De Nin Yazilimi

“de” ve “ki” yazımını bilenler için bu konuda bir yanlışla karşılaşmak son derece sinir bozucudur. Bunun nasıl bir his olduğunu anlatmak çok zor ama eminim böyle hissedenler ne demek istediğimizi anlamıştır. Türkçe’yi kurallarına göre yazmak sadece kelimelerin yazılışını doğru bilmekle olmuyor, eklerin nasıl yazıldığını da bilmemiz gerek. Evet, Türkçe zor bir dil ama kurallar ve anlam açısından baktığımızda birçok dile göre kendisini çok daha güzel anlatan bir dil.

Öncelikle “de” bağlacı ve “-de” eki arasındaki farka örneklerle bakalım.

“-de” Eki ve “de” Bağlacının Yazımı

Bulunma, kalma durumu gösteren “-de” sözcüğe bitişik yazılır. Sokakta, köşede, kitapta, çantada, okulda, defterde…

• Bağlaç olan “de” ise diğer bağlaçların da görevi olduğu gibi cümleleri birbirine bağlar. Peki, biz bu bağlaç olanın hangisi olduğunu nasıl anlarız? Sözcüğü ya da cümleyi daha önceden bahsedilen veya öyle sayılabilen aynı görevdeki bir sözcüğe benzerlik, eşitlik ve katılma anlamları ile bağlayan “de” bağlaçtır.

Bunu örnek cümle vererek daha iyi açıklayabiliriz.

Ek olan “-de” için örnek: Kutuda okul ile ilgili evrakları bulabilirsin.

Bağlaç olan “de” için örnek:

- Ben bugün tiyatroya değil, sinemaya gitmek istiyorum.

- Ben de.            

• Bağlaç olan “de” aynı zamanda pekiştirme görevinde de kullanılabilir. Anlamı veya duyguyu pekiştiren ve üstelemeyi anlatan “de” ayrı yazılır.

Örnek cümle: Sınav da sınav, diye tutturdu.

• Aynı zamanda “de” bağlacı küçümseme anlamı da verebilir.

Örnek cümle: Erkenden gelecekmiş de yetişecekmişiz.

Bağlaç olan “de” ile ek olan “-de” nasıl ayırt edilir sorusuna bir cevabımız daha var. Cümleden “de” yi çıkardığımızda anlam tamamen bozuluyorsa ektir ancak anlam tamamen bozulmuyor, sadece anlamda değişiklik oluyorsa bağlaçtır.

Yine örnek verelim.

Kutuda kalemim var, verir misin?

Kutu kalemim var, verir misin?

Burada kutu kalemim dediğimizde anlamsız bir cümle ortaya çıkarmış olduk. “de” yi çıkardığımızda anlam bozulduğuna göre bu “de” ektir.

Seni ben de anlıyorum ama onun kadar değil.

Seni ben anlıyorum ama onun kadar değil.

Burada ise “de” yi çıkardığımızda anlam bozulmuyor, sadece değişiyor ve anlatılmak istenen aynı kalıyor. Demek ki buradaki “de” bağlaç.

“-ki” Ekinin ve “ki” Bağlacının Yazımı

“de” bağlacı ile “-de” eki hakkında bahsettiğimiz durum “ki” bağlacı ve “-ki” eki için de geçerlidir. İkisi hep karıştırılır. İlgi eki olan “-ki” sözcüğe bitişik yazılır. Ek olduğunu anlamamız için şuna bakmalıyız: İlgi eki olan “-ki” sözcüğe bağlı olma ve ilgili bulunma anlamlarını katar. Bahçedeki çiçek, dolaptaki muz, o günkü adam…

• Bağlaç olan “ki” ise ayrı yazılır. Peki, bağlaç olan “ki”yi nasıl anlayacağız? Bağlaç olan “ki”, cümleler ya da cümle değerinde olan sözcükler arasında anlam bağı kurar.

Örnek cümle: Öyle soğumuştu ki eskiden yaşananları unutmuştu.

• Bağlaç olan “ki” aynı zamanda anlatımı pekiştirmeyi sağlar.

Örnek cümle: Hiç ağlamadı ki!

“ki” bağlacı ile ilgili bilinmesi gereken bir şey daha var: Kimi sözcüklerde “ki” bağlacı sözcüğe bitişmiş ve kalıplaşmıştır. Belki, çünkü, sanki, halbuki, oysaki, meğerki, mademki…

Damla DAĞ / funduszeue.info

Bağlaç Olan da / de’ninYazılışı

Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: Kızı da geldi gelini de. Durumu oğluna da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Güç de olsa. Konuşur da konuşur.

UYARI: Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz: Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil)

UYARI: Ya sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır: ya da

UYARI: Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır: Ayşe de geldi (Ayşe’de geldi değil). Kitabın kapağına da dikkat et (Kitabın kapağına’da dikkat et değil).

Bağlaç olan de, da&#;nın bir sözcük olduğu için ayrı yazıldığını, fakat bulunma durumunu gösteren -de, -da&#;nın bir ek olduğu için ilgili sözcüğe bitişik yazıldığını ilkokul dördüncü sınıftan itibaren öğreniyoruz. Buna rağmen gazeteciler bile haber yazarken bu konuda hâlâ hata yapıyor. De, da ne zaman ayrı, ne zaman bitişik yazılır emin olamayanlara yanıt vermek ve yanlış kullanımı etkileyen faktörleri belirlemek için Boğaziçi Üniversitesi&#;nde bir deney tasarlandı. Siz de bu deneye katkıda bulunabilirsiniz.

Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre &#;bağlaç olan da / de’nin yazılışı&#; için kural çok basit: &#;Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar: Kızı da geldi gelini de. Durumu oğluna da bildirdi. Sen de mi kardeşim? Güç de olsa. Konuşur da konuşur.&#;

TDK&#;nin bu konuda üç de uyarısı var: &#;1. Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz: Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var (&#;Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var&#; değil). 2. &#;Ya&#; sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır: ya da. 3. Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır: Ayşe de geldi (&#;Ayşe’de geldi&#; değil). Kitabın kapağına da dikkat et (&#;Kitabın kapağına’da dikkat et&#; değil).&#;

Aynı kuruma göre &#;bulunma durumu eki olan -da / -de / -ta / -te’nin yazılışı&#; için de tek bir kural var. &#;Bulunma durumu eki, getirildiği kelimeye bitişik yazılır: Devede (deve-de) kulak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, işte (iş-te) çalışmak vb. Yurtta sulh, cihanda sulh. (Atatürk).&#;

De, da ayrımı: Ya bağlaç ya da ek

De, da&#;nın hangi durumlarda bağlaç olduğu için ayrı, hangi durumlarda ek olduğu için bitişik yazılması gerektiği aslında ilkokul dördüncü sınıftan itibaren öğretiliyor. Öğrencilere bu konuda pratik bir ipucu da veriliyor: &#;De, da yerine &#;dahi&#; sözcüğünü koyduğunuzda anlam değişmiyorsa, bu bir bağlaçtır ve ayrı ve yazılmalıdır. Anlam değişiyorsa, bu bir ektir ve bitişik yazılır.&#;

Buna rağmen bu hatanın, dili ortalama bir vatandaştan daha iyi kullanması beklenen gazetecilerin ve diğer uzmanların hazırladığı içeriklerde bile sık sık yapıldığını görüyoruz. Örneğin Milliyet&#;te önceki gün yayımlanan şu haberde yine hatalı bir yazım var. Buradaki &#;da&#; bağlaç olduğu için ayrı yazılmalıydı; yani &#;yapsada&#; değil, &#;yapsa da&#; olmalıydı.

Peki, bu hata neden ısrarla yapılıyor? Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği öğrencileri Hasan Öztürk, Alperen Değirmenci ve Onur Güngör bunu anlamak için, -de/-da Takıntısı adını verdikleri internet sitesinde, bilgisayar mühendisliği öğretim görevlisi Suzan Üsküdarlı koordinasyonunda bir deney başlattı.

Araştırmacılar, projenin iki bölümü olduğunu söylüyor. Yapay zekâya dayalı ilk bölümde, güvenilir kaynaklardan elde ettikleri doğru cümleleri kullanarak bir sinir ağı tasarlamışlar ve böylece ortaya &#;-de/-da hatasını tespit eden bir model&#; çıkarmışlar.

İkinci bölümde ise modeli eğitmek için herkesi deneye katılmaya davet ediyorlar. Sitedeki -de/-da Yazım Hatası Bulucu ile siz de yazım denetimi yaptırabilir veya tasarlanan deneye katılabilirsiniz.

Journo ekibi denedi: İki eleştirimiz var

Journo ekibi olarak biz de sitede denemeler yaptık. İki eleştirimiz var:

1. Araştırmanın internet sitesine &#;-de/-da Takıntısı&#; isminin verilmesini yadırgadık. Sonuçta bu bir kural. Amacı, hayatımızı kolaylaştırmak. Örneğin trafik kurallarına uyulmasını isteyenlerin &#;hız sınırı takıntısı&#; veya &#;kırmızı ışık takıntısı&#; olduğu söylenebilir mi?

2. Tasarlanan ısınma turundaki iki soruda hata saptadık. Ayrıca &#;-de/-da Yazım Hatası Bulucu&#; da, alttaki örnekte görülebileceği gibi şu anda her zaman doğru sonuç vermiyor. Bu hataları araştırmacılara bildirdik.

Deneye katılan insan sayısının artmasıyla birlikte modelin daha iyi eğitilip her zaman doğru sonuçlar vermesini ve böylece gazetecilerin de kullanabileceği bir araç ortaya çıkmasını umuyoruz.

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR &#; AYIN HABERLERİNDEN 10 DİL YANLIŞI

Etiketlerboğaziçi üniversiteside da ayrı mı bitişik mihaber dilinasıl yazılıröne çıkanlartürkçeyapay zekayazım kuralları