Mustafa Kemal Ilk Askeri Başarısını Nerede Kazanmıştır

kaynağı değiştir]

Kumuklar, 8-12. yüzyıllarda Kafkasya'da İslam'ı ilk benimseyenler arasındaydı. 730'lardan başlayarak Dağıstan'ın Araplar tarafından fethinden sonra.^[159] Ancak İslam'ın tam olarak benimsenmesi, Selçukluların Dağıstan'daki etki dönemini ifade eder.^[160][161]

İnanan Kumuklar Sünni İslam'ı kabul eder. Kumukların çoğu Şafii mezhebine, bir kısmı da Hanefi mezhebine aittir.

Geleneksel zanaat ve aktiviteler[değiştir kaynağı değiştir]

"Kumuk" etnoniminin kökeni tam olarak açık değildir. Çoğu araştırmacı (Bakikhanov, S. Tokarev, A. Tamay, S. Hacıyeva vd.) adını Kuman "Kimak" etnonim'den veya başka bir Kıpçak adı olan "Kuman"'dan türemiştir.^[16]

Uslar'a göre, 19. yüzyılda Kuzey Kafkasya'da Kumuk veya Kumuk terimleri, ovanın Türkçe konuşan sakinlerini ifade etmek için kullanılmıştır. Dağıstan, Çeçenya ve İnguşetya'da sadece Kumuklar Kumuk terimleriyle anılırdı.^[17]

B. Alborov, "kumuk" etnonimini Türkçe "kum" (kum, kumlu çöl) kelimesinden türetmiştir. Buna karşılık, Ya. A. Fedorov, 8.-19. yüzyılların yazılı kaynaklarına dayanarak, "Gumik - Kumyk - Kumuk" etnik adının Orta Çağ ile ilişkili yerel bir Dağıstan yer adı olduğunu yazdı.^[18]

19. yüzyılın sonunun yazarı A. Starchevsky, kendisi tarafından derlenen sözlükte "Arıyak" Kumuk adını gösterdi. N. Marr, sırasıyla, Kumukların öz adı olarak "tüzlü(ler)" [düzlüler demek] bir etnonimni bahsetmiştir. P. Uslar'a göre, Kumyk dilinde, Kuzey Kumuklar "mıçığış" kelime ile ifade edildi, Çeçenya sınırındaki Miçik nehrinin adından (şu anda bu Çeçenlerin Kumuk dilindeki adıdır).^[19]

Güney Kumukları kendilerini "haydaq qumuqlar", yani "Kaydağ kumuklar" olarak adlandırdılar.^[16]

Rus, Avrupa ve Fars kaynaklarında Kumuklar "Dağıstan Tatarları"^[20], "Kafkas Tatarları"^[21], "Terek Tatarları"^[22] (Tatarlar demek Türk millet) ve Çerkesler^[23] olarak da biliniyordu.

Dağıstan'ın diğer halkları Kumukları ova / düz sakinleri olarak adlandırıyor.^[24][25]

Kumuk adının geçtiği bir daha bir kaynak, Kâşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk adlı eseridir. Kâşgarlı Mahmud, Kumuk kelimesinin karşılığı olarak "Bir zaman yanında bulunduğum beylerden birinin adı" der. Anlaşılıyor ki Kumuk Türkleri, daha XI. yüzyılda kendi adlarıyla tarih sahnesindedirler.

Etnogenez[değiştir kaynağı değiştir]

Kafkas Savaşı sırasında öne çıkan Rus General Grigoriy Philipson, Kumuklar hakkında şunları yazmıştır^[77]:

Profesör Yazıkov askeri coğrafya derslerinde bize her ikisini de vaaz etmesine rağmen, Kafkasya ve Kafkas Savaşı hakkında belirsiz bir fikrim vardı; ama ona göre bir şekilde Kumukların bizim için en cesur ve en düşman kabile olduğu ortaya çıktı.

Kumuklar, Şeyh Mansur'un ayaklanmasında geniş yer aldı. Kumuk prensi Ali-Soltan Çöpalav, Mansur ile birlikte birkaç kez Kizlyar'a saldırdı. Tatartüp yakınlarındaki belirleyici savaşta Kumuklar bizzat Şeyh Mansur^[78] tarafından komuta edildi. Mansur'un diğer müttefikleri Hasbulat Kazanışlı (Bammatulu beylikni sahibi) ve Kazbek Umaş idi. Genel olarak, Şavhallık'da ve Kumuk düzleminde en az beş ayaklanma meydana geldi: Dağıstan'da 1818-1822'deki Rus karşıtı ayaklanma, sırasında Zasulak Kumuklar ve Mehtulu Hanlığı'nın yenilgiye uğratıldığı^[79], 1823'teki Şavhallık ayaklanması^[80], 1825'te Beybulat Taymiyev'i destekleyen ayaklanma^[81], 1831'deki Şavhallık ayaklanması^[82], 1831'deki Kumyk düzlemindeki ayaklanma^[82] ve 1843'teki Şavhallık ayaklanması[127]^[83]. Dubrovin'e göre,

"Şamhal halkı aynı zamanda Kazi-mulla'nın öğretilerinin ilk takipçileriydi ve onun silahlı kuvvetlerinin ilk çekirdeği olarak hizmet ettiler".^[84]

Ayrıca, 1844'te Kumuk uçağında bir ayaklanma ve 1855'te Kumukların genel bir ayaklanması hazırlandı^[85]. Dağıstan 1877-1878'deki ayaklanmada Güney Kumukya'nın Başlı köyü katıldı.

Rus devleti tarafından direnme girişimleri nedeniyle Kumuk köylerinin yıkılmasına ve yıkılmasına rağmen^[86], Kumuk Ovası komşuları tarafından çıkar veya siyasi çıkarlar için saldırıya uğradı. Örneğin, 1830'da Çeçen lider Avko, İmam Gazi-Muhammed'in ordusuna katılma bahanesiyle bir müfreze toplayarak, son anda gerçek niyetini, "Endirey şehrini yenmek ve hırsızlık için veya sürüleri Kumuklardan çalmak", açıkladı, ancak bu durumda müfreze hayal kırıklığı içinde dağıldı^[87]. Gazi-Muhammed, Kumuk topraklarını harap ederek onları dağlara gitmeye ve hareketinin bir parçası olmaya zorlamaya çalıştı^[86].

Kafkasya İmamatın Kumuk liderleri[değiştir kaynağı değiştir]

1848'de Kafkas Tatarı, yani Kumyk öğretmeni Timofey Nikitich Makarov, bölgede uluslararası Kumyk olan Kuzey Kafkas dillerinden biri için Rusça'daki ilk dilbilgisini yazdı. T. Makarov yazdı:^[144]

    Tatar dilini konuşan kabileler arasında hem dilin kesinliği ve doğruluğu hem de Avrupa medeniyetine yakınlık açısından en çok Kumukları sevdim, ama en önemlisi, Kafkasya'nın Sol Kanatında yaşadıklarını kastettim. Askeri harekâtlarımızın olduğu ve kendi dilleri dışında tüm aşiretlerin de Kumukca konuştuğu Hat.

Dilbilimci-Türkolog A.N. Kononov ayrıca Kumuk'un Kuzey Kafkasya'daki Türk dillerinin en eskisi olduğunu ve “Kuzey Kafkasya için ve ayrıca Transkafkasya için Azerbaycan dilinin bir tür Lingua franca olduğunu” kaydetti.^[145] Derlugyan George, Kumuk dilinin rolü hakkında yazıyor:^[146]

    Bozkır halkları arasında egemen olan Türk dilleri Kumyk ve Tatar, Doğu Afrika'da Swahili veya Avrupa aristokrasileri arasında Fransızca gibi, çok uluslu Kuzey Kafkasya'da ortak bir lingua franca olarak hizmet etti. Jeopolitik değişimler nedeniyle, Avrasya'nın Büyük Bozkırı bir sınır bölgesi olmaktan çıkınca, etnik gruplar arası iletişim dili olarak Türk lehçelerinin yerini Rusça almıştır.

19. yüzyılda Vembery, Kumyk'in rolünü şu sözlerle tanımladı:

    Kumukların kültürel ilişkilerine gelince, yol boyunca fark ettiğimiz gibi, birçok Kafkas halkı onların etkisi altında kalmış ve Kumuk dilini benimsemiş ve Kumuklardan dini konuları öğrenmiştir. Kumuk dili, Balkar, Bezengi, Chegem, Khulama ve Urusbia dağlarının Kabardey sakinleri tarafından anlaşılır ve kısmen de konuşulur. Ayrıca, Çeçenler ve Lezginlerin bir kısmı bu dili anlıyor ve bugün Ruslar bu Türk lehçesinin henüz anlamını kaybetmediğine şaşırıyorsa, o zaman Rusların kendileri buraya yeni gelirken, İslam'a dönüşen Kumyks zaten bir oyun oynadı. Ortaçağın başlarındaki pagan sakinleri arasında kültürel tüccarlar, Müslüman misyonerler arasındaki rol.

Kumyk, Rus İmparatorluğu yönetimi ile ilişkilerde Kuzeydoğu Kafkasya'nın resmi diliydi.^[147] Dağıstan'da, yalnızca Kumyk ile ilgili olarak, linguonem "Müslüman dili" (busurman til) de kullanılmaktadır[197].^[148]

Sovyet döneminde, Kumyk'ın rolü, DASSR'de devlet ilan edildiğinde 29 Haziran 1923'te konsolide edildi, çünkü “yerli Dağıstan nüfusunun çoğu Türk-Kumyk dilini konuşuyor ve anlıyor ... Dağlık Dağıstan okullarında Türk dili öğretiminde yapılan deneyim parlak sonuçlar verdi ... not edildi ... "Türk-Kumyk" dilinin Dağıstan yerlileri arasındaki tek iletişim dili olduğu kaydedildi".^[149]

Dağ göçü[değiştir

nest...

72781 72782 72783 72784 72785