Orman Işçisi Sigortası
sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4’ncü maddesinin (a) numaralı bendine göre bir veya birkaç işveren tarafından hizmet akdine bağlı olarak çalıştırılan kişilerin sigortalı olacağı belirtilmiştir. Aynı kanunun maddesine göre; kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamında kalan kişilerin sigortalı olmaları zorunludur, ayrıca bu kişilerin kanunda yer alan sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırıcı veya başkasına devredici nitelikteki sözleşmeler her ne koşulda olursa olsun geçersizdir. Buna göre bir işçinin işverene bağlı olarak sürekli bir şekilde çalışması halinde sigortalı sayılması ve buna ilişkin çalışma süresinin sosyal güvenlik kurumuna bildirilerek primlerinin yatırılması zorunludur.
Bir işçinin yukarıda anılan şekilde çalışmasının bulunmasına karşın hizmetlerinin sosyal güvenlik kurumuna bildirilmemesi halinde işçi hizmet tespit davası açabilir. Hizmet tespit davası, davacı işçinin davalı işverene ait işyerindeki geçen çalışmalarının ve aldığı ücretinin tespiti amacıyla işyerinin veya işverenin yerleşim yerindeki iş mahkemesinde açılır. Bu dava, biraz önce anlatıldığı üzere sayılı kanunun 92’nci maddesiyle düzenlenen emredici nitelikteki işçinin ve işverenin sigortalılık hak ve yükümlülüklerinin zorunlu olması ve aksinin kararlaştırılmasının mümkün olmaması nedeniyle re’sen yani devlet eliyle araştırılan ve yürütülen bir davadır. Öyle ki bu davayı açan bir işçi daha sonra davasından vazgeçemez, vazgeçse dahi mahkeme işçinin davalı işyerindeki çalışmasını tespit etmek zorundadır.[1] Ancak sayılı kanunun 86’ncı maddesinin 10’ncu fıkrası uyarınca işçinin işyerinde geçen çalışmalarının işveren tarafından sosyal güvenlik kurumuna bildirilmemesi ve adı geçen hizmetin kurum tarafından tespit edilmemiş olması halinde işçi işyerinden ayrıldığı yılın sonundan itibaren 5 yıl içinde hizmet tespit davası açarak sigortalılık durumunu tespit ettirebilecektir. Yani başka bir deyişle işyerinden ayrılan işçinin ayrıldığı yılı takip eden 5 sene içerisinde bu davayı açmaması halinde işyerinde geçen çalışmalarının tespit edilmesi hukuken mümkün değildir.
Hizmet tespit davalarıyla ilgili genel bilgilendirme sonrasında makalenin başında açıklandığı gibi Orman Fidanlık Müdürlüğüne bağlı fidanlık işletmelerinde fidan üretiminde ve yetiştirilmesinde çalışan orman işçilerinin kendine özgü durumunu aydınlatmak gerekmektedir.
sayılı Orman Kanununun 40’ncı maddesi uyarınca devlet ormanlarında yaptırılan ağaçlandırma ve bakım gibi orman işlerinin, işyerine yakın civardaki orman köylerini kalkındırma kooperatifi üyelerine veya köylerde yaşayan kişilere yaptırılabileceği düzenlenmiştir. Bu kanunun ek 5’nci maddesine göre Orman Genel Müdürlüğü tarafından 09/01/ tarihinde yürürlüğe konulan kısaca Birim Fiyat Usulüne İlişkin yönetmelikle orman işlerinde çalıştırılan orman işçilerine yaptırılan orman işlerinin birim hesabına göre fiyatlandırılıp ödeme yapılacağı düzenlenmiştir. Öte yandan söz konusu yönetmeliğin 13’ncü maddesi uyarınca kooperatifler ve köylüler hizmet sunucusu olarak tanımlanmış ve kendi işlerinin işvereni olarak kabul edilmişlerdir. Maddenin devamında sayılı sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanunu ile sayılı iş kanunu uyarınca iş kazasından ve vergi mevzuatından doğacak yükümlülüklerden hizmet sunucularının yani orman işçilerinin sorumlu olacakları düzenleme altına alınmıştır. Yani orman köylerini kalkındırma kooperatifine üye olarak veya üye olmadan orman işlerinde çalıştırılan orman işçilerinin kendi namına çalıştıkları varsayılmış, buna bağlı olarak ise bu işçilerin işyerindeki çalışmalarının sosyal güvenlik kurumuna kendileri tarafından bildirilip sigorta primlerinin kendileri tarafından yatırılacağı, iş kazalarından doğan zararların da kendileri tarafından karşılanacağı kural altına alınmıştır.
Bununla birlikte 09/01/ tarihinde yürürlüğe giren bu yönetmeliğin sayılı kanun karşısında hiçbir hükmü bulunmamakta, sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kanununa aykırı olan hükümleri geçersizdir. Başka bir deyişle kanunla tanınan ve korunan kişilerin sigortalılık hak ve yükümlülüklerinin yönetmelikle ortadan kaldırılması mümkün değildir. Yargıtay Hukuk Dairesinin yılında verdiği kararında[2] belirtildiği gibi işçinin hizmet akdine bağlı olarak çalıştığının tespiti halinde ücretinin vahidi fiyatla ödenmesi sigortalılık hakkını ortadan kaldırmayacaktır.
Bu bağlamda Yargıtay Hukuk Dairesi tarafından 25/01/ tarihinde onaylanan[3] İzmir Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Dairesinin 31/05/ tarihli kararında[4] belirtildiği üzere “işçinin orman idaresinin denetim ve gözetimi altında işverene bağımlı olarak çalıştığının açık seçik anlaşılmış” olması halinde hizmet akdi koşullarının oluştuğu kabul edilmelidir. Nitekim bu kararlara konu olan Gökova Orman Fidanlık İşletmesi’nde çalışan farklı bir işçi tarafından açılan ve 12/10/ tarihinde kabulüne karar verilen bir başka davada[5] da benzer sebeplerle davacı işçinin hizmet akdine dayalı olarak işçi sıfatıyla çalıştığı tespit edilerek çalışma sürelerince sigorta primlerinin yatırılmasına hükmedilmiştir.
Bu davalarda yargılama sürecinde davacı işçinin davalı işyerinde geçtiği iddia edilen çalışma süresinin tespiti amacıyla Muğla Orman Fidanlık Müdürlüğündeki işyeri kayıtları mahkemeye gönderilmekte, bu kayıtlarda yer alan ve işçiler tarafından ödeme esnasında imzalanan bordrolar davanın kazanılmasında büyük rol oynamaktadır. Bununla beraber mahkemece dinlenen tanıklara davacı işçinin; işyerinde hangi sürelerle çalıştığı, ne kapsamda işler yaptığı sorularak işçinin çalışmasının hangi kapsamda gerçekleştiği araştırılmaktadır.
Bu bağlamda davalı kurum sıklıkla işçilerin sayılı Orman Kanununun 40’ncı maddesi ve buna dayanılarak çıkartılan yönetmelikler uyarınca işçilerin mesai saatlerini kendilerinin belirlediğini, yapmak istedikleri işi kendilerinin seçtiklerini ve kendilerine belirli dönemlerle belirli sahalarda iş teslim edildiğini, işin bitirilmesi sonucunda yaptıkları birim iş karşılığında ödeme yapıldığını iddia etmektedir.
Buna karşın dinlenen tanık beyanlarına göre aslında orman işçilerinin haftanın 6 günü veya iş yoğunluğuna göre haftanın her günü – saatleri arasında çalıştıkları, kendilerine bireysel çalışma sahasının teslim edilmediği bunun yerine iş alanlarında kolektif çalışma yürüttükleri, ücretlerin ise her bir işçinin çalıştığı gün sayısınca yevmiye usulüne göre belirlendiği, yani mevzuatın aksine işçilere yaptıkları işin birim karşılığı değil günlük sabit bir yevmiye karşılığı ödeme yapıldığı anlaşılmaktadır. Hatta tanıkların anlatımına göre; ödeme sırasında tamamına yakını kapatılarak gizlenen kağıdın boş kısmına imza atıldıktan sonra yevmiyelerin ödendiği öğrenilmiş, bu bordrolar incelendiğinde işçilere gerçeğe aykırı şekilde her birinin imzasının karşısına farklı ve yüksek ücretlerin yazıldığı fark edilmiştir.
Özetle yasal mevzuat ve güncel yargı kararları dikkate alındığında; orman fidanlık işletmelerinde orman işçisi olarak orman fidanlarının veya emvalinin üretiminden satış anına kadar dikim, bakım, yetiştirme vs süreçlerinde, orman fidanlık müdürlüğünün kadrolu memurlarının denetim ve gözetiminde onların emir ve talimatlarına bağlı şekilde çalışan bu kişilerin kurum kayıtları ile şahitler vasıtasıyla çalışmalarının mahkeme huzurunda tespiti halinde geçmişe dönük olarak çalıştıkları tüm yılların sosyal güvenlik kurumuna bildirilmesi ve primlerinin Orman Genel Müdürlüğü tarafından yatırılarak kişilerin ileride emekli olmaları hukuken mümkün hale gelmiştir.
Av. Mehmet Akyol
Tarım ve orman işçilerinin sigortalılığı
Ekrem Sarısu
Tarım işleri mevsimlik olduğundan tarımda sürekli çalışan işçi yok denecek kadar az. Tarım işlerinin neredeyse tamamı süreksiz çalışmayla yapılıyor. Tarım işçisi iş bulduğu zaman çalışır, iş bulamadığında boşta kalır. Bu nedenle; tarımda süreksiz olarak gündelikçi olarak çeşitli kişilere ait tarlalarda, arazi ve bahçelerde çalışan çok sayıda işçi olduğunu herkes bilir. Özellikle mevsimlik tarım işçileri, üretim takvimini takip ederek oradan oraya taşınıp, çok da sağlıklı olmayan ortamda çoluk çocuklarıyla birlikte göçer bir yaşam sürer.
’DEN İTİBAREN YENİ SİSTEM
Aynı şekilde orman işlerinde süreksiz çalışanlar, orman köylüleri de tarım işçileri gibi süreksiz çalışıyorlar. Tarım ve orman işçilerinin pek çok sorunu var ama sosyal güvenlik sorunu bunların başında geliyor. 1 Mayıs ’e kadar; sayılı Tarım İşçileri Sigortası Kanunu’na göre ayda 15 gün yılda gün prim ödeyerek sosyal güvenlikleri sağlandı. Bu tarihten itibaren bu sigorta kolunun yeni sigortalılara kapatılması üzerine (eskiden girenlerin sigortası devam ediyor), süreksiz tarım ve orman işçileri düşük emekli aylığı ile de olsa sosyal güvence sağlayan sayılı kanundan mahrum kaldılar. Ancak süreksiz tarım işçilerinin sosyal güvenlik problemleri, 1 Mart ’den itibaren sayılı yasa ile yapılan düzenlemeyle giderildi. Buna da kısaca ‘Ek Madde 5 formülü’ deniyor.
EK MADDE 5 KAPSAMINDA HANGİ AVANTAJLAR SUNULUYOR?
‘Ek Madde 5’ kapsamında sigortalı olan süreksiz tarım ve orman işçileri şu avantajlara sahip oluyorlar:
Primlerini isteğe bağlı sigortalılar gibi kendileri ödüyor. ’de 18 gün, takip eden yıllarda her yıl birer gün artırılan günler üzerinden prim ödediler ve 30 gün kazandılar. Örneğin; yılı için 28 gün üzerinden prim ödeniyor, ama 30 gün kazanılıyor.
En önemli avantaj isteğe bağlı prim ödemeleri Bağkur’a sayılırken, Ek Madde 5 kapsamında ödenen primler SSK’ya (4/A statüsüne) sayılıyor.
Diğer sigortalılar gibi sigortalı, eş ve hak sahibi çocukları sağlık yardımı alabiliyor. Ancak sağlık yardımı alabilmek için 60 günden fazla prim borcunun bulunmaması gerekiyor.
NASIL OLUNUYOR?
Ek madde 5 kapsamında sigortalı olma şartlarını taşıyan tarım işçileri sigortalı olmak için şu süreci izleyecekler:
Öncelikle ‘Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi’ni dolduracaklar,
Doldurdukları bildirgeyi sürekli ikametlerinin bağlı bulunduğu muhtarlık ile ikamet ettikleri (veya çalıştıkları) il ya da ilçede bulunan tarım müdürlüklerine onaylatacaklar,
Muhtar ve Tarım Müdürlüğüne onaylattıkları ‘Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi’ ile sürekli ikametlerinin bağlı olduğu (veya çalıştıkları) Sosyal Güvenlik İl veya Merkez Müdürlüğü’ne müracaat edecekler.
Orman işçisi ve orman köylüsü öncelikle ‘Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi’ni dolduracak.
Sürekli ikametlerinin bağlı bulunduğu muhtarlık ile sürekli ikametlerinin bulunduğu (veya çalıştıkları) yerin çevre ve orman il müdürlükleri ya da orman bölge müdürlüğü, işletme şeflikleri veya kalkındırma kooperatiflerine onaylatacaklar,
Belirtilen şekilde onaylattıkları ‘Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi’ ile sigortalılıkların tescili ve başlatılması için sürekli ikametlerinin bağlı olduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne/Sosyal Güvenlik Merkezine müracaat edecekler.
Müracaatını yapan tarım işçisinin Ek Madde 5 kapsamındaki sigortalılığı müracaat tarihi itibarıyla başlatılacaktır.
NE KADAR PRİM ÖDENİR?
Ek Madde 5 kapsamında tarım sigortalısı olarak, tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlar için ay 30 gün, yıl ise gün olarak dikkate alınmaktadır. Ek Madde 5 kapsamında tarım sigortalıları; üstünden prim hesaplanan kazanç tutarını kendileri belirliyor. Prime esas günlük kazancın alt sınırı (asgari ücret olup günlük TL’dir) ile üst sınırı(asgari ücretin katı olup bugün için günlük TL’dir) arasında kalmak üzere kendilerince belirlenen günlük kazancın 30 katı üzerinden yüzde oranında hesaplanan prim ödeniyor. Bu primin yüzde 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları(emeklilik primi), yüzde ’i Genel Sağlık Sigortası, yüzde 2’si İş Kazası Ve Meslek Hastalıkları Sigortası primidir. Bu yıl için ödenecek tutar liradır.
NE ZAMAN SONA ERİYOR?
Zorunlu sigorta kapsamında (SSK, Bağkur ve 4/c-memur) sigortalı olarak çalışmaya başlamaları halinde, çalışmaya başladıkları tarihten,
Sigortalılıklarını sona erdirme talebinde bulunanların talep tarihinden,
Prim borcu bulunanlardan emeklilik talebinde bulunanların primi ödenmiş son günden itibaren,
Gelir ya da aylık talebinde bulunanların aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
Ölen sigortalının sigortalılığı ölüm tarihinden itibaren sona eriyor.
ÇOBAN DA KAPSAMDA!
Daha önce kapsam dışında kalan köy ve mahallelerde sürü yöneticiliği (çobanlık) yapanlar da Ek Madde 5 kapsamına alındı. Çobanların Ek Madde 5 kapsamında sigortalı olabilmeleri için hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışmaları ve talepte bulunmaları gerekiyor.
ASKERE GİDİLMİŞSE
Ek Madde 5 kapsamında sigortalılardan askere gidenlerin sigortalılığı askere alındıkları tarihten itibaren sona erdiriliyor. Askerlik görevi sona erenlerin sigortalılıkları giriş bildirgesi istenmeden askerlik bitiş tarihinden itibaren yeniden başlatılıyor.