Soğuktan Ayak Morarması

Farklı iklim ve hava koşullarında ortaya çıkmaya meyilli bazı sağlık sorunları, hayat kalitesini ciddi manada olumsuz etkileyebilir. Soğuk hava koşulları bazı sağlık sorunlarının ortaya çıkmasını tetikleyebilir veya mevcut belirtilerin şiddetini artırabilir. Özellikle soğuk mevsimlerde ortaya çıkan rahatsızlıklardan biri Raynaud hastalığıdır.

Raynaud Hastalığı Nedir?

Raynaud fenomeni; soğuk hava koşullarına maruz kalmanın sonrasında el parmakları, ayak parmakları, burun ve kulak gibi kan dolaşımının zayıf olduğu bölgelerde görülen ciltte solukluk veya morarma gibi belirtilerin ortaya çıkmasına verilen isimdir. Belirtiler yeniden ideal ortam koşullarına dönüldüğünde kaybolur. Bu durum, bahsedilen bölgelerdeki kan damarlarının soğuk koşullar nedeniyle kasılarak vazospazma uğraması ve dokulara kan akışının bir süreliğine azalması veya durması nedeniyle gerçekleşir. Raynaud fenomeni, ortam sıcaklığıyla ters orantılı olarak gelişir ve uzun süre devam ettiğinde dokulara kan akışının kesilmesine bağlı olarak doku hasarına yol açabilir.

Esasen, tıbbi anlamda Raynaud fenomeni bir hastalık olarak değil; mevcut bir hastalığın semptomu olarak değerlendirilir. Çeşitli romatolojik hastalıklar nedeniyle gelişen Raynaud fenomenine sekonder Raynaud hastalığı; altta yatan bir patoloji saptanmadığında ve izole olarak Raynaud fenomeninin görüldüğü klinik durumlara ise primer Raynaud hastalığı adı verilir.

Raynaud Hastalığının Sebepleri Nelerdir?

Raynaud fenomeninin gelişmesi, hem altta yatan çeşitli patolojilerin varlığına hem de bazı dış ortam koşullarının veya çeşitli stres etmenlerinin bulunmasına bağlıdır. Bu anlamda, Raynaud fenomeni tespit edilen bir hastada, bu durumun ortaya çıkmasına neden olan sorunların tespit edilmesi, etkili bir tedavinin sunulabilmesi adına oldukça önemlidir.

Raynaud fenomenine yol açan sağlık problemleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

•Donma: Düşük ortam sıcaklıklarında, damarlar kasılarak kan akışını engeller ve Raynaud fenomenine yol açar.

•Skleroderma: Özellikle ciltte çeşitli semptomlara yol açan sklerodermada, el parmaklarındaki deformasyon sonucu kan damarlarının yapısının bozulmasıyla Raynaud gelişebilir.

•Artrit: El ve ayak parmak eklemlerinin çeşitli etkenlerle iltihaplanması, bu bölgelerdeki kan akışını bozarak Raynaud ile sonuçlanabilir.

•Ateroskleroz: El ve ayak parmaklarına giden damarlarda aterosklerotik plakların gelişmesi (damar sertliği) kan akışını bozar ve Raynaud fenomenine neden olabilir.

•Eklem romatizması: Romatoid artrit olarak da bilinen bu romatolojik hastalıkta, eklemlerdeki iltihap damarlardaki kan akışını bozabilir.

•Sistemik lupus eritematozus: Kan dolaşımında yaygın bulunan antikorların eklemler ve damar duvarlarında birikmesi sonucu, kan akışı olumsuz etkilenerek Raynaud fenomenine sebep olur.

•Sjögren sendromu: Aynı lupusta olduğu gibi, bu hastalıkta da vücuda karşı gelişen antikorlar damarlarda iltihaba yol açarak Raynaud fenomenine neden olur.

•Sigara kullanımı: Kronik olarak sigara tüketimi dokulara oksijenin ulaşmasında sorunlara yol açtığından, el parmakları gibi bölgeler dış etkenlere duyarlı hale gelir ve soğuk iklim koşullarında Raynaud ortaya çıkar.

•Titreşimli aletlerin uzun süreli kullanımı: İnşaat işleri veya çiftçilik gibi titreşimli aletlerin yaygın kullanıldığı işlerde, çalışanların el parmaklarında dolaşım bozukluğu meydana gelerek ciddi bir Raynaud vakası oluşabilir.

•Duygusal stres: Raynaud fenomenine yatkın kişilerde, duygusal strese bağlı kan damarlarının kasılması nedeniyle Raynaud fenomeni görülebilir.

•Bazı ilaçların yan etkisi: Beta bloker, amfetamin gibi ilaçlar kan damarlarının büzülerek Raynaud fenomeninin ortaya çıkmasını tetikleyebilir.

Yapılan çalışmalara göre, Raynaud fenomeni kadınlarda erkeklere göre daha sık görülmektedir. Bunun yanı sıra, 30 yaşın altındaki yetişkinlerde primer Raynaud fenomenine daha sık rastlanmaktadır. 30’lu yaşlardan sonra ise çeşitli romatolojik rahatsızlıkların daha sık görülmesine bağlı sekonder Raynaud hastalığı daha yaygın görülür.

Raynaud Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Raynaud fenomeninin semptomları, altta yatan hastalık ile tetikleyen etmenlerin şiddeti ve süresiyle yakında ilişkilidir. Buna göre, Raynaud vakalarında sıklıkla şu belirtiler görülür:

•Ciltte soluklaşma veya morarma: Kişinin etkilenen vücut bölgesinde (el veya ayak parmağı, burun, kulak) atağa bağlı olarak renk değişikliği, beyazlaşma veya morarma görülebilir.

•His kaybı ve uyuşukluk: Şiddetli biçimde etkilenen bölgelerde dokunma hissinde azalma, karıncalanma veya uyuşukluk hissedilebilir.

•Ağrı: Raynaud fenomeni sıklıkla şiddetli ağrıya yol açmaz. Fakat, özellikle sekonder Raynaud hastalığında, belirtilere ciddi ağrı eşlik edebilir. Raynaud fenomeni uzun sürdüğü takdirde, sebep olabileceği doku hasarına bağlı olarak hissedilen ağrı şiddetlenebilir.

•Sıcak ortamda semptomların düzelmesi: Soğuk havada ortaya çıkan semptomlar, sıcak ortamda dokuların ısıtılmasını takiben genellikle 15 dakika içerisinde düzelir.

Primer Raynaud hastalığında aynı taraf el ve ayak parmaklarında benzer semptomlar görülebilirken; sekonder Raynaud hastalığında farklı vücut yarılarında, çeşitli dokularda belirtiler gözlenebilir. Bu, hastalığın değerlendirilmesi açısından önemli olan bir noktadır. Ayrıca, tekrarlayan Raynaud atakları birbirinden farklı şekilde cereyan edebilir.

Raynaud Hastalığı Tedavisinde Neler Yapılır?

Raynaud hastalığının etkin bir şekilde kontrol altına alınabilmesi, altta yatan patolojinin doğru şekilde tespit edilmesine bağlıdır. Bu doğrultuda, uzman bir hekim tarafından ayrıntılı hastalık öyküsünün alınması, detaylı fizik muayene yapılması ve ihtiyaç duyulduğunda ek görüntüleme ve laboratuvar tetkiklerine başvurulması gerekir. Ayrıca, primer ve sekonder Raynaud ayırımının yapılabilmesi için kapilleroskopi (tırnak kenarlarındaki kıvrım bölgelerinde bulunan kılcal damarların özel bir görüntüleme yöntemiyle incelenmesi) tetkiki gerçekleştirilebilir.

Raynaud tablosunda tedavi temelde ikiye ayrılabilir. Birincisi, Raynaud ataklarının gelişmesini önlemeye yöneliktir. Bu anlamda en önemli tedavi aşaması, hayat tarzı değişiklikleridir. Bu doğrultuda;

•Raynaud gelişimine yol açan dış ortam koşullarından uzak durulması; eğer yapılamıyorsa özel korunma ekipmanlarının kullanılması esastır.

•Sigara, kafein içerikli kahve ve çay gibi içeceklerin tüketimine son verilmelidir.

•Egzersiz dokulara kan akışının sağlanması ve vücudun sıcak tutulması açısından son derece faydalıdır.

•Atakların gelişimini önlemeye yönelik olarak çeşitli ilaç tedavileri mevcuttur. Bu konuda, uzman hekime danışılması ve hekim kararıyla tedavinin düzenlenmesi oldukça önemlidir.

Tedavinin diğer ayağı ise Raynaud atağının tedavisidir. Atak geliştiğinde sonlandırılması adına, ilk olarak etkilenen bölgelerin ısıtılması gerekir. Sıcak bir ortama geçilmesi, etkilenen bölgeye göre eldiven, çorap gibi kıyafetlerin giyilmesi, etkilenen bölgeye ılık su uygulanması veya masaj yapılması atağın geçişini kolaylaştırabilecek yöntemler arasındadır.

Normalde soğuk havalarda el ve ayak parmak uçlarındaki damarlar, düşük ısının etkisi ile büzüşüyor ve bu durum fizyolojik olarak damarlardaki kan akımını azaltıyor. Kişiler bu durumu, ellerde ve ayaklarda üşüme olarak hissediyor.

Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Cem Arıtürk, Reyno fenomeninde görülen el ve ayak üşümesinin normalden uzun ve şiddetli olduğunu söyledi.  

Bunun da el ve ayak parmaklarına oksijenlenmiş kanın uzun süre ulaşmamasına ve parmak uçlarında üşüme ile birlikte morarma meydana gelmesine neden olduğunu aktaran Kalp-Damar Cerrahı, “Hastalık, el ve ayak parmak uçları haricinde de kendini belli edebilir ve kulak kepçesi, burun, yüz, diz, meme uçları da etkilenebilir. Nadiren tüm kol ve bacakta da bulgular görülebilir. Parmaklarda renk değişiminin yanı sıra iğnelenme, uyuşma, ağrı olabilir. Eğer damarların daralma dönemi uzun sürerse dokular için tehlikeli bir süreç ortaya çıkabilir. Stres durumlarında da tetiklenebilen bu hastalığın en belirgin nedeni soğuk hava olduğu için hastaların şikayetleri ve doktora başvuruları kış aylarında belirginleşmektedir” dedi.

Reyno Fenomeninin en sık genç kadınlarda görüldüğünü belirten Dr. Arıtürk, “Başka bir hastalığa bağlı olmadan görülebilmekle birlikte (Primer Reyno) diğer hastalıklara ikincil olarak da ortaya çıkabilmektedir (Sekonder Reyno). Primer Reyno fenomeninde genetik geçiş ve ailesel faktörler önemlidir. Sekonder Reyno fenomeninde ise pek çok hastalık altta yatan faktör olarak karşımıza çıkabilmektedir. Reyno fenomeni bazı romatolojik hastalıklara eşlik etme potansiyeli çok olan bir hastalık olduğu için mutlaka Sjogren Sendromu, skleroderme, SLE, antifosfolipid sendromu gibi sistemik romatolojik hastalıklar açısından uyanık olmak ve gerekli muayene ve tetkik yöntemleri ile tarama yapmak gerekmektedir” şeklinde konuştu.