Baklava Müzesi

A+A-

Haber Merkezi - Antep'te Şahinbey Araştırma ve Uygulama Hastanesi Göz Hastalıkları Ana Bilim Dalında görevli Doç. Dr. Oğuzhan Saygılı, yıllar önce Almanya'da gördüğü Çikolata Müzesi'ni gastronomi şehri Antep'e uyarlayarak "Baklava Müzesi" kurdu.

Ziyaretçiler, tarihi Millet Hanı içerisinde yer alan ve yaklaşık 2 ay önce müze statüsü kazanan atölyede, haftanın 6 günü baklava yapımının aşamalarını izleyerek, üretilen tatlıları tadabiliyor.

Oğuzhan Saygılı, Almanya'da gördüğü "Çikolata Müzesi"nden çok etkilendiğini, Antep'in turizmine katkı sağlamak amacıyla kendisinin de "Baklava Müzesi"ni kurduğunu söyledi.

Saygılı, ziyaretçilere, baklava yapımını sergiledikten sonra üretilen tatlıların tadına bakma fırsatı da sunduklarını sözlerine ekledi.

Ziyaretçilerden Esra Kızmaz da ilk defa baklava yapımını izlediğini ifade ederek, "Bu kadar detayları olduğunu bilmiyordum. Büyük emekler var. Artık baklavayı daha özenli tüketeceğim" dedi.

New and popular hotels in Gaziantep recommended by funduszeue.info There are many discounted hotels on funduszeue.info In Gaziantep, both areas with attractions and the city center are good places to stay. You can plan a one or two day trip to Gaziantep.

Oğuzeli Airport is the primary airport in Gaziantep.

There are 30 hotels in Gaziantep with excellent service. The local average price is 39 USD per night. There are a variety of hotels to meet the needs of different types of travelers. There are 4 five-star hotels in Gaziantep at an average price of 53 USD per night. There are 7 four-star hotels in Gaziantep at an average price of 38 USD per night. There are 6 three-star hotels in Gaziantep at an average price of 29 USD per night. There are 1 two-star hotels in Gaziantep at an average price of 11 USD per night. There are many well-known chain hotels in Gaziantep. Novotel is the most popular brand among tourists. In Gaziantep, there are hotels under the Novotel brand. Travelers who favor this brand can choose to stay there to enjoy the luxury services provided by Novotel. A popular hotel in Gaziantep, Rahmi BEY Konagi Hotel is also one of the highest rated. Tugcan Hotel is also one of the most frequently chosen hotels.

There are quite a few famous attractions in downtown Gaziantep, such as Gaziantep Castle. For short trips in Gaziantep, Gaziantep Botanik Bahcesi, Pisirici Kasteli ve Mescidi are all good options. You can also visit top-rated attractions like Tarihi Gümrük Hanı, Emine Gogus Culinary Museum.

Average Temperature

• January to March: °C during the day, °C at night

• April to June: °C during the day, °C at night

• July to September: °C during the day, °C at night

• October to December: °C during the day, °C at night

Average seasonal Rainfall

• Spring: cm

• Summer: cm

• Autumn: cm

• Winter: cm

Halk Gastronomisi Motif Vakfı Yayınları Sıra No: 22 Editörler Mehmet AÇA - Ömür CEYLAN - Sezen GÜNGÖR Kapak Tasarımı Hüseyin Özkan Sayfa Tasarımı Hüseyin Özkan ISBN: Aralık Motif Vakfı Adres: Derviş Ali Mah. Kariye Yağhane Sk. No:5 Edirnekapı - Fatih - İSTANBUL Tel: 0 61 68 Faks: 0 52 43 Web: funduszeue.info E-mail: [email protected] BAKLAVA MÜZESİ: GAZİANTEP’TE BİR UYGULAMALI HALK BİLİMİ ÖRNEĞİ OLARAK MİLLET HAN BAKLAVA Gökhan KARABUDAK Gaziantep Üniversitesi Özet Sanayi Devrimi ile başlayan kentlere göç hareketi modern kentleşme biçimini ortaya çıkarmıştır. Yeni kentleşme biçimleri üretim-tüketim tarzlarının da değişip dönüşmesini yol açmıştır. Böylece ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar kültürel gereksinimleri de şekillendir- miştir. Bu gereksinimlerden birisi de müzecilik faaliyetleridir. Müzeciliğin tarihi M.Ö. 3. yüzyıla dayanmakla birlikte modern müzeciliğin ortaya çıkışı yüzyılda olmuştur. Batı’da Rönesans dönemi düşünürlerinin Ortaçağ öncesi bilgiye ulaşma çabası sonucun- da sistematik bir biçimde toplanan eserlerin yüzyılda değerlendirme, arşivleme ve sergileme faaliyetleri yaygınlaşmıştır. Fransız Devrimi sonucunda ortaya çıkan ulusçuluk kavramı ile de modern müzeler yeni bir boyut kazanmıştır. Günümüzde müzeler; eği- tim-öğretim, kültürel aktarım, turizm vb. alanlarda çeşitli işlevler üstlenmektedir. Halk bilimi çalışmalarının dünyadaki ve Türkiye’de gelmiş olduğu aşamalar bakımından uy- gulamalı halk bilim çalışmaları bu alana önemli bir açılım sağlamıştır. Buna paralel ola- rak uygulamalı müze, yaşayan müze gibi kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada söz konusu müze anlayışına uygun bir örnek olarak Gaziantep kent merkezindeki Millet Han Baklava Müzesi ele alınmıştır. Millet Hanı içerisinde bulunan müze, hanın geçmişi ve kentteki konumu bakımından kültürel mekân niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda çalışma- da, “Gaziantep Tarih ve Kültür Yolu” olarak adlandırılan projede yer alan baklava müzesi hakkında bilgi verilerek böyle bir müzenin kurulma nedenine cevap aranmış ve müze faaliyetleri uygulamalı halk bilim çerçevesinde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak kültürel belleğin müzeye dönüşüm örneği olan Millet Han Baklava Müzesi, baklava ve etrafında oluşan geleneğin bugün yaşanarak sürdürülebilir kılınmasına katkı sağladığı görülmüştür. Aynı zamanda söz konusu müze anlayışının Gaziantep baklavası özelinde somut olmayan kültürel mirasın aktarımını gerçekleştirdiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Baklava, Müze, Gaziantep, Gastronomi, Kültürel Bellek. Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava BAKLAVA MUSEUM: MİLLET HAN BAKLAVA AS AN EXAMPLE OF AP- PLIED FOLK SCIENCE IN GAZIANTEP Abstract The movement of migration to cities, which started with the Industrial Revolution, revealed the modern urbanization form. New forms of urbanization have led to the change and transformation of production-consumption styles. Thus, the emerging new needs have also shaped the cultural needs. One of these requirements is museology activities. History of museology Although it dates back to the 3rd century, the emergence of modern museology was in the 15th century. Evaluation, archiving and exhibition activities of the works that were collected systematically as a result of the efforts of the Renaissance period thinkers in the West to reach pre-medieval information became widespread in the 18th century. With the concept of nationalism that emerged as a result of the French Rev- olution, modern museums gained a new dimension. Today, museums; education, cultural transfer, tourism, etc. undertakes various functions in various fields. In terms of the stages that folklore studies have reached in the world and in Turkey, applied folklore studies have provided an important expansion to this field. Parallel to this, concepts such as ap- plied museum and living museum emerged. In this study, Millet Han Baklava Museum in the city center of Gaziantep is discussed as an example suitable for the aforementioned museum understanding. The museum, located in the Millet Hanı, is a cultural venue in terms of the history of the inn and its location in the city. In this context, in study, the rea- son for the establishment of such a museum was sought by giving information about the baklava museum partaking in the project called “Gaziantep History and Culture Road” and the museum activities were evaluated within the framework of applied folklore. As a result, it has been seen that Millet Han Baklava Museum, which is an example of the transformation of cultural memory into a museum, contributes to the sustainability of baklava and the tradition formed around it. At the same time, it has been determined that the museum concept in question carries out the transfer of intangible cultural heritage, especially for Gaziantep baklava. Keywords: Baklava, Museum, Gaziantep, Gastronomy, Cultural Memory. Gökhan Karabudak GIRIŞ İnsanlığın günümüzdeki düzeyine ulaşmasında birçok dönüm noktası bu- lunmaktadır. Bu dönüm noktalarından biri de Sanayi Devrimi’dir. yüzyılda başlayan Sanayi Devrimi ile yaşanan gelişmeler ekonomik ve toplumsal değişimi beraberinde getirmiştir. yüzyıl ve sonrasında kentlere doğru yapılan hızlı göç, üretim-tüketim tarzını etkileyerek toplumsal yapının değişip dönüşmesine yol aç- mıştır. Böylece ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar kültürel gereksinimleri de şekillendir- miştir. Bu gereksinimlerden birisi de müzecilik faaliyetleridir. Müzeciliğin tarihi M.Ö. 3. yüzyıla dayanmakla birlikte modern müzeciliğin ortaya çıkışı yüzyılda olmuştur. Batı’da Rönesans dönemi düşünürlerinin Or- taçağ öncesi bilgiye ulaşma çabası sonucunda sistematik bir biçimde toplanan eserlerin yüzyılda değerlendirme, arşivleme ve sergileme faaliyetleri yay- gınlaşmıştır. Fransız Devrimi sonucunda ortaya çıkan ulusçuluk kavramı ile de modern müzeler yeni boyutlar kazanmıştır (Karabıyık, , s. 4; Altunbaş ve Özdemir, , s. 4). Bu dönemden itibaren müzeler sadece eski eserlerin toplan- masına, muhafaza edilmesine ve sergilenmesine hizmet etmemiş aynı zamanda eğitim-öğretim, kültürel aktarım, turizm vb. alanlarda çeşitli işlevler üstlenmiştir. Modern müzeciliğin gelişmesi ve işlevlerinin giderek artması üzerine kısa adı ICOM olan Milletlerarası Müzeler Konseyi 24 Ağustos tarihinde Prag’da yeni müze tanımını şu şekilde yapmıştır: “Müze, somut ve somut olmayan mirası araştıran, toplayan, muhafaza eden, yorumlayan ve sergileyen, toplumun hizmetinde olan, kar amacı gütmeyen, kalıcı bir kurumdur. Halka açık, erişilebilir ve kapsayıcı müzeler, çeşitliliği ve sürdü- rülebilirliği teşvik eder. Eğitim, eğlence, yansıtma ve bilgi paylaşımı için çeşitli deneyimler sunarak, etik, profesyonel ve toplulukların katılımıyla çalışır ve ileti- şim kurarlar.” (URL-1). UNESCO’nun tarihinde gerçekleştirdiği Brezilya Bölgesel Semine- ri’nde müzeler “Sanat Müzeleri, Modern Sanat Müzeleri, Tarih ve Arkeoloji Müzeleri, Etnografya ve Folklor Müzeleri, Doğal Bilim Müzeleri, Bilim ve Tek- noloji Müzeleri, Bölge Müzeleri, Uzmanlık Müzeleri, Üniversite Müzeleri” ola- rak sınıflandırılmıştır (UNESCO, , s. ). Sınıflandırmada “Etnografya ve Folklor Müzeleri” başlığında yer alan etnografya müzeleri günümüzde halk Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava bilimi alanında yapılan yeni açılımlar ve yaklaşımlar ile yerini halk bilimi müze- lerine bırakmıştır (Oğuz, , s. 62). Müzeler çerçevesinde işlevleri ve kültürel boyutları ile ilgili yapılan tartış- malar, halk bilimi müzelerinin kurulmasının gerekliliğine işaret etmiştir. Özellik- le geleneksel kültürün kent ortamında hatırlandığı ve korunup yaşatıldığı mikro alanlar olan halk bilimi müzeleri yeni müze anlayışları içerisinde ön plana çıkan müzelerdir (Avcı, , s. ). Metin Ekici kurulan müzelerin sadece kırsal/köy örneklerini sergilememesi gerektiğini bununla birlikte kentte üretilen örneklerin- de müzelerde yer edinmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Aynı zamanda kurulan veya kurulacak olan müzeler donuk eserlerin sergilendiği mekânlar olarak düzen- lenmemeli; yaşayan, yaşatılan, tecrübe edilebilen ve gerçek anlamda yaşayarak bilgi edinilen mekânlar şeklinde düzenlenmesi gerektiğini vurgulamıştır (, s. ). Bu çalışmada söz konusu müze anlayışına uygun bir örnek olarak Gaziantep kent merkezindeki Millet Han Baklava Müzesi ele alınmıştır. Millet Hanı içerisinde bulunan müze, hanın geçmişi ve kentteki konumu bakımından kültürel mekân niteliği taşımaktadır. Bu bağlamda çalışmada, “Gaziantep Tarih ve Kültür Yolu” olarak adlandırılan projede yer alan baklava müzesi hakkında bilgi verilerek böyle bir müzenin kurulma nedenine cevap aranmış ve müze faa- liyetleri uygulamalı halk bilim çerçevesinde değerlendirilmiştir. Kültürel Bellek ve Mekân Bağlamında Baklava Müzesi Kültürel bellek toplumu meydana getiren ve etkileyen birçok unsuru bünye- sinde barındıran büyük bir hatırlama, var olma alanıdır (Temur, , s. ). Ha- tırlama üzerine yapılan bellek araştırmaları genel olarak kollektif/ toplumsal/ kül- türel bellek adları ile birçok araştırmacı tarafından ele alınmıştır. Kolektif bellek ifadesini kullanan Maurice Halbwachs’a göre bireysel bellek ve toplumsal bellek iç içe geçmiş bir yapıdadır. Maurice Halbwachs’ın kolektif bellek terimi bir üst kavram olarak bireysel bellek dahil olmak üzere tüm bellek türlerinin kolekti- vitenin ürünü olduğu ön kabulüne yaslanır (Münüsoğlu, , s. 32). Ona göre bireysel hafıza tümüyle kapalı ve izole değildir. Bir insan geçmişini hatırlayabil- mek için diğerlerinin hatıralarına sıklıkla başvurmaktadır. Böylelikle kendisinin dışında var olan ve toplum tarafından onanmış referans noktalarına geri gittiğini belirtir (Halbwachs, , s. 46). Paul Connerton “Toplumlar Nasıl Anımsar?” adlı eserinde “toplumsal bellek” kavramını tercih etmiştir. Ona göre toplumsal meşruiyetin sağlanması, geçmişin imgeleriyle örülü bir bellek alanın varlığına bağlıdır (Connerton, , s. 10). Bu alana giren birey toplumun üyesi olduğu gibi bir belleğin de paydaşı ve taşıyıcısı konumundadır (Avcı, , s. ). Gökhan Karabudak Kültürel bellek ifadesini kullanan Jan Assmann, “Kültürel bellek” ifadesiyle insan belleğinin dış boyutunu kastetmektedir. Belleğin sadece beyin fizyolojisiy- le, nöroloji ve psikolojiyle ilgili olmadığını aynı zamanda tarihsel kültür bilimi ile de ilgisinin olduğunu vurgulamıştır. Assmann, belleğin neleri içerdiğini, bu içeriklerin organize edilişini, ne kadar süre muhafaza edileceği gibi konuların bireyin kapasitesi ve yöneliminden ziyade onun dış koşulları yani toplumsal ve kültürel çerçevenin koşulları belirlediğini belirtmiştir. Çalışmasının ilerleyen kı- sımlarında Assmann, bir gerçeğin bir grubun belleğinde yer etmesi için gerçek bir kişi, belli bir yer ya da olay biçiminde yaşanması gerektiğini kaleme almıştır. Diğer taraftan da bir olayın bir toplumun belleğinde kalabilmesi için anlamlı bir gerçekle zenginleşmesi gerektiğini böylelikle her tarihi olay bellekte bir ders, bir sembol, bir kavram aktararak toplumun düşünceler sisteminin bir unsuru haline geldiğini aktarır. Bu aktarım sürecinde ise “Hatırlama Figürleri” olarak adlandırı- lan olgu meydana gelmiştir. Hatırlama figürleri “zaman ve mekâna bağlılık”, “bir gruba bağlılık” ve “kendine özgü bir süreç olarak yeniden kurulabilme” özelliği olarak üç gruba ayrılmaktadır (Assmann, , s. ; 46). Mekânlar hatırlamanın dola- yısıyla geçmiş ile bağ kurmanın en belirgin yollarından birisidir. Bir mekânda kodlanan bilgi, mekânı paylaşanlar tarafından hatırlanır ve tekrarlanır (Avcı, , s. ). Kentlerde yaşayan insanlar geçmişi ile bağ kurabil- mek, hafızalarını canlandırmak için belli mekânlara ihtiyaç du- yarlar. Bu mekânlardan biri de müzelerdir. Sema Demir bir bel- lek alanı olan müzeler hakkında şu ifadeleri kullanmıştır: “Modern dönemin hatırla- mayı somutlaştıran sureti mü- zelerdir. Müzeler de tıpkı sözün egemen olduğu dönem aklı- nın karakteristiği gibi belleğin mekâna raptedildiği taşlardan, mağaralardan farklı değildir. Fotoğraf 1: Gaziantep Tarih ve Kültür Yolu Bir efsaneyi taşıyan taş, mağara, (Topçu ve Bilsel, , s. 67). Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava mezar taşı gibi müzeler de belleği saklayan yerler olma hüviyetine kavuşmuştur. Mekânın bilgi tutucu, deneyim saklayıcı yeteneğini fark eden insanoğlu mitolojik devirlerden beri aynı yöntem ile unutmaya meydan okumuştur.” (, s. ). Bu kavramsal çerçeve ışığında Gaziantep kent merkezindeki Millet Han Baklava Müzesi hanın geçmişi ve kentteki konumu bakımından kültürel mekân niteliği taşımaktadır. Müze, markaya da ismini veren Millet Hanı’nda bulun- maktadır. Han, Osmanlı han mimarisi içinde iki katlı, tek avlulu hanlar grubu- na girmektedir. Kıbrıs Fatihi Lala Mustafa Paşa’nın Antep Beyliği zamanında Keçeciler Bedesteni (diğer isimleri Bedesten-i Atik, Karanlık Bedesten) olarak yılında yapılmıştır. Sonradan bölümler yapılarak kervansaray niteliği ka- zanmıştır. Cumhuriyet döneminden önceki adı “Aziziye” olarak kayıtlara geçen han, yılında üst kata yapılan ilavelerle bugünkü şeklini almıştır. Atatürk’ün Gaziantep’i ziyareti sırasında Atatürk Hanı olarak değiştirilmek istenen hanın ismi, büyük önderin “Bu han benim değil milletin hanı olsun” sözlerinin ardından Millet Hanı adı verilmiştir (URL-2; URL-6). Günümüzde çevresinde Gaziantep Kalesi, Bakırcılar Çarşısı, Zincirli Bedesten, Almacı Pazarı gibi tarihî ve turistik mekânlar bulunmaktadır. Millet Hanı kentte çağdaş kentleşme anlayışına uygun bir şekilde tasarlanan “Gaziantep Tarih ve Kültür Yolu” projesi içerisinde 14 numara ile işaretlenmiş bir yapıdır. Bu proje Tarihi Kentler Birliği’nin yılı “Prof. Dr. Metin Sözen Koruma Büyük Ödülü”nü kazanan bir projedir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlanan ve kale çevresinden başlayan Tarih ve Kültür Yolu Proje- si; Keçehane Caddesi, Hamdi Kutlar Caddesi, Uzun Çarşı, Boyacı Camisini de içine alarak Alaüddevle Sokak, Gümrük Caddesi, Meyvacı Çarşısı ve Eski Saray Caddesinden Bakırcılar Çarşısı’na, Almancı Pazarı’na, Buğday Arasası’na, Şi- rehan ve Yemişhan’a kadar uzanmaktadır. Bu yol üzerinde dokuz adet cami, on sekiz tane han, dört hamam, bir Mevlevihane ve birçok taşınmaz kültür varlığı ile birlikte toplam kırk eser bulunmaktadır. Bunlara ek olarak birçok tescilli sivil mimari örneği yer almaktadır. Hamamları, hanları, camileri ile “Kültür Yolu” adı ile anılan bu güzergahta Gaziantep’in unutulmaya yüz tutmuş yöresel el sa- natları, yemenicilik, sedef kakmacılığı, bakırcılık, kutnuculuk, kuyumculuk, gü- müş işlemeciliği, çömlekçilik, kilimcilik gibi birçok sanat ve zanaat mesleği yer almaktadır (URL-3). Kültür Yolu’nda tarihî mekânların, sanat ve zanaat işçili- ğin yanı sıra Gaziantep gastronomisinin de birçok lezzetini bulmak mümkündür. Yerel halk tarafından çarşı olarak nitelendirilen ve Kültür Yolu projesi ile daha turistik bir yapıya bürünen bölgede birçok eski ve yeni dükkan bulunmaktadır. Gaziantep gastronomisinin birinci sırasında yer alan baklava bu dükkanlarda en sık karşılaşılan yiyeceklerden birisidir. Baklava Müzesi’nin de buraya kurulması Gökhan Karabudak tesadüfi değildir. Baklava Müzesi’nin kurucusu Prof. Dr. Oğuzhan Saygılı hem baklava yapımına elverişli geniş bir yer hem de Kültür Yolu’nda olmasına karar vererek adımlarını bu doğrulta atmıştır. Tarihi ve turistik bir bölge olması, gelen ziyaretçilerin müzeye kolayca erişimini sağlamak adına müzeyi Millet Hanı’nda kurmaya karar vermiştir (KK1). Bu açıdan bakıldığında Baklava Müzesi’nin ge- niş bir bellek alanı içine kurulduğu görülmektedir. Gaziantep Baklavasının Uygulamalı Bir Müzesi: Millet Han Baklava Yeni kentleşme biçiminde insanlar geçmiş ile bağlantıları tetiklenmediği sü- rece şimdide sıkışıp kalmıştır. Toplumun hafızasında var olan bilgiyi canlı tut- mak ya da hiç görmedikleri bilgiyi sergilemek, aktarmak, koruyarak yaşatmak için yeni formlara ihtiyaç duyulmaktadır. Müzeler bu ihtiyacın karşılanmasında etkin rol oynayan bazı kurumlardan biridir. Bu bağlamda müzeler modern çağın geçmişi devraldığı kurumlar arasında gösterilebilir. Modern çağ ile birlikte mü- zeler de toplumun ihtiyaçları doğrultusunda değişip dönüşerek kendini sürekli güncellemektedir. Bu bakımdan müzeler, geçmişi ve geleneksel olanı güncel bir biçimde anlatan bellek mekânları olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de müzecilik faaliyetleri Avrupa’dan yüz elli yıl sonra eski eserlerin belirli mekânlarda depolanmasıyla başlamıştır (Yaraş, , s. 64; Atasoy, , s. 7). TÜİK’in açıkladığı verilere göre günümüzde Türkiye genelinde müze bulunmaktadır. Bunların tanesi Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde, tanesi ise özel müze kategorisinde yer almaktadır. Ören yeri sayısı ise olarak belirtilmiştir (URL-4). Gaziantep’te müzecilik, oldukça gelişmiş bir ağa sahiptir. Kentte yirmiden fazla müze bulunmakta ve gün geçtikçe bunların sayısı artmak- tadır. Bu müzelerden bazıları şu şekildedir: Gaziantep Arkeoloji Müzesi, Zeugma Mozaik Müzesi, Yesemek Açık Hava Müzesi, Hasan Süzer Etnoğrafya Müzesi, Ali İhsan Göğüş Müzesi ve Gaziantep Araştırmaları Merkezi, Gaziantep Bayaz- han Kent Müzesi, Gaziantep Kalesi (Gaziantep Savunması ve Kahramanlık Pa- noroması Müzesi), Gaziantep Oyun ve Oyuncak Müzesi, Gaziantep Atatürk Anı Müzesi, Gaziantep Hamam Müzesi, Gaziantep Mevlihanesi Vakıf Müzesi, İslam Bilim Tarihi Müzesi, Gaziantep Kültür Tarihi Müzesi, 15 Temmuz Demokrasi Müzesi, Gaziantep Zooloji ve Doğa Müzesi, Gaziantep İl Eğitim Tarihi Müzesi, Şahinbey Milli Mücadele Müzesi (URL-5). Gastronomi alanında ise Emine Gö- ğüş Mutfak Müzesi, Gaziantep Bayazhan Kent Müzesi (bir bölümü), Udma Pey- nir Müzesi, Rayiha Baharat Müzesi, Gaziantep Fıstık Müzesi, Gaziantep Baklava Müzesi bulunmaktadır. Baklava Müzesi özel müze statüsünde olup tamamen bireysel çabalar sonu- cunda ortaya çıkmış bir müzedir. Göz doktoru olan Prof. Dr. Oğuzhan Saygılı Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava Almanya’da uzmanlığını yaparken Çikolata Müzesi’nden çok etkilendiğini ve böyle bir müzenin memleketi Gaziantep’te baklava üzerinden kurulabilir mi fik- rinin zihninde yer edindiğini söylemiştir. Türkiye’ye dönüş yapan Saygılı, bak- lavanın arka planını merak etmiş ve birkaç yere giderek bunu görmeye çalış- mıştır. Ancak gördüklerinin bir kısmının teknolojik aletler ile yapılan baklavalar olduğunu ifade etmiştir. Bu durum ile karşılan Saygılı geleneksel şekilde yapılan baklavanın kaybolmaması adına baklava müzesinin kurulması için yılında somut adımlar atmış ve gerekli yazışmaları sağlayarak üç yıl süren hazırlık aşa- masından sonra herkesin gelip görebileceği bir baklava müzesi kurmuştur (KK1). Fotoğraf 2: Müzenin Girişi Fotoğraf 3: Fotoğraf Sergisi Müzeye ilk girildiğinde koridorda ziyaretçileri fotoğraf sergisi karşılamak- tadır. Sergide baklavanın açılışı, kesilişini, fıstığın elenmesi gibi müzede çekilen fotoğraflar yer almaktadır. Koridordan geçtikten sonra içeride eyvanlar ve geniş bir baklava yapım alanı bulunmaktadır. Eyvanlarda eskiden baklava yapımında kullanılan araç gereçler sergilenmektedir. Bunlar arasında ocaklar, kepçeler, ok- lavalar, merdaneler, elekler, baklava süpürgesi, bıçaklar, tavalar, taslar, satıllar/ bakraçlar yer almaktadır. Bu araç gereçlerin etrafında gelen ziyaretçilerin bak- lava hakkında genel bilgi edinebilmesi için Türkçe ve İngilizce olarak bilgiler verilmiştir. Genel olarak baklavanın tarihçesi, etimolojisi, tescili, içine konulan malzemelerin özellikleri ve baklava alayı ile ilgili yazılar bulunmaktadır. Gökhan Karabudak Fotoğraf 4: Müzenin İç Bölümü Müzenin uygulama bölümde camekânın ardında baklavası ustası Mehmet Çolak tamamen geleneksel bir biçimde baklava yapımını gelen ziyaretçilere sey- rettirmektedir. Çolak teknolojik aletler yerine el işçiliğine dayalı bir şekilde bak- lava üretmektedir. Usta hamuru hazırlamak için sert buğday unu, yumurta, su ve tuz kullanmaktadır. Makine yerine el ile yoğurup kulak memesinden biraz daha sert hamur elde edilmektedir. Ustanın ifadesiyle hafif sünen hamur kısa bir süre dinlendirilmektedir. Dinlenen hamur daha sonra yumaklar haline getirilmektedir. Yumak halinde olan hamur beş işlemden geçerek incecik yufka halini almaktadır. Bu aşamalar: bazı açma, birinci tekleme, birinci çiftleme, ikinci tekleme ve ikinci çiftlemedir. İncecik açılan hamur oklavaya sarıldıktan sonra tepsiye döşeme iş- lemi başlamaktadır. İlk önce tepsi boyutunda yüzlük denilen yufkalar kesilmekte arta kalan yufka ise döşemelerde kullanılmaktadır. Tepsiye yağ çalındıktan sonra taban yüzlüğü denilen iki yufka tepsinin altına konulmaktadır. Ondan sonraki her iki döşemede yağ serpilmektedir. Baklavanın ortasına kaymak, Antep fıstığı koyulmaktadır. Kaymak ve fıstığın üstüne döşeme yapıldıktan sonra tekrar yüz- lük konulup kamyon makasından yapılan bıçaklarla dilimlenmektedir. Burada yer alan kaymak sade veya sarı yağ olarak tabir edilen tereyağının saflaştırılmış halidir. Kaymak ise genelde keçi sütü ve irmik ile buluşmasından elde edilmek- tedir. Ancak müzede yapılan baklavada kullanılan kaymak ise sütün üzerindeki kaymaktır. Kullanılan Antep fıstığı ise ilk fıstığın ilk hasadıdır. Boz fıstık olarak bilinen bu fıstık halk arasında “kuş boku” olarak bilinmektedir. Antep fıstığının firik hali diyebileceğimiz bu fıstık baklavaya tadını, aromasını veren bir numaralı üründür (KK2). Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava Fotoğraf 5: Baklava Yapımı (URL-6) Fırına girmeden önce yağlanan baklava fırında dakika kalmaktadır. Müze tarihi bir yapı içerisinde olduğu için bazı yerlerini yıkıp taş fırın yapmak neredeyse imkansızdır. Bu doğrulta müzede kullanılacak fırının normal pizza fı- rınından farklı olmasını isteyen Saygılı, özel bir fırın olan elektrikli taş tabanlı fırını müzede kullanma kararını almıştır (KK1). Fırından çıkan baklavaya hemen sıcak şerbet dökülerek bir tarafa bırakılır. Şerbet ile baklavanın buluşmasını Meh- met Çolak, Şeb-i Arûs’a benzetmektedir (KK2). Mevlânâ Celaleddin-i Rûmî’nin ilahi sevgiliye kavuşmasına işaret eden öldüğü bu gece düğün gecesi anlamına gelmektedir. Yoğurulan, oklavaların altında ezilen ve fırında pişen baklava bu uzun yolculuğundan sonra şerbetinin dökülmesi iki sevgilinin birbirine kavuş- masına benzemektedir. Şerbet döküldükten sonra dans eden baklava bir düğün eğlencesini anımsatmaktadır. Fotoğraf 6: Uygulamalı Baklava Yapımı (URL-6) Tüm bu aşamalar ziyaretçilerin önünde yapılmakta ve ziyaretçiler baklava yapımının her aşamasını deneyimlemektedir. Pazartesi hariç haftanın her günü saat ’da canlı olarak sergilenen baklava yapımında usta, bir taraftan bak- lava yaparken bir taraftan da ziyaretçilere baklavanın aşamalarını anlatmaktadır. Ziyaretçiler akıllarına takılan herhangi bir soruyu aracı olmadan direkt ustaya sorabilmektedir. Baklava yapımı izleyen ziyaretçilerin genel yorumu ise baklava Gökhan Karabudak yapımının bu kadar zahmetli, ayrıntılı olduğunu bilmedikleridir. Ziyaretçiler üre- tilen baklavadan tatma fırsatı bularak istedikleri takdirde satın alabilmektedir. Müzelerin için sürdürülebilirlik kavramı genel olarak hem kendi gelecekleri- ni garantiye alması hem de sosyal, ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlaması bağlamında kullanılmaktadır (Baki Nalcıoğlu, , s. ). Özel bir müze olan baklava müzesini ziyaret etmek isteyeneler ücretsiz bir şekilde müzeyi ziyaret edebilmektedir. Müzeye gelen ziyaretçi sayısı günlük olarak değişmekte- dir. Hafta sonu düzenlenen turlar ile birlikte günlük kişiyi bulan bu sayı hafta içi daha düşük rakamlara düşmektedir. Müze girişinin ücretsiz olması se- bebiyle müzenin ekonomik olarak ayakta kalması sadece baklavaların satışından elde edilen kazanca bağlıdır. Oğuzhan Saygılı, zor bir dönem olan Covid’da yeni açılan Baklava Müzesi’nin tüm maddi yükünün kendisinin karşıladığını; aşıların bulunması ve tedbirlerin gevşetilmesiyle müzenin kendi ekonomisini yarattığını dile getirmiştir (KK1). Genel olarak sosyal, ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliği ön planda tutan müzeler kültürel sürdürülebilirliği görmezden gelmektedir. Kültürel sürdürülebilirlik; somut ve somut olmayan mirasın, sanat- sal üretimin yanı sıra çeşitli sosyal toplulukların bilgi ve becerilerinin dikkate alınması, korunması ve sunulması olarak tanımlanabilir (Baki Nalcıoğlu, , s. ). Saygılı bu bağlamda müzenin gastronomi bölümü öğrencileri için bir atölye olabileceğini, buraya gelen öğrencilerin hem teorik hem de pratik bilgiye ulaşa- bileceğini ve bunun için hazır olduklarını dile getirmiştir (KK1). Ayrıca baklava öğrenmek isteyen kişilerin müzeye gelip usta-çırak ilişkisi ile baklava yapımını öğrenmesi sadece baklavanın somut yapısının aktarılmasına değil aynı zamanda somut olmayan kültürel unsurların da aktarılmasında etkin rol oynayacaktır. SONUÇ Yeni kentleşme biçimi ile birçok alan değişip dönüşmüş ve bu değişim-dö- nüşüm de ihtiyaçların meydana gelmesine sebep olmuştur. Bu ihtiyaçlardan biri olan müzecilik kurulduğu zamandan günümüze kadar pek çok açılımlar ile yeni- den şekillenmiştir. İlk başta toplama/sergileme ile başlayan müzecilik faaliyetle- ri günümüzde geçmişi devralan bellek mekânları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada ele alınan Millet Han Baklava Müzesi kültürel bellek üzerine inşa edilmiştir. Gaziantep Tarih ve Kültür Yolu olarak adlandırılan proje içerisinde yer alan Millet Hanı’nın üst katında bulunan müze hem hanın geçmişi hem de kentteki konumu bakımından kültürel mekân niteliği taşımaktadır. Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava Millet Han Baklava Müzesi’nin konumu dışında üstlendiği misyonlar öne- mini daha da arttırmaktadır. İçerisinde baklava hakkında bilgilerin ve baklava yapımında kullanılan araç-gereçlerin bulunması dışında baklavanın uygulamalı olarak yapılması müzeyi somut eşyaların sergilendiği müzelerden ayırarak uygu- lamalı müze statüsüne dönüştürmüştür. Müze, geleneksel baklava yapımını öğ- renmek isteyen kişiler için bir atölye olarak da hizmet vermektedir. Bu bağlamda müze usta-çırak ilişkisi ile baklava yapımını öğreterek sadece baklavanın somut yapısının aktarılmasına değil aynı zamanda somut olmayan kültürel unsurların da aktarılmasında etkin rol oynamakta ve geçmiş ile bağları sıkı tutarak geleneksel kültürün korunmasında büyük hizmet vermektedir. Gökhan Karabudak KAYNAKLAR Altunbaş, A. ve Özdemir, Ç. (). Çağdaş müzecilik anlayışı ye ülkemizde müzeler. Erişim Adresi: funduszeue.info%funduszeue.info Assmann, J. Kültürel bellek. Tekin A (çev). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Atasoy, S. (). Müzecilikten Yansımalar. İstanbul: Anka Yayınları. Avcı, C. (). Fıstık müzesi: Gaziantep’te kültürel belleğin müzeye dönüşümü. Nihat Şimşek ve Mehmet Emin Kalgı (Ed.) 4. International Symposium On Current Deve- lopments in Science, Technology And Social Sciences April , (s. ) içinde. Gaziantep: IKSAD Global Publishing House. Baki-Nalcıoğlu, Z. S. (). Müzelerde sürdürülebilirliğin kültürel yönü. Millî Folklor, , Connerton, P. Toplumlar nasıl anımsar?. Şenel A (çev). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Demir, S. (). Kültürel bellek, gelenek ve halk bilimi müzeleri. Millî Folklor. 95, Halbwachs, M. Kolektif hafıza. Barış B (çev). Ankara: Heretik Yayıncılık. Karabıyık, A. (). Çağdaş sanat müzeciliği kapsamında Türkiye’deki müzecilik ha- reketlerine bir bakış. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Mercin, L. (). Kültür ve sanat değerlerinin yaşatılmasında müzelerin rolü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2(6), Münüsoğlu, H. (). Kültürel bellek bağlamında İmrozlu kimliği üzerine etnografik bir inceleme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Oğuz, M. Ö. (). Küreselleşme ve uygulamalı halk bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Temur, N. (). Bir kültürel bellek mekânı olarak Mahtumkulu divanı. Türkbilig, 34, Topçu K. ve Birsel, S. G. (). Geleneksel Gaziantep çarşısının mekânsal kalite açısın- dan değerlendirilmesi. Artium, 4(1), UNESCO. (). Unesco regional seminar on the educational role of museums (Rio de Janeiro, Brazil september ). Paris: Workshops of Unesco. Yaraş, A. ( ). Çağdaş müzecilik yolunda devlet müzelerinde çalışan müzecilerin so- runları. Kuruluşunun ’nci Yılında Türk Müzeciliği Sempozyumu III Bildirileri Eylül İstanbul (s. ) içinde. Ankara: T.C. Genelkurmay Başkanlığı Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı. Baklava Müzesi: Gaziantep’te Bir Uygulamalı Halk Bilimi Örneği Olarak Millet Han Baklava İnternet Kaynakları URL funduszeue.info Eri- şim Tarihi: URL funduszeue.info Eri- şim Tarihi: URL funduszeue.info?url=gezi-programi Erişim Tari- hi: URL funduszeue.info?p=Kulturel-Miras Erişim Tari- hi: URL funduszeue.info Erişim Tarihi: URL funduszeue.info Erişim Tarihi: Kaynak Kişiler KK1: Oğuzhan Saygılı, Göz Doktoru, 57 Yaşında. KK2: Mehmet Çolak, Baklava Ustası, 50 Yaşında.

Ziyaretçiler, tarihi Millet Hanı içerisinde yer alan ve yaklaşık 2 ay önce müze statüsü kazanan atölyede, haftanın 6 günü baklava yapımının aşamalarını izleyerek, üretilen tatlıları tadabiliyor.

Gaziantep'te Şahinbey Araştırma ve Uygulama Hastanesi Göz Hastalıkları Ana Bilim Dalında görevli Doç. Dr. Oğuzhan Saygılı, Almanya'da gördüğü "Çikolata Müzesi"nden çok etkilendiğini, Gaziantep'in turizmine katkı sağlamak amacıyla kendisinin de "Baklava Müzesi"ni kurduğunu söyledi.

Gaziantep'in gastronomi alanında kendini kanıtladığının altını çizen Saygılı, "Bu kent gastronomi de çok iyi yerlerde. Tatlı denilince de baklava akla geliyor. Göz doktoruyum. İhtisasımı Almanya'da yaptım. Orada Çikolata Müzesi'ni gördükten sonra Gaziantep'te de Baklava Müzesi kurulabilir mi dedim. Döndükten sonra fikrimi uygulamaya karar verdim" dedi.

"Baklava yapmak bir sanat"

Saygılı, müzenin kurulması için ciddi araştırma ve çalışmalar yaptığına dikkat çekti.

"Uzun bir mekan araştırması yaptım. Tarihi bir yer olmasına karar verdikten sonra prosedürleri yerine getirmeye çalıştım. Hazırlık aşaması 3 yıl sürdü. Uzun emekler sonucu 2 ay önce müze statüsünü aldık. Gaziantep'e ait olan bu el sanatının, geleneksel usulle yaşatılması gerekiyor. Hamur makinesi kullanmadan, tamamen elle hamur açan usta sayısı azalıyor. Mevcut ustamızı da bulmak kolay olmadı. Burada baklavanın yapımının her aşaması gösteriliyor. Bu sanatın yaşatılması gerekiyor. Belki zamanla buradan ustalar da çıkabilir."

Saygılı, ziyaretçilere, baklava yapımını sergiledikten sonra üretilen tatlıların tadına bakma fırsatı da sunduklarını sözlerine ekledi.

Ziyaretçilerden Esra Kızmaz da, ilk defa baklava yapımını izlediğini ifade ederek, "Bu kadar detayları olduğunu bilmiyordum. Büyük emekler var. Artık baklavayı daha özenli tüketeceğim" diye konuştu.

Kaynak: AA