Poşet Çay Kağıdı Zararlı Mı

Kanadalı bilim insanlarının yayınladığı çalışma, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de panik yarattı. Environmental Science&Technology sitesinde yayımlanan araştırmaya göre tek bir plastik çay poşeti sıcak su ile etkileşime girdiğinde suya milyar mikroplastik ve milyar daha küçük nanoplastik parçalar bırakıyor ve parçaların tümü çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük.

Ayrıca bu rakamlar plastik şişelerde satılan sular da dâhil olmak üzere diğer yiyecek ve içeceklerde bulunan plastik partiküllerinden çok daha fazla.

Peki tüm çay poşetlerinde bu risk var mı? Türkiye’de tüketilen poşet çaylar hangi malzemeden üretiliyor?

Neden plastik çay poşeti?

Aslında poşet çaylar çok uzunca bir süredir kağıt malzemeden üretiliyor ve bu da sağlık için hiçbir tehlike teşkil etmiyor. Ancak özellikle yurt dışındaki birkaç firma ürünü daha da ucuza mâl etmek adına plastik bazlı malzemelerle çay poşeti üretmeye başladı. Tehlikeli olan şey ise işte tam olarak bu.

Kağıt çay poşetleri nasıl üretiliyor?

Kafaları kurcalayan bir diğer soru da Türkiye’de de fazlaca rağbet gören kağıt çay poşetlerinin nasıl üretildiği.

Bakın Herbalist Tarkan Güveloğlu bu konuda neler söyledi:

"Öncelikle poşet çaylarda kullanılan torbanın ham maddesi bildiğimiz kağıt değil. Öyle plastik ya da kanserojen içeren maddeler barındırmıyor. Böcek ilacı ihtiva etmesi de mümkün değil çünkü sıkı denetimden geçiyor.

Abaka liflerinden yapılıyor

Çayların bulunduğu torbacıklar, bir muz ağacı türü olan abaka (musa textilis) ağacının yapraklarının kalın saplarından elde edilen liflerden yapılıyor. Bu lifler çok dayanıklı olduğundan gemilerdeki halat yapımında bile kullanılıyor."

Kağıt çay poşetleri nasıl beyazlatılıyor?

Fitoterapi Uzmanı funduszeue.info Erdem Yeşilada ise “Halen toplam abaka lif üretiminin yüzde 85’i Filipinler’de yapılıyor. Hazırlanan kâğıt hamuru hidrojen peroksit ile beyazlatılıyor. Hidrojen peroksit bizim yaralarımızı temizlemede kullandığımız oksijenli su. Hidrojen peroksit organik maddeler ile temasa geçtiğinde açığa çıkan oksijen organik maddeleri parçalar, herhangi bir artık bırakmaz.

Bazı internet sitelerinde yer alan 'Beyazlatmada klorlu beyazlatıcılar kullanılıyor' bilgisi eski ve gerçek değil. Burada bir hususu belirtmekte yarar görüyorum. Yukarıda bahsi geçen ürün kaliteli firmaların kullandığı poşet çay torbası, Çin’de veya diğer üçüncü dünya ülkelerinde daha ucuza mal edilerek pazarlanan poşet ambalajlar için de 'Güvenlidir' anlamına gelmez" dedi.

Poşet çaylar ilk piyasaya çıktığında ip kısmını tutturmak için tel zımba kullanılabiliyordu. Son yıllarda piyasada böyle tel zımbalı çaylar azaldı çünkü tel zımbalar suya girince zararlı olabiliyor.

Kesinlikle plastik bardaklarla çay içmeyin. Çünkü çayın sıcaklığı bardaktaki kimyasal ve diğer zararlı maddeleri açığa çıkarabilir. Cam bardak kullanmak en ideali.

Günümüz yoğun çalışma temposu içinde, zaman kısıtlı olduğunda bizim toplumumuzda da pratikliği sebebiyle sıkça tercih edilen poşet çaylar, sağlıklı mı? Yapımında Kullanılan malzemeler kanserojen olabilir mi? Poşet bitki çayları, aktardan alınıp demlenerek hazırlanan bitki çayları İle aynı etkiyi gösterir mi? Gibi sorular çoğumuzun aklına gelmiştir.

Bu konuda yapılan araştırma sonuçlarından bazılarını paylaşmak gerekirse;

Öncelikle Poşet bitki çayları, Türk Gıda Kodeksi’ne uygun olarak hazırlanıp üretildiğinde içinde sadece o bitkinin yaprak, çiçek ve tohumunu barındırabilir. Gıda Kodeksi Yönetmeliğine göre poşet çaylara boyar madde katılamaz. Kaynar suya çıkan çay rengi, bitkinin kendi öz rengi olmaktadır. Bu durumda demlenen bitki çayı ile poşet bitki çay arasında etkinlik ve sağlık anlamında bir fark bulunmayacaktır.
Sadece ıhlamurda olduğu gibi, demlenirken çiçek, sap karışık olmasına karşın poşet ıhlamurda sadece çiçek kısmı bulunduğundan içeriği nedeniyle daha kıvamlı ve salya benzeri bir dokuda olması normaldir.

Poşet çaylarla ilgili asıl bizi tedirgin eden sorun ise, yapımında kullanılan poşetlerin sağlığa uygunluğu konusudur; Zira kaynar suya girdiğinde erimeyen bir yapının, sağlığa zararlı maddeler de içerebilme olasılığı olabilir mi? Evet maalesef olabilir…

Kanada’da McGill Ünüversitesi’nde yapılan ve “Environmental Science & Technology” sitesinde yayınlanan araştırmanın sonucuna göre poşet çaylar kaynar suda demini alırken, suya milyonlarca mikro ve nanoplastik parçacığın sızmasına neden olmaktadır.

Demlenmeden sonra, yapılan Elektron Mikroskobik çalışmalar, tek bir poşet çaydan, milyar mikro partikül ve milyar nanopartikül plastiğin suya sızdığını göstermiştir. Araştırmadan ortaya çıkan bu rakamlar, plastik şişelerde satılan sular da dâhil olmak üzere diğer yiyecek ve içeceklerde bulunan plastik partiküllerinden çok daha fazladır.

Yapılan çalışmanın ilginç bir sonucu da şu ki, inceleme sonucunda söz konusu nanopartiküllerin poşet çayların poşetinde hâlihazırda bulunmadığı, demlenme esnasında, kaynar suyla temasla ortaya çıktığı görülmüştür.

Uzmanlar söz konusu plastik partiküllerin insan sağlığı üzerindeki etkileri konusunda henüz hemfikir olmasa da hiçbirimiz böyle bir riskle karşı karşıya kalmak elbette istemeyiz.
Bunun önüne geçmek için sadece kaliteli ve güvenli firmaların ürünlerini tüketmek bizi bu riskten bir bakıma koruyacaktır.

Peki Türk Gıda Kodeksine uygun ürünler imal eden bu firmalarda poşet çay hangi materyalle ve nasıl hazırlanıyor?

Poşet çay üretiminde herkesin bildiğinin aksine normal selüloz kâğıt kullanılmaz. Tam da bu sayede, pilastik vb kimyasal kullanılmamasına rağmen poşet çaylar kaynar suda erimez. Bitkilerdeki sklerenkima lifleri adını verdiğimiz yapı, sandığımızdan çok daha kuvvetlidir. Gemi halatları, bez çuvallar, keten ve pamuklu kumaşlar da bitkinin bu lifli yapısından elde edilir ve haliyle hiçbiri suya girdiğinde erimez.
Poşet çay torbaları da , bir muz türünün (Musa textilis) yapraklarının kalın saplarından çıkan ve yaprak taşıyan sürgünden elde edilen liflerden hazırlanıyor.

Hazırlanan kâğıt hamuru hidrojen peroksit ile beyazlatılıyor. Hidrojen peroksit bizim yaralarımızı temizlemede kullandığımız “oksijenli su” dur. Geçmişte sağlığa zararlı başka kimyasallar kullanılmış ancak günümüzde kullanılmamaktadır.

Bazı çay üreticileri, anlatılan çay poşetleri yerine plastik çay poşetleri kullanıp, Türk Gıda Kodeksi’ne uymayan, gıdaya uygunluk sertifikası bulunmayan alüminyum tel kullanıp maliyeti düşürerek insan sağlığını tehlikeye düşürebilirler. Veya çaya boyar madde eklenmesi sonucunda tüketicilerin sağlığı olumsuz yönde etkilenir.

Poşet Çayları Güvenle İçebilmek için:

1-Tüketiciler olarak dikkatli olalım, sadece Tarım Bakanlığından izinli ve Türk Gıda Kodeksine Uygun Hazırlanmış, Kaliteli Ürün ve Markaları Tercih edelim.
2-Alüminyum zımba içermeyen bitki çaylarını seçelim.
3-Çayı plastik bardak yerine kaliteli porselen veya cam bardakta demleyip içelim çünkü çayın sıcaklığı, bardaktaki kimyasallar gibi zararlı maddeleri açığa çıkarabilmektedir.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD)’nin "Küresel Plastik Görünümü" raporunda yer alan verilere göre yılında dünya genelinde milyon ton olan plastik üretimi 'da milyon tona ulaştı, yılında milyon ton olan plastik atık miktarı da iki katından fazla artarak 'da milyon tona çıktı.

Doğada çözünmesi yüzyıllar sürebilen plastikler bu süreçte boyutları 1 mikrometreyle 5 milimetre arasındaki parçacıklara yani mikroplastiklere dönüşebiliyor.

BİR DEMLİK POŞETİNDEN 13 BİN MİKROPLASTİK PARÇACIK İÇECEĞE GEÇİYOR

Doç. Dr. Meral Yurtsever, TÜBİTAK (Y) projesi kapsamında poşet çayla demleme yapıldığında çaya poşetten ne kadar mikroplastik geçtiğini tespit ettiklerini söyledi.

Yurtsever, "Ortalama olarak bir demlik poşetinden 13 bin mikroplastik parçacığın içeceğimize yani çaya geçtiğini gördüm. Burada benim incelemede kullandığım teknikle 3 mikrometre boyutuna kadar olan mikroplastik parçalarını tespit edebiliyoruz. Yani çaya 3 mikrometreyle 5 milimetre arasında 13 bin kadar mikroplastiğin geçtiğini söyleyebiliriz" dedi.

Yurtsever, çaydaki mikroplastikleri tespit ederken izlediği aşamaları şöyle özetledi:

"Çayı normalde demlediğimiz şekilde bir cam behere aldım ama tabii ki içerisindeki çayı boşalttım, yalnızca poşeti. Poşeti çay gibi demledim ve daha sonra hidrojen peroksitle muamele ettikten sonra filtrasyonunu yaptım ve çayın içerisine düşen mikroplastikleri ‘Nil Red’ tekniğini uygulayarak daha görünür kıldım. Bu şekilde de tespit etmiş oldum."

SELÜLOZDAN YAPILDIĞI SÖYLENEN 11 DEMLİK POŞETİNDE PLASTİK KATKI TESPİT EDİLDİ

Araştırmada selüloz olarak bilinen, farklı markalarda 11 bardak poşeti ve 11 demlik poşeti incelediğini anlatan Yurtsever, demlik poşetlerin tamamının plastik ilaveli dokudan yapıldığını, bardak poşetlerin ise 4’ünün yüzde selülozdan imal edildiğini, 7 tanesinin ise plastik içerdiğini saptadığını söyledi.

Yurtsever, "Benim incelediğim 11 demlik poşetinin tamamının plastikten imal edildiğini, plastik katkılı olduğunu ve bu plastiklerin de işte mesela polyester, polipropilen, polietilen olduğunu gördüm" diye konuştu.

Yurtsever, son dönemde piyasaya çıkan çubuk çaylar hakkında da şu uyarılarda bulundu:

"Bir de yeni nesil yeni moda poşet çaylar var ama poşet çay dediğim stick çaylar, kalem çay diye de geçiyor. Baktığımızda bunlar bir çubuk görünümünde ve delikleri var içinde de çay var. Bunu analiz ettiğimizde polipropilen malzeme ile kaplanmış olduğunu gördük ve bundan da içeceğimiz çaya plastik salımı oluyor."

Küçük parçalara bölünse dahi plastiklerin hiçbir özelliğinin değişmediğini vurgulayan Yurtsever, yutulan veya temas edilen mikroplastiklerin toksik etkiye neden olduğunu aktardı.

PEKİ HANGİ ÇAYLARI TERCİH ETMELİYİZ?

Poşet çay yerine dökme çay kullanılmasını tavsiye eden Yurtsever, "Tüketicinin aslında çok ambalaj içermeyen ürünlere yönelmesi daha doğru olur. Dökme çayları tercih edebiliriz. Poşet çaylar, tamam, pratikliği inkar edilemez ama gerçekten çevreye ve insana etkileri ve yükü olabilir. Sadece mikroplastik kirliliği açısından değil. Poşet çayları düşündüğümüzde o ilave poşet, etiket, zımba ya da yapıştırıcı, pamuk iplik vs. düşündüğümüzde ekstradan çöp üretmiş oluyoruz ama dökme çay kullandığımızda doğrudan onu alıp bir çaydanlıkta demliyoruz" dedi.

"LÜTUF GİBİ HAYATIMIZA GİRDİ AMA ŞU ANDA BELA"

Plastiklerin ilk üretildiği günden beri hafiflik, esneklik, dayanıklılık, kolay işlenebilirlik, iyi elektrik ve ısı yalıtkanlığı ve ucuzluğu gibi çeşitli özelliklerinden dolayı mucizevi maddeler olarak değerlendirildiğini anlatan Yurtsever, tüm bu sebeplerden plastik kullanımında aşırıya kaçıldığını, bunun da çevre kirliliğini tetiklemiş olduğunun altını çizdi.

Yurtsever şöyle devam etti: 

"Özellikle bundan 70 yıl önce böyle hızlı büyümeyle aşırı şekilde hayatımıza girmiş plastiklerin üretimi, 'lerden 'lere doğru geldiğimizde, kat artarak devam etmiş. Şu anda plastik üretimini düşündüğümüzde milyon tonluk bir üretimden bahsediliyor. Pandemiyle bunun katlanarak arttığını da biliyoruz ama buna ilaveten bir de 'lere gelindiğinde de bunun iki katına çıkacağını da biliyoruz. Lütuf gibi hayatımıza girdi ama kesinlikle şu anda bela durumunda.”

"TEK KULLANIMLIK ÜRÜNLERİN TAMAMIYLA BIRAKILMASI GEREK"

Yurtsever, sözlerini, tek kullanımlık plastiklerin kullanımının bırakılması gerektiğine dikkati çekerek tamamladı: 

"Tek kullanımlık ürünlerin tamamen bırakılması gerektiğini düşünüyorum. Hatta şu andan itibaren bırakmamız gerekiyor çünkü mevcut haliyle bile çevremize yeteri kadar plastiği yaydık, saçtık, dağıttık. Bu haliyle bile doğanın kendini temizlemesi imkansız. Uzun vadede düşündüğümüzde şu anki yaptığımız kirliliğin faturası aslında gelecek nesillere kesilmiş vaziyette o yüzden bırakmamız gerekiyor. Plastikler, çevrede yok olan, biten, eriyen çözünen bir şey değil, kalıcı bir şey. O yüzden de birçoğunun doğada yüzyıllar boyunca doğada hiç bozulmadan kalabilme ihtimalleri var. Bırakabildiğimiz kadarını bırakmalıyız. Özellikle tek kullanımlık ürünlerden başlamalıyız."