Türkiye Nin Nüfus Artış Hızı Grafiği

VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” BİLDİRİLER KİTABI 19-20 EKİM 2017 GİRESUN EDİTÖRLER ВrН. DШх. Abbas KARAAĞAкLI PrШП. Dr. BОtül KARAGнZ YERDELEN REDAKTÖR İЦraЧ TURGUT YAYIMA HAZIRLAYANLAR İЦraЧ TURGUT SibОl кETİNKAВA Muammer DUMLU Haberleşme Adresi: GirОsuЧ оЧivОrsitОsi KaraНОЧiг StratОУiФ AraştırЦalar MОrФОгi SultaЧ SОliЦ Mah. EşrОП DiгНar CaН. NШ: 5 GİRESUN Tel: (454) 310 16 66 ISBN: 978-975-2481-03-9 Bu ФitabıЧ tüЦ haФları GirОsuЧ оЧivОrsitОsi KaraНОЧiг StratОУiФ AraştırЦa vО UвgulaЦa MОrФОгi (KARASAM)’ЧО aittir. ВaгılarıЧ ПiФri sШruЦluluФları вaгarıЧa aittir. KaвЧaФ göstОrilОrОФ alıЧtı вapılabilir. 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİ: DUYGUSALLIKTAN REALİTEYE Mİ? Mehmet DİKKAYA*295 Özgür Özgür KANİR**296 KANBİR Bayram Veli DOYAR***297 OsЦaЧlı DОvlОti НöЧОЦiЧНО, iФi ülФОЧiЧ хıФarları Нaha Пaгla хatışЦış vО iФi НОvlОt arasıЧНa НüşЦaЧМa вaФlaşıЦlar Нaha bОlirlОвiМi ШlЦasıЧa rağЦОЧ gОЧОl ШlaraФ SSCB НöЧОЦiЧНО Нaha tОЦФiЧli vО НОЧgОli bir ilişФi iгlОЧЦiştir. нгОlliФlО, II. DüЧвa Savaşı’ЧıЧ hОЦОЧ arНıЧНaЧ başlaвaЧ gОriliЦ, TürФiвО’ЧiЧ NATO şОЦsiвОsi altıЧНa Batı-ABD ФaЦpıЧı tОrМih ОtЦОsiвlО НurağaЧlaşЦıştır. İФili ilişФi- lОriЧ gОlişЦОвО başlaЦası vО aхıФlıФ ilФОsiЧiЧ gОхОrli ШlЦaвa başlaЦası, “GlasЧШst” vО “PОrОstrШвФa” НöЧОЦlОriЧНО Нaha хШФ öЧ plaЧa хıФЦaвa başlaЦıştır. Rusвa’ЧıЧ piвasa ОФШЧШЦisiЧi tОrМihi vО TürФiвО’ЧiЧ ФОЧНisiЧО Avrupa НışıЧНa altОrЧatiП pa- гarlar araЦaвa başlaЦası sürОхlОriЧiЧ Оş aЧlı ШlaraФ gОrхОФlОştiği 1990’lı вılarНa bir haгırlıФ НöЧОЦi ШlaraФ başlaвaЧ ürОtiЦ ПaФtörlОriЧiЧ taЧışЦası sürОМi PutiЧ НöЧОЦiЧНО ivЦО ФaгaЧЦıştır. нгОlliФlО ОЧ tОЦОl tüФОtiЦ ЦallarıЧı bilО ürОtОЦОНiği, buЧa ФarşıЧ ОЧ ilОri savuЧЦa sistОЦlОriЧi iЧşa ОНОbilЦО вe- tОЧОğiЧО sahip ШlaЧ SШvвОtlОr Birliği’ЧiЧ tarih sahЧОsiЧНОЧ siliЧЦОsiЧНОЧ sШЧra Шrtaвa хıФaЧ bШşluğu НШlНurЦa ФШЧusuЧНa TürФiвО’ЧiЧ, SШvвОt sШЧrası Rusвa’Нa ОtФiЧ ШlЦaвa başlaНığı görülЦüştür. нвlО Фi Rusвa, TürФiвО’ЧiЧ iхОrНО вaşaЦış ШlНuğu Фriг НöЧОЦlОriЧНО altОrЧatiП bir paгar vО istihНaЦ alaЧı ШlaraФ Шrtaвa хıФЦaвa başlaЦıştır. Bu bağlaЦНa ЧОrОНОвsО 1960’larНa Avrupa’ЧıЧ TürФiвО iхiЧ üst- lОЧЦiş ШlНuğu ЦisвШЧu НОvralЦıştır. MütОahhitliФ hiгЦОtlОriЧiЧ вОşОrЦОsi vО gОlişЦОsi bağlaЦıЧНa isО 1980’lОrНОФi Arap НüЧвasıЧıЧ rШlüЧü НОvralaraФ tШplaЦ prШУОlОriЧ вaФlaşıФ %40’ıЧıЧ gОrхОФlОştiği bir alan oldu. Bu ОФsОЧНО, ОФШЧШЦiЧiЧ vО altвapıЧıЧ вОЧiНОЧ вapılaЧЦası vО ЦШНОrЧiгasвШЧu хОrхОvОsiЧНО TürФiвО ФaвЧaФlı ЦütОahhitliФ hiгЦОtlОri vО rООl sОФtör ПaaliвОtlОri МiННi biхiЦНО Rusвa’ЧıЧ hОЦОЧ hОr bölgОsiЧНО görülЦОвО başlaЧЦıştır. нtО вaЧНaЧ, artaЧ pОtrШl vО НШğalgaг ПiвatlarıЧa bağlı ШlaraФ gОlir НüгОвi вüФsОlОЧ Rusвa, TürФiвО’вi Мari ihtiвaхları aхısıЧНaЧ öЧОЦli bir tiМari aФtör ШlaraФ algılaЦıştır. İФi biЧli вıllarıЧ başıЧНa ПaaliвОtО gОхОЧ “Mavi AФıЦ” НШğalgaг bШru hattı, TürФiвО iхiЧ altОrЧatiП bir ОЧОrУi tОЦiЧi güгОrgсhı ШlЦa işlОviЧi üstlОЧЦОsiвlО halОЧ ПaaliвОttО buluЧЦaФtaНır. AвЧı şОФilНО BaФü- Tiflis-CОвhaЧ bШru hattı prШУОsi, pОtrШl ürОtiЦ vО НağıtıЦ ФaЧallarıЧa Rusвa’ЧıЧ Нa ФatılıЦıвla, uгuЧ sürО ЦasaНa bОФlОвОЧ bir prШУО ШlЦaФtaЧ ФurtulЦuştur. BuЧa bОЧгОr altОrЧatiП prШУОlОrНО “ФОЧНisiЧО НaЧışılЦaвaЧ abi” tutuЦu göstОrЦОЧiЧ Шlası гararlarıЧı tahЦiЧ ОНОЧ Rusвa Нaha işbirliФхi vО aхıФ bir görüЧtü vОrЦОвО başlaЦıştır. Bu хalışЦaНa, TürФiвО-Rusвa arasıЧНaФi ОФШЧШЦiФ vО pШlitiФ uЧsurları birliФtО ОlО alaЧ bir aЧaliг вapılaМaФtır. EФШЧШЦiФ ilişФilОr bağlaЦıЧНa ОЧОrУi, turiгЦ, Нış tiМarОt vО sОrЦaвО harОФОtlОri üгОriЧНО НurulaМaФ vО bu ilişФilОr üгОriЧНО ОФili ШlaЧ pШlitiФ хОrхОvО aЧaliг ОНilОМОФtir. I.SOVYETLER BİRLİĞİ SONRASI RUSYA’DA EKONOMİK VE POLİTİK DÖNÜŞÜM GОхiş ОФШЧШЦilОri iхiЧНО hОЦ GaвrisaПi Вurtiхi Hasılası (GSВH) gibi ОФШЧШЦiФ güМü baФı- ЦıЧНaЧ hОЦ НО gОхЦişi iЦparatШrluğa НaвaЧaЧbüвüФ bir НОvlОt ШlaraФ НüЧвa ОФШЧШЦi-pШlitiФ araştır- ЦalarıЧıЧ ШНağıЧНaФi ülФОlОrНОЧ biriНir Rusвa FОНОrasвШЧu. SШvвОtlОr BirliğiЧiЧ siвasi вapısıЧıЧ хö- гülЦОsi ilО birliФtО tüЦ gОхiş ОФШЧШЦilОri gibi Rusвa Нa ilФ ШЧ вılıЧı sistОЦ НОğişiФliği vО gОхiş sШrun- ları ilО ЦüМaНОlО şОФliЧНО gОхirЦiştir. Bu sürОхtО bir вaЧНaЧ pШlitiФ вöЧОtiЦsОl sШruЧlar НiğОr вaЧНa isО ОФШЧШЦiФ sШruЧlar, buЦОraЧg gibi birbiriЧi bОslОвОЧ bir вapı ШluşturЦuştur. оlФОНe piyasa eko- ЧШЦisiЧО gОхişiЧ vО pШlitiФ sistОЦiЧ НöЧüşüЦüЧüЧ Чasıl ШlaМağıЧa Нair ФaЦusal НОЧОвiЦ vО uгЦan- KırıФФalО оЧivОrsitОsi, İФtisat BölüЦü, ЦНiФФaвa@вahШШ.МШЦ 295 GirОsuЧ оЧivОrsitОsi, GörОlО UBВO, ШгgurФaЧbir@вahШШ.МШЦ.tr 296 KırıФФalО оЧivОrsitОsi, DШФtШra нğrОЧМisi, bvНШвar@gЦail.МШЦ 297 176 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” laşЦış bir bilgi biriФiЦi buluЧЦaЦaФtaвНı(L.Kosals, 2007, s. 68). Bu хОrхОvОНО ülФОЧiЧ ФabaМa sШЧ вirЦi bОş вılıЧa baФılНığıЧНa iФi tОЦОl pОriвШttaЧ söг ОНilОbilir. BuЧlar BШris ВОltsiЧ’iЧ geçiş dönemi vО VlaНiЦir PutiЧ’iЧ istikrar ve pekiştirme НöЧОЦlОriНir(HatipШğlu, 2015, s. 228). i. BШris ВОltsiЧ’iЧ 12 HaгiraЧ 1991’НОЧ istiПa Оttiği tarih ШlaЧ 12 AralıФ 1999’a ФaНar ШlaЧ ge- хiş dönemi tОЦОl ШlaraФ Фargaşa vО istiФrarsıгlıФ НöЧОЦiНir. Bu НöЧОЦ ЦОrФОгi plaЧlı büвüФ bir SШs- yalist ekonomiden, şok terapi ilО saЧМılı bir piвasa ОФШЧШЦisiЧО gОхiş sürОМi вaşaЧЦıştır. нгОllОştir- meler, devlet plaЧlaЦasıЧıЧ sШЧlaЧЦası, ПiвatlarıЧ sОrbОst bıraФılЦası şОФliЧНО uвgulaЧaЧ bu pШlitiФa- lar, хШФ saвıНa vagШЧu ШlaЧ büвüФ tШЧaУlı bir вüФ trОЧiЧiЧ raвНaЧ хıФıp tШpraФ bir гОЦiЧ üгОriЧНО, hОr bir vagШЧuЧ Нa aвrı bir ШtШЦШbil gibi вШl alЦaвa хalışЦasıЧa bОЧгОtilОbilir. DШlaвısıвla gОхiş sürОМi sШЧ НОrОМО saЧМılı ШlЦuştur. EФШЧШЦi 1991 ilО 1998 arasıЧНa ШrtalaЦa ШlaraФ hОr вıl %6,5 ФüхülЦüş- tür. оlФОНО sağlıФ ФШşulları ШlНuФхa ФötüвО gitЦiş AIDS hastalığı vО alФШliгЦ ilО artaЧ ölüЦ ШraЧları vО aгalaЧ НШğuЦ ШraЧları bir araвa gОliЧМО ülФО ЧüПusu aгalЦaвa başlaЦıştır. 2000’lОrО ФaНar gОliЧОЧ bu НöЧОЦНО Rusвa’Нa ШluşaЧ вapı baгı aФaНОЦisвОЧlОr taraПıЧНaЧ, “kriminal kapitaliгm”, “Kremlin kapitaliгmi”ya da“Potemkin kapitaliгmi”gibi sıПatlarla iПaНО ОНilЦiştir(L.Kosals, 2007, s. 70). Yeltsin НöЧОЦiЧiЧ sШЧuЧa НШğru НОvlОt вöЧОtiЦi büвüФ ölхüНО ПiЧaЧs iЦparatШrluФları vО ОЧОrУi tОФОllОriЧi ОliЧНО buluЧНuraЧ ШligarФlarıЧ ОliЧО gОхЦiş vО ЦОrФОг ШtШritОsiЧi ФaвbОtЦiştir. Bu НöЧОЦНО Нış pШlitiФaвa вöЧ vОrОЧ tОЦОl stratОУi Primakovdoktirini298 ШlЦuştur. BuЧa görО Rusвa НüЧвa ОФШЧШЦisi ilО bütüЧlОşЦОli, ABD’ЧiЧ girişiЦlОriЧО Фarşı хШФ Фutuplu bir НüЧвa НüгОЧi ФurulЦalıНır(HatipШğlu, 2015, s. 230). Bu НöЧОЦНО TürФiвО ilО ШlaЧ ilişФilОr ШlНuФхa sıЧırlı НüгОвНО ФalЦıştır. BuЧНa hОr iФi ülФОЧiЧ öЧОЦli bШвutlarНa iх ОФШЧШЦiФ vО pШlitiФ sШruЧlarla bШğuşuвШr ШlЦa- sıЧıЧ ОtФisi büвüФtür. TürФiвО bir вaЧНa ОФШЧШЦiФ ФriгlОr, ФШalisвШЧ hüФuЦОtlОri vО PKK tОrörü ilО ЦüМaНОlО ОНОrФОЧ, Rusвa Нa gОхiş sürОМiЧНОФi ОФШЧШЦiФ, вöЧОtiЦsОl vО güvОЧliФ sШruЧları вaşaЦak- taНır. Bu НöЧОЦНОФi ilişФilОriЧ aЧa ОФsОЧi 1997 вılıЧНa başlaвaЧ Mavi AФıЦ НШğal gaг prШУОsi vО va- taЧНaşlar arasıЧНaФi bavul tiМarОti şОФliЧНО gОrхОФlОşЦiştir. ii.VladiЦir PutiЧ’iЧ başФaЧ ШlНuğu 2000 вılıЧНaЧ bu güЧО ФaНar ШlaЧ istikrar ve pekiştirmedö- ЧОЦiНir. Bu НöЧОЦНО PutiЧ’iЧ ilФ ШlaraФ 07 Maвıs 2000 ilО 07 Maвıs 2008 tarihlОri arasıЧНa iФi Нö- ЧОЦ başФaЧlıФ вapЦıştır. Daha sШЧra 07 Maвıs 2008 ilО 07 Maвıs 2012 tarihlОriЧНО görОv вapaЧ baş- ФaЧ DiЦitri MОНvОНОv’iЧ НöЧОЦi isО ОsasОЧPutiЧ’iЧ stratОУilОri хОrхОvОsiЧНО НОvaЦ ОНОЧ bir ara dö- nemdir. MОНvОНОv’НОЧ sШЧra PutiЧ tОФrar 07 Maвıs 2012’НОЧ itibarОЧ başФaЧlıФ ФШltuğuЧa ШturЦuş- tur. Vladimir Putin, Putinizm denen yeni bir вöЧОtiЦ biхiЦiЧiЧ ЦiЦarı ШlЦuştur. Bu ФavraЦ вö- ЧОtiЦiЧ görüЧüştО НОЦШФratiФ, öгüЧНО ШtШritОr bir вöЧОtiЦ ШlНuğu iЦasıЧНa buluЧЦaФtaНır(HatipШğlu, 2015, s. 231). Bu НöЧОЦНО Rusвa’ЧıЧ tШpraФ bütüЧlüğü vО güvОЧliФ sШruЧları büвüФ ölхüНО aşılЦış, ШligarФlarla ЦüМaНОlО başlaЦış vО öгОlliФlО вaФıЧ хОvrОНО rОЧФli НОvriЦlОriЧ Шrtaвa хıФЦaвa başlaНığı НöЧОЦНО siвasi istiФrar sağlaЧЦıştır. DОvlОt вöЧОtiЦi PutiЧ ilО birliФtО ШligarşiФ bir вapıНaЧ ЦОrФОгi- вОtхi bir bürШФrasiвО НШğru вöЧОlЦОвО başlaЦıştır. Bu gОlişЦОlОr aвЧı гaЦaЧНa iФi biЧli вıllarıЧ Шrta- sıЧНaЧ sШЧra ОЧОrУi ПiвatlarıЧıЧ artЦasıЧa bağlı ШlaraФ Шrtaвa хıФaЧ gОlir artışı ilО birliФtО ОФШЧШЦiФ вöЧНОЧ НО pОФiştirilЦiştir. Güхlü vО ШtШritОr bir вöЧОtiЦiЧ istiФrar sağlaЧНığı PutiЧ НöЧОЦi Нış pШliti- Фası, хШФ Фutuplu bir uluslararası НüгОЧi öЧ görЦОФtОНir. Bu вaФlaşıЦla ABD vО AB ilО ihtiвatlı bir gОrgiЧliФ pШlitiФası uвgulaЧırФОЧ, кiЧ, HiЧНistaЧ vО İraЧ ilО ihtiвatlı bir iвiЦsОrliФ НöЧОЦiЧО girilЦiş- tir. AвЧı гaЦaЧНa ВОltsiЧ НöЧОЦiЧНО iФiЧМi plaЧa itilОЧ BağıЦsıг DОvlОtlОr TШpluluğu ilО ШlaЧ ilişФilОr вОЧiНОЧ öЧ plaЧa alıЧЦıştır(HatipШğlu, 2015, s. 234,235). Bu НöЧОЦНО TürФiвО ilО hОЦ ОФШЧШЦiФ hОЦ НО siвasi ilişФilОr Нaha ilОri bir bШвuta taşıЧЦıştır. 2001 вılıЧНa arasıЧНa Avrasвa EвlОЦ plaЧı haгırlaЧЦıştır. TuriгЦ, Нış tiМarОt, ОЧОrУi vО НШğruНaЧ вa- baЧМı вatırıЦlar bağlaЦıЧНaФi ОФШЧШЦiФ ilişФilОr hıгla ЦОsaПО Фat ОНОrФОЧ, sürОх ЧüФlООr tОsis iЧşasıЧa ФaНar uгaЧЦıştır. 2010 ВılıЧНa iЦгalaЧaЧ aЧlaşЦa ilО TürФiвО’ЧiЧ ilФ ЧüФlООr ОЧОrУi saЧtrali AФФu- вu’Нa Rusвa taraПıЧНaЧ вapılЦaвa başlaЧЦıştır. Bu хalışЦa aвЧı гaЦaЧНa ФШЧuвla ilgili uгЦaЧ iЧsaЧ ФaвЧağıЧıЧ вОtiştirilЦОsi aЦaМıвla TürФiвО’НОЧ 600 öğrОЧМiЧiЧ Rusвa-MОphi üЧivОrsitОsiЧО giНerek ОğitiЦ alЦası ilО pОФiştirilЦОФtОНir(EЧОrУi vО Tabi KaвЧaФlar BaФaЧlığı, 2017). İФi ülФО arasıЧНa ОФШЧШЦiФ vО ФültürОl alaЧНa хОşitli iş birliği iЦФaЧları Шluştuğu gibi aвЧı ВОvgОЧiPriЦaФШv, ВОltsiЧ НöЧОЦiЧНО Нış işlОri istihbarat sОrvisiЧiЧ başФaЧlığı, 1996’Нa Нış işlОri baФaЧlığı vО 298 1998’НО başbaФaЧlıФ вapЦıştır (Encyclopedia Britannica). 177 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” гaЦaЧНa УОШpШlitiФ rОФabОt alaЧları Нa söг ФШЧusuНur. GüЧОв KaПФasвa, KaraНОЧiг Havгası, OrtaНШğu bölgОsiЧНО iФi ülФО ihtiвatlı Фilit aФtörlОr ШlaraФ Фarşı Фarşıвa gОlЦОФtОНir(KШхaФ, 2017, s. 9). En son 2015 вılıЧНa bir Rus JОtiЧiЧ TürФiвО tШpraФlarıЧНa НüşürülЦОsi iФili ilişФilОriЧ 1991 sШЧrasıЧНa hiх ШlЦaНığı ФaНar ФırılgaЧ bir ЧШФtaвa taşıЦıştır. нгОlliФlО turiгЦ vО tiМarОttО hОЦОЧ ОtФisiЧi göstОrОЧ ОФШЧШЦiФ ЦaliвОtlОr вarataЧ sürОМiЧ bir вıl gibi bir гaЦaЧ iхОrisiЧНО rasвШЧОl bir şОФilНО вöЧОtilЦОsi ilО Фriг aşılЦış vО ilişФilОr ЧШrЦallОşЦО sürОМiЧО girЦiştir. Batı НüЧвası vО öгОlНО NATO’вa üвО Цüt- tОПiФlОriЧ aФsiЧО, 15 TОЦЦuг НarbО girişiЦi sШЧrasıЧНa Rusвa’ЧıЧ, TürФiвО’вО öЧОЦli НüгОвНО НОstОФ vОrЦОsi, ilişФilОriЧ hıгla НüгОlЦОsiЧО vОsilО ШlЦuştur. HОЦ SuriвО ФriгiЧiЧ хöгüЦüЧНО İraЧ’ıЧ Нa Нa- hil ШlНuğu AstaЧa görüşЦОlОri, hОЦ НО 2017 вılıЧНa TürФiвО’ЧiЧ bölgОНО вürüttüğü güvОЧliФ ШpОras- вШЧları TürФiвО vО Rusвa’ЧıЧ stratОУiФ işbirliği ОФsОЧiЧНО вürüЦОФtОНir. II. EKONOMİK GELİŞMELER GraПiФ 1’НО görülОЧ büвüЦО ШraЧlarıЧ baФılНığıЧНa, Rusвa FОНОrasвШЧu 1991 sürОМiЧНОЧ iФi biЧli вıllarıЧ başıЧa ФaНar sürОФli ФüхülОЧ bir ОФШЧШЦi ШlЦuştur. BüвüЦО ШraЧları hОp ЧОgatiП НОğОrlОr alЦıştır. Bu НuruЦ ОЧtОgrО bir ОФШЧШЦiФ вapı sОrgilОвОЧ НiğОr SШvвОtlОr Birliği ülФОlОriЧНО НО söг ФШЧusuНur. GОхiş ОФШЧШЦilОriЧiЧ taЦaЦıЧНa 1991 sürОМi sШЧuЧНaЧ iФi biЧli вıllara ФaНar ОФШЧШЦiФ ФüхülЦО vО rОПah sОviвОsiЧНО sürОФli bir aгalЦa вaşaЧЦıştır. 1998 вıllarıЧНa вaşaЧaЧ vО Rusвa Kriгi ШlaraФ aНlaЧНırılaЧ ПiЧaЧsal Фriг vО %5,2’liФ ФüхülЦО, hОЧüг piвasa ОФШЧШЦisiЧО вОЧi gОхЦiş ШlaЧ ülФОНО tШparlaЧЦa sürОМiЧi гШra sШФЦuştur. Rusвa pШгitiП büвüЦО raФaЦlarıЧa aЧМaФ 1999 вılıЧНa görОbilЦiştir. Bu tarihtОЧ itibarОЧ büвüЦО ШraЧları, 2009 вılıЧНaФi ФürОsОl ОФШЧШЦiФ Фriг НöЧОЦiЧНe- Фi вüгНО 7’liФ ФüхülЦО НışıЧНa, вüФsОФ НüгОвНО pШгitiП НОğОrlОr ФaвНОtЦiştir. Rusвa’ЧıЧ 1999-2010 вılları arasıЧНaФi ШrtalaЦa büвüЦО ШraЧı 5,4 ШlaraФ gОrхОФlОşЦiştir. 2013 вılı itibariвlО büвüЦО Шran- ları aгalЦaвa başlaЦış vО 2015 vО 2016 вıllarıЧНa arФa arФaвa ОФШЧШЦiФ ФüхülЦО вaşaЧЦıştır. Tür- ФiвО’ЧiЧ büвüЦО pОrПШrЦaЧsı isО 1990’lı вıllarНa tОstОrО ağгı şОФliЧНО гiФгaФlar хiгОЧ bir вapı arг ОНОrФОЧ, 2001 ОФШЧШЦiФ Фriгi sШЧrasıЧНa öЧОЦli bir tШparlaЧЦa göstОrЦiş vО ФürОsОl ОФШЧШЦiФ Фriг НöЧОЦiЧО ФaНar 2002-2007 НöЧОЦiЧНО ШrtalaЦa 7,1’liФ bir büвüЦО gОrхОФlОştirЦiştir. 2008’НО aгalaЧ büвüЦО ШraЧı 2009’Нa вüгНО 4’lüФ bir ФüхülЦОвО НöЧЦüş Нaha sШЧrasıЧНa isО вiЧО sürОФli pШгitiП büвüЦО raФaЦları göгlОЧЦiştir. Grafik 1: Rusya'da Büyüme Oranları 15 10 5 0 % 1991199319951997199920012003200520072009201120132015 Rusya -5 TürФiвО -10 -15 -20 Kaynak: World Bank, World Development Indicator verilerinden Rusвa FОНОrasвШЧu вüг ölхüЦ ШlaraФ НüЧвaЧıЧ ОЧ gОЧiş ülФОsiНir, aЧМaФ 144 ЦilвШЧluФ ЧüПu- su ilО НüЧвaЧıЧ ЧüПus вШğuЧluğu ОЧ НüşüФ ülФОlОriЧНОЧ biriНir. 1990’lı вıllarНaЧ itibarОЧ ЧüПusta Нra- ЦatiФ bir Нüşüş ЦОвНaЧa gОlЦiştir. TürФiвО ilО ФarşılaştırЦalı baФılНığıЧНa, TürФiвО’ЧiЧ ЧüПus artış hıгıЧıЧ, görОМО вüФsОФ НüгОвНО sОвrОttiği, buЧuЧla birliФtО DШФsaЧlarНaЧ, iФi biЧ вОНi вılıЧa ФaНar aгalЦa ОğiliЦi iхiЧНО ШlНuğu görülЦОФtОНir. BuЧuЧla birliФtО, iФiЧ biЧ вОНi sШЧrasıЧНa TürФiвО’ЧiЧ ЧüПus artış hıгıЧНa bir вüФsОlЦО ЦОвНaЧa gОlЦiş vО вüгНО 1,5 baЧНıЧıЧ üгОriЧО хıФЦıştır. 178 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Grafik 2: Rusya-Türkiye Nüfus Artışı 2 Karşılaştırması 1,5 1 Rusya % 0,5 0 -0,5 -1 Kaynak: World Bank, World Development Indicator verilerinden ШluşturulЦuştur. BuЧa ФarşıЧ, Rusвa’Нa, 1991 sШЧrasıЧНa 1993-2008 вıllarıЧı ФapsaвaЧ ШЧ altı вıllıФ НöЧОЦНО ЧüПus artış hıгı hОp ЧОgatiП НОğОrlОr alЦıştır. 1991 вılıЧНa 148 ЦilвШЧ ШlaЧ ЧüПus НüгОвiЧО 2016 вılı itibariвlО hala ulaşılaЦaЦıştır. NüПustaФi bu tablШ, tШpluЦuЧ вaşlaЧЦası vО tШpluЦsal ürОtФОЧliğiЧ aгalЦası aЧlaЦıЧa gОlЦОФlО bОrabОr sürНürülОbilir ЧitОliФtО НОğilНir. NüПustaФi bu aгalЦaЧıЧ aЧa ЧОНОЧlОri, birliğiЧ НağılЦasıЧıЧ вarattığı sШsвШ-ekonomik buhran ilО, НШğurgaЧlıФ ШraЧıЧНaФi Нüşüş, Нışarı vОrilОЧ göх vО sağlıФ ФШşulları vО alФШliгЦiЧ вarattığı вüФsОФ ölüЦ ШraЧları ШlЦuştur(Kavas, 2014). Bu НuruЦuЧ хarpıМı bir örЧОФ ШlaraФ alФШliгЦ ilО birlОşОЧ sağlıФ sШruЧları ilО 1999 вılıЧНa görОv sürОsi bitЦОНОЧ görОvi bıraФЦaФ Нurumunda kalan Rusya FОНОrasвШЧuЧuЧ ilФ НОvlОt başФaЧı BШris ВОltsiЧ vОrilОbilir. TablШ 1’НОФi sОхilЦiş ОФШЧШЦiФ göstОrgОlОrО baФılНığıЧНa, Rusвa FОНОrasвШЧu’Чa ait öЧОЦli НОğişФОЧlОr görülЦОФtОНir. 2016 вılıЧНaФi sıralaЦaвa görО, 1,2 trilвШЧ НШlarlıФ gaвrisaПi вurtiхi hasıla НОğОri ilО görО Rusвa НüЧвaЧıЧ 12.büвüФ ОФШЧШЦisiНir. HОЦ ЧüПus вapısı vО hОЦ НО НüЧвО GSВH’si iхiЧНОФi вОri ilО G20’lОr arasıЧНa вОr alaraФ НüЧвa ОФШЧШЦisiЧО вöЧ vОrОЧ ülФОlОr arasıЧНa вОr alЦaФtaНır. Kişi başıЧa НüşОЧ gОlir isО 1991 вılıЧНaФi üх biЧ НШlarlar sОviвОsiЧНО iФОЧ 2013 вılıЧНa 15 biЧ НШlar sОviвОlОriЧО ФaНar хıФЦış iФОЧ 2016 вılıЧНa bu НОğОr 9 biЧ НШlar sОviвОsiЧО ФaНar НüşЦüştür. Bu ШluЦsuг gОlişЦОЧiЧ tОЦОl ЧОНОЧi pОtrШl ПiвatlarıЧНa 2014 вılı itibariвlО вaşaЧaЧ Нüşüş olЦuştur. Bir НШğal ФaвЧaФ ihraМatхısı ШlaraФ ülФОЧiЧ ihraМat gОlirlОri, büвüФ ölхüНО pОtrШl ПiвatlarıЧa bağlı ШlЦası ЧОНОЧiвlО НШğalgaг ПiвatlarıЧНaФi НalgalaЧЦaНaЧ ОtФilОЧЦОФtОНir. Rusвa GSВH’siЧНОФi вüФsОФ büвüЦО НöЧОЦiЧiЧ arНıЧНa Нa böвlОsi bir gОlişЦО вОr alЦaФtaНır. 2007-2014 НöЧОЦiЧНО вaşaЧaЧ pОtrШl ПiвatlarıЧНaФi artış, ülФОНО GSВH’ЧiЧ вОНi вıllıФ НöЧОЦ iхiЧНО Мari Пiвatlarla НШФuг вüг Цilвar НШlarlıФ ОФШЧШЦisiЧiЧ iФi trilвШЧ НШlarlar sОviвОsiЧО ulaşЦasıЧНa aЧa ПaФtör ШlЦuştur. İşsiгliФ ШraЧları isО 90’lı вıllarНa хШФ вüФsОФ НОğОrlОr alЦıştır. 1991-2000 вılları arasıЧНaФi işsiгliФ ШraЧları artalaЦa вüгНО 10 НüгОвiЧНО gОrхОФlОşЦiştir. Bu НöЧОЦНОЧ sШЧra işsiгliФ ШraЧlarıЧНa aЧlaЦlı bir aгalЦa ОğiliЦiЧО girЦiş vО 2016 вılıЧНa вüгНО 6 ШlaraФ gОrхОФlОşЦiştir. Ancak bu oran gОЧх işsiгliФ raФaЦlarıЧНa 2016 itibariвlО вüгНО 15 sОviвОlОriЧНОНir. İФi biЧli вıllarНaФi bu НОğОrlОr Avrupa Birliği ülФОlОriЧiЧ ШrtalaЦa НОğОrlОriЧiЧ vО TürФiвО’ЧiЧ işsiгliФ raФaЦlarıЧıЧ altıЧНa вОr alЦaФtaНır. GОlir НağılıЦı aхısıЧНaЧ öЧОЦli bir göstОrgО ШlaЧ giЧi ФatsaвısıЧa baФılНığıЧНa isО, Rusвa’Нa SШvвОt НüгОЧi sШЧrasıЧНa hıгlı bir şОФilНО gОlir НağılıЦıЧıЧ bШгulНuğu görülЦОФtОНir. KapitaliгЦiЧ ФurallarıЧıЧ vО ФuruЦlarıЧıЧ varШlЦaНığı bir sürОх iхiЧНО sistОЦ НОğişiФliğiЧО gОхОЧ ülkede ekonomik rОПah öЧОЦli ölхüНО aгalırФОЧ aвЧı гaЦaЧНa gОlir НağılıЦı bШгuФluğu 48 puaЧ gibi хШФ вüФsОФ НОğОrlОrО хıФЦıştır. 179 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Tablo1: Rusya’da Seçil iş Eko o ik Göstergeler Yıl Nüfus Nüfus Artış GSYH (Milyon Büyü e Tarı /GSYH Sanayi/GSYH Hizmet/GSYH İşsizlik Ge ç Gini Dışa Açıklık Ora ı DYY/GSYH (milyon) Ora ı % $-Cari) Ora ı % Ora ı İşsizlik [ IM+EΧ /GSYH ] 1991 148,7 0.22 517,963 -5.05 14 48 38 12 24 .. 26 .. 1992 148,6 0.04 460,291 -14.53 7 43 50 5 13 .. 111 0.3 1993 148,5 -0.11 435,084 -8.67 8 45 47 6 14 48 69 0.2 1994 148,3 -0.12 395,077 -12.57 7 45 49 8 16 .. 51 0.1 1995 148,3 0.03 395,531 -4.14 7 37 56 9 19 .. 55 0.2 1996 148,1 -0.15 391,719 -3.60 7 39 54 10 19 46 48 0.2 1997 147,9 -0.17 404,926 1.40 6 38 56 12 24 38 47 0.8 1998 147,6 -0.17 270,953 -5.30 6 37 57 13 27 38 56 0.5 1999 147,2 -0.31 195,905 6.40 7 37 55 13 24 37 69 1.1 2000 146,5 -0.42 259,708 10.00 6 38 56 11 21 37 68 1.2 2001 145,9 -0.42 306,602 5.09 7 36 58 9 18 40 61 0.8 2002 145,3 -0.46 345,110 4.74 6 33 61 8 16 37 60 1.0 2003 144,6 -0.45 430,347 7.30 6 33 61 8 18 41 59 2.3 2004 144,0 -0.40 591,016 7.18 6 36 58 8 17 41 57 2.3 2005 143,5 -0.38 764,017 6.38 5 38 57 7 16 41 57 2.3 2006 143,0 -0.33 989,930 8.15 5 37 58 7 16 42 55 3.0 2007 142,8 -0.17 1,299,705 8.54 4 36 59 6 14 42 52 3.4 2008 142,7 -0.04 1,660,844 5.25 4 36 59 6 14 41 53 3.4 2009 142,7 0.03 1,222,643 -7.82 5 34 62 8 18 40 48 3.5 2010 142,8 0.04 1,524,916 4.50 4 35 61 7 17 41 50 3.5 2011 142,9 0.08 2,031,768 4.26 4 34 62 6 15 41 48 3.3 2012 143,2 0.17 2,170,143 3.52 4 33 63 5 15 42 48 2.2 2013 143,5 0.21 2,230,625 1.28 4 33 63 5 14 .. 48 3.9 2014 143,8 0.22 2,063,662 0.73 4 32 64 5 14 .. 48 2.8 2015 144 0.19 1,365,865 -2.83 5 33 63 6 16 .. 49 1.6 2016 144,3 0.17 1,283,162 -0.22 5 32 63 6 15 .. 46 1.8 Kaynak:(The World Bank, 2017) 180 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” GiЧi Фatsaвısı iФi biЧ ШЧlu вıllarНa Нa hala ФırФlı НОğОrlОriЧ üгОriЧНО вОr alЦaФtaНır. Bu aхıНaЧ baФılНığıЧНa, Rusвa, TürФiвО, MОФsiФa vО ABD gibi gОlir НağılıЦı ЧisbОtОЧ bШгuФ ülФОlОr grubuЧНa вОr alЦaФtaНır. GraПiФ 3’tО görülНüğü gibi, ülФО 1991 вılıЧНa GSВH iхiЧНОФi paвı вüгНО 48 ШlaЧ saЧaвi ağırlıФlı bir вapı ilО gОхiş sürОМiЧО başlaЦıştır. Bu НöЧОЦОхtОЧ sШЧra hiгЦОt sОФtörüЧüЧ GSВH iхiЧНОФi paвı sürОФli ШlaraФ artЦaвa vО saЧaвiЧiЧ paвı isО aгalЦaвa başlaЦıştır. TarıЦ sОФtörüЧНО НО Чisbi ШlaraФ bir aгalЦa göгlОЧsО НО Оsas НОğişЦО saЧaвi vО hiгЦОt sОФtörlОri arasıЧНa aхılaЧ ЦaФasta görülЦОФtОНir. 2015 вılı itibariвlО GSВH iхiЧНО tarıЦıЧ paвı вüгНО 5, saЧaвiЧiЧ paвı вüгНО 33 vО hiгЦОt sОФtörüЧüЧ paвı вüгНО 63 ШlaraФ gОrхОФlОşЦiştir. Bu ШraЧlar 2010 вılıЧНaЧ itibarОЧ вaФlaşıФ НОğОrlОr göstОrЦОФtОНir. Grafik 3: Sektörlerin GSYH İçindeki Payları 80 60 % 40 TarıЦ/GSВH 20 Sanayi/GSYH 0 Hizmet/GSYH 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 Kaynak: World BaЧФ, АШrlН DОvОlШpЦОЧt IЧНiМatШr vОrilОriЧНОЧ ШluşturulЦuştur. BuraНaФi ОğiliЦО paralОl ШlaraФ GraПiФ 4’tОФi sОФtörОl istihНaЦ görülЦОФtОНir. Вıllar itibariвlО tarıЦ vО saЧaвi sОФtörlОriЧНО istihНaЦıЧ aгalЦaвa başlaНığı, buЧa ФarşılıФ hiгЦОt sОФtörüЧНО arЦaвa başlaНığı görülЦОk- tОНir. İФtisat tОШrisiЧНО ОФШЧШЦilОriЧ gОlişЦОsiЧО paralОl ШlaraФ tarıЦ sОФtörüЧüЧ aгalЦası vО buЧa ФarşılıФ saЧa- вi vО hiгЦОt sОФtörüЧüЧ GSВH iхiЧНОФi paвlarıЧНa artış ШlaМağı НОğОrlОЧНirЦОsi вapılır. BuЧa görО Rusвa ОФo- ЧШЦisiЧНО TarıЦsal ürОtiЦ vО istihНaЦıЧ aгalЦası ШlgusuЧuЧ saЧaвi sОФtörüЧНО НО görülüвШr ШlЦası, gОlişЦО ОğiliЦlОri aхısıЧНa ШluЦsuг bir görüЧüЦ arг ОtЦОФtОНir. AвЧı гaЦaЧНa hiгЦОt sОФtörüЧüЧ GSВH iхiЧНОФi paвı- ЧıЧ вüгНО 60’ları gОхЦiş ШlЦasıЧa rağЦОЧ, aşağıНa вОr alaЧ GraПiФ 9’Нa görülНüğü gibi, ülФО gОrхОФtО НüЧвa ilО вaptığı hiгЦОt tiМarОti aхısıЧНaЧ ЧОt ithalatхı pШгisвШЧНa вОr alЦaФtaНır. ВaЧi ülФО, ОЧ büвüФ aЧa ОФШЧШЦiФ sОk- törНО ЧОt ithalatхı pШгisвШЧНa вОr alЦaФtaНır. 181 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” оlФОНО 2015 вılıЧНaФi tШplaЦ iş güМü 76 ЦilвШЧНur. AвЧı вıl istihНaЦıЧ НağılıЦıЧa baФılНığıЧНa, ta- rıЦНaФi istihНaЦ ШraЧı вüгНО 7, saЧaвiНОФi istihНaЦ ШraЧı вüгНО 27 vО hiгЦОt sОФtörüЧНОФi istihНaЦ ШraЧı tШp- laЦ istihНaЦıЧ вüгНО 66’sı ФaНarНır. SОФtörlОriЧ hОЦ GSВH iхiЧНОФi paвları vО hОЦ НО istihНaЦ iхiЧНОФi paвları birliФtО НОğОrlОЧНirilНiğin- НО, НОЧgОli bir НağılıЦ göгlОЧЦОФtОНir. Daha aхıФ bir iПaНО ilО hОr sОФtörüЧ GSВH’вО вaptığı ФatФıвla ШraЧtılı bir istihНaЦa sahip ШlНuğu görülЦОФtОНir. TürФiвО ilО ФarşılaştırılНığıЧНa, ПarФlı bir tablШ ilО ФarşılaşılЦaФtaНır. TürФiвО’НО sОФtörlОriЧ ürОtiЦО ФatФısı ilО istihНaЦa ФatФısı arasıЧНa bir НОЧgОsiгliФ söг ФШЧusuНur. Tablo2: Rusya-Türkiye Üreti ve İstihda Karşılaştır ası-2015 (%) Tarı Sanayi Hizmet İstihda Ora ı 7 27 66 Rusya GSYH katkısı 5 33 63 İstihda Ora ı 20 27 52 Türkiye GSYH katkısı 8 32 60 Kaynak: (The World Bank, 2017) TürФiвО’НО öгОlliФlО tarıЦ sОФtörüЧНО istihНaЦ ШraЧı (%20), ilО sОФtörüЧ ürОtiЦО ФatФısı (8%) arasıЧНa bir ШraЧtısıгlıФ görülЦОФtОНir. Bu ШraЧtısıгlıФ tarıЦ sОФtörüЧНО вüФsОФ bir giгli işsiгliğО işarОt Оttiği gibi, aвЧı гaЦaЧНa tarıЦ sОФtörüЧНО tОФЧШlШУi НüгОвiЧiЧ вОtОrsiг ШlНuğuЧa Нa işarОt ОtЦОФtОНir. нtО вaЧНaЧ TürФiвО’НО hОЦ saЧaвi hОЦ НО hiгЦОt sОФtörlОriЧiЧ ürОtiЦО ФatФı ШraЧlarıЧıЧ altıЧНa bir istihНaЦ НüгОвi göгlОЧЦОФtОНir. Bu Нa hОr iФi aЧa sОФtörНО ОЦОФ vОriЦliliğiЧiЧ вüФsОФ Шluşu ilО aхıФlaЧabilir. GraПiФ 5’НО, ithalat vО ihraМat tШplaЦıЧıЧ GSВH’вО ШraЧı ШlaraФ hОsaplaНığıЦıг Нışa aхıФlıФ ШraЧı вОr alЦaФtaНır. 1991 sürОМi sШЧuЧНa ülФОЧiЧ Нışa aхıФlığıЧa baФılНığıЧНa ilФ вıllarıЧ hariМiЧНО TürФiвО’вО вaФıЧ Нü- гОвlОrНО bir Нışa aхıФlıФ göгlОЧЦОФtОНir. GraПiФ 5’tО görülНüğü gibi, Rusвa Нışa aхılЦaЧıЧ hОЦОЧ arНıЧНa вüгНО вüгüЧ üгОriЧНО bir Нışa aхıФlıФ ШraЧlarıЧa ulaşЦıştır. Dışa aхıФlıФ bir ОФШЧШЦiЧiЧ НüЧвa ОФШЧШЦilОri ilО bütüЧlОşЦОsiЧiЧ НОrОМОsiЧi göstОrЦОsi aхısıЧНaЧ öЧОЦli bir ФritОrНir. Bu ШraЧ aвЧı гaЦaЧНa gОхiş ОФШЧШЦilОriЧ gОlişiЦi aхısıЧНaЧ ФaвНa НОğОr bir göstОrgОНir. SШvвОtlОr birliğiЧi ШluşturaЧ, bОş Orta Asвa CuЦhuriвОti (KaгaФistaЧ, KırgıгistaЧ, TaМiФistaЧ, TürФЦОЧistaЧ vО нгbОФistaЧ) ilО вapılaЧ bir ОФШЧШЦОtriФ хalışЦaНa, Нışa aхılЦa ШraЧıЧıЧ artЦasıЧıЧ aЧlaЦlı НüгОвНО ülФОlОriЧ ОФШЧШЦiФ büвüЦОsiЧО ФatФıları buluЧЦaФtaНır (Dikkaya & Kanbir, 2016). TürФiвО’НО НО Нışa aхılЦaЧıЧ НШФsan- lı вıllarНaЧ itibarОЧ istiФrarlı bir ОğiliЦ ШlaraФ arttığı göгlОЧЦОФtОНir. Bu НОğişФОЧ aхısıЧНa TürФiвО vО Rusвa’ЧıЧ НОğОrlОri iФi biЧli вıllarНaЧ itibarОЧ birbirlОri ilО ШlНuФхa вaФıЧ НüгОвlОrНО sОвrОtЦОФtОНir. 2016 вılı itibari ilО 182 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Rusвa FОНОrasвШЧuЧНa Нışa aхıФlıФ ШraЧı вüгНО 46 НüгОвiЧНО gОrхОФlОşЦiştir. Rusвa’ЧıЧ НüЧвaЧıЧ gОri ФalaЧı ilО вaptığı Цal vО hiгЦОt Нış tiМarОt НОЧgОsiЧiЧ вОr alНığı GraПiФ 6’вa baФılНığıЧНa, ülФОЧiЧ Нiş tiМarОttО Пaгla vОrНiği göгlОЧЦОФtОНir. оlФОНО tШplaЦ tiМarОt НОЧgОsiЧНО ihraМatıЧ gОЧОl bir ОğiliЦ ШlaraФ sürОФli ithalatıЧ üгОriЧНОНir. BuЧuЧ aЧa ЧОНОЧi, Rusвa’ЧıЧ, НüЧвaЧıЧ öЧНО gОlОЧ ОЧОrУi ihraх ОНОЧ ülФОlОriЧНОЧ biri ШlЦasıЧНaЧ ФaвЧaФlaЧЦaФtaНır. GraПiФ 7’НОЧ görülНüğü gibi, Rusвa’ЧıЧ ağırlıФlı ШlaraФ ihraх Оttiği Цallar tШplaЦ ihraМatıЧıЧ %35’i ШlaЧ вaФıtlarНır. BuЧuЧ вaЧıЧНa sırasıвla tüФОtiЦ Цalları, işlОЧЦОЦiş haЦ ЦaННОlОr, ara ЦaЦullОr vО ЦaНОЧlОr gОl- ЦОФtОНir. Bu tablШвa baФılНığıЧНa Rusвa НШğal ФaвЧaФ ihraх ОНОЧ bir ОФШЧШЦi görüЧüЦüЧü arг Оtmektedir. Grafik 7: Rusya'nın İhraç Mal Grupları-2015(%) 7.SОrЦaвО Цalları 8.кОşitli 3% 6.Kimyasallar 2% 5.Madenler 3% 6% 1.ВaФıtlar 4.Ara mamuller 35% 11% 3.İşlОЧЦОЦiş ham maddeler 19% 2.TüФОtiЦ Цalları 21% 183 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” GraПiФ 8’tОФi, Rusвa’ЧıЧ ithalatıЧНaФi Цal gruplarıЧa baФılНığıЧНa isО %21’liФ bir paвla sОrЦaвО Цalları ithalatı biriЧМi sıraНa gОlЦОФtОНir. OЧu sırasıвla tüФОtiЦ Цalları, MaФiЧО vО ElОФtriФ, ara ЦaЦullОr, ФiЦвasallar vО taşıЦaМılıФ ürüЧlОri takip etmektedir. Grafik 8: Rusya'nın İthalatı Mal Grupları-2015(%) 11.Plastik 13.Tekstil ve Giysi 12.GıНa оrüЧlОri veya 2% KauхuФ 10.кОşitli 3% 3% 9.Sebze 3% 3% 8.Madenler 4% 1.SОrЦaвО Цalları 21% 7.İşlОЧЦОЦiş malzemeler 5% 6.TaşıЦaМılıФ 6% 2.TüФОtiЦ Цalları 18% 5.Kimyasallar 7% 4.Ara mamuller 9% 3.Mak.ve Elek. 16% Dış tiМarОtiЧ ФШЦpШгisвШЧuЧa baФılНığıЧНa Rusвa’ЧıЧ ihraМatı ОЧОrУi ağırlıФlı iФОЧ ithalatıЧНa хОşitliliФ ЧispОtОЧ Нaha ПaгlaНır. GraПiФ &’Нa görülНüğü üгОrО, Rusвa’ЧıЧ Цal tiМarОtiЧНОФi Пaгlası gОЧОl bir trОЧН iФОЧ, Цal vО hiгЦОt ti- МarОti birbiriЧНОЧ aвrılНığıЧНa, Rusвa Цal tiМarОtiЧНО Пaгla vОrir iФОЧ, hiгЦОt tiМarОtiЧНОФi НОЧgО tОrsiЧО Нön- mektОНir. Rusвa’ЧıЧ tШplaЦ hiгЦОt ithalatı ihraМatıЧНaЧ ПaгlaНır vО bu ЧОНОЧlО tШplaЦ hiгЦОt tiМarОti НОЧgОsiЧНО aхıФ vОrЦОФtОНir. 184 19-20 EKİM VII. Rusвa’ЧıЧ 2015 вılı itibariвlО HiгЦОt ithalatıЧНaФi aЧa ФalОЦlОri sОвahat hiгЦОtlОri (%40,1), НiğОr iş hiгЦОtlОri (araştırЦa-gОliştirЦО, prШПОsвШЧОl вöЧОtiЦ НaЧışЦaЧlığı, sulaЦa-atıФ işlОЦО-tarıЦ vО ЦaНОЧМiliФ hiгЦОtlОri vb.%21,2), taşıЦaМılıФ (%13,4), tОliП vО lisaЧs üМrОtlОri (%6,5) vО iЧşaat (%5,5) alt sОФtörlОri ШlЦuş- tur (UN Comtrade, 2017). 2015 вılıЧНa, Rusвa’ЧıЧ TШplaЦ ihraМatıЧıЧ ülФОlОrО görО НağılıЦıЧı göstОrОЧ GraПiФ 10’a baФılНığıЧНa isО ilФ sıraНa %12’liФ bir ШraЧla HШllaЧНa’ЧıЧ gОlНiği görülЦОФtОНir. OЧu sırasıвla кiЧ, İtalвa vО AlЦaЧвa taФip ОtЦОФtОНir. TürФiвО, Rusвa’ЧıЧ ihraМatta %3’lüФ bir ШraЧla 8. büвüФ iş Шrtağı НuruЦuЧНaНır(World Integrated Trade Solution, 2017). Bu ihraМatıЧ %65’iЧi ОЧОrУi ürüЧlОri ihraМatı ШluşturЦaФtaНır(TоİK, 2017).299 299 Bkz.Tablo 4 185 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Grafik 10:Rusya'nın Toplam İhracatında Ülkelerin Payı-2015 Yılı 8.Turkey 10.Kazakhstan 9.Poland 3% 3% 3% 7.Belarus 4% 6.Japan 4% 5.Korea, Rep. 4% 4.Germany 5% DiğОrlОri 49% 3.Italy 5% 2.China 8% 1.Netherlands 12% Kaynak: АШrlН IЧtОgratОН TraНО SШlutiШЧ, 2017 vОrilОriЧНОЧ ШluşturulЦuştur. Rusвa’ЧıЧ tШplaЦ ithalatıЧıЧ ülФОlОr bağlaЦıЧНaФi НağılıЦıЧı göstОrОЧ GraПiФ 11’О baФılНığıЧНa isО, ilФ ШlaraФ %19’luФ bir ШraЧ ilО кiЧ gОlЦОФtОНir. OЧu sırasıвla AlЦaЧвa (%10), ABD (%6), BОlarus, İtalвa vО Ja- pШЧвa taФip ОtЦОФtОНir. TürФiвО’ЧiЧ Rusвa’ЧıЧ tШplaЦ ithalatıЧНaФi paвı %2 НüгОвiЧНОНir. TürФiвО vО Rusвa arasıЧНaФi Нış tiМarОtiЧ bШвutları aşağıНa вОr alaЧ 3.bölüЦНО iЧМОlОЧЦОФtОНir. 186 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Grafik 11:Rusya'nın Toplam İthalatında Ülkelerin Payı-2015 13.Korea, Rep. 15.Poland 17.Turkey 2% 11.United Kingdom 2% 14.Netherlands 2% 2% 12.Kazakhstan 2% 2% 10.Brazil 2% 9.Unspecified 3% DiğОrlОri 8.Ukraine 30% 3% 7.France 3% 6.Japan 4% 5.Italy 4% 4.Belarus 4% 3.United States 1.China 6% 19% 2.Germany 10% III.TÜRKİYE VE RUSYA: EKONOMİK İLİŞKİLER TürФiвО vО Rusвa УОШpШlitiФ vО ОФШЧШЦiФ bağlaЦНa хıФarlarıЧ хatışЦası vО хıФarlarıЧ uвuЦu iФilОЦiЧО ШturaЧ bir ilişФi iхОrisiЧНОНir. BölgОsОl pШlitiФalar bağlaЦıЧНa, UФraвЧa, GüЧОв KaПФasвa gibi bölgОlОrНО iФi ülФО arasıЧНa хatışaЧ хıФarlar söг ФШЧusuНur. BuЧa ФarşıЧ ОФШЧШЦiФ ilişФilОr bağlaЦıЧНa iФi ülФО НО iФi öЧОЦli ОФШЧШЦiФ ШrtaФ ШlaraФ Шrtaвa хıФЦaФtaНır. Rusвa TürФiвО iхiЧ öЧОЦli bir ОЧОrУi ürОtiМisi ФШЧuЦuЧНa iФОЧ, Tür- ФiвО НО Rusвa aхısıЧНaЧ hОЦ Цal hОЦ НО hiгЦОt sОФtörlОri aхısıЧНaЧ öЧОЦli bir ürОtiМiНir. 3.1.Dış Ticaret ve Turizm TürФiвО Rusвa ilО вaptığı Нış tiМarОt iФi ülФО iхiЧ öЧОЦi, ithalat vО ihraМatıЧ haМЦi ilО iхОriğiЧНОФi Цal grupları aхısıЧНaЧ НОğОrlОЧНirilОbilir. TürФiвО, Rusвa ilО вaptığı tiМarОttО Нış aхıФ vОrЦОФtОНir. BuЧuЧ ОЧ öЧОЦli ЧОНОЧi ОЧОrУi ürüЧlОri ithalatıЧıЧ büвüФ bir вОФûЧ tutЦasıЧНaЧ ШlЦasıЧНaЧ ФaвЧaФlaЧЦaФtaНır. нtО вaЧНaЧ iФili ilişФilОriЧ ЧШrЦal sОвrОttiği НöЧОЦ itibariвlО НОğОrlОЧНirilОМОФ ШluЧursa, 2014 вılıЧНa TürФiвО’ЧiЧ 157 Цilвar НШlarlıФ ihraМatı iхОrisiЧНО Rusвa’вa вapılaЧ ihraМat 5,9 Цilвar НШlar ШlЦuştur. Bu raФaЦ TürФiвО’ЧiЧ tШplaЦ ihraМatı iхОrisiЧНО вüгНО 3,7’liФ bir ШraЧa tОФabül ОtЦОФtОНir. AЧМaФ ithalat aхısıЧНaЧ НОğОrlОЧНirilНiğiЧНО isО Нaha ПarФlı bir tablШ Шrtaвa хıФЦaФtaНır. TürФiвО 2014 вılıЧНa Rusвa’НaЧ 25,2 Цilвar НШlarlıФ bir ithalat вapЦak- 187 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” taНır. Bu raФaЦ TürФiвО’ЧiЧ 242 Цilвar НШlarlıФ tШplaЦ ithalatı iхОrisiЧНО вüгНО 10,4’lük bir ШraЧ ilО öЧОЦli bir вüгНОвО ulaşЦaФtaНır. İФili ilişФilОriЧ sıФıЧtılı bir НöЧОЦО girНiği 2015 вılıЧНaФi uхaФ Фriгi ШlaвıЧНaЧ sШЧra Нış tiМarОt haМЦiЧНО НaralЦa ЦОвНaЧa gОlЦiştir. Bu НaralЦa 2016 вılıЧНaЧ itibarОЧ ФarşılıФlı ШlaraФ atılaЧ siвasal aНıЦlarıЧ aФabiЧНО tОФrar bir gОЧişlОЦО sürОМiЧО girilЦiş ШlНuğuЧНaЧ söг ОНilОbilir. Grafik 12: Türkiye-Rusya Dış Ticaret Dengesi (2002- 2016) Milyar $ 10 5 0 -5 200220032004200520062007200820092010201120122013201420152016 ithalat -10 ihracat -15 -20 Denge -25 -30 -35 Siyasal konjonФtürНОФi sШЧ НöЧОЦ НalgalaЧЦalarıЧ вarattığı ОФШЧШЦiФ НОğişiФliФlОr öгОlliФlО uхaФ Фriгi ilО başlaвaЧ sürОхtО ШlağaЧ ОФШЧШЦiФ ilişФilОri bШгЦuştur. Bu ЧОНОЧlО, bu sürОхtОЧ öЧМО Нış tiМarОttОФi ШlağaЧi- lişФilОriЧ НОvaЦ Оttiği 2014 вılı itibariвlО iФi ülФО arasıЧНaФi Цal gruplarıЧa ISIC RОv4 sıЧıПlaЦası ilО baФılНı- ğıЧНa şöвlО bir tablШ ilО ФarşılaşılЦaФtaНır(TоİK, 2017): TablШ 3: TürФiвО'ЧiЧ Rusвa FОНОrasвШЧu'Чa İhraМatıЧНaФi Mal Grupları (2014) İhracat Milyon ISIC rev4 ISIC adı Dolar Yüzde Pay 0 Gizli veri TОФ ВıllıФ (UгuЧ нЦürlü OlЦa- вaЧ) BitФisОl оrüЧlОriЧ ВОtişti- 11 rilmesi 460 7.7 кШФ ВıllıФ (UгuЧ нЦürlü) BitФi- 12 sОl оrüЧlОriЧ ВОtiştirilЦОsi 570 9.6 SОbгО VО MОвvОlОriЧ İşlОЧЦОsi 103 VО SaФlaЧЦası 97 1.6 107 DiğОr GıНa MaННОlОriЧiЧ İЦalatı 67 1.1 TОФstiliЧ ElвaПıЧ BüФülЦОsi, EğrilЦОsi, DШФuЧЦası VО Biti- 131 rilmesi 366 6.2 139 DiğОr TОФstil оrüЧlОriЧiЧ İЦalatı 495 8.3 KürФ Hariх, GiвiЦ Eşвası İЦala- 141 tı 240 4.0 152 AвaФФabı, TОrliФ vbİЦalatı 108 1.8 Rafine EНilЦiş PОtrШl оrüЧlОri 192 İЦalatı 129 2.2 188 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Temel Kimyasal Maddelerin, KiЦвasal GübrО VО AгШt Bile- şiФlОri, İlФ FШrЦНa PlastiФ VО 201 SОЧtОtiФ KauхuФ İЦalatı 144 2.4 DiğОr KiЦвasal оrüЧlОriЧ İЦa- 202 latı 192 3.2 221 KauхuФ оrüЧlОriЧ İЦalatı 67 1.1 222 PlastiФ оrüЧlОriЧ İЦalatı 233 3.9 BaşФa ВОrНО SıЧıПlaЧНırılЦaЦış Metallik Olmayan Mineral 239 оrünlОriЧ İЦalatı 130 2.2 241 AЧa DОЦir VО кОliФ İЦalatı 127 2.1 MОtal Вapı MalгОЦОlОri, TaЧk- lar, Rezervuarlar Ve Buhar 251 JОЧОratörlОri 111 1.9 DiğОr FabriФasвШЧ MОtal оrün- lОriЧ İЦalatı, MОtal İşlОЦО Hiz- 259 meti Faaliyetleri 200 3.4 ElОФtriФ MШtШru, JОЧОratör, TraЧsПШrЦatör İlО ElОФtriФ Dağı- tıЦ VО KШЧtrШl CihaгlarıЧıЧ 271 İЦalatı 133 2.2 275 Ev AlОtlОri İЦalatı 107 1.8 GОЧОl AЦaхlı MaФiЧОlОriЧ İЦa- 281 latı 212 3.6 282 нгОl AЦaхlı MaФiЧОlОriЧ İЦalatı 247 4.2 MШtШrlu Kara TaşıtlarıЧıЧ İЦala- 291 tı 383 6.4 MШtШrlu Kara Taşıtları KarШsОri (KapШrta) İЦalatı; TrОвlОr (Rö- ЦШrФ) VО Вarı TrОвlОr (Вarı 292 RöЦШrФ) İЦalatı 67 1.1 MШtШrlu Kara Taşıtları İхiЧ Parхa 293 VО AФsОsuar İЦalatı 255 4.3 MüМОvhОrat, BiУutОri Eşвaları VО 321 İlgili оrüЧlОriЧ İЦalatı 82 1.4 DiğОr оrüЧlОr 711 12.0 Toplam 5943 100.0 Kaynak: TÜİK verilerinden oluşturulmuştur TürФiвО’ЧiЧ Rusвa’вa вaptığı вaФlaşıФ 6 milyar dolarlık ihraМatıЧ Rusвa’вa ЧaгaraЧ öЧОЦli bir ürüЧ хe- şitliliğiЧО sahip ШlНuğu göгlОЧЦОФtОНir. Bu ürüЧ хОşitliliği iхОrisiЧНОФi ОЧ büвüФ paвa sahip ürüЧlОr şuЧlar Шl- Цuştur; хШФ вıllıФ bitФisОl ürüЧlОriЧ вОtiştirilЦОsi %9,6, НiğОr tОФstil ürüЧlОriЧiЧ iЦalatı %8,3, tОФ вıllıФ bitФisОl ürüЧlОr %7,7, ЦШtШrlu Фara taşıtları iЦalatı %6,4, tОФstil vО ОlвaП ürüЧlОriЧiЧ işlОЧЦОsi %6,2, ЦШtШrlu Фara taşıt- ları iхiЧ parхa vО aФsОsuar iЦalatı %4,3 ШraЧları ilО ОЧ вüФsОФ ihraМat ФalОЦlОri ШlЦuştur. TablШ 4: TürФiвО'ЧiЧ Rusвa FОНОrasвШЧu'ЧНaЧ İthalatıЧНaФi Mal Grupları (2014) İthalat Milyon ISIC rev4 ISIC adı Dolar Yüzde Pay 0 Gizli veri 11697 46.3 189 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” TОФ ВıllıФ (UгuЧ нЦürlü OlЦa- вaЧ) BitФisОl оrüЧlОriЧ ВОtişti- 11 rilmesi 1600 6.3 BitФisОl VО HaвvaЧsal Sıvı VО 104 Katı ВağlarıЧ İЦalatı 1007 4.0 RaПiЧО EНilЦiş PОtrШl оrüЧlОri 192 İЦalatı 4761 18.8 Temel Kimyasal Maddelerin, KiЦвasal GübrО VО AгШt Bile- şiФlОri, İlФ FШrЦНa PlastiФ VО 201 SОЧtОtiФ KauхuФ İЦalatı 1016 4.0 241 AЧa DОЦir VО кОliФ İЦalatı 1651 6.5 DОğОrli AЧa MОtallОr VО DiğОr 242 DОЦir Dışı MОtallОriЧ İЦalatı 1455 5.8 DiğОr оrüЧlОr 25288 8.3 Toplam 25288 100.0 Kaynak: TÜİK verilerinden oluşturulmuştur TürФiвО’ЧiЧ 2014 вılıЧНa Rusвa’НaЧ вaptığı 25 milyar dolarlık ithalat iхОrisiЧНОФi ОЧ büвüФ ФalОЦ isО TоİK istatistiФlОri iхОrisiЧНО 11,6 Цilвar НШları bulaЧ vО Gizli Veri ШlaraФ gОхОЧ pОtrШl vО НiğОr ОЧОrУi ürüЧlОri- dir.300 Bu ЦaННОlОriЧ tШplaЦ ithalat iхОrisiЧНОФi ШraЧı вüгНО 46,3’tür. BuЧuЧ arНıЧНaЧ gОlОЧ iФiЧМi öЧОЦli ФalОm isО 4,7 Цilвar НШlar ilО raПiЧО ОНilЦiş pОtrШl ürüЧlОri ithalatıНır. TürФiвО 2015 вılıЧНa ithal Оttiği НШğal gazın %54,76’sını Rusвa’НaЧ alЦıştır (ŞiЦşОФ, 2017). İФi ülФО arasıЧНaФi Turizm sektörününgОlişiЦi НО büвüФ bir ОФШЧШЦiФ ФapasitО вaratЦıştır. İФi biЧli вıl- larНaЧ itibarОЧ artaЧ Rus turist saвısı, 2014 вılıЧНa TürФiвО’вО gОlОЧ tШplaЦ 36 ЦilвШЧ turistiЧ 4,5 ЦilвШЧu ilО вüгНО 12 sОviвОlОriЧО ФaНar ulaşЦıştır. TablШ 5: Rusвa FОНОrasвШЧu'ЧНaЧ TürФiвО'вО GОlОЧ Turist Saвısı (2001-2016) Вıl Toplam Turist Rus Turist Sayı- %Pay Saвısı (MilвШЧ) sı (MilвШЧ) 2001 11.6 .7 7 2002 13.2 .9 7 2003 14.0 1.3 9 2004 17.5 1.6 9 2005 21.1 1.8 9 2006 19.8 1.8 5 9 2007 23.3 2.5 11 2008 26.3 2.9 11 2009 27.0 2.7 10 2010 28.6 3.1 11 2011 31.4 3.5 11 2012 31.8 3.6 11 300 “GiгlОЦО uвgulaЧaraФ aвЧı Пasıl altıЧНa tОФ bir GTİP ФШНuЧНa birlОştirilОЧ ЦaННОlОrО ait tШplaЦ НОğОr, sıЧıПlaЦalarНa aЧa gruptШplam- larıЧıЧ ФaвbШlЦaЦası aЦaМıвla `giгli vОri ` aНıвla aвrı bir grup ШlaraФ vОrilЦiştir Söг ФШЧusu ЦaННОlОriЧ buluЧНuğu alt grup НОğОrlОri, giгliЦaННОlОriЧ НОğОriЧiЧ хıФarılЦasıЧНaЧ sШЧra ФalaЧ ЦaННОlОriЧ НОğОrlОriЧi iхОrЦОФtОНir.”(TоİK, 2017). BuЧa görО “birОвsОl vОriЧiЧ tШplulaştırılЦası ilО ШluşturulaЧ vОri tablШsuЧuЧ hОrhaЧgi bir hüМrОsiЧНОФi istatistiФi biriЦ saвısıЧıЧ üхtОЧ aг ШlЦası vОвa biriЦ saвısı üх vО Нaha Пaгla ШlНuğu halНО bir vОвa iФi istatistiФi biriЦiЧ haФiЦ ФШЧuЦНa ШlЦası НuruЦuЧНa ilgili hüМrОНОФi vОri “giгli” Фabul ОНilЦОФte- Нir”(BaФır, 2011). 190 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” 2013 34.9 4.2 12 2014 36.8 4.5 12 2015 36.2 3.6 10 2016 25.3 .8 3 Kaynak: (Kültür vОğ TuriгЦ BaФaЧlığı, 2017) нгОlliФlО Rusвa’ЧıЧ ОЧОrУi gОlirlОriЧiЧ artaЧ pОtrШl Пiвatları ilО birliФtО artЦası НöЧОЦiЧНО, TürФiвО’вО gОlОЧ Rus turist saвısıЧНa ФaвНa НОğОr artışlar ЦОвНaЧa gОlЦiştir. 2003 ВılıЧНaЧ itibarОЧ AlЦaЧвa’НaЧ sШЧra TürФiвО’вО ОЧ хШФ turistiЧ gОlНiği ülФО Rusвa’Нır. AЧМaФ 2015 вılıЧНaФi УОt ФriгiЧНОЧ ОЧ хШФ ОtФilОЧОЧ sОФtör turizm ШlЦuştur НОЧilОbilir. Zira bu 2016 вılıЧНaФi turist saвısı sОФiг вüг ЦilвШЧa ФaНar НüşЦüştür. Bu Нa turist ШraЧıЧıЧ вüгНО ШЧlarıЧ üгОriЧНОЧ вüгНО üхlОrО ФaНar НüşЦОsi НОЦОФtir. 2016 вılı вaг НöЧОЦiЧНОФi gОlişЦОlОrlО birliФtО iФi ülФО arasıЧНaФi УОt Фriгi хöгülЦüş vО 2017 вılıЧНa TürФiвО’вО tОФrar Rusвa FОНОrasвШЧu’ЧНaЧ turist girişi ШlağaЧ НöЧОЦlОrНОФi gibi sОвrОtЦОвО başlaЦıştır. 3.2.Sermaye Hareketleri SШvвОtlОr Birliği’ЧiЧ НağılЦasıЧıЧ arНıЧНaЧ Rusвa 90’lı вılları DВВ aхısıЧНaЧ НurağaЧ bir şОФilНО gОхirЦiştir. ŞОФil 13’НОЧ НО görülНüğü üгОrО 2002 вılıЧa ФaНar DВВ giriş vО хıФışları НurağaЧ bir biхiЦНО ilОrlОЦiştir. Bu iФi НОğişФОЧ 2002 вılıЧНaЧ itibarОЧ büвüФ bir artış ОğiliЦiЧО girЦiştir vО gОЧОl itibariвlО НОğişФОЧlОrНОФi artış 2008 вılıЧa ФaНar sürЦüştür. 2008 вılıЧНa sırasıвla 75 855 ЦilвШЧ $ vО 56 735 ЦilвШЧ $ ШlaЧ DВВ girişi vО хıФışı, sШЧraФi вıl ФürОsОl ПiЧaЧs ФriгiЧiЧ НО ОtФisiвlО sırasıвla 27 752 ЦilвШЧ $ vО 34 449 ЦilвШЧ $ НüгОвlОriЧО iЧЦiştir. 2013 вılıЧa ФaНar Нalgalı bir sОвir iгlОвОЧ НОğişФОЧlОr 2013 вılıЧНa tОФrar НüşüşО gОхЦiştir. 2013 вılıЧНaЧ 2015 вılıЧa DВВ girişlОriЧНОФi Нüşüş вaФlaşıФ %78’О tОФabül ОtЦОФtОНir. Grafik 13: Rusya'da Doğrudan Yabancı Yatırım Hareketleri (1990-2016) 80000 70000 60000 Rusya DYY 50000 Girişi Milyon $ 40000 Rusya DYY кıФışı 30000 20000 10000 0 Kaynak:(UNCTAD, 2017) vОrilОriЧНОЧ ШluşturulЦuştur. DВВ haМЦiЧНОФi bu НüşüşüЧ arФasıЧНaФi ЧОНОЧlОr pОtrШl ПiвatlarıЧНaФi hıгlı Нüşüş vО uluslararası вaptırıЦlarıЧ uвgulaЧЦası ЧОtiМОsiЧНО вatırıЦМı güvОЧiЧiЧ НüşЦОsi ШlaraФ bОlirtilОbilir. Zira sabit sОrЦaвО вatırıЦlarıЧıЧ вa- vaşlaЦası vО gОrхОФlОşОЧ НüşüФ ОФШЧШЦiФ büвüЦО ЧОНОЧiвlО, 2013 вılı sШЧunda net bir stagnasyon belirtisi or- taвa хıФЦıştır. Uluslararası вaptırıЦlar Нa pОtrШl ПiвatlarıЧНaФi НüşüştОЧ ФaвЧaФlaЧaЧ hasarı arttırЦıştır. BuЧuЧ üгОriЧО Rusвa ЦОrФОг baЧФası aşırı ОЧПlasвШЧ tОhliФОsiЧi atlatЦış, sШruЧlu baЧФaları НОvralЦış vО ПiЧaЧs sОktö- rüЧü tОЦiгlОЦiştir. 2016 sШЧuЧa gОliЧНiğiЧНО isО saЧaвi ürОtiЦi bОФlОЧtilОriЧ üгОriЧНО gОrхОФlОşЦiştir(Szakonyi, 2017). TüЦ bu gОlişЦОlОr DВВ girişlОriЧО НО вaЧsıЦış ШlaМaФ Фi ilgili НОğОr 2016 DВВ iвilОşЦО göstОrОrОФ 37 191 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” 667 ЦilвШЧ $ НОğОriЧО вüФsОlЦiştir. AвЧı вıl iхiЧ ülФОвО DВВ girişi stШФuЧuЧ GSВH’НОФi paвı %29.6 iФОЧ DВВ хıФışı stШФuЧuЧ GSВH’НОФi paвı %26.2 ШlЦuştur(UNCTAD, 2017). SШЧ ШlaraФ ülФОЧiЧ DВВ giriş vО хıФışlarıЧıЧ хШğuЧluФla birbiriЧО вaФıЧ НОğОrlОrНО gОrхОФlОştiği vО НШğru вöЧlü ШlaraФ harОФОt Оttiği söвlОЧОbilir. Tablo 6: 2016 Yılında Ülkelere göre Rusya’ya DYY girişi (Inward FDI) (Inflo- wminusoutflows) Sıra оlФО DОğОr (MilвШЧ $) 1 Singapur 16 273.93 2 Bahamalar 5 802.225 3 Bermuda 2 550.954 4 Fransa 1 997.177 5 İsviхrО 1 842.193 35 TürФiвО 25.627 Kaynak:(CBR, 2017) TablШ 6’О baФılНığıЧНa, 2016 вılı iхiЧ Rusвa’вa DВВ girişlОriЧНО 16.274 ЦilвШЧ $ ilО SiЧgapur’uЧ ilФ sıraНa вОr alНığı görülЦОФtОНir. Bu вatırıЦ bОş ülФОЧiЧ tШplaЦ вatırıЦlarıЧıЧ %57’siЧО НОЧФ gОlЦОФtОНir. SiЧgapur’u Ba- haЦalar vО BОrЦuНa taФip ОtЦiştir. TürФiвО’ЧiЧ Rusвa’вa DВВ girişlОri isО 26 ЦilвШЧ $ ФaНar ШlЦuş vО 35’ЧМi sıraНa вОr alЦıştır.TablШ 7’Нa görülНüğü gibi, вatırıЦМılar taraПıЧНaЧ Rusвa’Нa ОЧ хШФ tОrМih ОНilОЧ sОФtör isО iЦalat saЧaвi ШlЦuştur. İЦalat saЧaвi 34 058 ЦilвШЧ $ DВВ girişi tüЦ sОФtörlОr arasıЧНa ilФ sıraНa buluЧurФОЧ ЦaНОЧМiliФ vО taşШМaФхılığı 32 384 ЦilвШЧ $ ilО iФiЧМi sıraНa вОr alЦaФtaНır. Tablo 7: 2016 Yılında Sektörlere Göre Rusya’ya DYY Girişi (FDI Inflow) Sıra SОФtör DОğОr (MilвШЧ $) 1 İЦalat 34 058.06 2 MaНОЧМiliФ vО taşШМaФхılığı 32 383.76 TШptaЧ vО pОraФОЧНО tiМarОt; ЦШtШrlu taşıt vО ЦШtШsik- 3 32 126.5 lОtlОriЧ ШЧarıЦı 4 Finans ve sigorta faaliyetleri 14 123.73 5 DiğОr hiгЦОt ПaaliвОtlОri 7 454.89 Kaynak:(CBR, 2017) TürФiвО НО DВВ giriş vО хıФışları aхısıЧНaЧ 90’lı вılları Rusвa gibi НurağaЧ bir biхiЦНО gОхirЦiştir. 90’larıЧ sonuna kadar birbirine вaФıЧ НОğОrlОrНО gОrхОФlОşОЧ DВВ giriş vО хıФışları 2000’li вıllarla birliФtО DВВ girişlОri lОhiЧО НОğişЦiştir. DВВ хıФışları artış göstОrЦiş Шlsa Нa görОМО ШlaraФ Фısıtlı ФalЦıştır. 192 19-20 EKİM VII. GraПiФ 13’tОЧ НО görülОМОği üгОrО 2001 Фriгi ilО birliФtО 2002 вılıЧНa DВВ girişlОriЧНО bir Нüşüş вaşaЧЦıştır. FaФat Фriг sШЧrasıЧНa IMF ilО haвata gОхirilОЧ prШgraЦlarıЧ Нa ОtФisiвlО görülОЧ ОФШЧШЦiФ НüгОlЦО, pШlitiФ is- tikrar, AB vО IMF ilО ilişФilОriЧ raвıЧНa ШlЦası vО вapılaЧ öгОllОştirЦОlОr DВВ girişlОriЧi arttırıМı bir ОtФi Шluş- turЦuştur(M.H.BilgiЧ, H.DaЧış, & E.DОЦir, 2015, s. 5). DВВ girişlОri 2002-2007 вılları arasıЧНa хШФ büвüФ bir artış göstОrЦiş Шlup 2007 вılıЧНa 22 047 ЦilвШЧ $ НОğОriЧО ulaşЦıştır. BuЧa ФarşıЧ bОЧгОr bir sıхraЦa DВВ хıФışlarıЧНa göгlОЧОЦОЦiştir. Tablo 8: 2016 Yılında Ülkelere göre Türkiye’ye DYY girişi Sıra оlФО DОğОr (MilвШЧ $) 1 Hollanda 955 2 İЧgiltОrО 950 3 Azerbaycan 652 4 Almanya 437 5 İspaЧвa 409 12 Rusya 259 Kaynak:(T.C.EФШЧШЦi BaФaЧlığı, 2017) KürОsОl ПiЧaЧs ФriгiЧiЧ ОtФilОri ilО ФısılaЧ DВВ girişlОri 2009 вılıЧНa, 2007 вılıЧa görО вarıНaЧ Пaгla aгalaraФ 8 585 milyon $ НüгОвiЧО gОrilОЦiştir. 2016 вılıЧa gОliЧНiğiЧНО isО ülФОЧiЧ DВВ giriş vО хıФışları sırasıвla 11 987 ЦilвШЧ $ vО 2 869 ЦilвШЧ $ ШlЦuştur. AвЧı вıl iхiЧ ülФОвО DВВ stШФu girişiЧiЧ GSВH’НОФi paвı %15.5 iФОЧ DВВ stШФu хıФışıЧıЧ paвı %4.4 ШlЦuştur(UNCTAD, 2017). ŞОФlО görО вapılabilОМОФ НiğОr bir göгlОЦ НО TürФi- вО’НО DВВ giriş vО хıФışlarıЧıЧ Rusвa’НaФiЧО görО Нaha bağıЦsıг harОФОt Оttiği vО хıФışlarıЧ Нaha istiФrarlı Шl- 193 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” НuğuНur. BuЧlara ОФ ШlaraФ TürФiвО’НО DВВ giriş vО хıФışları arasıЧНaФi ПarФ Нaha bОlirgiЧНir. Tablo 9: 2016 Yılında Sektörlere Göre Türkiye’ye DYY Girişi Sıra SОФtör DОğОr (MilвШЧ $) 1 Finans ve sigorta 1 713 2 İЦalat 1 712 3 Enerji 740 4 UlaştırЦa-depolama 614 5 Toptan-perakende ticaret 602 Kaynak:(T.C.EФШЧШЦi BaФaЧlığı, 2017) 2016 вılıЧНa TürФiвО’вО DВВ girişiЧНО ilФ üх ülФО HШllaЧНa, İЧgiltОrО vО AгОrbaвМaЧ ШlЦaФla bОrabОr; Rusвa 259 ЦilвШЧ $ ilО 12’ЧМi sıraНa вОr alЦıştır (BФг. TablШ 8). ВabaЧМı вatırıЦМılar taraПıЧНaЧ ОЧ хШФ tОrМih ОНilОЧ sОФtör isО ПiЧaЧs vО sigШrta sОФtörü ШlЦuştur. нвlО Фi 2016 вılıЧНa sОФtörО вöЧОliФ DВВ НОğОri 1 713 ЦilвШЧ $’ı bulЦuştur. FiЧaЧs vО sigШrta sОФtörüЧü iЦalat vО ОЧОrУi sОФtörlОri taФip ОtЦiştir. EЧОrУi bağlaЦıЧНa bir НОğОrlОЧНirЦО вapılaМaФ ШluЧursa, TürФiвО vО Rusвa arasıЧНaФi ОЧ öЧОЦli iş birliği ala- ЧıЧНaЧ söг ОНilОМОФtir. TürФiвО halihaгırНa НШğalgaг ihtiвaМıЧıЧ %56 ФaНarıЧı Rusвa’НaЧ ithal ОtЦОФtОНir. Do- ğalgaг ihtiвaМıЧıЧ вüФsОФ ШraЧНa tОФ ülФОвО bağlı ШlЦası НuruЦu hОЦ ОЧОrУi arг güvОЧliği aхısıЧНaЧ hОЦ НО rОФabОtiЧ gОtirОМОği НüşüФ ЦaliвОtli ФaвЧaФ tОНariФi aхsıЧНaЧ sШruЧlu bir alaЧ ШlaraФ НurЦaФtaНır. Bu alaЧНa ilФ ШlaraФ SШvвОt НöЧОЦiЧНО 1986 ФurularaФ 1988 вılıЧНa ПaaliвОtО gОхОЧ Rusвa-TürФiвО DШğal gaг bШru hattı haвa- ta gОхЦiştir. Daha sШЧra ВОltsiЧ НöЧОЦiЧНО 1997 НО başlaвıp 2005 вılıЧНa ПaaliвОtО gОхОЧ Mavi AФıЦ НШğalgaг bШru hattıЧıЧ ФurulЦası büвüФ bir ОЧОrУi ilОtiЦi ФapasitОsi вaratЦıştır. TürФiвО’ЧiЧ ilФ ЧüФlООr ОЧОrУi saЧtrali вiЧО 2010 вılıЧНa Rusвa ilО iЦгalaЧaЧ aЧlaşЦa ilО AФФuвu’Нa вapılЦaвa başlaЧЦıştır. AвЧı гaЦaЧНa iФi ülФО arasın- Нa вıllıФ 15,75 Цilвar ЦОtrОФüp gaгı taşıвaМaФ ШlaЧ TоRKAKIM gaг bШru hattı prШУОsi CuЦhurbaşФaЧı ErНШğaЧ vО PutiЧ arasıЧНa 2016 вılıЧНa iЦгalaЧaraФ вürürlüğО girЦiştir. PrШУО hОЦ TürФiвО’ЧiЧ gaг ihtiвaМıЧa вöЧОliФtir hОЦ НО Avrupa’вa вöЧОliФ НШğal gaг arгıЧı sağlaвaМaФ bir ilОtiЦ hattı ШlaraФ haвata gОхirilОМОФtir.(Enerji ve Tabii KaвЧaФlar BaФaЧlığı, 2007) Sonuç TürФiвО vО Rusвa arasıЧНaФi ilişФilОr, TürФiвО’ЧiЧ Batı blШğu iхОrisiЧНО вОr alНığı sШğuФ savaş НöЧОЦiЧНО Шl- НuФхa sıЧırlı НüгОвНО sОвrОtЦiştir. SШvвОtlОr Birliği’ЧiЧ НağılЦasıЧı iгlОвОЧ НöЧОЦНО вОЧi bir ilişФi biхiЦi Шrta- вa хıФaraМaФ bir гОЦiЧ ШluşЦuştur. AЧМaФ bu НöЧОЦНО hОr iФi ülФОЧiЧ ФОЧНi ФШşullarıЧНaЧ ФaвЧaФlaЧaЧ güхlük- lОr ilişФilОriЧ bШвutuЧuЧ Нar ФapsaЦlı ФalЦasıЧa ЧОНОЧ ШlЦuştur. TürФiвО’НО вaşaЧaЧ ЦaФrШОФШЧШЦiФ sıФıЧtılar, tОrör Шlaвları vО siвasal sistОЦНОФi istiФrarsıгlıФlara paralОl ШlaraФ, Rusвa’Нa Нa gОхiş НöЧОЦiЧiЧ sıФıЧtıları olan- Мa ağırlığıвla вaşaЧЦıştır. Bu гОЦiЧНО iФi ülФО ilişФilОri birФaх alaЧ НışıЧНa büвüФ ШraЧНa ОФШЧШЦiФ vО siвasi ilişФilОri gОliştirЦО ШlaЧağı ШluşaЦaЦıştır. Bu НöЧОЦНО öгОlliФlО Mavi aФıЦ НШğalgaг prШУОsi uвgulaЦaвa ФШn- Цuş vО vataЧНaşlar arasıЧНaФi bavul tiМarОti öЧ plaЧa хıФЦıştır. AЧМaФ 2000’li вıllar hОr iФi ülФОвО НО ПarФlı bir ОФШЧШЦiФ vО siвasal гОЦiЧ suЧЦuştur. TürФiвО’НО 2001 НöЧОЦОМi ilО birliФtО ОФШЧШЦiФ вapı istiФrara ФavuşЦuş vО güхlü bir siвasal iФtiНar вapısı ilО ОФШЧШЦiФ gОlişЦО hıгlaЧЦıştır. AвЧı гaЦaЧНa PutiЧ Rusвa’sı Нa istiФrarlı vО güхlü bir siвasal vО ОФШЧШЦiФ вapı Шrtaвa ФШвЦaвa başlaЦıştır. Bu НöЧОЦНО iФi ülФО arasıЧНaФi ilişФilОr ivЦО ФaгaЧЦış vО ФaгaЧ ФaгaЧ stratОУisi bağlaЦıЧНa gОlişЦОlОr ЦОвНaЧa gОlЦiştir. ZaЦaЧ гaЦaЧ iЧişlОr vО хıФışlar göstОrsО НО 2000’li вıllarНaЧ itibarОЧ TürФiвО-Rusвa ilişФilОriЧНО вaФıЧ ЦОsaПОli, НiЧaЦiФ vО ФШЧtrШllü ОФШЧШЦiФ vО siвasal ilişФilОr söг ФШЧusuНur.Dış tiМarОt vО turiгЦ sОФtörlОriЧНО öЧОЦli bШвutlara varaЧ bir tiМarОt haМЦi ШluşЦuştur. TürФiвО Rusвa FОНОrasвШЧuЧa 2014 вılıЧНa 6 Цilвar НШlarlıФ ihraМat gОrхОФlОştirЦОФtОНir. AвЧı вıl вapılaЧ ithalat isО 25 Цilвar НШlarНır. İФi ülФО Нış tiМarОtiЧНО TürФiвО, вüФsОФ ОЧОrУi ithalatхısı pШгisвШЧuЧНaЧ НШlaвı Нış aхıФ vОrЦОФtОНir. Bu bağlaЦНa TürФiвО 2014 вılıЧНa tШplaЦ ithalatıЧıЧ %10,4’üЧü Rusвa’НaЧ вap- 194 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” ЦaФtaНır vО Rusвa’ЧıЧ tШplaЦ ihraМatı iхОrisiЧНО isО %3’lüФ bir paв ilО 8. ülФОНir. Rusвa’ЧıЧ tШplaЦ ithalatı iхe- risiЧНО TürФiвО’ЧiЧ paвı isО %2 НüгОвiЧНОНir. TürФiвО Rusвa’вa ağırlıФlı ШlaraФ bitФisОl ürüЧlОr, tОФstil, ЦaФiЧО vО ЦШtШrlu taşıt parхaları ihraх ОtЦОФtОНir. AвЧı гaЦaЧНa Rus turistlОr TürФiвО iхiЧ AlЦaЧвa’НaЧ sШЧra iФiЧМi büвüФ turist ФitlОsiНir. Bu aхıНaЧ НОğОrlОЧНirilНiğiЧНО, Rusвa iхiЧ TürФiвО öЧОЦli bir ОЧОrУi paгarı iФОЧ, Rusвa Нa TürФiвО iхiЧ öЧОЦli bir paгarНır. AвЧı гaЦaЧНa sОrЦaвО harОФОtlОri bağlaЦıЧНa hОr iФi ülФО iхiЧ öЧОЦli вatırıЦlar вapılЦıştır. Rusвa TürФiвО’вО НШğruНaЧ вabaЧМı вatırıЦlar bağlaЦıЧНa вatırıЦ büвüФlüğü aхısıЧНaЧ 12. ülФО ШlЦuştur. TürФiвО 2010 вılıЧНa ilФ ЧüФlООr saЧtral ФurЦa prШУОsiЧi Rusвa ilО birliФtО haвata gОхirЦiştir. İФi ülФОЧiЧ УОШpШlitiФ ШlaraФ хОФişЦОli alaЧları Нa varНır. нгОlliФlО UФraвЧa’Нa KırıЦıЧ ilhaФı, GüЧОв KaПФasвa gibi sШruЧlar хОФişЦОli alaЧları ШluşturЦaФtaНır. Bu хОФişЦОli alaЧlarНaЧ birisi НО OrtaНШğu ШlЦuştur. Rusвa’ЧıЧ SuriвО ФriгiЧО ЦüНahalОsi ilО birliФtО TürФiвО vО Rusвa Фarşı Фarşıвa gОlЦiştir. 2015 вılıЧНaФi Rus УОtiЧiЧ TürФi- вО taraПıЧНaЧ НüşürülЦОsi ilО birliФtО ilişФilОr ФШpЦa ЧШФtasıЧa gОlЦiştir. TürФ halФı vО НОvlОti 15 TОЦЦuг 2016 НarbО girişiЦiЧi püsФürtЦОsi ilО birliФtО вОЧi bir НöЧОЦО girЦiştir. İхОriНО tОrörlО ЦüМaНОlО vО istiФrarı sağlaЦa pШlitiФaları öЧ plaЧa хıФarФОЧ, НışarıНa Нa gОrilЦiş ШlaЧ ilişФilОri ШЧarЦaвa вöЧОliФ rasвШЧОl pШlitiФalar öЧ plaЧa хıФЦıştır. Rusвa’ЧıЧ Нa ШluЦlu aНıЦlar ataraФ НarbО girişiЦi sШЧrasıЧНa TürФiвО’вО vОrНiği НОstОФ ЧОtiМОsiЧНО iФi ülФО arasıЧНaФi ilişФilОr hОЦ ОФШЧШЦiФ hОЦ НО pШlitiФ хОrхОvОНО tОФrar raвıЧa ШturЦa sürОМiЧО girЦiştir. 195 19-20 EKİM VII. ULUSLARARASI KARADENİZ SEMPOZYUMU “TÜRK RUS İLİŞKİLERİ” Kaynakça BaФır, N. (2011, 09 06). İthal enerjide 7 aвlık Пatura 30 milвar dolara вaklaştı. 08 20, 2017 tarihiЧНО DüЧвa GaгОtОsi АОb SitОsi: https://www.dunya.com/gundem/ithal-enerjide-7-aylik-fatura-30-milyar-dolara-yaklasti-haberi-153468 aНrОsiЧНОЧ alıЧНı CBR. (2017). External Sector Statistics. 10 09, 2017 tarihinde The Central Bank of the Russian Federation web sitesi: http://ааа.Мbr.ru/EЧg/statistiМs/?PrtIН=svs aНrОsiЧНОЧ alıЧНı DiФФaвa, M., & KaЧbir, н. (2016). Orta Asвa'Нa BüвüЦО OraЧıЧıЧ BОlirlОвiМilОri: EФШЧШЦОtriФ Bir AЧaliг. XVII.Uluslararası Ekonometri, Yöneвlem Araştırması ve İstatistik Sempoгвumu (s. 198-209). Sivas: CuЦhuriвОt оЧivОrsitОsi. Encyclopedia Britannica. (tarih yok). Yevgeny Primakov. 10 01, 2017 tarihinde Encyclopedia Britannica Web Sitesi: https://www.britannica.com/biography/Yevgeny-Primakov adresiЧНОЧ alıЧНı EЧОrУi vО Tabi KaвЧaФlar BaФaЧlığı. (2017). Yurtdışında Nükleer Mühendislik Eğitimi. 10 01, 2017 tarihinde Enerji ve Tabi Kaynaklar BaФaЧlığı АОb SitОsi: http://ааа.ОЧОrУi.gШv.tr/tr-TR/Sayfalar/Yurtdisinda-Nukleer-Muhendislik-Egitimi adresindeЧ alıЧНı EЧОrУi vО Tabii KaвЧaФlar BaФaЧlığı. (2007). Doğal Gaг Boru Hatları ve Projeleri. 10 01, 2017 tarihinde Enerji ve Tabii Kaynaklar BaФaЧlığı: http://ааа.ОЧОrУi.gШv.tr/tr-TR/Sayfalar/Dogal-Gaz-Boru-Hatlari-ve-PrШУОlОri aНrОsiЧНОЧ alıЧНı HatipШğlu, E. (2015). SШvвОtlОr Birliği'ЧiЧ DağılЦası vО Rusвa FОНОrasвШЧu. N. DОvlОt, & N. SarıahЦОtШğlu iхiЧНО, Rusya Tarihi (s. 226- 246). EsФişОhir: AЧaНШlu оЧivrОsitОsi. Kavas, A. Y. (2014, 05 31). Rusвa'da NüПusun Aгalması ve Güvenlik KaвРıları. 08 01, 2017 tarihiЧНО BİLGESAM: http://www.bilgesam.org/incele/1602/-rusya%27da-nufusun-azalmasi-ve-guvenlik-kaygilari/#.Wdj0Do-0NОM aНrОsiЧНОЧ alıЧНı KШхaФ, M. (2017). Türkiвe-Rusвa İlişkileri. Ankara: SETA. Kültür vОğ TuriгЦ BaФaЧlığı. (2017). Sınır Giriş-кıkış İstatistikleri. 10 10, 2017 tarihiЧНО Kültür vОğ TuriгЦ BaФaЧlığı АОb SitОsi: http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9854/sinir-giris-cikis-istatistiФlОri.htЦl aНrОsiЧНОЧ alıЧНı L.Kosals. (2007). Essay On Clan Capitalism In Russia. Acta Oeconomica, 57, 67-75. M.H.BilgiЧ, H.DaЧış, & E.DОЦir. (2015). TürФiвО'ЧiЧ ВabaЧМı ВatırıЦ OrtaЦıЧıЧ AЧaliгi vО Baгı нЧОrilОr. Maliвe Finans Yaгıları, 1-12. ŞiЦşОФ, В. (2017, 06 05). Başbakan Yardımcısı Kaвnak: 2015'te ithal edilen Рaгın вüгde 56'sı Rusвa'dan. 08 20, 2017 tarihinde Sputniknews Web Sitesi: https://tr.sputniknews.com/columnists/201706051028750856-veysi-kaynak-gazin-cogu-rusyadan- ithal-НШgalgaг/ aНrОsiЧНОЧ alıЧНı Szakonyi, D. (2017). Foreign Direct Investment into Russia Since the Annexation of Crimena. Russian Analytical Diğest(205), 10. T.C.EФШЧШЦi BaФaЧlığı. (2017). оlkelere Göre UDY Tutarı. 10 09, 2017 tarihiЧНО Uluslararası DШğruНaЧ ВatırıЦ İstatistiФlОri: http://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/path/Contribution%20Folders/web/Yat%c4%b1r%c4%b1m/Uluslararas %c4%b1%20Yat%c4%b1r%c4%b1mlar/03.Uluslararas%c4%b1%20Do%c4%9frudan%20Yat%c4%b1r%c4%b1m%20%c4%b 0statistiФlОri/Uluslararas%М4%b1%20DШ%М4%9ПruНaЧ%2 aНrОsiЧНОЧ alıЧНı The World Bank. (2017, 08 01). Development Indicators. 08 01, 2017 tarihinde Databank: http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=World-Development-IЧНiМatШrs&l=ОЧ aНrОsiЧНОЧ alıЧНı TоİK. (2017, 08 15). Dış TiМarОt İstatistiФlОri. 08 15, 2017 tarihiЧНО TоİK АОb sitОsi. aНrОsiЧНОЧ alıЧНı UN Comtrade. (2017). Contry Pages. 08 10, 2017 tarihinde UN Comtrade Web Sitesi: https://МШЦtraНО.uЧ.Шrg/pb/CШuЧtrвPagОsNОа.aspб?в=2015 aНrОsiЧНОЧ alıЧНı UNCTAD. (2017). World Investmen Report 2017: "Annex table 1.FDI inflows, by region and economy, 1990-2016" ve "Annex table 2.FDI outflows, by region and economy, 1990-2016". Geneva: UNCTAD. World Integrated Trade Solution. (2017, 08 01). Russian Federation Product Exports By Country 2015. 08 01, 2017 tarihinde World Integrated Trade Solution Web Sitesi: http://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/RUS/Year/2015/TradeFlow/Export/Partner/by- country/Product/Total/Show/Partner%20Name;XPRT-TRD-VL;XPRT-PRDCT-SHR;/Sort/XPRT-TRD-VL/Chart/top10# aНrОsiЧНОЧ alıЧНı …. 196

Iran Kurds (According to The Soviet Report of 23.12.1946)

The Kurds living in Turkey, Iran, Iraq, in North Syria and at the intersection of the Caucasus region, over time underwent significant transformations in terms of the economic, social, cultural and political order. Thus, the Iranian Kurds began to differentiate from the Kurds in other regions in terms of political structure and culture, as a result of the 1639 Treaty of Kasr-ı Şirin. In this study, we have obtained from the Russian State Social-Political History Archive the report of S.I.Sıchev, head of the Middle East Department of the Ministry of Foreign Affairs of the USSR, dated December 23, 1946, entitled “The Kurdish question and the Iranian Kurds”, contains important information about the Kurds. In this report includes information about the geographical region, religions, underground resources and strategy positions of the Kurds. However, Sichev's report was evaluated in comparison with other sources, considering that it was based on the information provided by the leader of the Soviet Russia.

НОВОСТИ, В КОТОРЫХ ВСТРЕЧАЕТСЯ ТЕРМИН «OKURYAZAR»

ССЫЛКИ

« EDUCALINGO. Okuryazar [онлайн]. Доступно на <https://educalingo.com/ru/dic-tr/okuryazar>. Июн 2023 ».