evin bütün hal&#;lar&#; ve kilimleri y&#;kand&#;. (edilgen)
Adam gelip kar&#;&#;ma dikildi. (dönü&#;lü)
Çevreye binlerce a&#;aç dikildi. (edilgen)
Kimi dönü&#;lü fiillerde ise ki&#;inin içinde bulundu&#;u psikolojik durumu ifade edilir.
Duydu&#;u habere çok sevindi.
Bu i&#;e gerçekten çok üzüldüm.
S&#;nav&#; ba&#;ar&#;nca çok sevindim.
UYARI: Fiilin dönü&#;lü mü, edilgen mi oldu&#;unu tayin eden as&#;l faktör öznedir. Eylemlerdeki dönü&#;lülük özneyi ayn&#; zamanda örtülü olarak nesne durumuna sokar.
“Yan&#;mdaki adam durmadan kendisini ka&#;&#;yordu.
“Yan&#;mdaki adam durmadan ka&#;&#;-n-&#;-yordu.”
Yukar&#;daki örnekte görüldü&#;ü gibi nesnenin yerini “-n” eki tutmaktad&#;r. Öyleyse dönü&#;lü fiillerde nesne de yoktur dolay&#;s&#;yla GEÇ&#;&#;S&#;ZD&#;RLER.
Dönü&#;lülük eki:-l (-&#;l, -il, -ul, -ül)
Da&#;a ç&#;karken hepimiz çok yorulduk.
&#;ki gün süren dev dalgalardan sonra deniz duruldu.
Kendisinin ça&#;r&#;lmamas&#;na üzüldü.
Dönü&#;lülük eki: -n (-&#;n, -in, -un, -ün)
Sözlerimden bir hayli al&#;nd&#;.
S&#;nav&#; ba&#;ar&#;nca çok sevindim.
Bu sabah erkenden giyindim.
Gelirken müdüre göründüm.
Geçen y&#;l Hasan Bey e&#;inden bo&#;and&#;.
Ahmet Bey uyumak için hemen soyundu.
Adam, dü&#;memek için pencereye tutundu.
Ya&#;l&#; kad&#;n ak&#;ama kadar dövündü.
Ba&#;&#;ms&#;zl&#;k isteyen halk ayakland&#;.
Dönü&#;lülük eki: -&#; (-&#;&#;, -i&#;, -u&#;, -ü&#;)
Genç kad&#;n küpelerini, kolyelerini takt&#;, tak&#;&#;t&#;rd&#;.
K&#;sa bir süre sonra halkta yanl&#;&#; bir kan&#; olu&#;tu.
Ahmet Bey bu kez de politikac&#; olmaya kalk&#;&#;t&#;.
Çok çal&#;&#;t&#;m, ama sonunda isteklerime eri&#;tim.
Küçük çocuk tam bir dövü&#;çü gibi yeti&#;ti.
Dün ak&#;ama kadar ko&#;u&#;turdum.
Ya&#;l&#; adam, o&#;lunu görünce, genç delikanl&#;ya dönü&#;tü.
**Kimi zaman dönü&#;lü ad&#;llar kullan&#;larak dönü&#;lü eylem, etken eylem durumuna getirilir. Ancak bu durum bütün dönü&#;lü eylemler için geçerli de&#;ildir.
Kendinizi çok övmeyiniz. — Çok övünmeyiniz.
Kendinizi çok yormay&#;n&#;z – Çok yorulmay&#;n&#;z.
Kendinizi iyi y&#;kay&#;n&#;z. – &#;yi y&#;kan&#;n&#;z.
NESNES&#;NE GÖRE F&#;&#;LLER (NESNE YÜKLEM &#;L&#;&#;K&#;S&#;)
Nesne al&#;p almad&#;klar&#;na göre fiiller ikiye ayr&#;l&#;r.
funduszeue.infoçi&#;li fiiller,
funduszeue.infoçi&#;siz fiiller.
funduszeue.infoÇ&#;&#;L&#; F&#;&#;LLER:Nesne ile kullan&#;lmalar&#; gereken fiillere geçi&#;li fiiller denir. Nesneler ismin yal&#;n ya da “i” halinde bulunur, fiilleri geçi&#;li yapar.
*Fiilin geçi&#;li mi geçi&#;siz mi oldu&#;unu anlamak için yükleme “neyi?, kimi?”sorular&#; yöneltilir. Cevap veriyorsa geçi&#;li, cevap vermiyorsa geçi&#;sizdir.
*Eylemin önüne “onu” sözcü&#;ünü koydu&#;umuzda uygun dü&#;üyorsa geçi&#;li, uygun dü&#;müyorsa geçi&#;sizdir.
Borcumuzu ödedik. Neyi ödedik? –Borcumuzu.
Seni seviyorum. Kimi seviyorum? –Seni.
Ye&#;il bir manto giymi&#;ti.
Seni çok üzdük galiba.
Futbolu geçen y&#;l b&#;rakt&#;.
Dünyan&#;n bütün çiçeklerini getirin buraya.
Ufuk, bu programda &#;iir okuyor.
Pazardan elma ve portakal ald&#;m.
Kitab&#;m&#; geçen y&#;l Can Yay&#;nlar&#; yay&#;mlad&#;.
Yüzünü uzun uzun inceledi.
Küçük el çantas&#;n&#; ç&#;kard&#;
Eldivenleri ç&#;kar&#;p yan&#;na koydu.
Bu saatten sonra art&#;k beni aramaz.
Su akaca&#;&#; yolu kendi bulur.
Ö&#;retmen Ahmet’i yan&#;na ça&#;&#;rd&#;.
Ate&#; dü&#;tü&#;ü yeri yakar.
Bütün gerçekleri sen sapt&#;rd&#;n.
Yanl&#;&#; soka&#;a girince yolumuzu kaybettik.
Kendi pay&#;na dü&#;enleri ay&#;rd&#;.
Kap&#;y&#; onun yüzüne kapatt&#;.
A&#;r&#;lar&#;ndan bütün gece inledi.
Uyar&#;: Eylemi nesne alabildi&#;i halde nesnesi söylenmemi&#; cümleler de vard&#;r.
Ona ben de sormu&#;tum.
Çok güzel anlatt&#;k.
Sabahtan beri bekliyoruz.
Az sonra d&#;&#;ar&#; ç&#;k&#;nca al&#;rs&#;n.
Dikkatli bakmay&#;nca fark edemezsiniz.
Arkada&#;&#;m sinemada bekliyordu.
Uyar&#;: Yüklemi deyimden olu&#;an cümlelerde dikkatli olmak gerekir.
Ö&#;retmen ders notlar&#;na göz att&#;. (Sadece “att&#;” de&#;il, “göz att&#;” eylemi incelenmelidir.
06/ funduszeue.infoÇ&#;&#;S&#;Z F&#;&#;LLER:Nesne alamayan eylemlerdir. Geçi&#;siz eylemler “neyi?” ya da “kimi?” sorular&#;na cevap veremez.
Gülmek → Neyi? (yan&#;t yok)
→ Kimi? (yan&#;t yok)
A&#;lamak → Neyi? (yan&#;t yok)
→ Kimi? (yan&#;t yok)
Atletler büyük bir h&#;zla ko&#;uyorlard&#;.
Güne&#; ufuktan &#;imdi do&#;ar.
Bahçelerde güller açard&#;.
Kö&#;edeki masaya oturdu.
Onlara bakarak gülüyorduk.
Çocuklara yar&#;n maça gidecekler.
&#;&#; bulunca çok sevindi.
Buradan hiçbir otobüs geçmez.
Metro için yollar kaz&#;l&#;yor.
Kad&#;n, a&#;layan çocu&#;a ba&#;&#;rd&#;.
Ö&#;leden sonra bulu&#;aca&#;&#;z.
Çar&#;&#;n&#;n ortas&#;nda duruyorum.
K&#;rm&#;z&#; bir ay yapraklara sürünerek yükseliyordu.
Beyo&#;lu’nda oturuyordu.
Kargalar a&#;açlara dü&#;üyorlard&#;.
Çocuklar s&#;n&#;fta kahkahalarla güldüler.
Gülten annesinin ölümüne aylarca a&#;lad&#;.
Bu sabah erkenden i&#;e gittim.
&#;stanbul’dan Ankara’ya alt&#; saatte geldik.
Sonunda sava&#; bitti ve iki ülke birbiriyle bar&#;&#;t&#;.
Horoz ötse de ötmese de güne&#; do&#;ar.
Okulu bitirince köyüne dönecekmi&#;.
A&#;a&#;&#;da baz&#; geçi&#;siz fiiller verilmi&#;tir:
Uçmak, ko&#;mak, s&#;çramak, kalkmak, oturmak, yürümek, azalmak, inmek, gülmek, korkmak, uzanmak, yatmak, esnemek
GEÇ&#;&#;L&#; VE GEÇ&#;&#;S&#;Z EYLEMLER
Çocuklar önümden geçti. (geçi&#;siz)
Araba bisikleti geçti. (geçi&#;li)
Çiftçi tarlay&#; sürdü. (geçi&#;li)
Yolculuk iki gün sürdü. (geçi&#;siz)
Dün bahçede gezdim. (geçi&#;siz)
Dün bahçeyi gezdim. (geçi&#;li)
GEÇ&#;&#;L&#; F&#;&#;LLER&#;N GEÇ&#;&#;L&#;L&#;K DERECELER&#;N&#;N ARTIRILMASI
ETT&#;RGEN F&#;&#;LLER:
Geçi&#;li fiiller de, geçi&#;siz fiilleri geçi&#;li yapan eklerle bir kat daha geçi&#;li yap&#;labilir.
Ettirgen fiiller hareketin, i&#;in, olu&#;un özne taraf&#;ndan de&#;il, öznenin etkisiyle ba&#;kalar&#; taraf&#;ndan yap&#;ld&#;&#;&#;n&#; bildirirler.
Geçi&#;li fiilleri kök ya da gövdelerine “-t,-dir” eklerinden biri getirilerek ettirgen fiilyap&#;l&#;r.“-dir”eki getirildi&#;i zaman geçi&#;lilik derecesi bir kat artar. &#;kinci ek “-t” getirilirse, geçi&#;lilik derecesi ikinci defa bir kat daha artar.
Geçi&#;li Fiil Ettirgen Fiil
Doldurmak doldurtmak
Ç&#;karmak ç&#;kartmak
Koymak koydurmak—koydurtmak
Almak ald&#;rmak — ald&#;rtmak
&#;çmek içtirmek — içtirtmek
Açmak açt&#;rmak— açt&#;rtmak
Kesmek kestirmek — kestirtmek
Ezmek ezdirmek — ezdirtmek
Atmak att&#;rmak — att&#;rtmak
Basmak bast&#;rmak— bast&#;rtmak
*Avukat belgeleri imzalad&#;.
*Avukat belgeleri imzalatt&#;.
*Arsaya bir villa yapt&#;rd&#;.
*Çocu&#;a mamas&#;n&#; yedirdi. (yeme i&#;ini kendisi gerçekle&#;tirmemi&#;tir)
Polisler ö&#;rencilere kap&#;y&#; açt&#;lar. (geçi&#;li)
Polisler ö&#;rencilere kap&#;y&#; açt&#;rd&#;lar. (ettirgen)
Polisler ö&#;rencilere kap&#;y&#; açt&#;rtt&#;lar. (ettirgen)
A&#;a&#;&#;daki uyar&#;lar&#; size yazd&#;rs&#;nlar.
Çocuklar&#;n ellerindekileri yere koydurun.
Çuvallar&#; depoya ta&#;&#;tt&#;.
Genç bir çocu&#;a odunlar&#; k&#;rd&#;rtt&#;k.
Çama&#;&#;rlar&#; arkada&#;lar y&#;katm&#;&#;lar.
Ben hakk&#;m&#; kimseye yedirtmem.
Bebe&#;e ilaçlar&#; ka&#;&#;kla içirdiler.
UYARI: Ettirgen fiillerle oldurgan fiilleri birbirinden ay&#;rman&#;n yolu &#;udur: -r, -t, -dir ekleri fiilden ç&#;kar&#;ld&#;&#;&#;nda geriye geçi&#;li bir fiil kal&#;yorsa fiilimiz ettirgen, geçi&#;siz bir fiil kal&#;yorsa fiilimiz oldurgand&#;r.
Dinle(t)mek—dinlemek (geçi&#;li/ ettirgen)
B&#;k(t&#;r)mak—b&#;kmak (geçi&#;siz/ oldurgan)
UYARI: Oldurgan yap&#;lm&#;&#; fiiller –t, -dir eklerinden birini daha alarak ettirgen hale getirilebilir.
Dolmak (geçi&#;siz)
Dol(dur)mak (oldurgan)
Dol(dur)(t)mak (ettirgen)
F&#;&#;LLERDE ÇATI DE&#;&#;&#;&#;KL&#;&#;&#;
Geçi&#;siz fiiller, kök ve gövdelerine çe&#;itli ekler alarak geçi&#;li olabilirler. Böylece fiilin nesne almas&#; sa&#;lanm&#;&#; olur.
Geçi&#;sizken “-( )r, -t, -dir çat&#; de&#;i&#;tirme eklerinden birini alarak geçi&#;lilik kazanm&#;&#; eylemlerdir.
Birbiri ard&#;nca bir s&#;ra kapal&#; araba durdu. (Neyi durdu? Cevap vermiyor)
Birbiri ard&#;nca bir s&#;ra kapal&#; arabay&#; durdurdu. (Neyi durdurdu? – Cevap veriyor)
Geçi&#;siz fiillerin kök veya gövdelerine “-( )r, -t, -dir” yap&#;m eklerinden biri getirilirse fiil geçi&#;li olur. Oldurganl&#;k ekleri, geldikleri hecenin sesli ya da son sessiz harfine göre eklenir.
Geçi&#;siz fiil Geçi&#;li-Oldurgan fiil
Yatmak yat&#;rmak
Dü&#;mek dü&#;ürmek
Ta&#;mak ta&#;&#;rmak
Pi&#;mek pi&#;irmek
Uçmak uçurmak
Kaçmak kaç&#;rmak
Batmak bat&#;rmak
Bitmek bitirmek
Geçi&#;siz fiil Geçi&#;li-Oldurgan fiil
sivrilmek sivriltmek
yürümek yürütmek
azalmak azaltmak
dirilmek diriltmek
ilerlemek ilerletmek
parlamak parlatmak
korkmak korkutmak
uyumak uyutmak
Geçi&#;siz fiil Geçi&#;li-Oldurgan fiil
Gülmek güldürmek
Ölmek öldürmek
Yüzmek yüzdürmek
&#;nmek indirmek
Bula&#;mak bula&#;t&#;rmak
Yakla&#;mak yakla&#;t&#;rmak
Binmek bindirmek
E&#;lenmek e&#;lendirmek
Gezmek gezdirmek
NOT : Geçi&#;li olmalar&#; kurala ba&#;l&#; olmayan fiiller de vard&#;r.
Gitmek—götürmek
Kalkmak—kald&#;rmak
Görmek—gördürmek—göstermek
*Arabadan eli bohçal&#;, çocuklu kad&#;nlar indiler. (geçi&#;siz)
Arabadan eli bohçal&#;, çocuklu kad&#;nlar&#; indirdiler. (geçi&#;li-oldurgan fiil)
*Gök gürültüsüyle arabaya ko&#;ulu atlar ürktü.
Gök gürültüsü arabaya ko&#;ulu atlar&#; ürküttü. (geçi&#;li-oldurgan fiil)
Elindeki son f&#;rsat&#; kaç&#;rd&#;.
Böyle giderse otobüsü kaç&#;raca&#;&#;z.
Babam&#; gece yar&#;s&#; uyand&#;rd&#;lar.
Küçücük çocuk herkesi susturdu.
Adam onlar&#; iki saat ko&#;turdu.
Köylü k&#;zlar ellerindeki kovalar&#; doldurdular.