Kortizol Nedir Kaç Olmalı
Kortizol Nedir? Kortizol Ka&#; Olmalı? Y&#;ksekliği Ve D&#;ş&#;kl&#;ğ&#; Nedenleri
Kortizol hormonu bağışıklık sisteminin fonksiyonlarını devam ettirebilmesi adına büyük önem taşımaktadır. Ayrıca tansiyon ve kan şekeri düzeyini kontrol etmektedir. Bu sebeple gereklilik taşıyan bir hormondur. Kortizol oranı arttığında büyük riskler ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple özellikle bazı tedavilerde kortizonlu ilaç kullanıldığında dikkatli olunmalıdır.
Kortizol Nedir?
Böbrek üstü bezlerinde bulunarak üretilen ve kandaki stres seviyesini düzenlemeye yarayan birincil hormona kortizol adı verilmektedir. Kortizol genellikle tehlike hissedildiğinde psikolojik olarak salgılanan bir hormondur. Bu sebeple koruyucu bir hormon olarak kabul edilebilir. Ancak fazla salgılandığında risk oluşturan bir hormondur. Genellikle hastaların ilaç tedavisi gördüğü durumlarda kandaki kortizol düzeyi kontrol edilmektedir. Kortizol seviyesi yüksek olan ilaçlar kullanılırken bazı dikkat edilmesi büyük önem taşımaktadır.
Kortizol hormonu, hayati bir önem taşımaktadır. Gün içinde insan vücudunda devamlı olarak salınan hormondur. Ancak tehlikeli durumlarda oran artmakta ve daha fazla salgılanmaktadır.
Kortizol Kaç Olmalı?
İnsan vücudu üzgünken ya da tehlike durumlarında içgüdüsel olarak kendini koruma eğilimine geçmektedir. Bu aşamada böbrek üstü bezlerinde bulunan kortizol hormonu salgılanarak beyindeki hipofiz bezlerine uyarı göndermektedir. Bu aşamada kortizol hormonu belli oranda salgılanır. Bu oranın ölçüsü oldukça önemlidir. Fazla salgılanması halinde hayati riskler ortaya çıkarmaktadır. Kortizol hormonu oranları gündüz ve gece fark etmektedir. Bu hormon gündüz saatlerinde geceye göre daha yüksektir.
Normal bir yetişkinde kortizol seviyesi sabah saatlerinde 0,,60 mikrogram/desilitre aralığındadır. Bu oran öğle saatlerinde 0,,20 aralığına ulaşmaktadır. Akşam saatlerine doğru giderek düşmekte ve 0,,13 aralığında seyretmektedir. Gece uyku halindeyken en fazla 0,,07 aralığında olmalıdır.
Kortizol Hormonu Yüksekliği ve Düşüklüğü Nedenleri Nelerdir?
Yeterli kortizol salgılanmadığı taktirde kortizol düşüklüğü ortaya çıkmaktadır. Kortizol düşüklüğünün bazı sebepleri vardır:
- Tümör ya da kafa travması gibi hipofiz bezlerini etkileyecek hasarlar
- Adrenal bezlerle ilgili ortaya çıkan bazı sağlık problemleri
- Adrenal bezlerin ameliyat ile alınması
- Aşırı kan kaybı
- Verem, ADIS gibi hastalıklar
Kortizol seviyesi bazı durumlarda ise yükselme göstermektedir. Bu durumun bazı sebepleri vardır:
- Kortizol oranı yüksek ilaçlardan yüksek dozlarda kullanmak
- Aşırı stres ve gerginlik
- Doğum kontrol hapları
- Adrenal bezleri hastalıkları
- Tümör ve tramva
- Tiroid hormonunun fazla salgılanması
Serumda bulunan kortizol ölçüsü gündelik bir değişim gösterir. En düşük düzeyler gece yarısı, en yüksek düzeyler sabah, uykudan uyandığınızdan birkaç saat sonra olur[1]. Aydınlık/karanlık döngüsüne ilişkin bilgi retinadan hipotalamusta bulunan çifte çekirdeklere (suprachiasmatic nuclei) iletilir. Serum kortizol düzeyinde değişiklik olmasının arkasında yatan nedenler arasında olağan olmayan ACTH düzeyi, klinik çöküntü, fizyolojik stres kaynakları (hipoglisemi, hastalık, ateş, travma, ameliyat, korku, acı, aşırı soğuk veya sıcak, fiziksel zorlanma) gözlemlenmiştir. Kişiden kişiye ayrılıklar olmasına karşın her kişinin gündelik dizemi tutarlılık gösterir.
Kortizol ayrıca kortikotropin salgılatıcı hormon salgılanmasını baskılayarak ACTH salgılanmasına geri besleme uygular. Bazı araştırmacılar süreğen (müzmin, kronik) streste olan bir hayvanda bu geri bildirim dizgesinin bozulduğuna inanırlar.
Kortizol, olağan durumlarda salgılandığında stres sonrasında homeostazın sağlanmasına yarayacak etkiler gösterir:
Glikoneojenez, yağ ve proteinlerin yıkımı ve karaciğer dışında bulunan amino asit ve keton cisimlerinin seferber edilmesine neden olur, böylece bir insülinantagonisti olarak etki eder. Bunların sonucunda kan glikoz düzeyi yükselir ve karaciğerde glikojen oluşumu artar (Freeman, ). Ayrıca kan basıncını da artırır. Bunu, damarlardaki alfa-1 adrenalin alıcılarını gizleyerek yapar. Bu hormon bağışıklık sisteminin kandaki etkinliğini de azaltır. Akyuvarlarınbezlerine, kemik iliğine ve deriye yönelmeye neden olur. Kortizol kemik oluşumunu da yavaşlatır.
Bu olağan işlevler, süreğen gerilimin fizyolojik etkilerinin temelinde yatar. Sürekli kortizol salgılanması kasların aşınmasına, hiperglisemiye ve yangının baskılanmasına neden olur. Aynı sonuçlar uzun süreli glükokortikoid kullanımında da ortaya çıkar.
Ayrıca, uzun süre kortizola maruz kalmak hipokampus hücrelerinin körelmesine (atrofi) yol açar. Bu körelme öğrenme zorluklarına neden olur. Ancak, kısa süreli kortizol etkisi anıların oluşmasına yardım eder; fizyolojik gerilimli zamanların sonradan çok iyi anımsanmasının (flaş bellek) arkasında yatan düzeneğin bu olduğu sanılmaktadır.
Serumdaki kortizolun %96'sı kan proteinlerine bağlı durumdadır; bunlar başlıca kortikosteroid bağlayan globulin (corticosteroid binding globulin, CBG) ve albümindir. Yalnızca serbest kortizol alıcılarca bağlanabilir.