Spor Psikoloji

Spora katılım yaşamın her döneminde önemlidir, özellikle çocuk, ergen, genç erişkinler için sağlığın pekiştirilmesi, hastalıklardan korunma ve zihinsel iyilik hali için kritik bir öneme sahiptir. Bireyler dış çevrenin yaratmış olduğu olumsuz etkileri azaltabilmek, iş ve sosyal yaşantı içerisindeki azalan mental enerjiyi geri kazanabilmek ve bunun yanı sıra kendini mutlu, iyi ve sağlıklı hissedebilmek amacıyla, boş zamanlarında spor ve sanat gibi birçok etkinlik içerisinde yer alabilmektedirler (Başar, ). Fiziksel aktivitenin bu etkinlikler içinde önemli bir yeri vardır. Spor yapmak, sporcuların kendini denemesine, diğer spor yapanlarla kendini karşılaştırmasına olanak sağladığı ve sağlıklı bir yarışma ortamı sunduğu için bireylerde olumlu benlik saygısı ve zihinsel dayanıklılığın gelişmesine fayda sağlamaktadır. Düzenli spor yapmanın fiziksel olarak performansımızı geliştirdiği, kalp rahatsızlıkları, yüksek tansiyon ve kolesterol gibi hastalıkların oluşum riskini azalttığı, yaşa bağlı olan kemik bozulmalarını yavaşlattığı, kilo korumaya yardımcı olduğu, vücuttaki yağ oranını azalmasını ve kas oranının artmasını sağladığı ve obezite riskini azalttığı gibi bedenimize olan faydalarına hepimiz aşinayız. Spor yapmayı hayat rutinimize katmanın bedensel sağlığımız dışında ruh sağlığımız üzerinde de oldukça büyük bir etkisi var.

Nörobiyolojik etkilerine baktığımızda düzenli aktivite beyinde bazı değişikliklere yol açarak bilişsel fonksiyonları etkiler ve bireyin kendisini daha iyi hissetmesini sağlar. Beynimizi bir kas olarak düşünelim ve düzenli spor yaparak beynimizi geliştirebiliriz. Kanada Newfoundland Memorial Üniversitesi’nden Ploughman, “Egzersiz Beyin Gıdasıdır” başlıklı makalesinde, fiziksel aktivitenin bilişi nasıl olumlu yönde etkilediğini açıklayan üç baskın sinirbilim teorisini sunuyor: Egzersiz yaparken, beynin rasyonel düşünme ve sosyal, fiziksel ve entelektüel performansla ilişkili alanlarında oksijen satürasyonu ve anjiyogenez (kan damarı büyümesi) meydana gelir. Egzersiz stres hormonlarını düşürür ve bilgi işlemeyi hızlandırdığı bilinen serotonin ve norepinefrin gibi nörotransmiterlerin sayısını artırır. Egzersiz, nörotrofinleri (beyin kaynaklı nörotrofik faktör, insülin benzeri büyüme faktörü ve temel fibroblast büyüme faktörü) yukarı doğru düzenler. Bunlar, gelişmekte olan beyindeki nöronların hayatta kalmasını ve farklılaşmasını, dendritik dallanmayı ve yetişkin beynindeki sinaptik mekanizmayı destekler. Egzersiz beyne giden kan akışını artırır. Kan, beynin yüksek uyanıklık ve zihinsel odaklanma için ihtiyaç duyduğu oksijeni ve glikozu sağlar. Araştırmalar sonucunda, düzenli spor yapan kişilerde, kısa süreli hafızada gelişme, daha hızlı tepki süresi sergileme ve daha yüksek düzeyde yaratıcılık gözlenmiştir (Ploughman, ). Düzenli spor yapma beyindeki sinir hücrelerinin yenilenmesine yardımcı oluyor ve beyindeki hücrelerin yaşlanmasını geciktiriyor. Tek bir spor antrenmanı bile dopamin ve seratonin gibi nörotransmiterlerin düzeyinin anında yükselmesini sağlıyor. Vücudumuzda dopamin ve seratonin eksikliği kendini odaklanamama, düşük enerji, halsizlik, umutsuzluk ve suçluluk hissi, anksiyete, iştah değişiklikleri, unutkanlık, öfke hali şekillerinde gösterir. Bu eksiklikler hayat kalitenizin düşmesine yol açar.

Psikososyal ve davranışsal etkilerine baktığımızda ise sporun bir yaşam tarzı olarak benimsenmesi bireylerin psikososyal sağlığının korunmasında etkilidir. Sharma, Madaan ve Petty’nin () ilgili araştırmasında, egzersizin; anksiyeteyi, depresyonu ve olumsuz duygu-durumu azalttığı, benlik saygısı ve bilişsel işlevi iyileştirdiği, zihinsel sağlık üzerinde pozitif etkilerinin olduğu ifade edilmiştir. Öte yandan egzersizin, düşük benlik saygısı ve sosyal geri çekilme gibi semptomları hafiflettiği de ortaya konulmuştur. Bununla beraber egzersizin şizofrenide önemli bir yardımcı tedavi olduğunun altı çizilmiştir, bunun sebebi ise şizofreni hastalarının antipsikotik tedavilerde kilo alma riski nedeniyle bilhassa obeziteye karşı savunmasız olmasıdır. İlgili çalışmada, aylık bir fiziksel kondisyon programına katılan şizofreni hastalarının, kilo kontrolünde iyileşmeler gösterdiği, zindelik seviyelerinin arttığı, enerji seviyelerinde yükselme gözlendiği ve el kavrama gücü seviyelerinin yükseldiği bildirilmiştir. Malchow ve diğerlerinin () ilgili çalışmasında, düzenli olarak fiziksel aktivite yapan bireylerin, daha düşük depresyon ve anksiyete semptomları ile karakterize edildiği, aksine çok az fiziksel aktivite veya fiziksel aktiviteye hiç katılım göstermeyen bireylerde ise depresif semptomların daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Özellikle ergen yaş grubunda herhangi bir sosyal aktivitede yer almamanın veya katılınan sosyal aktivitenin belli bir program, denetim ve amaç çerçevesinde olmamasının akademik başarısızlık, antisosyal tavırlar, intihar ve yasa dışı madde kötüye kullanımı ile ilişkili olduğu gösterilmiştir (Gilman etc., ). Spor yapmanın dünyadaki her insanın maruz kaldığı stres faktörünün azalmasında da oldukça faydası var. Düzenli egzersiz sırasında kişiye mutluluk hissi veren endorfin hormonunun salgılanması artar ve bu hormon stresin neden olduğu yıpratıcı etkileri azaltmaya yardımcı olur. Böylece kişi stresle karşılaştığında, verdiği ani tepkiler azalır. Düzenli spor yapmak aynı zamanda gün içinde sıklıkla yaşadığımız öfke duygusundan daha az etkilenmemizi ve kontrol altına almamızı sağlar. Egzersiz yapmak kaslarınızın gevşemesine ve duygu durumunuzun yatışmasına, öfkeden kaynaklı olarak içinizde oluşan enerjinin bastırılmayıp dışa atılmasına, olayları daha sakin değerlendirmenize olanak sağlar. Bunlara ek olarak düzenli spor yapmak uyku kalitesine olan olumlu etkisi üzerine yapılmış birçok araştırma mevcut. Yapılan çalışmalarda, düşük fiziksel aktivite seviyeleri ile uykusuzluk prevalansı arasındaki bir ilişki olduğu bildirilmiştir (Kelley, ). Düzenli spor yapmanın anksiyete azaltıcı ve antidepresan etkisi, uykusuzluğun etiyolojisi ve devamında görülebilecek psikolojik eştanıların hafifletilmesinde önemli bir rol almaktadır (Bernard etc., ). Düzenli olarak egzersiz yapan insanlar daha az uykusuzluk sorunuyla karşı karşıya kalmaktadır çünkü egzersiz, uyku döngüleri ve evreleri arasında daha yumuşak ve daha düzenli geçiş sağlayarak uyku kalitesini arttırmaktadır.

Özetle, düzenli spor yapmanın bireylerin depresyon, anksiyete, stres bozukluğu, öfke bozukluğu, alzheimer gibi psikolojik rahatsızlıklara olan olumlu etkisinin yanı sıra bireyin mutluluk ve psikolojik iyi oluşunu arttırarak olumlu yönde etkilediği birçok çalışmayla desteklenmiştir. Bu çalışmalar sonucunda elde edilen bulguların, kişilerin psikolojik yönden sağlıklı hissetmelerine katkı sağlaması açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Hareketsiz bir yaşam sürdüren bireyleri psikolojik rahatsızlıklarından koruyabilmenin ve psikolojik açıdan iyi hissetmelerini sağlamanın en iyi yollarından biri düzenli egzersizi yaşamlarının her alanına yayarak bu alışkanlığı kazanabilmelerini sağlamaktır. Böylece bireyler daha kaliteli bir yaşam sürebilir, hayat amaçları doğrultusunda daha kararlı ilerleyebilir ve sosyal ilişkilerini çok daha etkili ve sağlıklı bir şekilde sürdürebilirler.

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.

Spor Psikolojisi dünyada ’lü yılların başında gelişmeye başlayan ve hızla yayılarak birçok ülkede kullanılmaya başlayan bir bilim dalıdır. Spor Psikolojisi, sporcuların duygu, düşünce, davranış ve performansını inceleyen ve elde ettiği bilgileri uygulama alanında kullanmayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Burada “bilim dalı” kavramı önemlidir çünkü bu alanda kullanılan teknikler, yapılan bilimsel araştırmalar sonrasında elde edilen bilgilerden hareketle ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu alanda çalışan uzmanların hem araştırmacı rolü hem de uygulayıcı rolü bulunmaktadır. Yani hem spor psikolojisi konuları üzerinde araştırmalar yaparak, alan yazının gelişmesini sağlayacak hem de elde edilen bilgilerden hareketle sporcularla çalışmalar yaparak, sporcuların istenen konularda gelişmesini sağlayacaktır.

Spor Psikolojisi

Yukarıda yazdığımız açıklamalardan hareketle, spor psikolojisi, sporcunun performansına ve ruh sağlığına etki eden psikolojik faktörler ile çalışmalar yapan bir bilimdir.

Sporda çoğu zaman sporun teknik, taktik ve fiziksel performans boyutları ön planda tutulmaktadır. Sporcuların antrenmanları tamamen bu özellikleri geliştirmeye yönelik planlamakta ve sanki tek önemli olan nokta bu özelliklermiş gibi davranılmaktadır. Oysa olayın gerçeği böyle değil. Örneğin, çok beğendiğiniz bir sporcuyu iki müsabakada üst üste takip ederseniz bile performansında nasıl değişimler olduğunu görebilirsiniz. Veya tenis, yüzme gibi sporlarda üst düzey sporcularda bu daha da ön plana çıkmaktadır. Bu alanda en iyi sporcuların zaten antrenman programlarını incelediğiniz zaman, bir eksiklik yoktur. Neredeyse hepsinin harika bir şekilde planlanan programı vardır. İşte bu noktada fark oluşturan nokta spor psikolojisidir. Hepsi aynı kalitede antrenman yapıyor olabilir ama hepsinin konsantrasyon, motivasyon, baskı altında performans sergileyebilme gibi psikolojik özellikleri aynı değildir.

Bu durumu basketbolda çok fazla görürüz ve spikerlerden de duyarız aslında. Spikerlerin konuşmalarını dinlerseniz sporcunun fiziksel özellikler, teknik ve taktik özelliklerden çok sporcunun konsantrasyonu, motivasyonu gibi konularda yorum yaparlar. Veya basketbolcuları izlerseniz normalde serbest atış kaçırmayan sporcu, çok kritik sayılarda çok basit hatalar yapabildiğini görüyoruz.

Spor Psikolojisi Hangi Konularda Çalışmalar Yapar?

Spor psikolojisi en kısa haliyle, sporcuya etki eden tüm psikolojik faktörler ile çalışmalar yapar. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır.

Hedef belirleme

Sporcular için hedeflerin büyük önemi vardır. Her sporcunun kısa sürede ve uzun sürede ulaşmak istediği bir hedef olmalı ki çalışmalarını ona göre planlasın. Amatör-profesyonel, genç ya da yetişkin fark etmeksizin tüm sporcuların hedefleri konusunda çalışmalar yapmış olması gerekmektedir.

Konsantrasyon

Konsantrasyon, performans için en önemli kriterlerden birisidir. Sporcuların en zor şartlarda bile görevine odaklanabilmeyi başarması ve bunu sürdürmesi gerekmektedir. Çoğu spor branşında müsabakalar belli bir sürede gerçekleşmektedir. Örneğin bir tenis müsabakası saat sürebilir. Sporcunun göreve odaklanması ile birlikte bu odağını müsabaka boyunda koruyarak, konsantrasyon sağlaması gerekmektedir.

Motivasyon

Sporcular için en önemli becerilerden biri motivasyondur. Sporcunun müsabakaya, antrenmana, kendini geliştirmeye yönelik isteği ve bu isteğin yoğunluğunu ifade eder.

Duygu düşünce davranış

Duygu, düşünce ve davranışlarımız sadece spor değil tüm hayatımızda bize yön vermektedir. Sporcularda da müsabakaya, rakibe, antrenöre, takım arkadaşına, kendisine, ailesine ya da başka birçok değişkene yönelik duygu, düşünce ve davranışları vardır. Bu duygu, düşünce ve davranışlar incelenerek performansa etki edenler üzerinde çalışmalar yapılır. Spor psikoloji bu noktada birçok duygu, düşünce ve davranış temelli müdahale sağlamaktadır.

Baskı altında performans

Baskı sporun olmazsa olma bir parçasıdır. Kazanmaya yönelik, rakibe yönelik, skora yönelik, zamana yönelik birçok baskı unsuru olabilir. Sporcuların baskıyı bir düşman ya da bahane olarak görmek yerine baskı altında performans sergilemeyi öğrenmesi ve geliştirmesi gerekmektedir.

Kaygı ve stres yönetimi

Kaygı ve stres sporda çok karşılaşılan ve performansa çok fazla etkisi olan psikolojik faktörlerdendir. Sporcuların kendilerini tanıması, hangi durumlarda kaygı ve stres yaşadıklarını belirlemesi ve buna yönelik psikolojik çalışmalar yaparak kendini geliştirmesi gerekmektedir.

Saldırganlık ve öfke

Saldırganlık ve öfke sporda fiziksel ya da sözel olabilmektedir. Bazı sporcuların spor hayatının bitmesine ya da büyük oranda zarar görmesine neden olabilmektedir. Sporcuların hem sporda hem de spor dışı hayatından saldırganlık ve öfke konusunda gelişim sağlaması beklenmektedir.

Spor Psikolojisi İle Neleri Geliştirebilirsiniz?

Motor öğrenme

Spor psikolojisinin ilk çalışma konuları “motor öğrenme” üzerineydi. Yani yeni bir fiziksel beceriyi öğrenme veya önceden öğrenilen bir beceriyi geliştirme konularında. Bu konuda birçok spor psikolojisi tekniği bulunmaktadır. Fiziksel beceriyi geliştirmek isteyen sporcular bu teknikleri kullanmaktadır. Örneğin atletizmde öğrendiğiniz bir beceriyi mükemmel hale getirme konusunda fiziksel antrenmen kadar zihinsel antrenman önermekteyiz. Diğer tüm spor branşları için de benzer şekilde motor gelişim için zihinsel antrenman çalışmaları yapılmaktadır.

Performans gelişimi

Elit sporcular için çoğu zaman odak noktası performanstır. Bu nedenle spor psikolojisi teknikleri ile performans artırmaya yönelik müdahaleler planlanmaktadır.

Psikolojik becerilerin gelişimi

Spor psikolojisi uygulamaları ile motivasyon, konsantrasyon, stres ve kaygı yönetimi gibi birçok psikolojik beceriyi geliştirmiş olursunuz. Bu beceriler hem sporda hem de spor dışı yaşamınızda size yardımcı olacaktır.

Psikolojik iyi oluş

Spor psikolojisi, sporcunun performansının yanında spor dışındaki hayatında da mutlu, anlamlı bir yaşamının oluşmasını amaçlar. Çünkü hayat bir bütündür. Spor başarısının yanında sporcuların gündelik yaşamını ve kariyerini de planlaması amaçlanır.

Sonuç olarak

Spor psikolojisi bu ve bunlar gibi birçok katkı sağlamaktadır. Bu noktada amatör, profesyonel, genç, yetişkin tüm sporcuların spor psikolojisi çalışmalarından alacağı bir katkı vardır. Başarı tesadüf değildir ve hiçbir başarı sadece bir kişinin ürünü değildir. Sporda başarı bir ekip işidir. Antrenör, diyetisyen, fizyoterapist, spor psikoloğu gibi uzmanların uyum içerisinde çalışması sonucu üst düzey performanslar görülür.

Bu konuda hakkında soru ve görüşmeleriniz için yorum bölümünü ya da iletişim bölümünü kullanabilirsiniz.