Türkiye De En Çok Çay Tüketen Il

Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал / 3 ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi

25

Премьер-министр Молдовы Василий Тарлев:

Нам еще предстоит осознать значение СНГ, ГУАМ и ОЧЭС Moldova Baflbakan› Vasiliy Tarlev:

BDT, GUAM ve KE‹’nin önemi henüz anlafl›lamad› Хайретдин Караджа:

«Когда вы устанете потреблять?» Hayrettin Karaca:

ПЛАНЕТА В ОГНЕ

Борьбе – «да», а Киото – «нет»?

9

ISSN

“Nereye kadar tüketeceksiniz?”

Türkiye fiyat› YTL.

Лето / Yaz

KÜREM‹Z ISINIYOR

25

Mücadeleye evet, Kyoto’ya hay›r m›?

редактор editör Как бороться с глобальным потеплением? Невваль Севинди Главный редактор

Küresel ›s›nma için öneriler Nevval Sevindi Yay›n Editörü

Первый совет – будьте информированными. Но без любопытства и это невозможно. Прежде чем интересоваться глобальным потеплением, стоит заглянуть в свой внутренний мир, в свою душу и сердце, понять, чем они живут. Bilgilenmek için küresel ›s›nmaya gelmeden kendimizi, içimizi, ruhumuzu merak etmeli ve bilgilenmeliyiz. Kim oldu¤unu merak etmeyenler küresel ›s›nma ile ilgili neden bilgilensin?

Ô ‚˚Â Ó „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË fl ÛÒÎ˚¯‡Î‡ ¢ ·Û‰Û˜Ë Û˜ÂÌˈÂÈ Ò Â‰ÌÂÈ ¯ÍÓÎ˚. è ‰ÛÔ ÂʉÂÌËfl Û˜ÂÌ˚ı, ÍÓÚÓ ˚Ï ÚÓ„‰‡ ÌËÍÚÓ Ì ‚ ËÎ, ÚÂÔ ¸ ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ˜‡ÒÚ¸˛ ̇¯ÂÈ ÊËÁÌË. чÊÂ Û Ï‰‚‰ÂÈ ÔÓfl‚Ë·Ҹ ·ÂÒÒÓÌÌˈ‡! óËÚ‡fl Ô Â‰ÎÓÊÂÌËfl Ó ·Ó ¸·Â Ò fl‚ÎÂÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ÔÓÌËχ¯¸, ˜ÚÓ ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ Ì‡Ô flÏÛ˛ Ò‚flÁ‡Ì Ò ÏÂÌfl˛˘ËÏÒfl Ó· ‡ÁÓÏ ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇. èÓʇ ÌÂ̇‚ËÒÚË, ‚ ‡Ê‰˚, Á‡‚ËÒÚË Ë Ú˘ÂÒ·‚Ëfl ‚ Ò ‰ˆ‡ı β‰ÂÈ ÒÚ‡Î Ô Ë˜ËÌÓÈ ÔÓʇ ‡ ̇ Ô·ÌÂÚÂ, ÍÓÚÓ ‡fl Òڇ· ‡ÁÓ„ ‚‡Ú¸Òfl. è ‚˚È ÒÓ‚ÂÚ – ·Û‰¸Ú ËÌÙÓ ÏË Ó‚‡ÌÌ˚ÏË. çÓ ·ÂÁ β·ÓÔ˚ÚÒÚ‚‡ Ë ˝ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. è Âʉ ˜ÂÏ ËÌÚ ÂÒÓ‚‡Ú¸Òfl „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ÒÚÓËÚ Á‡„ÎflÌÛÚ¸ ‚ Ò‚ÓÈ ‚ÌÛÚ ÂÌÌËÈ ÏË , ‚ Ò‚Ó˛ ‰Û¯Û Ë Ò ‰ˆÂ, ÔÓÌflÚ¸, ˜ÂÏ ÓÌË ÊË‚ÛÚ. éÚÍÛ‰‡ Û ·ÂÁ ‡Á΢ÌÓ„Ó Í Ò· ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ÁflÚ¸Òfl ËÌÚ ÂÒÛ Í „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲? ëÓ‚ÂÚ ‚ÚÓ ÓÈ – Ò‡‰ËÚ ‰Â ‚¸fl. çÓ ÍÚÓ Ëı ·Û‰ÂÚ Ò‡Ê‡Ú¸? íÂ, ÍÚÓ ‚˚ Û·‡˛Ú ÎÂÒÌ˚ Ô·ÌÚ‡ˆËË Ë ÔÓÚÓÏ ÍÛÔ‡˛ÚÒfl ‚ ÏÓ Â „ flÁÌ˚ı ‰ÂÌ„? ä‡ÍË ‰Â ‚¸fl, ÍÓ„‰‡ ÎÛ˜¯Â ‚ÓÁ‚Ó‰ËÚ¸ Ì·ÓÒÍ Â·˚? чÊ ‚ ‰Â ‚Ìflı ‡‰Ë ÌÓ‚˚ı Û˜‡ÒÚÍÓ‚ ÁÂÏÎË ‚˚ Û·‡˛Ú ÓÎË‚˚. í‡Í ÍÚÓ ÊÂ Ô ËÒÎÛ¯‡ÂÚÒfl Í Ì‡¯ÂÏÛ ÒÓ‚ÂÚÛ? í ÂÚËÈ ÒÓ‚ÂÚ – ˝ÍÓÌÓϸÚ ˝Ì „˲. çÓ Ò̇˜‡Î‡ ÌÛÊÌÓ Ó·˙flÒÌËÚ¸ ̇¯ËÏ ‰ÂÚflÏ Á̇˜ÂÌË ÒÎÓ‚‡ «˝ÍÓÌÓÏËÚ¸». Ç‡Ò ÒÓ˜ÚÛÚ Á‡ ÒÛχү‰¯Â„Ó, ÂÒÎË ‚˚ Á‡fl‚ËÚ ‰ÂÚflÏ: «ç ÔÓθÁÛÈÒfl ÌË Ó‰ÌËÏ ËÁ ÂÍ·ÏË ÛÂÏ˚ı ÚÓ‚‡ Ó‚». çÛ ÛÊ, ÌÂÚ äÓ̉ˈËÓÌ ‰ÓÎÊÂÌ ‡·ÓÚ‡Ú¸, ‚ ‰ÓÏ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ÌÓ‚Âȯ‡fl ·˚ÚÓ‚‡fl ÚÂıÌË͇, ͇ʉ˚È ‰Â̸ ÒÚË ‡Î¸Ì‡fl χ¯Ë̇ ‰ÓÎÊ̇ ÒÚË ‡Ú¸ „Ó ˚ ·Âθfl, Ô Ë Û·Ó Í ͂‡ ÚË ˚ ÊÂÌ˘ËÌ˚ ‚‰ ‡ÏË ‰ÓÎÊÌ˚ ‚˚ÎË‚‡Ú¸ ̇ ÔÓÎ ıËÏ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚfl˘ËÂ Ò Â‰ÒÚ‚‡ ëÓ‚ÂÚ ˜ÂÚ‚Â Ú˚È: Ì Á‡·˚‚‡ÈÚ ‚˚Íβ˜‡Ú¸ ÍÌÓÔÍË ˝ÎÂÍÚ ÓÔ Ë·Ó Ó‚. éÔflÚ¸ ‚ÓÁ‚ ‡˘‡ÂÏÒfl Í ‚ÓÔ ÓÒ‡Ï ‚ÓÒÔËÚ‡ÌËfl. éÊˉ‡Ú¸ ÓÚ ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓ‚ Ë ÏÓÎÓ‰ÂÊË ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó ÒÓ‚ÂÚ‡ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ ÓflÚÌÓ. Ç Í‚‡ ÚË Â, „‰Â ‚ ͇ʉÓÈ ÍÓÏ̇Ú ÒÚÓËÚ ÚÂ΂ËÁÓ ËÎË ÍÓÏÔ¸˛ÚÂ Ë ‚ÒÂ Ô Ë·Ó ˚ ‡·ÓÚ‡˛Ú ‚ ÂÊËÏ «stand-by», Ô ÓÒËÚ¸ ‰ÂÚÂÈ ‚˚Íβ˜‡Ú¸ ˝ÎÂÍÚ ÓÔ Ë·Ó ˚? èflÚ˚È ÒÓ‚ÂÚ – ‰ÂÎ‡È ÔÓÍÛÔÍË Ì‰‡ÎÂÍÓ ÓÚ ‰Óχ. ç ӷflÁ‡ÚÂθÌÓ Ò‡‰ËÚ¸Òfl ‚ ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ Ë Î˯ÌËÈ ‡Á Á‡„ flÁÌflÚ¸ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰ÓÏ. ëÓ‚ÂÚ ¯ÂÒÚÓÈ: ͇ڇÈÚÂÒ¸ ̇ ‚ÂÎÓÒËÔ‰Â, ·Â„‡ÈÚÂ, ıÓ‰ËÚ Ô¯ÍÓÏ çÓ Í‡Í Á‡ÒÚ‡‚ËÚ¸ Ô Ë‚˚ͯËı Í ‡‚ÚÓ·ÛÒÛ Ë ‡‚ÚÓÏÓ·Ëβ ÔÓ‰ ÓÒÚÍÓ‚ Ô ÓÈÚËÒ¸ ÎË¯Ì˛˛ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ÍÛ Ô¯ÍÓÏ? à ¢ ӉËÌ ÒÓ‚ÂÚ. ì‚ Â̇, ÓÌ ‚‡Ï ÔÓÌ ‡‚ËÚÒfl: ‰‡‚‡ÈÚ ‡ÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÒÓÎ̘ÌÛ˛ ˝Ì „˲. çÓ Ï˚ Ô Ë‚˚ÍÎË, ˜ÚÓ ÚÓθÍÓ ÎÂÚÓÏ ‚Ó‰‡ ̇„ ‚‡ÂÚÒfl ÓÚ ÒÓÎ̈‡. à ¢ ӉËÌ, ÌÛ ÒÓ‚ÒÂÏ Ì‚ ÓflÚÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ: ÏÂ̸¯Â ÔÓÚ Â·ÎflÈ, Ì ÔÓθÁÛÈÒfl Ó‰ÌÓ ‡ÁÓ‚˚ÏË Ô Â‰ÏÂÚ‡ÏË. ùÚÓ Â˘Â Í‡Í? å˚ ˜ÚÓ, ıÛÊ ‰ Û„Ëı? 燉 ̇ÏË Ê ÒÏÂflÚ¸Òfl ·Û‰ÛÚ. ü ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ıÛÊ ÒÓÒ‰ÍË? óÚÓ ˝ÚÓ Â˘Â Á‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ? èÛÒÚ¸ ÚÂÔÎÂÂÚ, fl-ÚÓ ÔÓ˜ÂÏÛ ‰ÓÎÊ̇ ÏÂÌflÚ¸Òfl? Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ò Â‰ÒÚ‚Ó ·Ó ¸·˚ Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ – ‚ÓÒÔËÚ‡ÌË ÌÓ‚Ó„Ó ÔÓÍÓÎÂÌËfl, ÛÒ‚ÓÂÌË ÌÓ‚Ó„Ó Ó· ‡Á‡ ÊËÁÌË. ïÓÚfl, ̇‚ ÌÓÂ, ˝ÚÓ Ì‡ÏÌÓ„Ó ÒÎÓÊÌÂÂ, ˜ÂÏ Ô Â‰ÓÚ‚ ‡˘ÂÌË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ÜÛ Ì‡Î «ÑÄ» ̇ÔÓÏË̇ÂÚ, ˜ÚÓ Ô·ÌÂÚ‡ – ̇¯ Ó·˘ËÈ ‰ÓÏ. à ‰Ûχڸ ̇‰ ÚÂÏ, Í‡Í Â„Ó ÒÔ‡ÒÚË, Ï˚ ÚÓÊ ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÓÓ·˘‡. ÑÓ ‚ÒÚ Â˜Ë Ì‡ ÒÚ ‡Ìˈ‡ı ÌÓ‚Ó„Ó ÌÓÏ ‡! I

Ç

üresel ›s›nman›n ne oldu¤unu okudu¤umda daha ortaokuldayd›m. Kimsenin inanmad›¤› bilim adamlar›n›n sözleri art›k gerçek oluyor. Kutup ay›lar›n›n bile uykusu kaçt›! Çeflitli önerileri okuyunca küresel ›s›nman›n, insan›n de¤iflen yaflam biçimiyle yak›n ilgisi aflikar oluyor. ‹nsan›n içindeki h›rs, kin, harislik, nefret, k›skançl›k, dedikodu ve haset ateflleri ›s›nd›kça dünyam›z da ›s›nm›fl.

K

Bu konuda ilk öneri; bilgilenin. Hangi merakla? Bilgilenmek için küresel ›s›nmaya gelmeden kendimizi, içimizi, ruhumuzu merak etmeli ve bilgilenmeliyiz. Kim oldu¤unu merak etmeyenler küresel ›s›nma ile ilgili neden bilgilensin? ‹kinci öneri; a¤aç dik. A¤açlar› tek tek de¤il, orman halinde k›y›m eden, kökünden keserek ellerini para havuzunda y›kayanlar a¤aç diker mi? Gökdelen dikmek varken Köylerde bile güzelim zeytin a¤açlar›n› kesip arsa açmaya çal›flanlarla bu öneriyi nas›l hayata geçirelim? Üçüncü öneri; enerjiden tasarruf et. Önce çocuklara “tasarruf” sözcü¤ünün anlam›n› ö¤retmekle ifle bafllamal› san›r›m. “Reklam› yap›lan hiçbir aleti kullanma” demek ise delirmek anlam›na gelir karfl› taraf aç›s›ndan. Bol bol klimalar aç›lacak, evler donat›lacak, çamafl›rlar her gün da¤ gibi y›kanacak, çal›flan kad›nlar kovayla temizlik malzemesini boca edecek Dördüncü öneri; elektrikli aletlerin dü¤melerini kapatmaya dikkat etmek. ‹flte burada yeniden nesil yetifltirmek gerek; çünkü dikkat yoksunu genç ve çocuklarla bu öneriyi yayg›nlaflt›rmak çok zor. Bütün aletlerin “stand-by”da durdu¤u, her odaya bir televizyon, bilgisayar yerlefltirilen evlerde bunu nas›l anlataca¤›z ki? Beflinci öneri, al›flveriflini oldu¤un yerde yap. Yani araçlara binerek, sera gaz› üreterek dolanma ortal›kta. Alt›nc› öneri; bisiklete binin, evin çevresinde dolan›n, yürüyün falan Yani bir durak yürüyünce a¤layan çocuklarla, servis güzeli gençlerle yürüyüfl yap›lacak, mümkün mü? Bu öneri hepten fleker, günefl enerjisini kullan›n. Biz bunu sadece yazl›klar için san›yorduk. Bu öneri yukar›dakilerin hepsinden imkans›z, az tüket, yeniden kullan. Nas›l yani? Çocu¤um, biz di¤erlerinden geri mi kalaca¤›z? Kendimize güldürecek miyiz? Komflumla ve arkadafl›mla yar›flamayacak m›y›m? Küresel ›s›nma m› nedir, ›s›ns›n vars›n, ben de¤iflmem! Küresel ›s›nmaya tek çare yeni yaflam tarz›n› benimseyen yeni kuflaklar, yeni insan. Bu, küresel ›s›nmay› önlemekten daha zor de¤il mi? DA Dergisi dünyan›n tek evimiz oldu¤unu hat›rlat›yor. Hep birlikte düflünmeliyiz. Yeni bir say›da buluflmak üzere hoflça kal›n. I

Редколлегия Yay›n Kurulu Азербайджан Azerbaycan Бахтияр Вахабзаде Bahtiyar Vahapzade Низами Джафаров Nizami Caferov Ариф Эмрахоглу Arif Emraho¤lu Иса Хабиббейли ‹sa Habipbeyli Энес Джансевер Enes Cansever Сулейман Окумуш Süleyman Okumufl Исмаил Хаджиев ‹smail Hac›yev

Диалог начинается с «да». Diyalog ‘evet’le bafllar. Журнал «ДА» – издание Платформы Диалог Евразия DA dergisi bir Diyalog Avrasya Platformu yay›n›d›r. Ежеквартальный международный культурно-интеллектуальный журнал Üç ayl›k uluslararas› düflünce ve kültür dergisi Лето , 25 номер Yaz , Say›: 25 Yayg›n Süreli Yay›n / T. C. Kültür Bakanl›¤› Sertifika No:

Учредители ‹mtiyaz Sahibi В Турции: от имени АО «Фон Да Ажанс Хизм. Сан. ве Тидж.» Эркам Туфан Айтав. В РФ: НО «Фонд содействия развитию Центра восточной литературы Российской государственной библиотеки» Fon Da Ajans Hizm. San ve Tic. Afi. ad›na

Erkam Tufan Aytav Генеральный координатор и ответственный редактор Genel Koordinatör ve Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü

Главный редактор Yaz› ‹flleri Müdürü-Yay›n Editörü

Невваль Севинди Nevval Sevindi

Грузия Gürcistan Гиули Аласания Giuli Alasania Тамаз Гамкрелидзе Tamaz Gamkrelidze Рамаз Б. Кхотивари Ramaz B. Khotivari Нона Гамбашидзе Nona Gambaflidze Тато Ласхишвили Tato Lashiflvili Экрем Шахан Ekrem fiahan Казахстан Kazakistan Шeрхан Муртаза fierhan Murtaza Нурлан Оразалин Nurlan Orazalin Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov Кыргызстан K›rg›zistan К. Молдокасымов K. Moldokas›mov Мустафа Башкурт Mustafa Baflkurt

Дженгиз Шимшек Cengiz fiimflek Главный консультант Yazar-Bafldan›flman Зам. редактора Yaz› ‹flleri Müdür Yard›mc›s›

Монголия Mo¤olistan

Мустафа Армаган Mustafa Arma¤an

Лилия Якимова Liliya Yakimova

Цедендорж Дашдондов Ts. Dafldandov Редакторы русских текстов Rusça Redaktörleri

Александр Полещук, Марина Меланьина Aleksandr Polefluk, Marina Melanina Редакторы отделов Alan Editörleri Политика Siyaset Bilimi: Бушра Эрсанлы Büflra Ersanl›, Cоциология Sosyoloji: Умит Мерич Ümit Meriç Kультура Kültür: Джемаль Ушак Cemal Uflak, Экономика Ekonomi: Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl Консультативный совет Dan›flma Kurulu АНАР ANAR (Азербайджан Azerbaycan), Абиш Кекильбаев Abifl Kekilbayev, Мухтар Шаханов Muhtar fiahanov (Казахстан Kazakistan), Чингиз Айтматов Cengiz Aytmatov (Кыргызстан K›rg›zistan), Ростислав Рыбаков Rostislav R›bakov (Российская Федерация Rusya Federasyonu), Халиль Иналджик Halil ‹nalc›k, Кемаль Карпат Kemal Karpat, Шериф Мардин fierif Mardin, Ильбер Ортайлы ‹lber Ortayl›, Халит Рефиг Halit Refi¤, Мете Тунчай Mete Tunçay (Турция Türkiye)

Ответственность за статьи, опубликованные в журнале, несут авторы. Yaz›lar›n sorumlulu¤u yazarlar›na aittir, dergiyi ba¤lamaz.

Координатор журнала в РФ Rusya Federasyonu Koordinatörü

Али Сами Йылдырым Ali Sami Y›ld›r›m Координатор журнала в Анкаре Ankara Koordinatörü

Фарук Эрбильгин Faruk Erbilgin Управ. информационным отделом ‹stihbarat ve Haber Bölüm fiefi

Салих Яйладжы Salih Yaylac›

Координатор журнала в Казахстане Kazakistan Koordinatörü

Али Челикбаш Ali Çelikbafl Отдел маркетинга Abone, Reklam ve Da¤›t›m

Муневвер Караташ Münevver Karatafl ([email protected])

Мехмет Зор Кая Mehmet Zor Kaya Борис Мариaн Boris Marian Российская Федерация Rusya Federasyonu Леонид Сюкияйнен Leonid Sükiyainen Михаил Мейер Mihail Meyer Дмитрий Васильев Dimitriy Vasiliyev Татарстан Tataristan Ильфак Ибрагимов ‹lfak ‹bragimov Разиль Валеев Razil Valeyev Расим Хуснутдинов Rasim Husnutdinov Башкортостан Baflk›rdistan Равиль Бикбаев Ravil Bikbayev Марат Абдуллин Marat Abdullin Таджикистан Tacikistan Муминшо Каноатов Muminflo Kanoatov Месут Ата Mesut Ata

Дизайн Görsel Tasar›m

Мурат Аджар Murat Acar

Адрес Yönetim Yeri, ‹mtiyaz Sahibi ve Sorumlu Müdür Adresi: Cumhuriyet Cad. No: /4 Harbiye-‹stanbul/Türkiye Тел Tel: +90 () 17 51 Факс Faks: +90 () 82 34 Bask›: Zaman Gazetesi Bask› Tesisleri / Yenibosna - ‹stanbul Tel: +90 () 14 54

Представительства Temsilcilikler: Турция Türkiye +90 () 17 51 Азербайджан Azerbaycan ([email protected]) + (12) 17 24 Грузия Gürcistan ([email protected]) + (32) 93 43 76 Казахстан Kazakistan ([email protected]) +7 () 31 60 Кыргызстан K›rg›zistan ([email protected]) + () 59 65 30 Молдова Moldova ([email protected]) + (79) 76 70 83 Монголия Mo¤olistan ([email protected]) +34 29 66 32 54 63

Молдова Moldova

Нахчеван Nahç›van ([email protected]) + 12 02 17 Российская Федерация Rusya Federasyonu ([email protected]) +7 () 13 83 Татарстан Tataristan ([email protected]) +7 () 18 47 Башкортостан Baflk›rdistan ([email protected]) +7 () 66 58 38 Таджикистан Tacikistan ([email protected]) + () 24 91 83 Туркменистан Türkmenistan ([email protected]) +99 () 41 14 Украина Ukrayna ([email protected]) +38 () 66 53

Турция Türkiye Мехмет Алтан Mehmet Altan Токтамыш Атеш Toktam›fl Atefl Бешир Айвазоглу Beflir Ayvazo¤lu Талат Саит Халман Talat Sait Halman М. Али Кылычбай M. Ali K›l›çbay Ниязи Октем Niyazi Öktem Авни Озгурель Avni Özgürel Мехмет Сарай Mehmet Saray Эдибе Созен Edibe Sözen Туркмениcтан Türkmenistan Джемиль Йылдыз Cemil Y›ld›z

Türkiye’de fiyat›: YTL. KKTC’de fiyat›: YTL. Y›ll›k abone bedeli: 28 YTL., ö¤renciler için: 25 YTL. Avrupa: 30 EURO, ABD: 35 USD Abone hesap numaralar›: Asya Kat›l›m Bankas› A.fi. fiiflli fiubesi, YTL: USD: EURO: TC. Ziraat Bankas› Afi. Osmanbey fiubesi () YTL: USD: EURO: Posta çeki no: Подписной индекс: Каталог Пресса России Журнал «ДА» зарегистрирован в Министерстве по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций Российской Федерации Свидетельство о регистрации: ПИ № от В России и странах СНГ цена договорная Журнал «ДА» зарегистрирован в Министестве культуры, информации и спорта Республики Казахстан. Свидетельство о регистрации: Ж

funduszeue.info • [email protected]

Украина Ukrayna Владимир Сергейчук Vladimir Sergeyçuk Исмаил Керимов ‹smail Kerimov Гокхан Демир Gökhan Demir Богдан Андрусышин Bogdan Andrus›flin Светлана Кирьянова Svetlana Kiryanova Игорь Коваль ‹gor Koval

содержание ГЛАВНАЯ ТЕМА/DOSYA 20 Глобальное потепление: надо готовиться к худшему Олжас Сулейменов

Küresel Is›nma: Daha kötüsüne haz›rlanmak gerek Olcas Süleymenov

22 Проф. Нюзхет Далфес: «Я боюсь быть лягушкой в медленно нагревающейся воде» Татьяна Красовская

Prof. Nüzhet Dalfes: “So¤uk suda piflen kurba¤a olmaktan korkuyorum” Tatyana Krasovskaya

28 Почему Киотский протокол не интересен Америке?

69

Алексей Кафтан

Kyoto Protokolü Amerika için neden ilginç de¤il?

Хайретдин Караджа: «Когда вы устанете потреблять?» Беседовал: Дженгиз Шимшек

Aleksey Kaftan

Hayrettin Karaca: Nereye kadar tüketeceksiniz?

32 Глобальное потепление осушает реки, приводит к подорожанию продуктов

Konuflan: Cengiz fiimflek

Гюрхан Савгы

75 Кто будет повелевать водой?

Küresel ›s›nma sular› kurutacak, g›day› pahaland›racak Gürhan Savg›

Эмре Караташ

Suya kim hükmedecek?

39 Юнус Энсари: Турции угрожает опасность

Emre Karatafl

Беседовал: Хасан Онал

Yunus Ensari: Türkiye risk alt›nda Konuflan: Hasan Önal

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

8

44 Нагреваемся глобально, страдаем регионально К.Б. Бакиров

Küresel ›s›n›p bölgesel etkileniyoruz K. B. Bakirov

50 Борьба с глобальным потеплением: Город солнца Четин Гексу

Küresel ›s›nmaya karfl›: Günefl-kentler

Средний Восток: Откуда пошел этот термин? Али Булач

Çetin Göksu

Ortado¤u: Bu ismi kim verdi? 54 Жизнь в эпоху глобальной оттепели

Ali Bulaç

Александр Сергеев

Küresel erime ça¤›nda hayat

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Aleksandr Sergeyev

59 Изменение климата и всемирный ответ Саулет Сакенов

‹klim de¤ifliklikleri ve dünyan›n cevab› Saulet Sakenov

64

Борьбе – «да», Киото – «нет» Кадир Дикбаш

Mücadeleye “evet”, Kyoto’ya “hay›r”

Симфония Евразии Вишне Коркмаз

Kadir Dikbafl

Avrasya senfonisi Viflne Korkmaz

12

içindekiler

путешествие gezi

Общее культурное наследие: токатские платки Халит Омер Джамджи

Ortak kültür miras›: Tokat ve yazmalar› Halit Ömer Camc›

лицом к лицу yüz yüze

80

Василий Тарлев: Цель любого сотрудничества – развитие его участников

90

Потенциал Узбекистана

Vasiliy Tarlev: Her iflbirli¤i taraflar›n kalk›nmas›n› hedefler

культура kültür

Восточные мотивы в украинском искусстве

Эркам Туфан Айтав

Беседовал: Мехмет Зор Кая

Özbekistan’›n Potansiyeli

Нина Пархоменко

Erkam Tufan Aytav

Ukrayna sanat›nda Do¤u izleri Nina Parhomenko

традиции gelenekler

Konuflan: Mehmet Zor Kaya

экономика ekonomi

экономика ekonomi

85

96

Кыргызская молитва в ночь «шикама»: Не пугайте нас грозными ветрами!

общество toplum

Абдыкерим Муратов / Бактыгюль Чыныбаева

fi›kama gecesinde K›rg›z duas›: Üzerimize rüzgarla gelmeyin! Abd›kerim Muratov / Bakt›gül Ç›n›bayeva

Почему Беларусь, а не Белая Россия? Татьяна Красовская

Neden Beyaz Rusya de¤il de Belarus? Tatyana Krasovskaya

актуально güncel

Казахстан: на пути к новому экономическому мышлению Жетписбай Бекболатулы

Bilgi Ekonomisi yolunda Kazakistan Jetpisbay Bekbolatul›

Стереотипы разбились об идею расширения Платформы ДА Дженгиз Шимшек

Geniflleyen DAP önyarg›lar› k›rd› Cengiz fiimflek

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ Ì‡Á‚‡ÎË ˝ÚÓÚ Â„ËÓÌ ‚Ó‚Ò ÌÂ Â„Ó ÊËÚÂÎË. àÏfl – ˝ÚÓ ‚Ò„‰‡ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËÂ, ‡ ͇ʉÓ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌË – ‚ϯ‡ÚÂθÒÚ‚Ó. ìÊ ·ÓΠ‰‚ÛıÒÓÚ ÎÂÚ á‡Ô‡‰ ‰‡ÂÚ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl Ú ËÚÓ ËflÏ, ‡ÒÔÓÎÓÊÂÌÌ˚Ï ‚Ì á‡Ô‡‰‡, Á‡ı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ˝ÚË Ú ËÚÓ ËË Ë Ô Â‚ ‡˘‡ÂÚ Ëı ‚ ÍÓÎÓÌËË.

d›na “Ortado¤u” denen bölgeye ismini veren, bu bölgede yaflayanlar de¤ildir. Her isimlendirme bir tan›mlama, her tan›mlama bir müdahaledir. Bat›, son iki yüz y›ld›r kendisi d›fl›ndaki dünyay› tan›mlar, müdahale eder ve sömürür.

A

ë

«ë ‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ» – Ú ÏËÌ ‚ÌÂÁ‡ÔÌ˚È (Ì Ëϲ˘ËÈ ÔÓ‰ ÒÓ·ÓÈ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÈ ÔÓ‰ÓÔÎÂÍË), ˆÂÎÂÌ‡Ô ‡‚ÎÂÌÌ˚È (Ëϲ˘ËÈ ˆÂθ˛ Ûڂ ʉÂÌË „„ÂÏÓÌËË) Ë ËÒ͇ʇ˛˘ËÈ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÂ Ô Ó¯ÎÓ „ËÓ̇ (Ó ËÂÌÚ‡ÎËÒÚÒÍËÈ). ëÓÁ‰‡ÚÂÎË ˝ÚÓ„Ó Ú ÏË̇ Á‡ ÚÓ˜ÍÛ ÓÚÒ˜ÂÚ‡ Ô ËÌflÎË á‡Ô‡‰ÌÛ˛ Ö‚ ÓÔÛ, ‡ ÚӘ̠ŠËÚ‡Ì˲. éÌË ÔÓÒ˜ËÚ‡ÎË Ò·fl ‚Ô ‡‚ ÓÚ‰ÂÎËÚ¸ ËÒÚÓ Ë˛ ÓÚ ·ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ‚ÓÎË, ˜ÚÓ Ë ÔÓÒÎÛÊËÎÓ ÔÓfl‚ÎÂÌ˲ Ë ÙÓ ÏË Ó‚‡Ì˲ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÈ ËÒÚÓ ËË, Ë ÛÒÚ ÂÏËÎËÒ¸ Í ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌ˲ ‚˜ÌÓ„Ó „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡ ̇‰ ÏË ÓÏ Òӄ·ÒÌÓ Ò‚ÓËÏ Ë‰ÂflÏ Ë Ê·ÌËflÏ, Ô Ó‰ÓÎʇfl

8

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Альфред Махан / Alfred Mahan

ÍÓÎÓÌËÁË Ó‚‡Ú¸ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. ëӄ·ÒÌÓ Ú‡ÍÓÏÛ ÔÓ‰ıÓ‰Û, ·Â Û˘ËÈ Ì‡˜‡ÎÓ ‚ Ö‚ ÓÔ ÏË Ô ÓÚfl„Ë‚‡ÂÚÒfl ̇ «ÇÓÒÚÓÍ» Ë Â˘Â ‰‡Î¸¯Â – ̇ «Ñ‡Î¸ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ»,

“Ortado¤u” da, türedi (tarihi derinlikten yoksun), amaçl› (hegomonya maksatl›) ve bölgenin tarihi gerçeklerini tahrif edici (oryantalist) bir isimlendirmedir. Bu terimi icat edenler Bat› Avrupa’y›, ama özellikle ‹ngilizler’i merkeze alm›fllard›. Öyle yapm›fllard›, çünkü ‹lahi irade karfl›s›nda özerklefltirdiklerini düflündükleri tarihi –ki bu zihinsel ameliye olmasayd› “modern tarih” de mümkün olmazd›- kendileri yapt›klar›n› ve bütün befleriyeti çeflitli unsurlar›yla diledikleri gibi suistimal edip (sömürüp) ebedi hakimiyet kuracaklar›n› düflünüyorlard›. Bu perspektiften

ЛЕТО , 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

Средний Восток Откуда пошел этот термин? Али Булач Журналист (Турция).

ORTADO⁄U Bu ismi kim verdi? Ali Bulaç Gazeteci (Türkiye).

ËÌÓ„‰‡ ‚˚ÌÛʉÂÌÌÓ Ô Â ˚‚‡flÒ¸ ̇ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı Ú ËÚÓ Ëflı Ë ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı Ó·˘ÂÒÚ‚‡ı. ë ‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ – ˝ÚÓ Ò Â‰Ìflfl ˜‡ÒÚ¸ ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË, ÍÓÚÓ ‡fl ÎÂÊËÚ Í ‚ÓÒÚÓÍÛ ÓÚ Ö‚ ÓÔ˚. è ËÒ‚‡Ë‚‡ÌË ̇Á‚‡ÌËÈ, Í‡Í Ë Ò‡ÏË ËÏÂ̇, ÒÓ‚ÒÂÏ Ì Ì‚ËÌÌÓ Á‡ÌflÚËÂ. ëӄ·ÒËÚ¸Òfl Ò ËÏÂÌÂÏ – Á̇˜ËÚ ‚ÓÈÚË ‚ ÔÓ‰˜ËÌÂÌË ÚÓÏÛ, ÍÚÓ ˝ÚÓ ËÏfl ‰‡Î, ÒÚ‡Ú¸ ËÌÒÚ ÛÏÂÌÚÓÏ ‰Îfl ‰ÓÒÚËÊÂÌËfl Â„Ó ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı Á‡Ï˚ÒÎÓ‚. Ç ‡ ‡·ÒÍÓÏ flÁ˚Í ӉÌÓ ËÁ ÒÏ˚ÒÎÓ‚˚ı Á̇˜ÂÌËÈ ÒÎÓ‚‡ «ËÏfl» ÓÁ̇˜‡ÂÚ: «á̇Í, ÍÓÚÓ ˚È Û͇Á˚‚‡ÂÚ Ì‡ Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚ¸ ͇ÍÓ„Ó-ÚÓ ÏÂÒÚ‡ ÍÓÏÛ-ÚÓ», Í ÓÏ ÚÓ„Ó, Ú‡Í ËÏÂÌÛ˛Ú ÍÎÂÈÏÓ, ÍÓÚÓ Ó ÒÚ‡‚flÚ ÊË‚ÓÚÌ˚Ï. î·„, ‚Ó‰ ÛÊÂÌÌ˚È Ì‡ ͇ÍÓÏ-ÚÓ ÏÂÒÚÂ, ËÎË ÍÎÂÈÏÂÌÌÓ ÊË‚ÓÚÌÓÂ, „Ó‚Ó flÚ Ó Ô Ë̇‰ÎÂÊÌÓÒÚË Ëı ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓÏÛ ÎˈÛ. ÇÂÒÚهθÒÍËÈ ÏË „. Á‡Í ÂÔËÎ Á‡ Ö‚ ÓÔÓÈ Ô ‡‚Ó ‰‡‚‡Ú¸ ̇Á‚‡ÌËfl ‡Á΢Ì˚Ï ‡ÈÓÌ‡Ï Ë ÒÚ ‡Ì‡Ï. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, ‚ ÓÔÂÈÒÍË ‰Â ʇ‚˚ ÒÍ ÂÔËÎË Ò‚ÓÈ ÒÓ˛Á «‰ÊÂÌÚθÏÂÌÒÍËÏ ÒÎÓ‚ÓÏ» Ó

YAZ , SAYI: 25

Уинстон Черчилль / Winston Churchill

ÌÂ̇ԇ‰ÂÌËË Ì‡ ÍÓÎÓÌËË ‰ Û„ ‰ Û„‡. ë‚flÁ¸ ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ò ËÏÂÌÂÏ Ì‡ ˝ÚÓÏ Ì Á‡Í‡Ì˜Ë‚‡ÂÚÒfl. óÂÎÓ‚ÂÍ Ì‡˜Ë̇ÂÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸, ‡ÁÏ˚¯ÎflÚ¸ Òӄ·ÒÌÓ

dünya Avrupa’dan bafllayarak “Do¤u”ya ve “daha ötedeki Do¤u”ya (fiark-› Baid) do¤ru uzanmakta, belli befleri ve co¤rafi havzalarda ink›taa u¤ramakta-

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

9

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Ò‚ÓÂÏÛ ËÏÂÌË, ÏÂÊ‰Û ËÏÂÌÂÏ ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ë Â„Ó ‚ÓÒÔ ËflÚËÂÏ ÏË ‡ Ë ÊËÁÌË ÛÒڇ̇‚ÎË‚‡ÂÚÒfl ÚÂÒ̇fl Ò‚flÁ¸. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ „·‚Ì˚ı Ó·flÁ‡ÌÌÓÒÚÂÈ Ó‰ËÚÂÎÂÈ – ‰‡Ú¸ ·ÂÌÍÛ ıÓ Ó¯Â ËÏfl. ÖÒÎË ‚‡Ò ̇Á˚‚‡˛Ú «ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ», ÚÓ ‚˚ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ˆÂÌÚ ÓÏ, ‚‡ÏË ÛÔ ‡‚ÎflÂÚ ˆÂÌÚ , ‰‡‚¯ËÈ ‚‡Ï ˝ÚÓ ËÏfl, ÓÌ Ï‡ÌËÔÛÎË ÛÂÚ ‚‡ÏË, ‚˚ÎÂÔÎË‚‡fl Û„Ó‰Ì˚ ÂÏÛ ÙË„Û ÍË. á̇˜ËÚ, ËÏfl ‚ÎËflÂÚ Ë Ì‡ Ò‡ÏÓÒÓÁ̇ÌË ӷ˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ë̉˂ˉ‡. ç‡Ô ËÏ , ̇ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‰Ó΄Ëı ÎÂÚ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚ íÛ ˆËfl Ò˜Ëڇ·Ҹ «˛ÊÌ˚Ï Í ˚ÎÓÏ» çÄíé, Á‡˘Ë˘‡‚¯ËÏ Ö‚ ÓÔÛ ÓÚ ëëëê. éÍÓÎÓ ÔÓÎÛ‚Â͇ íÛ ˆËfl Óı ‡Ìfl· Ö‚ ÓÔÛ ÓÚ ÔÓÚÂ̈ˇθÌÓÈ ËÎË, ‚ ÌÂÂ, ‚ÓÓ· ‡Ê‡ÂÏÓÈ ÒÓ‚ÂÚÒÍÓÈ Û„ ÓÁ˚. ùÚÓÚ Ô ËÓ‰ ÛÍ ÂÔËÎ Û‚Â ÂÌÌÓÒÚ¸ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ êÓÒÒËfl (ËÎË ëÓ‚ÂÚÒÍËÈ ëÓ˛Á) – ‚ ‡„, ‡ Ö‚ ÓÔ‡ (á‡Ô‡‰) – ‰ Û„ Ë ÒÓ˛ÁÌËÍ. Ä ÒÂȘ‡Ò íÛ ˆË˛ Ó·˙fl‚Îfl˛Ú ÏÓÒÚÓÏ ÏÂÊ‰Û ÇÓÒÚÓÍÓÏ Ë á‡Ô‡‰ÓÏ, ÚÓ˜ÌÂÂ, ÏÂÊ‰Û Ö‚ ÓÔÓÈ Ë ÌÂ-Ö‚ ÓÔÓÈ. ч‚‡ÈÚ ÒÔ ÓÒËÏ Ò·fl: «ëÔÓÒӷ̇ ÎË ÒÚ ‡Ì‡, ÍÓÚÓ ‡fl fl‚ÎflÂÚÒfl «Í ˚ÎÓÏ» ËÎË «ÏÓÒÚÓÏ», ‡Á ‡·‡Ú˚‚‡Ú¸ Ò‚Ó˛ ÒÚ ‡Ú„˲, Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÈ, ·˚Ú¸ ˆÂÌÚ ÓÏ?» äÓ̘ÌÓ, ÌÂÚ! í ÏËÌ «ë ‰ÌËÈ ÇÓÒÚÓÍ» ‚Ô ‚˚Â

‚ „. ËÒÔÓθÁÓ‚‡Î ‡‰ÏË ‡Î Äθ٠‰ å‡ı‡Ì. ÇÒÂ, ˜ÚÓ ÔÓÔ‡‰‡ÂÚ Ì‡ „·Á‡ ÏÓÎÓÚÍÛ, ͇ÊÂÚÒfl ÂÏÛ „‚ÓÁ‰ÂÏ. í‡Í ÊÂ Ë á‡Ô‡‰ ‚ÂÒ¸ ÏË ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚ Í‡Í ÔÎÓ˘‡‰ÍÛ Ò‚ÓÂ„Ó ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl. çÓ ˆÂθ ‚ÓÂÌÌÓ„Ó ‚ÎËflÌËfl – ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒ͇fl ˝ÍÒÔÎÛ‡Ú‡ˆËfl Ë ÍÛθÚÛ Ì‡fl «Ï‡ÌÍÛ ÚËÁ‡ˆËfl». ëÚ‡‚¯ËÈ ‰Ó‚ÓθÌÓ ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌÌ˚Ï Ú ÏËÌ «Ï‡ÌÍÛ ÚËÁ‡ˆËfl» ÓÁ̇˜‡ÂÚ Î˯ÂÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ̇ÒËθÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÔÛÚÂÏ ‚ÓÎË, ÔÓ‰˜ËÌÂÌˠ ËÌÚ ÂÒ‡Ï «ıÓÁflË̇» ‚ÓÔ ÂÍË Ò‚ÓËÏ Ê·ÌËflÏ Ë ÒÚ ÂÏÎÂÌËflÏ. å‡ı‡Ì, ‚ ÓÚ΢ˠÓÚ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó ‚Á„Îfl‰‡, ÔÓ‰ ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ ÔÓÌËχΠàÌ‰Ë˛ Ë Ä ‡‚ËÈÒÍËÈ ÔÓÎÛÓÒÚ Ó‚. Ñ˝‚ˉÒÓÌ Ô Â‰ÔÓ˜ËڇΠҘËÚ‡Ú¸ ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ «„ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ ‰ËÌˈÛ, ËÒÔÓ‚Â‰Û˛˘Û˛ ËÒ·ϻ. ïÓ„‡ ‰Ú Ë ó ˜ËÎθ ‚Íβ˜‡ÎË ‚ ˝ÚÓ ÔÓÌflÚË ڇÍÊ Äη‡Ì˲ Ë Å‡Î͇ÌÒÍËÈ ÔÓÎÛÓÒÚ Ó‚. èÓ‰ ë ‰ÌËÏ ÇÓÒÚÓÍÓÏ ÓÌË ÔÓÌËχÎË „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ Ë „ÂÓÍÛθÚÛ Ì˚È ÒÔ·‚. Ç ı „„. ‚ ÍÓÌÚ ÓÎË ÛÂÏ˚ı ‡Ì„΢‡Ì‡ÏË ÍÓÎÓÌËflı ·˚ÎË ‡ÁÏ¢ÂÌ˚ ‰‚ ‚ÓÂÌÌÓ-‚ÓÁ‰Û¯Ì˚ ·‡Á˚, Ӊ̇ ËÁ ÍÓÚÓ ˚ı ̇ıӉ˷Ҹ ‚ à ‡ÍÂ Ë Ì‡Á˚‚‡Î‡Ò¸

Средним Востоком назвали этот регион вовсе не его жители. Имя – это всегда определение, а каждое определение – вмешательство. Ad›na “Ortado¤u” denen bölgeye ismini veren bu bölgede yaflayanlar de¤ildir. Her isimlendirme bir tan›mlama, her tan›mlama bir müdahaledir

10

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

d›r. “Ortado¤u”, do¤unun ortas›ndaki bölgedir (fiarku’l-Evsat). ‹simlendirme gibi isimler de masum de¤ildir. Bu ismi kabul ettiniz mi, size bu ismi verene itaat eder, onun tarihi emelleri do¤rultusunda hareket edersiniz. Arapça olan “isim” kelimesinin kök anlamlar›ndan biri bir tepeci¤e iflaret koymak (buras› bana aittir) veya hayvan› da¤lamakt›r. Zirvesine bayrak dikilmifl yer veya da¤lanm›fl hayvan birisine ait demektir, art›k onu temellük etmifltir. Westfalya anlaflmas› ile, Avrupal›lar, çeflitli ülkeleri ve co¤rafi bölgeleri temellük ettiklerinde tamamen bu tarzda oralar› isimlendirmifl ve birbirlerinin sömürgelerine müdahale etmeyeceklerine iliflkin “centilmenlik sözü” vermifllerdi. Kiflinin isimle olan iliflkisi bundan ibaret de de¤ildir. ‹smiyle müsemma olan kifli, kendisine verilen ismin anlam düzeylerine göre hissetmeye, dünyay› ve hayat› öyle alg›lamaya bafllar. Bu yüzden ‹slamiyet’te çocu¤un ebeveyni üzerindeki haklar›ndan biri, ona “güzel bir isim” vermeleridir. Siz “Ortado¤u”da iseniz, “merkez” olamaz, kendinizi merkezde hissetmezsiniz; bir baflkas›n›n merkezine göre kurgulan›r, yap›land›r›l›r ve elbette manipüle edilirsiniz. Demek ki isimlendirme kiflinin ve toplumun ben idrakini de etkilemektedir. Mesela Türkiye So¤uk Savafl boyunca NATO’da Sovyetlere karfl› Avrupa’y› koruyan “güney kanat ülkesi” olarak tan›mland›. Yaklafl›k yar›m as›r, Avrupa’y›

ЛЕТО , 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

Mahan, bugünkünden farkl› olarak Arap yar›madas› ile Hindistan aras›ndaki bölgeyi kastediyordu. Davidson, Ortado¤u’yu “‹slam dini çerçevesinde oluflan bir jeopolitik birim” olarak görmekten yanayd›. Hogart ve Churchill bu kavrama Osmanl› egemenli¤indeki Arnavutluk ve Balkanlar› da katmay› uygun gördüler. Bu iki zat›n “Ortado¤u”dan büyük ölçüde anlad›klar› jeopolitik ve jeokültürel bir bileflimdi.

«Ò ‰Ì‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ», ‡ ‰ Û„‡fl – ‚ Ö„ËÔÚÂ Ë ÌÓÒË· ̇Á‚‡ÌË «·ÎËÊÌ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ». í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ë‚ ̇fl ÄÙ Ë͇, ëÛ‰‡Ì Ë ëÓχÎË ·˚ÎË ‚Íβ˜ÂÌ˚ ‚ Ú ËÚÓ Ë˛ ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇. èÓÒΠÓÍÓ̘‡ÌËfl ‚ÓÈÌ˚ „ ‡Ìˈ˚ ˝ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË ·˚ÎË Ô Ó‰ÎÂÌ˚ ‰Ó ãË‚ËË Ë ÄÙ„‡ÌËÒڇ̇. ä‡ Ú˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎËÒ¸ ‚ÓÂÌÌ˚ÏË, ˜Â ÚËÎËÒ¸ ̇ ÒÚÓÎÂ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ‰Ó·‡‚ÎflÚ¸ ËÎË Û‰‡ÎflÚ¸ ÌÓ‚˚ Ú ËÚÓ ËË ÌÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÓÒ¸ ÒÎÓÊÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ. ëÓ ‚ ÂÏÂÌÂÏ ·˚· Ô Ó‚Â‰Â̇ ‚ËÁËfl ͇ Ú, Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ëÓχÎË ·˚ÎÓ ËÒÍβ˜ÂÌÓ ËÁ ·ÎËÊÌ‚ÓÒÚÓ˜ÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË. è ÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ÔÓÒΉӂ‡‚¯ËÈ Á‡ ÌËÏ ê‡Ò¯Ë ÂÌÌ˚È è ÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ë‚ ÌÓÈ ÄÙ ËÍË, ÒÚ‡‚¯Ë ‡ÍÚۇθÌ˚ÏË ‚ ÔÓÒΉÌË „Ó‰˚, Óı‚‡Ú˚‚‡˛Ú å‡ ÓÍÍÓ, àÌ‰Ë˛ Ë äËÚ‡È, Ú ËÚÓ Ë˛ ÓÚ íÛ ˆËË ‰Ó 䇂͇Á‡ Ë Ì‡ ˛„ – Ú ËÚÓ Ë˛ ÓÚ ÇÂÎËÍÓÈ ë‡ı‡ ˚ ‰Ó âÂÏÂ̇. é˜Â‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌËÂ Ó „ ‡Ìˈ‡ı „ËÓ̇ ‚ÚÓ ËÚ · ËÚ‡ÌÒÍÓÏÛ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌ˲ „„. ÇÏÂÒÚÂ Ò ÚÂÏ, ÒÓ‚ ÂÏÂÌ̇fl Ú ËÚÓ Ëfl ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ ̇ÏÌÓ„Ó ¯Ë Â. àÌÚ ÂÒÌÓÈ ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸˛ Ô ÓÂÍÚ‡ fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÒ˚Î͇ ‚ „ÎÛ·ËÌÛ ËÒÚÓ ËË Ì‡ ÎÂÚ Ë ‚Íβ˜ÂÌË ‚ „ ‡Ìˈ˚ ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ àÁ ‡ËÎfl. ïÓÚfl Ó‰ËÌ ËÁ ËÓ ‰‡ÌÒÍËı ‰ËÔÎÓχÚÓ‚, ï‡Ò‡Ì ù·ÛÌËχı, ‚ÓÓ·˘Â Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ «Ô ÓÂÍÚ ÅÓθ¯Ó„Ó ë ‰ÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË ÓÔË ‡ÂÚÒfl ̇ ˉ² ‚Íβ˜ÂÌËfl ‚ „ ‡Ìˈ˚ ˝ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË àÁ ‡ËÎfl». I

YAZ , SAYI: 25

“muhtemel”, belki de “mevhum bir Sovyet tehdidi”ne karfl› korudu. Bu idrak çerçevesinde “Rusya/Sovyetler düflman”, Avrupa/Bat› “dost ve müttefik” olarak alg›land›. fiimdi de Do¤u ile Bat› aras›nda, baflka bir ifade ile Avrupa ile Avrupa d›fl› dünya aras›nda bir “köprü” olarak tan›mlan›yor. Peki, kendimize soral›m: Bir “kanat ülkesi” veya “köprü” kendini ba¤›ms›z özne, merkez, kendine özgü strateji belirleme iradesine sahip bir aktör görebilir mi? Kuflkusuz hay›r! “Ortado¤u” terimi ilk defa y›l›nda Amiral Sir Alfred Thayer Mahan taraf›ndan kullan›l›r; nas›l çekiç önüne ç›kan her fleyi çivi olarak görüyorsa, Bat› da dünyay› askeri kontrol alan› görür; ama askeri kontrolün amac› ekonomik sömürü ve kültürel mankurtlaflt›rmad›r. Mankurtlaflma, kiflinin belli bir harici ameliyeden geçirildikten sonra kendi hakiki ç›karlar›na ayk›r› olmak üzere baflkalar›n›n iradesine, arzu ve ç›karlar›na göre bilinçsizce hareket etmesidir.

’larda ‹ngilizlerin kendi denetimlerinde tuttuklar› iki sömürge merkezine göre ay›rd›klar› Hava Kuvvetleri Komutanl›klar›ndan biri Irak’tayd›, buna “Ortado¤u”, M›s›r’da olana da “Yak›ndo¤u (fiark-› Karib)” komutanl›¤› ad›n› verdiler. Böylece Kuzey Afrika, Sudan ve Somali bu s›n›rlara dahil edildi; savafltan sonra s›n›rlar Libya’dan Afganistan’a kadar uzat›ld›. Haritalar› masa üstünde subaylar çizildi¤i için bir bölgeyi dahil etmek veya ç›karmak kolayd›; nihayet yeni bir de¤erlendirme yap›l›p Somali ç›kar›ld›. Son y›llarda aktüel hale gelen BOP (Büyük Ortado¤u Projesi) ve arkas›ndan KAGBOP (Kuzey Afrika ve Geniflletilmifl Büyük Ortado¤u Projesi) Fas’tan Hindistan’a ve Çin s›n›r›na, Türkiye’den Kafkaslar ve güneyde Büyük Sahra’ya ve Yemen’e kadarki ülkeleri içine almaktad›r. Belli ki, aktüel tan›mlama, ve ’da ‹ngilizlerin yapt›¤› tan›mlamaya sad›k kal›narak yap›lm›flt›r. Bununla beraber BOP biraz daha geniflletilmifl bir co¤rafyaya iflaret etmektedir; burada gözden kaç›r›lmamas› gereken husus, y›ll›k bir tarihe göndermelerde bulunarak bölgeye eklemlenmifl bulunan ‹srail’in de böylelikle bu tan›mlamaya dahil edilmifl olmas›d›r. Ürdünlü diplomat Hasan Ebunimah’a göre, BOP’un amaçlar›ndan biri, “‹srail’i bölge içine katma düflüncesine dayan›r.” I

Если вас называют «Средним Востоком», то вы не можете быть центром, вами управляет центр, давший вам это имя, он манипулирует вами, вылепливая угодные ему фигурки. Siz “Ortado¤u”da iseniz, “merkez” olamaz, kendinizi merkezde hissetmezsiniz; bir baflkas›n›n merkezine göre kurgulan›r, yap›land›r›l›r ve elbette manipüle edilirsiniz.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

11

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Симфония Евразии Вишне Коркмаз Факультет международных отношений Университета «Йылдыз Текник» (Стамбул).

Avrasya senfonisi Viflne Korkmaz Dr., Y›ld›z Teknik Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararas› ‹liflkiler Bölümü (‹stanbul).

12

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО , 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

„Î˚È ‚Á„Îfl‰ ̇ ËÒÚÓ Ë˛ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËı Û˜ÂÌËÈ Ë ‰‚ËÊÂÌËÈ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ë‰Âfl ÒËÒÚÂÏ˚ ËÎË ÔÓ fl‰Í‡ ‡ÒÍ ˚‚‡ÂÚÒfl ˜Â ÂÁ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ Ë˛ (Ì‡Ô ËÏ , ÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÓÏ ÓÔËÒ‡ÌËfl ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚: Í·ÒÒÓ‚‡fl ·Ó ¸·‡, ÚÂÓ ËË Ô Ó„ ÂÒÒ‡, Á‡‰‡˛˘Ë ıÓ‰ ËÒÚÓ ËË Ë Ú.‰.) Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„ ‡Ù˲ (Ì‡Ô ËÏ , Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌËfl ÚËÔ‡ á‡Ô‡‰-ÇÓÒÚÓÍ, ÄÁËfl-Ö‚ ÓÔ‡). í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ‚ÓÓ· ‡Ê‡ÂÏ˚È ÔÓ fl‰ÓÍ Ô ËÌËχÂÚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ó·ÎËÍ, ·Î‡„Ó‰‡ fl ˜ÂÏÛ ÔÓÎÛ˜‡ÂÚ Ô ËÁ̇ÌËÂ Ë Á‡ÍÓÌÌÓÒÚ¸. à‰Âfl ‚ ‡ÁËÈÒÚ‚‡, ËÎË Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡, ‡Á‚Ë‚¯‡flÒfl Í‡Í ÓÚ‚ÂÚ‚ÎÂÌË ÍÓ̈ÂÔˆËË «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒÍÓÈ Î˘ÌÓÒÚË», fl‚Îfl˛˘ÂÈÒfl Ó‰ÌËÏ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÔÓÌflÚËÈ Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓÈ Ë‰ÂË Â‚ ‡ÁËÈÒÚ‚‡ () Í‡Í ˜‡ÒÚË ÛÒÒÍÓÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ï˚ÒÎË, ̇ Ô ‚˚È ‚Á„Îfl‰ (ÌÓ ÚÓθÍÓ Ì‡ Ô ‚˚È ‚Á„Îfl‰) ͇ÊÂÚÒfl ÓÚ ‡ÊÂÌËÂÏ ˝ÚÓÈ Ó·˘ÂÈ ÚẨÂ̈ËË.

Å

ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÛÒÒÍË ˉÂÓÎÓ„Ë Í·ÒÒ˘ÂÒÍÓ„Ó Â‚ ‡ÁËÈÒÚ‚‡ ˉ² ‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡ ‡ÒÍ ˚‚‡ÎË, Ò Ó‰ÌÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ˜Â ÂÁ ÒÚ ÛÍÚÛ Û Ö‚ ‡ÁËË, Ú.Â. ÔÓÒ Â‰ÒÚ‚ÓÏ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl „ËÓ̇θÌ˚ı, ÏÂÒÚÌ˚ı ˝ÎÂÏÂÌÚÓ‚. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌ˚È Ì‡ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËı Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËı ‚ÓÁÁ ÂÌËflı ‰ËÒÍÛ Ò ÍÓÌÙÎËÍÚÓ‚ (Ì‡Ô ËÏ , ÍÓÌÙÎËÍÚ Û„ÌÂÚÂÌÌ˚ı Ë Û„ÌÂÚ‡˛˘Ëı) Ô Â‚ ‡˘‡ÎÒfl ËÏË ‚ ˉ² «Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ÔÓ fl‰Í‡».

YAZ , SAYI: 25

ÖÒÎË ˝ÚÓ Ú‡Í, ÚÓ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ËÒ͇ڸ ÓÚ‚ÂÚ Ì‡ ‚ÓÔ ÓÒ, Ó Í‡ÍÓÈ Ö‚ ‡ÁËË Ï˜ڇÎË Â‚ ‡ÁËȈ˚? í ËÚÓ Ë‡Î¸Ì‡fl ˆÂÎÓÒÚÌÓÒÚ¸, ̇ ÍÓÚÓ ÓÈ ÓÒÌÓ‚˚‚‡ÎÒfl èÂÚ ë‡‚ËˆÍËÈ, ‰Â·ÂÚ Ö‚ ‡Á˲ Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌ˚Ï „ÂÓÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËÂÏ, Ô Ë‰‡‚‡fl ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ÒÏ˚ÒÎ ËÒÚÓ Ë˜ÂÒÍËÏ Ô ÂÓ· ‡ÁÓ‚‡ÌËflÏ Ì‡  ڠËÚÓ ËË. ÉÂÓ „ËÈ Ç ̇‰ÒÍËÈ Ò˜ËÚ‡Î, ˜ÚÓ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó ‚ Ö‚ ‡ÁËË fl‚ÎflÂÚÒfl Ó·˙‰ËÌfl˛˘ÂÈ ÒËÎÓÈ, ÔÎÓÚ¸˛ Ö‚ ‡ÁËË, ÒÓÒÚÓfl˘ÂÈ ËÁ ÒÏÂÒË ‡Á΢Ì˚ı ̇ Ó‰ÌÓÒÚÂÈ, Ô Ó¯Â‰¯Ëı ÔÓ ˝ÚÓÈ Ú ËÚÓ ËË. óÚÓ·˚ ÔÓ‰˜Â ÍÌÛÚ¸ Ú ËÚÓ Ë‡Î¸Ì˚È ÔÓ‰ıÓ‰ Í ÔÓÌËχÌ˲ Ö‚ ‡ÁËË, ‚ ‡ÁËȈ˚ Ì ‰ÍÓ ÔÓθÁÓ‚‡ÎËÒ¸ Ú ÏËÌÓÏ «Â‰ËÌÒÚ‚Ó ‚ ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËË», ÓÔ Â‰ÂÎflfl ËÏ ÏÌÓ„Ó̇ˆËÓ̇θÌÛ˛ ÒÚ ÛÍÚÛ Û ÒÚ ‡Ì. í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ Ì ÚÓθÍÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂθÒÚ‚ÛÂÚ Ó ÌÂËÁ·ÂÊÌÓÒÚË Ë ‚ ÓflÚÌÓÒÚË

iyasal düflünceler tarihine veya siyasal hareketlere üstünkörü bir bak›fl, bize, “sistem” ya da “düzen” fikrinin genellikle meta-tarih (örne¤in tarihe yön veren bir çat›flma retori¤i – s›n›f çat›flmas›, ilerleme teorisi vb.) ve metaco¤rafya (örne¤in Do¤u-Bat›, Asya-Avrupa, fiark-Garp ayr›m›) kullan›larak aç›kland›¤›n› gösterir. Bu aç›klamalar, hayal edilen düzenin do¤allaflmas› ve bu do¤all›kla beraber meflru hale gelmesi sonucunu do¤urur. Rus siyasal düflüncesinin bir parças› olarak do¤an Klasik Avrasyac›l›¤›n (), “senfonik kiflilik” kavram› alt›nda aç›klad›¤› Avrasya sistemi/düzeni fikri de ilk bak›flta –sadece ilk bak›flta– bu genel e¤ilimin bir yans›mas› gibidir.

S

Gerçekten de Klasik Dönem Rus Avrasyac›lar›; bir yandan Avrasya sistemi fikrini, Avrasya yap›s›n›n –yani bölgesel, yerel un-

Георгий Вернадский считал, что государство в Евразии является объединяющей силой, плотью Евразии, состоящей из смеси различных народностей, прошедших по этой территории. Tarihçi Georgi V. Vernadsky’e göre farkl› etnik gruplar›n göçlerle birbirine kar›flt›¤› bu co¤rafyada birlefltirici olan devlet, Avrasya devleti, siyasal aç›dan Avrasya yap›s›n›n özüydü.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

13

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

Евразийцы считали, что основу евразийской культуры составляет не столько этническое родство, сколько глубокие, взаимопроникающие отношения. Avrasyac› düflünürlere göre Avrasya kültürü etnik akrabal›ktan ziyade, yakalanan “derin/içkin” bir “yak›nl›k” iliflkisine dayan›yordu. Ó·˙‰ËÌÂÌËfl ‡ÁÌ˚ı ˝ÚÌ˘ÂÒÍËı „ ÛÔÔ, ÌÓ, ˜ÚÓ Ì‡Ë·ÓΠ‚‡ÊÌÓ, Ûڂ ʉ‡ÂÚ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓÒÚ¸ ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó Ë ÒӈˇθÌÓ„Ó Ó·˙‰ËÌÂÌËfl ‚ ‡ÁËÈÒÍËı ̇ Ó‰Ó‚ Ë ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚, Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛˘Ëı ÒÓ·ÓÈ Ï‡Ú ˇθÌÛ˛ ÓÒÌÓ‚Û «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒÍÓÈ Î˘ÌÓÒÚË»: Ö‚ ‡ÁËfl – Ó „‡Ì˘ÂÒ͇fl ÒÓ‚ÓÍÛÔÌÓÒÚ¸ ÓÒ‰ÎÓÈ ÁÂÏΉÂθ˜ÂÒÍÓÈ Ë ÍӘ‚ÓÈ ‚ÓÂÌÌÓÈ ÍÛθÚÛ . èÓ˝ÚÓÏÛ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó· ‡·ÒÓβÚÌÓÈ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓÈ ÒËΠ‚ Ö‚ ‡ÁËË. ÑÎfl Ó· ÂÚÂÌËfl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÈ Ò‡ÏÓ‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓÒÚË Î˛·‡fl ˝ÚÌ˘ÂÒ͇fl ÒË·, ‚ÓÁÌË͇‚¯‡fl ‚ Ö‚ ‡ÁËË, Ó·flÁ‡Ì‡ ·˚· ÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸Òfl „ËÓ̇θÌÓÈ ÒËÎÓÈ.

Региональная сила или региональная изоляция? ÇÒ ˝ÚÓ Ô Ë‚ÂÎÓ Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Â‚ ‡ÁËȈ˚ ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò Ú Û‰ÌÓÈ Á‡‰‡˜ÂÈ: Í‡Í ÓÔ Â‰ÂÎËÚ¸ „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍË „ ‡Ìˈ˚ Ö‚ ‡ÁËË? êÛÒÒÍË „ÂÓ„ ‡Ù˚ ÒÓÁ‰‡ÎË ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËÂ, ‚Íβ˜‡˛˘Â ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ ‡Ò¯Ë ÂÌËfl Ë ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌËfl: «éÚ çË· ‰Ó ç‚˚, ÓÚ ùθ·˚ ‰Ó äËÚ‡fl, ÓÚ ÇÓÎ„Ë ‰Ó Ö‚Ù ‡Ú‡, ÓÚ É‡Ì„‡ ‰Ó ÑÛ̇fl ÇÓÚ ˆ‡ ÒÚ‚Ó ÛÒÒÍÓÂ…». é‰Ì‡ÍÓ ÔÓ‰˙ÂÏ Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ‰‚ËÊÂÌËfl Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ ÔÓÒΠéÍÚfl· ¸ÒÍÓÈ Â‚ÓβˆËË Ë ÒÓÁ‰‡ÌËfl ëÓ‚ÂÚÒÍÓ„Ó „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡. ÇÓÔ ÂÍË Ó·˘ÂÔ ËÌflÚÓÏÛ ÏÌÂÌ˲, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÔÓÒΠ„., „ ‡Ìˈ˚ Ú ËÚÓ ËË ëÓ‚ÂÚÓ‚ ÛÊ ÛÒÚÓflÎËÒ¸. Ö‚ ‡ÁËȈ˚ ıÓ Ó¯Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎË Ò· ˝ÚË „ ‡Ìˈ˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ, ̇·Î˛‰‡fl ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÂ Ë ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓ ‡Ò¯Ë ÂÌË ւ ÓÔ˚, ÓÌË «ÔÓÁËˆË˛ „ËÓ̇θÌÓÈ ÒËÎ˚» ‚ÓÒÔ ËÌflÎË Í‡Í Ó· ˜ÂÌÌÓÒÚ¸ ̇

14

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

„ËÓ̇θÌÛ˛ ËÁÓÎflˆË˛. ÅÓθ¯Ó Á̇˜ÂÌË ÓÌË Ô Ë‰‡‚‡ÎË ÍÓ̈ÂÔˆËË ë‡‚ËˆÍÓ„Ó, Ûڂ ʉ‡‚¯Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ¸ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËfl Í ÛÔÌÓ„Ó Â„ËÓ̇θÌÓ„Ó ˚Ì͇, ÒÔÓÒÓ·ÌÓ„Ó ÍÓÌÍÛ Ë Ó‚‡Ú¸ Ò Â‚ ÓÔÂÈÒÍËÏ ˚ÌÍÓÏ, ÓÔË ‡‚¯ËÏÒfl ̇ ‚Á‡ËÏÌÛ˛ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸ ÍÓÌÚËÌÂÌڇθÌÓÈ Ú ËÚÓ ËË Ö‚ ‡ÁËË Ë ÚËıÓÓ͇ÌÒÍÓ-‡ÁˇÚÒÍÓ„Ó ÔÓ·Â Âʸfl (äËÚ‡È Ë ë‚ ̇fl ÄÏ Ë͇). è ‰ÎÓÊÂÌËÂ Ó ÒÓÁ‰‡ÌËË ‡Î¸Ú ̇ÚË‚ÌÓ„Ó ˚Ì͇ ÔÓ͇Á˚‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓÌflÚË ւ ‡ÁËfl ÒÓ‚Ï¢‡ÂÚ ‚ Ò· ‰‚‡ Á̇˜ÂÌËfl: Ô Âʉ ‚Ò„Ó, Ö‚ ‡ÁËfl – ̇Á‚‡ÌË „ËÓ̇ Ò ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚ÏË „ ‡Ìˈ‡ÏË. é‰Ì‡ÍÓ, ‰Ó ÚÂı ÔÓ , ÔÓ͇ Ö‚ ‡ÁËfl Ô Ó‰ÓÎʇ· ‚ÓÒÔ ËÌËχڸÒfl, Í‡Í Ö‚ ÓÔ‡-ÄÁËfl, „ËÓÌ, ÒÙÓ ÏË Ó‚‡‚¯ËÈÒfl ‚ ˉÂflı ‚ ‡ÁËȈ‚, ÔÓÚ flÎ „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍÓ ÒӉ ʇÌËÂ. ä‡Í ÏÓÊÂÚ ‚ÓÒÔ ËÌËχڸÒfl „ËÓÌ, Ì Ëϲ˘ËÈ „ÂÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËı ı‡ ‡ÍÚ ËÒÚËÍ? ÇÓÒÔÓθÁÓ‚‡‚¯ËÒ¸ ‰‚ÛÏfl Íβ˜Â‚˚ÏË ÒÔÓÒÓ·‡ÏË ÔÓÁ̇ÌËfl: ÍÛθÚÛ ÓÈ Ö‚ ‡ÁËË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁËÂÏ, ‚ ‡ÁËȈ˚ ÔÓÔ˚Ú‡ÎËÒ¸ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏÛ ‚ÓÒÔ ËflÚËfl „ËÓ̇, ·‡ÁË Û˛˘Û˛Òfl ̇ ËÒÚÓ ËË Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÓÏ Á̇ÌËË.

Евразийская культура базируется на взаимопроникновении Ö‚ ‡ÁËȈ˚ Ò˜ËÚ‡ÎË, ˜ÚÓ ÓÒÌÓ‚Û Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓÈ ÍÛθÚÛ ˚ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ Ì ÒÚÓθÍÓ ˝ÚÌ˘ÂÒÍÓ ӉÒÚ‚Ó, ÒÍÓθÍÓ „ÎÛ·ÓÍËÂ, ‚Á‡ËÏÓÔ ÓÌË͇˛˘Ë ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl. àÏÂÂÚÒfl ‚ ‚Ë‰Û ÌÂ

surlar›n–tan›mlanmas›ndan yola ç›karak aç›kl›yorlard›. Di¤er yandan da Avrasya sistemini, meta-tarih ve meta-co¤rafyaya dayal› çat›flma söylemi (örne¤in ezenlerle ezilenlerin çat›flmas›) içerisinde “Avrasyal› düzen” fikrine dönüfltürüyorlard›. Öyleyse ilk sorumuz flu olmal›: Avrasyac›lar nas›l bir Avrasya yap›s› tahayyül ediyorlard›? Savitsky’nin üzerinde durdu¤u co¤rafi süreklilik, Avrasya’y› kendine has siyasi bir yap› haline getiriyor, Avrasya’daki tarihsel geliflmelere siyasal bir anlam yüklüyordu. Tarihçi Georgi V. Vernadsky’e göre farkl› etnik gruplar›n göçlerle birbirine kar›flt›¤› bu co¤rafyada birlefltirici olan devlet, Avrasya devleti, siyasal aç›dan Avrasya yap›s›n›n özüydü. Avrasyac›lar, devletin ulusal niteli¤inden çok, bölgesel niteli¤ini ön plana ç›kartmak için çokluk içinde birlik (edinstvo ve mnogoobrazi), çok uluslu devlet sistemi fikrini kulland›lar. Bu sistem sadece etnik bütünleflme ihtimalini ya da zorunlulu¤unu anlatm›yor, daha da önemlisi, senfonik kiflilik (simfoniçeskaya liçnost) ilkesinin maddi temelini oluflturan, Avrasyal› halk ve toplumlar›n iktisadi ve toplumsal düzeyde bütünleflme zorunlulu¤unu dillendiriyordu: Avrasya, yerleflik tar›m kültürüyle göçebe askeri kültürün bütünlülü¤üydü. Öyleyse, Avrasya’da salt bir ulusal güçten bahsetmek mümkün de¤ildi. Avrasya’da ortaya ç›kacak her ulusal güç, siyasi ve iktisadi, kendi kendine yeterlili¤i sa¤lamak için bölgesel bir güç olmak zorundayd›.

ЛЕТО , 25 НОМЕР

entelektüel bak›fl интеллектуальный взгляд

flÁ˚ÍÓ‚‡fl ËÎË ÍÓÌÙÂÒÒËÓ̇θ̇fl ·ÎËÁÓÒÚ¸, ‡ ÒË· ‚Á‡ËÏÓÔÓÌËχÌËfl. àÒÚÓ Ë˜ÂÒÍÓÂ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ô ÓÒÚ ‡ÌÒÚ‚Ó Ö‚ ‡ÁËË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÎÓ ÒÓ·ÓÈ Ò‚ÓÂÓ· ‡ÁÌÛ˛ ˆÂÌÌÓÒÚÌÛ˛ ÔÎÓ˘‡‰ÍÛ, ÒÓÓ·˘‡ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡ÌÌÛ˛ ËÁ ÔÓÌflÚËÈ Ë ÒÏ˚ÒÎÓ‚, Ô ËÒÛÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ‚ ‡ÁÌ˚ı flÁ˚͇ı. ÇÁ‡ËÏÓÔ ÓÌËÍÌÓ‚ÂÌË ÒӈˇθÌÓ„Ó ‚ÓÒÔ ËflÚËfl ˝ÚËı ˆÂÌÌÓÒÚÂÈ ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ Ô ÓÙÂÒÒÓ Û ã¸‚Û ä‡ Ò‡‚ËÌÛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÙËÎÓÒÓÙÒÍÓ ۘÂÌËÂ Ó «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒÍÓÈ Î˘ÌÓÒÚË», ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ˝ÚË ˆÂÌÌÓÒÚË Ì‡ıÓ‰flÚ ‚˚ ‡ÊÂÌËÂ. ëӄ·ÒÌÓ ˝ÚÓÏÛ Û˜ÂÌ˲, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ËÏÂÂÚ Ì ‡Á ˚‚Ì˚ ҂flÁË Ò ÍÓÎÎÂÍÚË‚ÓÏ (ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó), Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Î˘ÌÓÒÚ¸ Ë̉˂ˉ‡ Ó „‡Ì˘ÂÒÍË Ò‚flÁ‡Ì‡ Ò ‚˚Ò¯ÂÈ Î˘ÌÓÒÚ¸˛. ä‡ Ò‡‚ËÌ ÔËÒ‡Î, ˜ÚÓ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó ÙÓ ÏË ÛÂÚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Â‡ÎËÁÛÂÚ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó. Ç ÍÓ̈ÂÔˆËË Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓ„Ó ‚ÓÒÔ ËflÚËfl ÔÓ‰ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚ÓÏ ÔÓÌËχ·Ҹ Ö‚ ‡ÁËfl, Ë̉˂ˉۇθ̇fl ΢ÌÓÒÚ¸ – ˝ÚÓ ˝ÎÂÏÂÌÚ, ‚ÒÚÛÔ‡˛˘ËÈ ‚ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚Ó: ΢ÌÓÒÚË (Ú‡ÍË Îˉ ˚, Í‡Í óËÌ„ËÒı‡Ì, Ì‡Ô ËÏ ), Ó·˘ÂÒÚ‚‡ Ë Ì‡ˆËË ( ÛÒÒÍËÂ, ÚÛ ÍË, ÏÓÌ„ÓÎ˚, ÙËÌÌ˚ Ë ‰ .). ã˛·‡fl ÒÛ·˙ÂÍÚ˂̇fl

YAZ , SAYI: 25

Bölgesel güç mü, bölgesel izolasyon mu? Bu noktada Avrasyac› düflünürler, Avrasya bölgesinin co¤rafi s›n›rlar›n› belirlemek gibi ciddi bir sorunla karfl› karfl›ya kald›lar. Rus co¤rafyac›lar›na dayanan kurgu; genifllemeye-yay›lmaya olanak veren bir niteli¤e sahipti: “Nil’den Neva’ya, Eloe’den Çin’e; Volga’dan F›rat’a Ganj’dan Tuna’ya; Rus âlemidir bu” Ancak Avrasyac›l›¤›n geliflti¤i tarihler, Ekim Devrimi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birli¤i’nin kurulmas›ndan sonraya rastlar. ‹deolojik evrensel söyleme ra¤-

men, bu tarihlerde –özellikle sonras›nda– Sovyet alan›n›n s›n›rlar› belirlenmifltir. Bu s›n›rlarla karfl› karfl›ya kalan ve iki savafl aras› Avrupa iktisadi ve siyasi sisteminin yay›lmas›na flahit olan Avrasyac› düflünürler, “bölgesel güç olma halini” bölgesel izolasyona mahkumiyet olarak gördüler. Bu nedenle Savitsky’nin çal›flmalar›nda gelifltirdi¤i, Avrasya k›tasal alan› ile Asya-Pasifik k›y›lar›n›n (Çin ve Kuzey Amerika) karfl›l›kl› ticari ba¤›ml›l›¤›na dayanan Avrupa pazar›na rakip “genifl bir bölge pazar› alternatifi” üzerinde durdular. Alternatif pazar önerisinin de gös-

Русские географы создали определение, включающее вероятность расширения и распространения: «От Нила до Невы, от Эльбы до Китая, от Волги до Евфрата, от Ганга до Дуная Вот царство русское…». Rus co¤rafyac›lar›na dayanan kurgu; genifllemeye-yay›lmaya olanak veren bir niteli¤e sahipti: “Nil’den Neva’ya, Eloe’den Çin’e; Volga’dan F›rat’a Ganj’dan Tuna’ya; Rus âlemidir bu”

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

15

интеллектуальный взгляд entelektüel bak›fl

ˆÂÌÌÓÒÚ¸ Ë ÙÛÌ͈Ëfl, ‚ÓÒÔ ËÌËχÂχfl, ÒÓÁ‰‡‚‡Âχfl ËÎË Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂχfl ‚ Ë̉˂ˉۇθÌÓÈ Î˘ÌÓÒÚË, ÒÎÛÊË· ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚Ó‚‡Ì˲ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡, Ú.Â. Ö‚ ‡ÁËË. ÅÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ, ‚ ‡ÁËÈÒÍËÈ «ÒÓ˛Á» ·˚Î ÓÚ ‡ÊÂÌËÂÏ ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁχ, Ӊ̇ÍÓ Ô ËÓ· ÂڇΠÒÏ˚ÒÎ ÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÒfl ˉÂÂÈ, Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓfl˘ÂÈ Â‚ ÓÔÂÈÒÍÓÏÛ Ì‡ˆËÓ̇ÎËÁÏÛ (Ë Â„Ó ‚ˉ‡Ï) Ë Â‚ ÓÔÂÈÒÍÓÏÛ ÍÓÒÏÓÔÓÎËÚËÁÏÛ. è Óȉfl ˜Â ÂÁ Ô ËÓ‰˚ ÍÓÎÓÌËÁ‡ˆËË, ‡Ò¯Ë ÂÌËfl, ÊÂÎÂÁÌÓ‰Ó ÓÊÌÓ„Ó ËÏÔ ˇÎËÁχ Ë Ú.‰., ÓÒÒËÈÒ͇fl ËÌÚÂÎÎË„Â̈Ëfl «ÛÔ ·Ҹ» ‚ ‚ÓβˆË˛ Ë Ì ‚ˉ· ËÌÓ„Ó ‚˚ıÓ‰‡, Í ÓÏ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ„Ó ‚ÓÒÔ‚‡ÌËfl ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁχ. ç‡ ˝ÚÓÏ ÔÛÚË «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒ͇fl ΢ÌÓÒÚ¸» Ó͇Á‡Î‡Ò¸ Ò‡Ï˚Ï ÔÓ‰ıÓ‰fl˘ËÏ Ò Â‰ÒÚ‚ÓÏ. é‰Ì‡ÍÓ, Ò‚flÁ˚‚‡fl ‰ Û„ Ò ‰ Û„ÓÏ Â‚ ‡ÁËÈÒÍÛ˛ ÒËÒÚÂÏÛ Ë ÔÓÌflÚËÂ Ó Â‚ ‡ÁËÈÒÍÓÏ ÔÓ fl‰ÍÂ, ÓÔË ‡flÒ¸ ̇ ÏÂÚ‡ËÒÚÓ Ë˛ Ë ÏÂÚ‡„ÂÓ„ ‡Ù˲, ˝ÚÓ Ò Â‰ÒÚ‚Ó ÔÓ Óʉ‡ÎÓ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌ˚È ˝ÙÙÂÍÚ. ëÏ˚ÒÎ ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÏÛ Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌ˲ ‚ ‚ ‡ÁËÈÒÚ‚Â Ô Ë‰‡‚‡Î ÍÓÎÎÂÍÚË‚ËÁÏ, ‡ ÌÂ Ì‡Ó·Ó ÓÚ. ë ˝ÚÓÈ ÚÓ˜ÍË Á ÂÌËfl «ÒËÏÙÓÌ˘ÂÒ͇fl ΢ÌÓÒÚ¸» ‚ ‡ÁËȈ‚ ÂÁ˛ÏË ÛÂÚ ÛÒÒÍÛ˛ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍÛ˛ Ï˚Òθ: «ÑÂÈÒÚ‚Ë ÒÛÚ¸ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡ (Ò‚ÓÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ Ö‚ ‡ÁËË ÒËÒÚÂÏÂ), ‰ÂÈÒÚ‚Ë – Á‡˘ËÚ‡ ÏÌÓ„Ó‰ËÌÒÚ‚‡». ë„ӉÌfl Ï˚ ÏÌÓ„Ó „Ó‚Ó ËÏ Ó· ˝ÚËı ÓÚ΢Ëflı ‚ ÒËÒÚÂÏÂ, ÌÓ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌËfl ‰‡Ú¸ ËÏ Ì ÏÓÊÂÏ. èÓ˝ÚÓÏÛ Í·ÒÒ˘ÂÒÍË ‚ ‡ÁËȈ˚ ‰ÓÒÚÓÈÌ˚ ·˚Ú¸ Ô ˜ËÚ‡ÌÌ˚ÏË ıÓÚfl ·˚ ‰Îfl ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ·˚ ̇ÔÓÏÌËÚ¸ Ì‡Ï Ó Ò‚ÓÂÏ ÔÓÌËχÌËË ˝ÚËı ÓÚ΢ËÈ. I

16

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

terdi¤i gibi Avrasya sistemi iki farkl›, ama birbirini bütünleyen anlama sahipti: ‹lk olarak Avrasya, özellikleri tan›mlanarak s›n›rland›r›lm›fl bir bölge ad›yd›. Ancak co¤rafi olarak Asya-Avrupa k›tas›n› ifae etti¤i sürece, Avrasyac›lar›n zihnindeki bölge, co¤rafi tüm anlamlar›ndan s›yr›ld›.

ne kat›lan tek tek unsurlar; kiflilikler (Cengiz Han gibi önderler), toplumlar ve uluslard› (örne¤in, Ruslar, Türkler, Mo¤ollar, Finler). Bu bireysel benlikler içinde temsil edilen, yarat›lan, kabul gören her bir öznel de¤er ve görev, bütünün, Avrasya’n›n, mükemmelli¤ine hizmet ediyordu.

Co¤rafi olmayan bir bölge nas›l alg›lanabilir? Tarihi, toplumsal ve siyasi bilgiyle alg›lanabilen bir sistem haline getirilerek. Avrasyac›lar›n elinde bu sistemi oluflturabilecek temel iki bilgi arac› vard›: Avrasya kültürü ve toplumsall›k.

Avrasya birli¤i kolektivizmin bir yans›mas›yd› kuflkusuz. Ama Avrupa kozmopolitli¤ine ve Avrupa milliyetçili¤ine/milliyetçiliklerine karfl› Avrasya düzeni söylemi olmadan anlams›zd›. Kolonizasyon, geniflleme, demiryolu emperyalizmi vb. dönemlerden geçtikten sonra devrimle yüz yüze kalan Rus ayd›n›, eylemi ve kolektivizmi birlikte yüceltmekten baflka bir seçenek görmüyordu. Senfonik Kiflilik bu noktada en uygun araçt›. Ancak, bu araç, Avrasya sistemi ve Avrasyal› düzen anlay›fl›n› birbirine ba¤lar, meta-tarih ve metaco¤rafya aç›klamalar›ndan faydalan›rken, ters/ayk›r› bir yol izliyordu. Avrasyac›l›kta, uluslararas› sistemde gördü¤ümüz çat›flmaya anlam veren, kolektivizmin tersi de¤il, kendisiydi.

Avrasya kültürü “derin yak›nl›¤a” dayan›yor Avrasyac› düflünürlere göre Avrasya kültürü etnik akrabal›ktan ziyade, yakalanan “derin/içkin” bir “yak›nl›k” iliflkisine dayan›yordu. Kastedilen tam olarak dilsel/dinsel ortakl›k de¤ildi; birbirini anlayabilme gücüydü. Avrasya tarihsel ve toplumsal alan›, kavralar ve anlamlar›n›n farkl› dillerde ortak olarak tekrar oluflturuldu¤u bir de¤erler alan›yd›. Felsefi zeminde bu de¤erler; toplumsal alg›lamalarla iç içe geçerek, ifadelerini Profesör Karsavin’in “senfonik kiflilik” kuram› çerçevesinde bulmufltu. Bu bak›fla göre insano¤lu grubuyla (mnogoedinstvo: ço¤ulcu bütünlükle) çözülmez ba¤lara sahipti ve benli¤i bu yüce senfonik benlikle organik olarak iliflkiliydi. “Bütün, çoklu¤u organize ederken; çokluk bütünü gerçeklefltirir” diye yaz›yordu Karsavin. Avrasyac›l›¤›n felsefi çerçevesinde, bütün (mnogoedinstvo) Avrasya’yd›; bireysel benlik ise bu bütü-

Bu noktadan bakt›¤›m›zda, Avrasyac›lar›n “Senfonik Kiflilik” kavram› tüm bir Rus siyasal düflüncesinin özeti gibiydi: “Eylem, mnogoedinstvo’nun (farkl› olan Avrasya sisteminin) özüdür; Eylem, mnogoedinstvo’nun (farkl› olan Avrasyal› düzenin) savunulmas›d›r.” Bugün bu farkl›l›k üzerinde duruyoruz da farkl›l›¤› tan›mlayam›yoruz. Oysa Klasik Avrasyac›lar, bu farkl›l›¤›n nas›l tan›mland›¤›n› görmemiz bak›m›ndan okunmay› bir kez daha hak ediyorlar. I

ЛЕТО , 25 НОМЕР

Олжас Сулейменов Olcas Süleymenov

Четин Гексу Çetin Göksu

Татьяна Красовская Tatyana Krasovskaya

Александр Сергеев Aleksandr Sergeyev

Алексей Кафтан Aleksey Kaftan

Саулет Сакенов Saulet Sakenov

Гюрхан Савгы Gürhan Savg›

Кадир Дикбаш Kadir Dikbafl

Юнус Энсари Yunus Ensari

Хайретдин Караджа Hayrettin Karaca

Интервью: Хасан Онал Röportaj: Hasan Önal

Интервью: Дженгиз Шимшек Röportaj: Cengiz fiimflek

К.Б. Бакиров K. B. Bakirov

Эмре Караташ Emre Karatafl

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Глобальное потепление: надо готовиться к худшему Олжас Сулейменов Глава миссии Казахстана в ЮНЕСКО.

Küresel Is›nma: Daha kötüsüne haz›rlanmak gerek Olcas Süleymenov UNESCO Kazakistan temsilcisi.

ÂÌfl ÔÓÔ ÓÒËÎË Ì‡ÔËÒ‡Ú¸ ÒÚ‡Ú¸˛ Ó „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË, ÍÓ„‰‡ fl ‡·ÓڇΠ̇‰ χÚ ˇÎÓÏ Ó Ô ËÁ͇̇ı ̇˜‡Î‡ ÌÓ‚Ó„Ó ˝Ú‡Ô‡ ıÓÎÓ‰ÌÓÈ ‚ÓÈÌ˚. à ˝ÚË ‰‚Â, ͇Á‡ÎÓÒ¸ ·˚, ‡ÁÌ˚ ÚÂÏ˚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÎËÎËÒ¸ ‚ ‰ËÌÛ˛: ‚ ̇¯ÂÈ ÊËÁÌË ÌÂθÁfl ÓÚ‰ÂÎËÚ¸ ‰ Û„ ÓÚ ‰ Û„‡ ˝ÍÓÎӄ˲, ÔÓÎËÚËÍÛ, ˝ÍÓÌÓÏËÍÛ Ë ÍÛθÚÛ Û

å

20

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ç˚ ËÒÓ‚˚‚‡ÎÒfl ‚‡ ˇÌÚ Ì‡Á‚‡ÌËfl – «ïÓÎӉ̇fl ‚ÓÈ̇ Á‡‚ ¯Ë·Ҹ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ». çÓ ÒÚ‡ÌÓ‚ËÎÓÒ¸ ÔÓÌflÚÌÓ, ˜ÚÓ „·„ÓÎ «Á‡‚ ¯Ë·Ҹ» Ú Â·ÛÂÚ Á‡ÏÂÌ˚ ̇ «Ô Ó‰ÓÎÊË·Ҹ». à Ú‡Í Ê Ә‚ˉÂÌ ‚˚‚Ó‰: ÒÓÔ Ì˘ÂÒÚ‚Ó ‚ÂÎËÍËı ‰Â ʇ‚ ̇ÌÂÒÎÓ ÔÓ ‡ÊÂÌË ·ËÓÒÙ Â. éÔÛ·ÎËÍÓ‚‡Ì˚ ÓÒÌÓ‚Ì˚ ˆËÙ ˚

o¤uk Savafl’›n bafllamas›n›n yeni dönem belirtileriyle ilgili malzemeler üzerinde çal›fl›rken, benden küresel ›s›nma hakk›nda bir yaz› yazmam› istediler. Bu güya farkl› gibi duran iki konu birleflti. Zira hayat›m›zda çevreyi, politikay›, ekonomiyi ve kültürü birbirinden ay›ramay›z.

S

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÔÓÚ ¸. ǘ ‡ ¢ ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ Ò͇Á‡Ú¸: «ÅËÓÒÙ ‡ ̇ Í ‡˛ Ô ÓÔ‡ÒÚË!». ë„ӉÌfl Ï˚ Á̇ÂÏ, ˜ÚÓ ˝ÚÓ Ì ڇÍ: ÊË‚ÓÈ ÏË ÛÊ ÎÂÚËÚ ‚ Ô ÓÔ‡ÒÚ¸. ÇÓÔ ÓÒ˚ Î˯¸ ‚ ÚÓÏ, ͇ÍÓ‚‡ ÒÍÓ ÓÒÚ¸ Ô‡‰ÂÌËfl Ë ÒÍÓθÍÓ ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‰Ó ͇ÏÂÌËÒÚÓ„Ó ‰Ì‡? çË͇ÍË ‡Ò˜ÂÚ˚ ÌÂθÁfl Ò˜ËÚ‡Ú¸ ÓÍÓ̘‡ÚÂθÌ˚ÏË. éÚ‚ÂÚ˚ ÏÂÌfl˛ÚÒfl ÂÊ„ӉÌÓ, ‡ ÚÂÔ ¸ – ÂÊÂÏÂÒfl˜ÌÓ. èflÚ¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Û˜ÂÌ˚Â Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡ÎË, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ̇ÒÚÛÔËÚ Í ÍÓÌˆÛ XXI ‚. Ç Ô Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û – «‚ Ò ‰ËÌ ÒÚÓÎÂÚËfl». ç˚ÌÂ Ë ˝Ú‡ ÌÓ‚‡fl ‰‡Ú‡ ÒÚ ÂÏËÚÂθÌÓ Ô Ë·ÎËʇÂÚÒfl. «éÍÂ‡Ì ÔÓÚÂÔÎÂÎ ·ÓΠ˜ÂÏ Ì‡ Ó‰ËÌ „ ‡‰ÛÒ. ëÍÓ Ó ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ÔÓ‰ÌËÏÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ Ó‰ËÌ, Ë ÚÓ„‰‡ 90% ÊË‚˚ı Ó „‡ÌËÁÏÓ‚ ÏË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ ÔÓ„Ë·ÌÂÚ. Ä ˝ÚÓ Á̇˜ËÚ» ä ÓÏ ‚ÒÂ„Ó Ô Ó˜Â„Ó, ÓÍÂ‡Ì – ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ ÔÓÒÚ‡‚˘ËÍ ÍËÒÎÓ Ó‰‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. åÓÊÂÚ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÏÓ fl ËÁÓ· ‡Ê‡˛ÚÒfl ̇ ͇ Ú‡ı ÒËÌËÏ ˆ‚ÂÚÓÏ. ä‡Í Ì·Ó. çÓ ˝ÚË Í ‡ÒÍË Ì‡ „·Á‡ı ÚÂÏ̲Ú. ì˜ÂÌ˚ ûçÖëäé ‚ ̇˜‡Î „Ó‰‡ ‚˚ÌÂÒÎË ‚ ‰ËÍÚ: „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË – ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. à̇˜Â „Ó‚Ó fl, Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰Ì‡fl ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËfl ÒÓÍ Û¯‡ÂÚ ÊËÁ̸ ̇ áÂÏÎÂ. ÅÓΠ„ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ. çÓ ‰‡Ê ÂÒÎË ·˚ ‚Ò ‰‚ÂÒÚË, ‰‡Ê ÂÒÎË ·˚ ëòÄ Ë äËÚ‡È ÔÓÒÚ‡‚ËÎË Ò‚ÓË ÔÓ‰ÔËÒË, ˝Ú‡ Ï ‡ ÛÊ Ì ÒÔ‡ÒÂÚ. Ö‚ ÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á ̉‡‚ÌÓ Ó·Â˘‡Î Í „. ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇ 20%. çÓ ÏË Ì ÛÍÓÔ΢ÂÚ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ Ì ‰ÓÚflÌÛÚ¸ ‰Ó ÚÓ ÊÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Û͇Á‡ÌÌÓ„Ó Ò Ó͇. É ‡Ê‰‡ÌËÌ ëòÄ ÔÓÚ Â·ÎflÂÚ ˝Ì „ËË, ÔÓÎÛ˜‡ÂÏÓÈ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Û„Îfl, ÌÂÙÚË Ë „‡Á‡, ‚ ‡Á ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ „ ‡Ê‰‡ÌËÌ åÓÁ‡Ï·Ë͇ Ë ‰ Û„Ëı ÒÚ ‡Ì, ÒÚÓfl˘Ëı ̇ Ú‡ÍÓÏ ÊÂ Û Ó‚Ì ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl. í‡ÍÓ ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ÄÏ ËÍË ‰Îfl Ö‚ ÓÔ˚ Ë ÄÁËË ÒÚ‡ÎÓ Ê·ÂÏÓÈ ÌÓ ÏÓÈ. äËÚ‡È Ë à̉Ëfl ıÓÚflÚ Â„Ó ‰ÓÒÚ˘¸ Ë Ô Â‚ÁÓÈÚË!.. ç ÛÒÔ²Ú.

Yaz› bafll›¤› olarak seçeneklerden biri ortaya ç›kt›: “So¤uk Savafl küresel ›s›nmayla sonuçland›”. “Sonuçland›” fiilinin yerine “sürüyor” fiilinin kullan›lmas› gerekti¤i anlafl›l›yor. Ayn› flekilde süper güçlerin rekabetinin biyosferin sonunu getirdi¤i sonucu da ortadad›r. Kayb›n bafll›ca rakamlar› yay›nland›. Daha dün “biyosfer uçurumun efli¤inde!” demek mümkündü. Bugün bunun böyle olmad›¤›n› biliyoruz: Canl›lar dünyas› art›k uçuruma gidiyor. Soru sadece flu: Düflme h›z› ne kadar? Tafll› dibe ne kadar kald›? Hiçbir hesab› kesin düflünmemeli. Cevaplar her y›l de¤ifliyor, flimdiyse her ay Bilim adamlar› befl y›l önce küresel ›s›nman›n yüzy›l›n sonuna do¤ru daha fazla hissedece¤imizi belirtiyorlard›. Geçen y›l “yüzy›l›n ortalar›nda” dediler. fiimdi bu zaman da süratle azal›yor. Okyanuslar bir dereceden fazla ›s›nd›lar. Yak›nda bir derece daha ›s›nacak ve o zaman okyanuslardaki canl›lar›n %90’› ölecek. Her fleyden önce okyanuslar atmosfere oksijen sa¤layan en önemli kaynaklard›r. Belki de bu nedenle denizler mavi renkte resmedilir, gökyüzü gibi. Fakat bu boyalar göz göre göre karar›yor. UNESCO’daki bilim adamlar› y›l›n bafl›nda kararlar›n› verdiler: Küresel ›s›nma insan faaliyetlerinin bir sonucudur. Baflka bir deyiflle hidrokarbon uygarl›¤› yeryü-

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

zünde hayat› yok ediyor. ’den fazla devlet Kyoto Protokolü’nü imzalad›. Fakat bütün iki yüz devlet bile, ABD ve Çin de imzalasa bile bu tedbir art›k kurtar›c› olmayacak. Avrupa Birli¤i geçenlerde y›l›na do¤ru sera gazlar› at›klar›n› %20 azaltma sözü verdi. Ama dünya bu zamana kadar yaflamayaca¤› için belki bunu alk›fllayamayacakt›r. Bir ABD vatandafl› ayn› ekonomik seviyedeki Mozambik veya di¤er ülke vatandafllar›ndan kömür, petrol ve gazdan elde edilen enerjiyi kat fazla tüketiyor. Amerika’n›n bu tüketimi Avrupa ve Asya için istenen bir ölçü oldu. Çin ve Hindistan buna yetiflmek ve geçmek istiyorlar! Yapamayacaklar. Bununla bitirmek istiyorum. Olaylar›n sürecini bildi¤in veya en az›ndan etkileyece¤ini ümit etti¤in zaman yazmak ilginç oluyor. Fakat bütün dünya bir defal›¤›na Mozambik ölçülerini kabul etse bu süreci durdurmak mümkün. Bu elbette imkâns›z. Bu, “Sadece Tufan’› ve Buzul Devri’nin bafllamas›n› beklemek kal›yor.” demektir. Devletlerin liderlik mücadelesine bak›nca kendime soruyorum: Acaba onlar as›l dünya liderli¤inin her fleyden önce dünyada yaflayan insanlar›n hayat›ndan sorumlu olmas› gerekti¤inin fark›ndalar m›? I

Вчера еще можно было сказать: «Биосфера на краю пропасти!». Сегодня мы знаем, что это не так: живой мир уже летит в пропасть. Daha dün “biyosfer uçurumun efli¤inde!” demek mümkündü. Bugün bunun böyle olmad›¤›n› biliyoruz: Canl›lar dünyas› uçuruma uçuyor art›k.

ç‡ ˝ÚÓÏ ıÓ˜Û Á‡ÍÓ̘ËÚ¸. àÌÚ ÂÒÌÓ ÔËÒ‡Ú¸, ÍÓ„‰‡ Á̇¯¸ ËÎË ıÓÚfl ·˚ ̇‰Â¯¸Òfl, ˜ÚÓ ÏÓʯ¸ ÔÓ‚ÎËflÚ¸ ̇ ıÓ‰ ÒÓ·˚ÚËÈ. çÓ ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ÂÒÎË Ë ÏÓÊÌÓ Ô ËÚÓ ÏÓÁËÚ¸, ÚÓ ÚÓθÍÓ ‡ÁÓÏ, ‚ÒÂÏ ÏË ÓÏ, Ô ËÌfl‚ ÏÓÁ‡Ï·ËÍÒÍË ÌÓ Ï˚. óÚÓ, ÍÓ̘ÌÓ, Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. Ä Á̇˜ËÚ, ÓÒÚ‡ÂÚÒfl ʉ‡Ú¸ ̇ÒÚÛÔÎÂÌËfl èÓÚÓÔ‡ Ë ã‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó Ô ËÓ‰‡. çÓ ‚Ò ÊÂ, ̇·Î˛‰‡fl ·Ó ¸·Û „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ Á‡ Îˉ ÒÚ‚Ó, Á‡‰‡Â¯¸Òfl ‚ÓÔ ÓÒÓÏ, ÓÒÓÁ̇ÂÚÒfl ÎË ËÏË ÓÒÌÓ‚ÌÓÈ Á‡ÍÓÌ: ÏË Ó‚ÓÈ Îˉ – ˝ÚÓ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ Á‡ ÊËÁ̸ ̇ ÁÂÏÎÂ? I

YAZ , SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

21

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Проф. Нюзхет Далфес:

«Я боюсь быть лягушкой в медленно нагревающейся воде» Татьяна Красовская Журналист (Беларусь).

Prof. Nüzhet Dalfes:

“So¤uk suda piflen kurba¤a olmaktan korkuyorum” Tatyana Krasovskaya Gazeteci, Beyaz Rusya.

‡Ì ıÓÎÓ‰ÌÓÈ Å· ÛÒË ÔÓ‰ÛÏ˚‚‡˛Ú Ó ·‡Ì‡ÌÓ‚˚ı Ô·ÌÚ‡ˆËflı, ‡ ÏÌÓ„Ë ÔÚˈ˚ ÛÊ ¯ËÎË ‰Îfl Ò·fl, ˜ÚÓ ÌÂÚ ÒÏ˚Ò· ÛÎÂÚ‡Ú¸ ̇ ÁËÏÓ‚ÍÛ ‚ ÚÂÔÎ˚ ÒÚ ‡Ì˚ – ÍÓ„‰‡-ÚÓ ÒÚ ‡¯Ì‡fl ·ÂÎÓ ÛÒÒ͇fl ÁËχ Ô ÂÒڇ· Ëı ÔÛ„‡Ú¸. ÄÙ Ë͇ÌÒ͇fl äËÎËχ̉ʇ Ó Ô·˜ÂÚ ÒÎÂÁ‡ÏË Ú ÂÚË Î‰flÌÓ„Ó ÔÓÍ Ó‚‡, ÍÓÚÓ Ó„Ó Î˯Ë·Ҹ Á‡ ÔÓÒΉÌË 12 ÎÂÚ. çÓ ÍÛ‰‡ ·Óθ¯Â ‰Ó ÒÎÂÁ 縲-âÓ ÍÛ, ò‡Ìı‡˛, ë‡ÌÍÚ-èÂÚ ·Û „Û Ë Ç·‰Ë‚ÓÒÚÓÍÛ, ‚ÓÓ·˘Â ËÒÍÛ˛˘ËÏË ÒÓ ‚ ÂÏÂÌÂÏ ËÒ˜ÂÁÌÛÚ¸ ÔÓ‰ ‚Ó‰ÓÈ. ÉÓη̉ÒÍË ‡ ıËÚÂÍÚÓ ˚ Ò̇·Ê‡˛Ú ËÒÔÛ„‡ÌÌ˚ı ‚ ÓÔÂȈ‚ Ô ‚˚ÏË Ô·‚Û˜ËÏË ‰ÓχÏË, ‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÂ

Ç

χÒÚ ‡ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚Û˛Ú ËÒÍÛÒÒÚ‚Ó Ô Â‚ ‡˘ÂÌËfl flÔÓÌÒÍËı ‚ÌÂ‰Ó ÓÊÌËÍÓ‚ ‚ ̇ÒÚÓfl˘Ë Ô·‚Ò Â‰ÒÚ‚‡. ë‡ı‡ ‡ ÛÊ ÔÓ˜ÚË Ò˙· 凂 ËÚ‡Ì˲, Ë ˛„ Öë ËÒÍÛÂÚ ÔÓ‚ÚÓ ËÚ¸ Âfi ÒÛ‰¸·Û. èÓfl‚Îfl˛ÚÒfl ‰ÂÚÒÍË ˄ ˚, ÒÏ˚ÒÎ ÍÓÚÓ ˚ı – ÓÚÒÚ ÓËÚ¸ ÁÂÏβ Á‡ÌÓ‚Ó ÔÓÒΠ„ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl, ‡ ÒÓÎ̘Ì˚ ·‡Ú‡ ÂË Ë ÔÓÂÁ‰‡ ̇ ·ËÓ„‡Á – ÛÊ ÔÓ˜ÚË Â‡Î¸ÌÓÒÚ¸. éÙËÒÌ˚ ÒÎÛʇ˘Ë üÔÓÌËË ÓÚ͇Á˚‚‡˛ÚÒfl ÓÚ ÔˉʇÍÓ‚, ˜ÚÓ·˚ Ì ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÍÓ̉ˈËÓÌ ˚, ÛÒÛ„Û·Îfl˛˘Ë ԇ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ, Ë ÚÂÏ Ò‡Ï˚Ï ÒÓ‚Â ¯‡˛Ú ̇ÒÚÓfl˘ËÈ ÔÓ‰‚Ë„ ‚ ÒÚÓθ Û‚‡Ê‡˛˘ÂÈ Ú ‡‰ËˆËË ÒÚ ‡ÌÂ. Ä ÏÂʉÛ

Нюзхет Далфес Евразийский институт геологии Стамбульского технического университета

Prof. Nüzhet Dalfes ‹TÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü

22

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ski so¤uk Belarus’ta büyük muz tarlalar› olaca¤›n› sanan birçok kufl, k›fl› geçirmek üzere s›cak ülkelere gitmenin bir anlam› olmad›¤›na karar verdiler. Belarus’un bir zamanlar›n korkunç k›fllar› onlar› korkutmuyor art›k. Afrika’daki Kilimanjaro son on iki y›lda üçte birini kaybetti¤i karlar›n›n gözyafllar›yla a¤l›yor. New York, fianghay, Sankt Petersburg ve Vladivostok flehirleri zamanla suyun alt›nda yok olma tehlikesiyle karfl› karfl›yalar. Fakat a¤laman›n ecele faydas› yok. Hollandal› mimarlar korkan Avrupal›lara ilk yüzen evler yapt›lar, ‹ngiliz ustalar ise Japon arazi arabalar›n› gerçek deniz araçlar›na dönüfltürme sanat›n› mükemmellefltiriyorlar. Büyük Sahra çölü Moritanya’y› bitirmek üzere neredeyse, AB’nin güneyi ayn› kaderi yaflamaktan korkuyor. Küresel ›s›nmadan sonra Dünyay› yeniden kuran çocuk oyunlar› var, güneflle çal›flan batarya ve trenler nerdeyse gerçek olacaklar. Japonya’da ofis çal›flanlar› sera etkisini art›ran klimalar› çal›flt›rmamak için ceket giymiyorlar. Asl›nda bu geleneksel bir ülke için oldukça fedakâr bir davran›fl. Bu arada daha çok petrol sat›fllar›yla yaflayan birçok devlet iklim de¤iflikli¤i teorisinin ispat edilmedi¤ini söylüyor. ABD baflkan› hükümete ba¤l› bilimsel araflt›rma merkezinde iklim de¤iflikli¤ini araflt›ran bilim adamlar›na kat› bir sansür uyguluyor. Küresel ›s›nmay› durdurana vaat edilen 25 milyon dolar› al-

E

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÚÂÏ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÊË‚Û˘Ë ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ Á‡ Ò˜ÂÚ Ô Ó‰‡ÊË ÌÂÙÚË, ̇Á˚‚‡˛Ú ÚÂÓ Ë˛ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ̉Ó͇Á‡ÌÌÓÈ. ĉÏËÌËÒÚ ‡ˆËfl Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ ëòÄ ‚ÓÓ·˘Â ‚‚· ÊÂÒÚÍÛ˛ ˆÂÌÁÛ Û ‰Îfl Û˜ÂÌ˚ı ËÁ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ̇ۘÌ˚ı ˆÂÌÚ Ó‚, ËÁÛ˜‡˛˘Ëı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô·ÌÂÚ˚. àı ¯‡ÌÒ˚ ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ 25 ÏÎÌ ‰ÓÎÎ., ӷ¢‡ÌÌ˚ ÓÒÚ‡ÌÓ‚Ë‚¯ÂÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, Ú‡˛Ú ̇ „·Á‡ı. Ä ‚Ô Ó˜ÂÏ, ̇ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ‚ ˝ÚÓÏ Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËË ‚ ÏË Â, ÔÓʇÎÛÈ, ÛÊ ËÁ ‡ÒıÓ‰Ó‚‡Ì‡ ÍÛ‰‡ ·ÓΠҠ¸ÂÁ̇fl ÒÛÏχ.

Разница между глобальным потеплением и Апокалипсисом óÚÓ Ê‰ÂÚ íÛ ˆË˛ Ë Ô Ë΄‡˛˘ËÈ Â„ËÓÌ ‚ ·ÎËʇȯË ÎÂÚ? éÚ‚ÂÚ Ì‡ ˝ÚÓÚ ‚ÓÔ ÓÒ Ë˘ÂÚ Ò ÔÓÏÓ˘¸˛ Ó‰ÌÓ„Ó ËÁ ÏÓ˘ÌÂȯËı ÒÛÔ ÍÓÏÔ¸˛Ú ӂ ‚ ÏË Â Ô ÓÙÂÒÒÓ ç˛ÁıÂÚ Ñ‡ÎÙÂÒ ‚ 燈ËÓ̇θÌÓÏ ˆÂÌÚ Â ‚˚ÒÓÍÓÔ ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂθÌ˚ı Í·ÒÚ Ì˚ı Ô·ÚÙÓ Ï, ÒÓÁ‰‡ÌÌÓÏ Ì‡ ·‡Á ëڇϷÛθÒÍÓ„Ó ÚÂıÌ˘ÂÒÍÓ„Ó ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡: íÓÚ, ÍÚÓ ·Â ÂÚÒfl Ûڂ ʉ‡Ú¸, ˜ÚÓ ÍÎËÏ‡Ú Ì ÏÂÌflÂÚÒfl, ‚ ÂÚ. ÖÒÎË ÓÌË Ì‡ÒÚÓfl˘Ë ۘÂÌ˚Â, fl ÌÂ Ô Â‰ÒÚ‡‚Îfl˛, ̇ ͇ÍËı ÓÒÌÓ‚‡ÌËflı ÓÌË ÏÓ„ÛÚ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ô Ó·ÎÂÏ˚ Ì ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ. è Ó·ÎÂχ ÂÒÚ¸, Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÂ Ó ˜ÂÏ ÒÔÓ ËÚ¸. é̇ ·˚· Ë ÎÂÚ Ì‡Á‡‰. Ä Ì‡˜‡ÎÓÒ¸ ‰‡‚ÌÓ – Ò Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓÈ Â‚ÓβˆËË, ÔÓʇÎÛÈ.

YAZ , SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

СМИ любят бросаться словами вроде «Турция через сто лет станет пустыней». Такой подход неприемлем для ученых. Kitle iletiflim araçlar› “Türkiye yüz y›l sonra çöl olacak” cümlesini kullanmay› çok seviyor. Böyle bir yaklafl›m bilim adamlar› için son derece iticidir. è ÓÙÂÒÒÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, Ӊ̇ÍÓ, ˜ÚÓ ÒΉÛÂÚ ÓÚ‰ÂÎflÚ¸ Ò͇Á‡ÌÌÓ ËÏ ÓÚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÍË ÒˆÂ̇ Ë‚ ͇ڇÒÚ ÓÙ. è Ó·ÎÂχ ÓÒÚ‡ÌÂÚÒfl Â˘Â Ì‡ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÒÚÓÎÂÚËÈ, ˜ÚÓ ·˚ Ï˚ ÌË ‰Â·ÎË, ÌÓ ‰Â·ڸ ˜ÚÓ-ÚÓ Ì‡‰Ó. äÎËÏ‡Ú ·Û‰ÂÚ ÏÂÌflÚ¸Òfl ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ Ò̇˜‡Î‡, Ë ˝ÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl Ì ·Û‰ÛÚ ‰ ‡Ï‡Ú˘Ì˚ÏË, ÂÒÎË Ì ҘËÚ‡Ú¸ ‰ ‡ÏÓÈ Û˜‡˘ÂÌË ‰ÓʉÂÈ Ë ¯ÚÓ ÏÓ‚, ËÁÏÂÌÂÌËfl Ò Â‰ÌÂÒÚ‡ÚËÒÚ˘ÂÒÍÓÈ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚. ÇÓÔ ÓÒ, ͇ÍË ÒÓ·˚ÚËfl Ì‡Ò Ê‰ÛÚ, Á‡‚ËÒËÚ ÓÚ ÚÓ„Ó, ̇ÒÍÓθÍÓ Ï˚ ÒÏÓÊÂÏ ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. Ä Á‰ÂÒ¸ ÓÒÓ·Ó„Ó ÓÔÚËÏËÁχ Û Ô ÓÙÂÒÒÓ ‡ чÎÙÂÒ‡ ÌÂÚ.

«Я боюсь быть лягушкой в медленно нагревающейся воде» á̇ÂÚÂ Ô ËÚ˜Û Ó Îfl„Û¯ÍÂ? ÖÒÎË · ÓÒËÚ¸ ÊË‚ÓÚÌÓ ‚ ÍËÔfl˘Û˛ ‚Ó‰Û, ËÌÒÚËÌÍÚ Ò‡ÏÓÒÓı ‡ÌÂÌËfl Á‡ÒÚ‡‚ËÚ Â ÚÛÚ Ê ‚˚Ô ˚„ÌÛÚ¸. çÓ ÂÒÎË ÔÓÎÓÊËÚ¸ Îfl„Û¯ÍÛ ‚ ıÓÎÓ‰ÌÛ˛ ‚Ó‰Û Ë ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡„ ‚‡Ú¸, ÚÓ Ó̇ ̇‚ fl‰ ÎË ÔÓÈÏÂÚ, ˜ÚÓ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ, Ë Û Ì ̠·Û‰ÂÚ ¯‡ÌÒ‡ ÓÒÚ‡Ú¸Òfl ‚ ÊË‚˚ı. í‡Í ˜ÚÓ „·‚̇fl Ô Ó·ÎÂχ Í‡Í ‡Á ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ

ma flans›, gözler önünde eriyip gidiyor. Halbuki, dünyada bu konuda yap›lan araflt›rmalarda daha fazla para harcand›.

Küresel ›s›nma ile Apocalypse aras›ndaki fark Önümüzdeki yüzy›l içinde Türkiye’yi ne bekliyor? Bu sorunun cevab›n› ‹stanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde aç›lan Ulusal Yüksek Baflar›ml› Hesaplama Merkezinde, dünyadaki en güçlü bilgisayarlardan birinin yard›m›yla Prof. Nüzhet Dalfes veriyor: “‹klimin de¤iflmedi¤ini iddia etmeye kalk›flanlar yalan söylüyor. Onlar e¤er gerçek bilim adamlar›ysa, nelere dayanarak böyle bir sorunun olmad›¤›n› söylemelerini anlam›yorum. Sorun var, bunda tart›fl›lacak bir fley de yok. 20–30 y›l önce de vard› bu problem. Çok daha önce, belki Sanayi Devrimiyle bafllad›.” Profesör, kendi söylediklerini felaket senaryolar›ndan ay›rmak gerekti¤ini düflünüyor. Ne yaparsak yapal›m problem birkaç yüzy›l daha kalacak ama bir fleyler de yapmak gerek. ‹klim özellikle bafllang›çta

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

23

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ËÁÏÂÌÂÌËfl Ì ·Û‰ÛÚ Ì‡ÒÚÓθÍÓ ÂÁÍË Ë ‰ ‡Ï‡Ú˘Ì˚, ˜ÚÓ·˚ Ï˚ ÒÏÓ„ÎË Ï„ÌÓ‚ÂÌÌÓ Ì‡ ÌËı ÓÚ Â‡„Ë Ó‚‡Ú¸. è ‡‚‰‡, ‚ ̇¯ÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË Ë Â‡„Ë Ó‚‡Ú¸ Ï„ÌÓ‚ÂÌÌÓ ÒÎÓÊÌÓ: Ï˚ ‚‰¸ Ì ÏÓÊÂÏ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ ÛÊ Á‡‚Ú ‡. Ä ÔÓÚÓÏÛ fl ·Ó˛Ò¸ ·˚Ú¸ Îfl„Û¯ÍÓÈ ‚ ˝ÚÓÈ Ï‰ÎÂÌÌÓ Ì‡„ ‚‡˛˘ÂÈÒfl ‚Ó‰Â. è ‰ÓÒÚ „‡ÂÚ Ô ÓÙÂÒÒÓ Ë ÓÚ Ô Ó‚‡ÎÓ‚ ‚ Ô‡ÏflÚË, ÓÔ‡Ò‡flÒ¸, ˜ÚÓ ËÌÚ ÂÒ Í ÚÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‚˚Á‚‡Ì ÌÂÓÊˉ‡ÌÌÓ ÚÂÔÎÓÈ ÁËÏÓÈ Ë Ô ÓÔ‡‰ÂÚ Ò Ô ‚˚ÏË Ê ÏÓ ÓÁ‡ÏË „Ó‰ ÒÔÛÒÚfl. óÂÎÓ‚ÂÍ, Í‡Í Ë ÛÔÓÏflÌÛÚ‡fl Îfl„ۯ͇, Ì ‚ ÒË·ı ÓÒÓÁ̇ڸ ÒÚÂÔÂ̸ ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ËÎË ÔÓıÓÎÓ‰‡ÌËfl. Ä Ù‡ÍÚ ÓÒÚ‡ÂÚÒfl Ù‡ÍÚÓÏ:

11 из 12 последних лет были самыми теплыми за всю историю наблюдений за погодой! èÓ ÓÈ ·Â‰Ì˚È ˜ÂÎÓ‚ÂÍ ÒÍÓ Â ̇ȉÂÚ ÍÓÔÂÈÍÛ Ì‡ Ó·˘Â ‰ÂÎÓ, ˜ÂÏ Ó·ÂÒÔ˜ÂÌÌ˚È. í‡Í, Ì ӘÂ̸ ·Óθ¯ËÂ Ë Ì ӘÂ̸ ·Ó„‡Ú˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ Ô Ófl‚Îfl˛Ú ·Óθ¯Â ÔÓÌËχÌËfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Â¯ÂÌËfl „ÎÓ·‡Î¸Ì˚ı Ô Ó·ÎÂÏ. «çÂÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÚ˚» äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·, ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËfl, ÓÚÌ˛‰¸ Ì ËÁ ·Â‰ÒÚ‚Û˛˘Ëı. ч Ë «‰ÓÒÚ‡Ú¸Òfl» ËÏ ÓÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÏÓÊÂÚ ÍÛ‰‡ ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ ‰ Û„ËÏ. çÓ ÔÓ ÓÈ ‚ÓÔ ÓÒ Á‡ÒÚ Â‚‡ÂÚ ‚ „Ó ÎÂ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡, ÍÓÚÓ ÓÏÛ ‚‡ÊÌ ‰ÓÚflÌÛÚ¸ ‰Ó ÍÓ̈‡ Óڂ‰ÂÌÌÓ„Ó Ò Ó͇ Ô Â·˚‚‡ÌËfl Û ‚·ÒÚË, ‡ ÔÓÚÓÏÛ ‚Ó „·‚Û Û„Î‡ ÒÚ‡‚ËÚÒfl Ô Ë̈ËÔ «ÊËÚ¸ Ò„ӉÌfl¯ÌËÏ ‰ÌÂÏ». ïÓÚfl ·˚‚‡˛Ú Ë ‰ Û„ËÂ Ô Ë˜ËÌ˚ ÌÂÛ˜‡ÒÚËfl ‚ Ó·˘ÂÏ ‰ÂÎÂ. ä‡Í Û íÛ ˆËË, Ì‡Ô ËÏ . ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ‚ÒÚ Â˜‡flÒ¸ ÔÓ ÓÈ Ò ÌÂÍÓÂÈ Ó·˙ÂÍÚË‚ÌÓÈ Ô Ó·ÎÂÏÓÈ, íÛ ˆËfl Í‡Í ·Û‰ÚÓ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ô Ó·ÎÂχ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÒfl Ë ·Û‰ÂÚ Ê‰‡Ú¸ Âfi. óÚÓ, ÍÓ̘ÌÓ, Ì ڇÍ! ëÚ ‡Ì‡ ÔÓÚ ‡ÚË· ‚ÔÛÒÚÛ˛ 12 ÎÂÚ Í‡Í ‚ ÔÓÔ˚Ú͇ı ̇ÈÚË Â¯ÂÌË ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓ„Ó ·Û‰Û˘Â„Ó, Ú‡Í Ë ‚ ÔÓÔ˚Ú͇ı ÔÓÌflÚ¸, ˜ÚÓ ·Û‰ÂÚ, ÂÒÎË ÍÎËÏ‡Ú ËÁÏÂÌËÚÒfl ‚ íÛ ˆËË. íÂÏ ‚ ÂÏÂÌÂÏ Ï˚ ÏÓ„ÎË ·˚ Û˜‡ÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ‚˚ ‡·ÓÚÍ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌ˚ı ¯ÂÌËÈ ÒÚ ‡ÌÛ˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. ü ‡·ÒÓβÚÌÓ Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËÂ. lj¸ ˝ÚÓ ‰‡ÂÚ Ì‡Ï ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‡·ÓÚ‡Ú¸ ̇‰ Ô Ó·ÎÂÏÓÈ. Ä Û Ì‡Ò, Í ÒÓʇÎÂÌ˲, ÂÒÚ¸ ÛʇÒ̇fl Ô Ë‚˚˜Í‡ ÌË˜Â„Ó Ì ‰Â·ڸ ‚Ó‚ ÂÏfl (ÒÏÂÂÚÒfl). ü ÚÓÊ ڇÍÓÈ – ‰Â·˛ ‚Ò ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ì˛˛ ÏËÌÛÚÛ.

Киото – это что-то! А в общем, пока ничего è ÓÙÂÒÒÓ ç˛ÁıÂÚ Ñ‡ÎÙÂÒ Ò˜ËÚ‡ÂÚ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‰Ó‚ÓθÌÓ Ò··˚Ï Ë ÒËÏ‚Ó΢Ì˚Ï. É·‚̇fl Â„Ó Á‡‰‡˜‡ –

24

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

tedricen de¤iflecek ve bu de¤ifliklikler dramatik olmayacak. Ya¤mur ve f›rt›nalar›n s›klaflmas› dram olmasa da, orta derecede de¤iflikliklerdir. Sorun, atmosfere b›rak›lan sera etkili gazlar›n azalt›lmas›na ba¤l› olarak bizi hangi olaylar›n bekledi¤idir. Burada Profesör Dalfes çok iyimser de¤il:

Yavafl yavafl ›s›nan sudaki kurba¤a olmaktan korkuyorum “Kurba¤a örne¤ini biliyor musunuz? E¤er bir canl›y› kaynar suya atarsan›z, kendini koruma güdüsüyle hemen z›playacakt›r. E¤er kurba¤ay› so¤uk suya koyarsan›z ve yavafl yavafl ›s›t›rsan›z o olanlar› anlamayacakt›r ve sa¤ kalma flans› yoktur. Problem de hemen tepki verebilmemiz için de¤iflikliklerin bu kadar keskin ve dramatik olmayaca¤›d›r. Gerçi bizim durumumuzda an›nda tepki vermek de zor, çünkü biz at›klar›n sal›nmas›n› yar›n; hemen yar›n durduramay›z. O yüzden yavafl yavafl ›s›nan bu sudaki kurba¤a olmaktan korkuyorum”. Profesör haf›za kayb›yla ilgili uyar›yor; s›cak geçen yaz hemen herkesin ilgisini küresel ›s›nmaya çekti ama sonra gelen k›fl so¤uk geçerse bu ilgi kaybolabilir. ‹nsan, yukar›da bahsedilen kurba¤a gibi ›s›nma veya so¤uman›n derecesini anlayacak durumda de¤il. Fakat bu bir gerçektir.

Son 12 y›l›n 11 y›l› bütün iklim gözlemleri tarihinde en s›cak dönem oldu Bazen fakir bir insan ortak bir dava için paray› zenginden daha çabuk bulur. Aynen bu gibi çok büyük ve zengin olmayan devletler küresel problemlere daha çok duyarl›l›k gösteriyorlar. Kyoto Protokolü’nü “imzalamayan” ABD ve Avustralya hiç de yoksul de¤iller. Küresel ›s›nma onlardan çok di¤erlerinin “pay›na düflecek”. Ama bu problem, çözümü iktidara gelesiye kadar erteleyen hükümetin bo¤az›nda kalacak. Bu nedenle “dün dündür” prensibi köfle tafl› yap›l›yor. Ortak davaya kat›lmaman›n baflka sebepleri de vard›r asl›nda. Mesela Türkiye’de oldu¤u gibi. “Türkiye maalesef bazen böyle objektif bir problemle karfl›laflt›¤› zaman problemin duraca¤›n›, kendisini bekleyece¤ini düflünüyor sanki. Bu elbette böyle de¤il! Ülke enerji gelece¤ine çözüm bulmad›. Türkiye iklim de¤iflirse ne olacak onu anlama

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

‚ӂΘ¸ ‚ Ë„ Û Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·Óθ¯Â ÒÚ ‡Ì, ‚ ÚÓÏ ˜ËÒΠÏÂÌ ‡Á‚ËÚ˚ı. óÚÓ ÏÓÊÂÚ Ò‰Â·ڸ ÒÂȘ‡Ò ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó – ˝ÚÓ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏÓÒÚË ˝Ì „ËË Ë Ò‰Â·ڸ Ëı χÍÒËχθÌÓ ‰ÓÒÚÛÔÌ˚ÏË. è ˘ÂÏ, ‚ ‰‡ÌÌÓÈ ÒËÚÛ‡ˆËË Ì ÒÚÓθ ‚‡ÊÌÓ, ÍÚÓ ÒÚ‡ÌÂÚ Ó·Î‡‰‡Ú¸ ÌÓ‚ÓÈ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÂÈ, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÂÂ Ô ËÏÂÌÂÌË ·Û‰ÂÚ ËÏÂÚ¸ ÒÏ˚ÒÎ ÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ ² ·Û‰ÂÚ ÔÓθÁÓ‚‡Ú¸Òfl ‚ÂÒ¸ ÏË , ÔÓÒÍÓθÍÛ ‚‰¸ ‡ÚÏÓÒÙ ‡ Ӊ̇ ̇ ‚ÒÂı. ëÓÍ ‡˘ÂÌË ‚˚· ÓÒÓ‚ Í „. ̇ χÎ˚È Ô ÓˆÂÌÚ, Ô Â‰ÔËÒ˚‚‡ÂÏ˚È äËÓÚÒÍËÏ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÏ ÒÂȘ‡Ò, – ˝ÚÓ ÚÓθÍÓ Ì‡˜‡ÎÓ. ÇӂΘÂÌÌ˚ ‚ Ë„ Û, Òӄ·ÒÌÓ äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ-2, ‰ÓÎÊÌ˚ ·Û‰ÛÚ ÛÊ „Ó ‡Á‰Ó Ò ¸ÂÁÌ ‡·ÓÚ‡Ú¸ ̇‰ ¯ÂÌËÂÏ Ô Ó·ÎÂÏ˚, ˜ÚÓ·˚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl ·ÓΠÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl ‚˚· ÓÒÓ‚. è ÓÙÂÒÒÓ ‚ˉËÚ ‰‚ Á‡‰‡˜Ë, ÒÚÓfl˘Ë Ô ‰ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚ÓÏ ‚ ·ÎËʇȯÂÈ Ô ÒÔÂÍÚË‚Â: ‚Ó-Ô ‚˚ı, ÓÚ Â¯ËÚ¸Òfl ÓÚ Ô‡ÒÒË‚ÌÓ„Ó ‡‚ÌÓ‰Û¯Ëfl Ë ‚ÁflÚ¸ ÍÛ Ò Ì‡ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏ˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË; ‚Ó-‚ÚÓ ˚ı, ÒÓÁ‰‡Ú¸ ·ÓΠ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ ‚ˉ˚ ˝Ì „ËË. É·‚̇fl Á‡‰‡˜‡ ‰Îfl íÛ ˆËË – Ô ËÎÓÊËÚ¸ ÛÒËÎËfl ‰Îfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ÔÓÚÂ̈ˇθÌ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏÓÈ ˝Ì „ËË: Ú χθÌ˚ı, ÒÓÎ̘Ì˚ı, ‚ÂÚ flÌ˚ı, ÔÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ ÓÌË Û Ì‡Ò ËϲÚÒfl, ÌÓ Ì ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ‚ ‰ÓÎÊÌÓÈ Ï Â. à ÔÓ‰ÛχÈÚÂ: ‚‰¸ ͇ÍÓÈ Ò‡Ï˚È ˜ËÒÚ˚È ÔÛÚ¸ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡

YAZ , SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

˝Ì „ËË? çÛ, ͇ÍÓÈ?! ùÍÓÌÓÏËfl! ç ‡ÒÚ ‡˜Ë‚‡Ú¸ Âfi ‚ÔÛÒÚÛ˛ – ‚ÓÚ Í‡ÍÓ‚ ëÄåõâ ˜ËÒÚ˚È ÔÛÚ¸! è ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ ÚÓ‚‡ ˚, Á‡Ú ‡˜Ë‚‡fl „Ó ‡Á‰Ó ÏÂ̸¯Â ˝Ì „ËË, ˜ÂÏ Ï˚ Ú ‡ÚËÏ Ò„ӉÌfl. íÓ ÂÒÚ¸ Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ë Ì‡Û˜ËÚ¸Òfl ÒÓı ‡ÌflÚ¸ ˝Ì „˲, Ë Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸ Âfi ‰ Û„ËÏ ÔÛÚÂÏ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ‰‚Ûı Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌËflı. ÇÓÓ·˘Â ‚ íÛ ˆËË Ï˚ Ó˜Â̸ ̽ÍÓÌÓÏÌÓ ‡ÒıÓ‰ÛÂÏ ˝Ì „˲. ч ‰‡ÊÂ Û ÏÂÌfl ‰Óχ. ã˛‰Ë ËÒÔÓθÁÛ˛Ú Ó„ ÓÏÌÓ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ˝ÎÂÍÚ Ë˜ÂÒÚ‚‡, ‚ ˜ÂÏ ÌÂÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË!

gayretlerinde bofl yere 12 y›l kaybetti. Bununla beraber biz Kyoto Protokolü kat››mc›lar›n›n ortak çözümler bulmas›na kat›labilirdik. Ben kesinlikle imzalanmas›ndan yanay›m. Çünkü bu, problemin üzerinde çal›flma imkan› veriyor. Ama bizim hiçbir ifli zaman›nda yapmama gibi korkunç bir al›flkanl›¤›m›z var (gülüyor). Ben de böyleyim, her fleyi son dakikada yapar›m.”

Засухи или наводнения?

Profesör Nüzhet Dalfes Kyoto Protokolü’nün yeterince zay›f ve sembolik oldu¤unu düflünüyor. Bafll›ca görevi, az geliflmifller de olmak üzere daha çok ülkeyi oyuna çekmek. ‹nsanl›k ne yapabilir flimdi, kendini yenileyen enerji teknolojisi yaratmak ve onu maksimum elde edilebilir k›lmak. Bu durumda yeni teknolojinin sahibinin kim olaca¤› önemli de¤il, teknolojiyi bütün dünya kulland›¤› zaman bir anlam› olacak. Herkesin üstündeki atmosfer tektir çünkü. y›l›na kadar emisyonun Kyoto Protokolü’nün öngördü¤ü en küçük orana düflürülmesi sadece bafllang›çt›r. Kyoto ‹kinci Yükümlülük dönemi gere¤i kat›l›mc› ülkeler dünyan›n sal›n›mlar›n› ciddi bir flekilde azaltmay› baflarmas› için proble-

ç‡Á˚‚‡fl Ò·fl ‡ÎËÒÚÓÏ, Ô ÓÙÂÒÒÓ ÔÓ‰˜Â ÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ Ì ‚ ËÚ ‚ ϘÚ˚, ÒΉӂ‡ÚÂθÌÓ, Ì‡Ï Ô Ë‰ÂÚÒfl ̇ۘËÚ¸Òfl ÊËÚ¸ ‚ ÌÓ‚˚ı ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚Ëflı. ä ÌËÏ Ì‡‰Ó ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl. èÓ‰„ÓÚÓ‚ËÚ¸Òfl Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Û Ó‚Â̸ ÏÓ fl ÔÓ‰ÌËÏÂÚÒfl Í ÍÓÌˆÛ ÒÚÓÎÂÚËfl ̇ ÒÏ. Ä ˝ÚÓ «Ó·ÂÒÔÓÍÓËÚ» ÌÂÍÓÚÓ ˚ı β‰ÂÈ Ë ÌÂÍÓÚÓ ˚ ÒÚ ‡Ì˚. ꇂÌÓ Í‡Í Ë ‚ÓÁ Óү ˜ËÒÎÓ ¯ÚÓ ÏÓ‚, ÎÂÒÌ˚ı ÔÓʇ Ó‚ Ë Ú‡Í ‰‡ÎÂÂ. ÑÎfl íÛ ˆËË Ë ÓÍ Ûʇ˛˘Â„Ó Â„ËÓ̇ ̇˷ÓΠ‚‡ÊÌ˚Ï ·Û‰ÛÚ ‚Ó‰Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË. å˚ Ò˜ËÚ‡ÂÏ: Û Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ÒÌ„ – Á̇˜ËÚ Ï˚ ·Ó„‡Ú‡fl ‚Ó‰ÓÈ ÒÚ ‡Ì‡. ä ÍÓÌˆÛ ÒÚÓÎÂÚËfl ‚ÒÂÈ ÒÚ ‡Ì ÒΉÛÂÚ ÓÊˉ‡Ú¸ ÒÓÍ ‡˘ÂÌËfl Á‡Ô‡ÒÓ‚ ‚Ó‰˚ ̇ Ô ÓˆÂÌÚÓ‚.

Kyoto’nun flimdilik hiç bir anlam› yok

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Подумайте: ведь какой самый чистый путь производства энергии? Ну, какой?! Экономия! Не растрачивать её впустую – вот каков САМЫЙ чистый путь! Производить товары, затрачивая гораздо меньше энергии, чем мы тратим сегодня. Düflünün, en temiz enerji üretim yolu hangisidir? Evet, hangisi? KORUMAKTIR! Onu bofl yere harcamamak en temiz yoldur. Bugün harcad›¤›m›zdan çok daha az enerji tüketerek üretim yapmak. ëåà β·flÚ · ÓÒ‡Ú¸Òfl ÒÎÓ‚‡ÏË ‚ Ӊ «íÛ ˆËfl ˜Â ÂÁ ÒÚÓ ÎÂÚ ÒÚ‡ÌÂÚ ÔÛÒÚ˚ÌÂÈ». í‡ÍÓÈ ÔÓ‰ıÓ‰ ÌÂÔ ËÂÏÎÂÏ ‰Îfl Û˜ÂÌ˚ı. íÛ ˆËfl – ÒÚ ‡Ì‡ Ò Ó˜Â̸ ‡ÁÌ˚ÏË ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏË Â„ËÓ̇ÏË. à ÍÓ„‰‡ Ï˚ „Ó‚Ó ËÏ Ó ÍÓÌÍ ÂÚÌÓÏ ‡ÈÓÌÂ, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ó· ‡˘‡Ú¸ ‚ÌËχÌË ̇ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‰ÂÚ‡ÎÂÈ. å˚ ‰ÓÎÊÌ˚ ˜ÂÚÍÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸, ͇ÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ ͇ÍÓÏ Â„ËÓÌÂ Ì‡Ò Ê‰ÛÚ. å˚ ıÓÚËÏ Ò‰Â·ڸ ËÌÙÓ Ï‡ˆË˛ ‰ÓÒÚÛÔÌÓÈ ‰Îfl ‚ÒÂı. ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ Ò· ‡Á‚ËÚË ‡Á΢Ì˚ı ÒˆÂ̇ Ë‚, ˜ÚÓ·˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‚ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËË Ò ÌËÏË. ë Á‡ÒÛı‡ÏË ‚Ò ¸ÂÁ ÒÚÓÎÍÌÛÚÒfl ˛„ Ë ˛„Ó-‚ÓÒÚÓÍ ÒÚ ‡Ì˚. çÛ, ‡ Ò‚ ӂÓÒÚÓÍÛ ÌÛÊÌÓ Ê‰‡Ú¸ ‰ÓʉÂÈ Ë Ì‡‚Ó‰ÌÂÌËÈ. Ç ‰‡Ì˚È ÏÓÏÂÌÚ Ô ÓÙÂÒÒÓ Ë Â„Ó ÍÓÎÎÂ„Ë ‡·ÓÚ‡˛Ú ̇‰ Ô ÓÂÍÚÓÏ ‰Îfl ÚÛ ÂˆÍÓ„Ó Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡, ÒÚ‡ ‡flÒ¸ ‚˚‚ÂÒÚË ÙÓ ÏÛÎ˚ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ËÁÏÂÌÂÌËÈ. è Ë ˝ÚÓÏ Û˜fiÌ˚È ÔÓ‰˜Â ÍË‚‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÓÌË ‚·‰Â˛Ú ÒËÚÛ‡ˆËÂÈ ÚÓθÍÓ Ì‡ 90 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚. çÓ ÂÒÚ¸ ¢ 10 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚË – ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl, ÌÓ ˜ÚÓ ÒÂȘ‡Ò ÌËÍÚÓ Ì ‚ ÒË·ı Ô Â‰Ò͇Á‡Ú¸.

Покупать ли страховку? ùÚÓ ˜ÚÓ-ÚÓ ‚ Ӊ ÔÓÍÛÔÍË ÒÚ ‡ıÓ‚ÍË. Ö˘Â Ó‰Ì‡ ‡Ì‡ÎÓ„Ëfl. äÓ„‰‡ Ú˚ ‚˚ÂÁʇ¯¸ ̇ ‰Ó Ó„Û, Ú˚ ÔÓÍÛԇ¯¸ ÒÚ ‡ıÓ‚ÍÛ Ì ËÁ-Á‡ 99 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚, ‡ ‡‰Ë 1 Ô ÓˆÂÌÚ‡. à ˝ÚÓ ÏÛ‰ Ó ¯ÂÌËÂ. å˚ ÒÂȘ‡Ò ‰ÓÎÊÌ˚ Á‡ÒÚ ‡ıÓ‚‡Ú¸Òfl ÓÚ Ì‡¯Ëı 10 Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌÓÒÚË. éÚ ÒÓ·˚ÚËÈ, ÍÓÚÓ ˚ ÌÂ Ô ÓËÁÓȉÛÚ Ó·flÁ‡ÚÂθÌÓ, ÌÓ ÏÓ„ÛÚ Ô ÓËÁÓÈÚË. lj¸ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ‡·ÒÓβÚÌÓ ËÒÍβ˜ËÚ¸ ‚ÓÁÏÓÊÌÓÒÚ¸ ‰Ó ÓÊÌÓ„Ó Ô ÓËÒ¯ÂÒÚ‚Ëfl. çÓ ÂÒÎË Û Ú·fl χ¯Ë̇ ·ÂÁ Ò‚ÂÚ‡ ËÎË ËÏÂÂÚ ‰ Û„ËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚, Ú˚ Û‚Â΢˂‡Â¯¸ ËÒÍ. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, ÂÒÎË ‰‡ÊÂ Û Ú·fl ËÒÍβ˜ËÚÂθ̇fl χ¯Ë̇, ˝ÚÓ Ì Á̇˜ËÚ, ˜ÚÓ ‚Ò ‚ÓÍ Û„ Ú·fl Ú‡ÍË ÊÂ. Ç Ì‡¯ÂÈ ÒËÚÛ‡ˆËË – Í‡Í Ì‡ ‰Ó Ó„Â: ÏÌÓ„Ó ˜Â„Ó ÏÓÊÂÚ ÒÎÛ˜ËÚ¸Òfl! Ç Ó·˘ÂÏ, Ï˚ ‰ÓÎÊÌ˚ Ì ÚÓθÍÓ Ô Ë‚ÂÒÚË ‚ ÔÓ fl‰ÓÍ Ò‚ÓÈ ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ, ÌÓ Ë ÔÓÏÓ˜¸ ‰ Û„ËÏ. ç‡ ˝ÚÓÈ Ô·ÌÂÚ Ï˚ ‚Ò ‚ Ó‰ÌÓÈ ÎÓ‰ÍÂ! I

26

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

min üzerinde daha ciddi çal›flacaklar. Profesör önümüzdeki yüzy›l›n ilk yar›s›nda insanl›¤›n önünde iki hedef görüyor; ilk önce pasif bak›fl aç›s›ndan uzaklafl›p enerji kaynaklar›n›n yenilenmesine yönelmek, ikinci olarak da enerjiyi en iyi yöntemle tedarik etmek: “Türkiye’nin en önemli hedefi; ülkemizin yenilenen enerji kaynaklar› potansiyelini kullanmaya gayret etmesi, termal, günefl, rüzgar, bu enerji kaynaklar› bizde var ve yeterli ölçüde kullan›lm›yorlar. Düflünün, en temiz enerji üretim yolu hangisidir? Evet, hangisi? KORUMAKTIR! Onu bofl yere harcamamak, EN temiz yoldur. Bugün harcad›¤›m›zdan çok daha az enerji tüketerek üretim yapmak. Yani, biz ayn› zamanda enerjiyi korumay› ö¤renmeli onu baflka yollarla üretmeliyiz. ‹ki yönlü oynamal›y›z. Türkiye’de enerjiyi hiç de tutumlu kullanm›yoruz. Benim evde bile, eflim, k›z›m! ‹nsanlar ihtiyaçlar› olmad›¤› hâlde çok ›fl›k kullan›yorlar.”

Peki, kurakl›k m›, su bask›nlar› m›? Kendine realist diyen Profesör hayal dünyas›na inanmad›¤›n› belirtiyor. Anlafl›lan yeni iklim flartlar›nda yaflamaya al›flmam›z gerekiyor. Bu flartlara haz›rlanmak gerekir ama. Deniz seviyelerinin yüzy›l›n sonuna do¤ru 50–60 cm yükselece¤ine al›flmak gerek. Bu baz›lar›n› ve baz› ülkeleri “endiflelendiriyor”. Ayn› flekilde artan f›rt›na, orman yang›nlar› v.d. Su kaynaklar› Türkiye ve bölge için en önemli fley olacakt›r:

bir ülkedir. Belli bir bölgeyi konufltu¤umuz zaman birçok detaya dikkat etmek zorunday›z. Bizi hangi bölgede hangi de¤iflikliklerin bekledi¤ini net olarak göz önüne getirmeliyiz. Biz bilginin herkese ulaflmas›n› sa¤lamak istiyoruz. ‹nsanlar uygun bir flekilde davranmak için senaryolar›n geliflimini bilmeliler.” Ülkenin güneydo¤usu ciddi bir flekilde kurakl›kla yüz yüze gelecektir. Kuzey do¤unun ise ya¤mur ve su bask›nlar›n› beklemesi gerekiyor. Profesör ve çal›flma arkadafllar› flu an hükümet için bir proje üzerinde çal›fl›yor, iklim de¤iflikli¤inin bafll›ca formüllerini ortaya ç›karmaya çal›fl›yorlar. Bilim adam› bilgi alanlar›n›n yüzde 90’n› kapsad›¤›n› belirtiyor. Olaca¤› düflünülen fleylerin bilinmeyen %10’unu flu an kimse önceden söyleme gücünde de¤il:

Sigorta poliçesi mi alsak? “Bir nevi sigorta poliçesi almak gibi bir fleydir bu. Bir örnek daha. Yola ç›kt›¤›n zaman sigorta poliçesini %99 ihtimal için de¤il, %1 için al›rs›n. Bu ak›ll› bir karard›r. fiimdi kendimizi bizim meçhul %10’a karfl› sigortalatmam›z gerek. Mutlaka gerçekleflecek olaylara karfl› de¤il, gerçekleflebilecek olaylara karfl›. Çünkü kaza ihtimalini yok saymak mümkün de¤il, fakat e¤er araban›n farlar› yoksa veya baflka bir problemi varsa riski büyütmüfl olursun. Senin araban özel bir arabaysa, bu çevrendeki herkesin arabas› da öyledir demek de¤ildir. Bizim durumumuz da yol durumu gibi. Çok fley olabilir bu da sorumluluktur! Biz sadece kendi arabam›za çekidüzen vermek zorunda de¤iliz. Bu gezegende baflkalar›n›n da demir atlar›na bak›m yapmalar› için yard›mc› olmal›y›z. Zira hepimiz ayn› gemideyiz! I

“Bizde kar var o zaman su kaynaklar› bak›m›ndan zengin bir ülkeyiz diye düflünüyoruz.” Kitle iletiflim araçlar› “Türkiye yüz y›l sonra çöl olacak” cümlesini kullanmay› çok seviyor. Böyle bir yaklafl›m bilim adamlar› için son derece iticidir: “Türkiye çok farkl› iklim bölgeleri olan

ЛЕТО , 25 НОМЕР

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Почему Киотский протокол не интересен Америке? Алексей Кафтан Журналист (Украина).

Kyoto Protokolü Amerika için neden ilginç de¤il? Aleksey Kaftan Gazeteci (Ukrayna).

‡˜‡ÎÓ ÍÓ̈‡ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍÓÈ ˆË‚ËÎËÁ‡ˆËË Ì‡Á̇˜ÂÌÓ Ì‡ „. éÚ ˝ÚÓ„Ó Ô Â‰Ò͇Á‡ÌËfl ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÓÚχıÌÛÚ¸Òfl (χÎÓ ÎË Ëı ·˚ÎÓ ‚ ËÒÚÓ ËË?), ÂÒÎË ·˚ Ì ÌÂÔ ËflÚÌ˚È ‰Îfl ÒÍÂÔÚË͇ Ì˛‡ÌÒ. ùÚ‡ ‰‡Ú‡ Ì ËÏÂÂÚ ÌË Ï‡ÎÂÈ¯Â„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËfl ÌË Í „‡‰‡Î͇Ï, ÌË Í ‡ÒÚ ÓÎÓ„‡Ï. é̇ ‚ÁflÚ‡ ËÁ ÓÙˈˇθÌÓ„Ó ‰ÓÍ·‰‡ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ÒÂ͈ËË ÔÓ Ô Ó·ÎÂÏ‡Ï ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô Ë ééç. ùÍÒÔ Ú˚ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ô Ë¯ÎË Í ‚˚‚Ó‰Û, ˜ÚÓ, ÂÒÎË ÌÂ Ô ËÌflÚ¸ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı Ï , ÔÓÒΠ˝ÚÓÈ ‰‡Ú˚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í ÌÂÓ· ‡ÚËÏ˚Ï ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏ. Ç˚‚Ó‰˚ Û˜ÂÌ˚ı ÌÂÛÚ¯ËÚÂθÌ˚. ÇÓ-Ô ‚˚ı, Í ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ Ô ËÎÓÊËÎË ÛÍÛ Ì ÚÓθÍÓ ‚˚ÒÓÍÓ ‡Á‚ËÚ˚Â Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡, ÌÓ Ë ÒÚ ‡Ì˚ Ò ‡Á‚Ë‚‡˛˘ÂÈÒfl ˝ÍÓÌÓÏËÍÓÈ. ÇÓ-‚ÚÓ ˚ı, ÓÚ ÙËÎ¸Ú Ó‚ ̇ Á‡‚Ó‰ÒÍËı Ú Û·‡ı ÔÓθÁ˚ χÎÓ – ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ ¯ÂÌËfl ‰Îfl ·Ó ¸·˚ Ò Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ÏË „‡Á‡ÏË ‚ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÓÏ Ë Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÓÏ ÒÂÍÚÓ ‡ı. è ˘ÂÏ, ‡Á ‡·ÓÚ͇ Ë ‚̉ ÂÌË ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ Ó·ÓȉÛÚÒfl ‚ «ÒÍ ÓÏÌÛ˛» ÒÛÏÏÛ 16 Ú ËÎÎËÓÌÓ‚ ‰Óη Ó‚! à ıÓÚfl Ö‚ ÓÒÓ˛Á Ò „Ó ‰ÓÒÚ¸˛ Á‡fl‚ÎflÂÚ Ó Ì‡Ï ÂÌËË ‰Ó „. ÒÌËÁËÚ¸ Û Ó‚Â̸ ‚˚· ÓÒÓ‚ ÓÒÌÓ‚ÌÓ„Ó Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó „‡Á‡ – Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó – ̇ 20%, ˝ÚÓ„Ó ÒÎ˯ÍÓÏ Ï‡ÎÓ, ˜ÚÓ·˚ ËÒÔ ‡‚ËÚ¸ ÒËÚÛ‡ˆË˛. lj¸ ̇ ‰Óβ Ö‚ ÓÔ˚ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ‚ÒÂ„Ó ¯ÂÒÚ¸ Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ÓÚ Ó·˘Â„Ó Ó·˙Âχ ‚˚· ÓÒÓ‚ ˝ÚÓ„Ó ‚¢ÂÒÚ‚‡. ч Ë Ò‡ÏËÏ Â‚ ÓÔÂȈ‡Ï, ‚ˉËÏÓ, ÔӉ̇‰ÓÂÎÓ ·˚Ú¸ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÒÓ‚ÂÒÚ¸˛ ÏË ‡. à ıÓÚfl É χÌËfl,

ç

28

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ò‚ˆËfl Ë Ñ‡ÌËfl Ô Â‰Î‡„‡ÎË ·ÓΠÒÚ Ó„Ó ҇ÏÓÓ„ ‡Ì˘ÂÌËÂ, ëÓ‚ÂÚ ÏËÌËÒÚ Ó‚ Öë ¯ËÎ: Ö‚ ÓÔ‡ ·Û‰ÂÚ · ‡Ú¸ ̇ Ò·fl ÒÚÓθ ‡Ï·ËˆËÓÁÌ˚ ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÚÓθÍÓ ‚ ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â, ÂÒÎË ‡Ì‡Îӄ˘Ì˚ Ï ˚ Ô ËÏÛÚ ‰ Û„Ë Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸Ì˚ ÒÚ ‡Ì˚, ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ ëòÄ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, LJ¯ËÌ„ÚÓÌ ‚Ó‚Ò Ì „Ó ËÚ Ê·ÌËÂÏ ÔÓ‰‰Â ÊË‚‡Ú¸ ‚ ÓÔÂÈÒÍË ËÌˈˇÚË‚˚.

Положение Китая не отличается от США ïÓÚfl ëòÄ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓΠ¢ ‚ „., ˝ÚÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ Ú‡Í Ë Ì ·˚Î ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡Ì ëÂ̇ÚÓÏ, ‡ ÔÓÒÎÂ Ô ËıÓ‰‡ Í ‚·ÒÚË ÑÊÓ ‰Ê‡ ÅÛ¯‡Ï·‰¯Â„Ó Â„Ó ‡‰ÏËÌËÒÚ ‡ˆËfl ‚ÓÓ·˘Â ÓÚ͇Á‡Î‡Ò¸ ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ÔÓÎÓÊÂÌËfl ˝ÚÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË. ÅÂÎ˚È ‰ÓÏ Ò˜ÂÎ, ˜ÚÓ ‰Ó„Ó‚Ó Ì‡ÌÂÒÂÚ Ò ¸ÂÁÌ˚È Û‰‡ ÔÓ ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ ÚflÊÂÎÓÈ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË. ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÔÓ ÛÒÎÓ‚ËflÏ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ· ëòÄ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â Ò‚ÓÂ„Ó Ô ËÒÓ‰ËÌÂÌËfl, ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚ÎË ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ‚˚· ÓÒÓ‚ ̇ 7%, ˜ÚÓ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ·Óθ¯Â Ò Â‰ÌÂ„Ó ÔÓ͇Á‡ÚÂÎfl ‰Îfl ÓÒڇθÌ˚ı Ë̉ÛÒÚ Ë‡Î¸ÌÓ ‡Á‚ËÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ (5%). ëÎÂ‰Û˛˘ËÏ ‡ „ÛÏÂÌÚÓÏ ÒÚ‡ÎÓ ÚÓ, ˜ÚÓ Ì‡ äËÚ‡È, ÍÓÚÓ ˚È fl‚ÎflÂÚÒfl ‚ÚÓ ˚Ï Í ÛÔÌÂȯËÏ Á‡„ flÁÌËÚÂÎÂÏ ‡ÚÏÓÒÙ ˚ ̇ Ô·ÌÂÚÂ, ÌË͇ÍË ӄ ‡Ì˘ÂÌËfl ÍÓÌ‚Â̈ËÂÈ Ì ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌflÎËÒ¸. ç‡ÍÓ̈, ·˚ÎÓ Á‡fl‚ÎÂÌÓ, ˜ÚÓ Ó‰ÌÓÁ̇˜Ì˚ı ‰Ó͇Á‡ÚÂθÒÚ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚË Ô ÓˆÂÒÒ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÓÚ Ó·˙Âχ ‚˚ ‡·ÓÚ‡ÌÌ˚ı „‡ÁÓ‚ ÌÂÚ. ÇÔÓÒΉÒÚ‚ËË ‚Ò Ê Ó͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Ú‡Í‡fl Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ¸

nsanl›k medeniyetinin sonunun bafllang›c› olarak y›l› saptand›. fiüpheci için hofl olmayan bir nüans olmasa, bu tahmin görmezden gelinebilir (tarihte böyleleri az de¤ildir). Bu tarihin kâhinlerle, astrologlarla en ufak bir ilgisi yoktur. BM bünyesindeki Uluslararas› ‹klim De¤iflikli¤i Paneli’nin resmi belgesinden al›nd› bu tarih. Kurumun uzmanlar›, e¤er gerekli önlemler al›nmazsa bu tarihten sonra küresel ›s›nman›n geri dönülmez sonuçlar›n›n olaca¤› sonucuna vard›lar. Bilim adamlar›n›n vard›¤› sonuçlar iç aç›c› de¤il. Evvela iklim de¤iflikli¤ine yaln›z sanayileflmifl ülkeler de¤il, ekonomileri geliflmekte olan ülkeler de imza att›lar. ‹kinci olarak da fabrika bacalar›ndaki filtrelerin çok faydas› yok, enerji ve ulafl›m sektörlerinde sera gazlar›yla mücadelede etkili çözümler gerek. Bu arada gerekli teknolojinin gelifltirilmesi ve uygulanmas› 16 trilyon gibi “mütevaz›” bir miktara mal olacak.

‹

Avrupa Birli¤i her ne kadar y›l›na kadar sera gazlar›n›n temeli olan karbon at›klar› seviyesini %20’ye kadar düflürmeyi düflündü¤ünü gururla bildiriyorsa da, durumu düzeltmek için bu çok az. Çünkü bu maddenin at›klar›n›n toplam hacminden Avrupa’n›n pay›na sadece yüzde alt› düflüyor. Galiba Avrupal›lar da dünyan›n çevre vicdan› olmaktan b›kt›lar. Almanya, ‹sveç ve Danimarka daha sert bir s›n›rlama getirilmesini teklif ettilerse de, AB Bakanlar Konseyi ancak benzer tedbirleri di¤er geliflmifl ülkeler de; öncelikle ABD almas› du-

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÛÂÚ, Ë ÅÂÎÓÏÛ ‰ÓÏÛ Ó ÌÂÈ Ô ÂÍ ‡ÒÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, Ӊ̇ÍÓ ËÒÒΉӂ‡ÌËfl ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı Û˜ÂÌ˚ı, ÔÓÒ‚fl˘ÂÌÌ˚ ˝ÚÓÈ ÚÂχÚËÍÂ, Ì ‰ÍÓ ÔÓ‰‚ „‡ÎËÒ¸ ˆÂÌÁÛ Â ‚ Û„Ó‰Û ÓÙˈˇθÌÓÈ ÔÓÁˈËË. Ç ÂÁÛθڇÚ ‚ ÍÓÌˆÂ Ô Ó¯ÎÓ„Ó „Ó‰‡ ‚ÒÔ˚ıÌÛÎ Ò͇̉‡Î, ÍÓÚÓ ˚È, Û‚˚, Ì Á‡ÒÚ‡‚ËΠLJ¯ËÌ„ÚÓÌ Ô ÂÒÏÓÚ ÂÚ¸ Ò‚Ó ÏÌÂÌËÂ. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, ëòÄ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ ‚ ÓÔÔÓÁˈËË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌ˲ Í ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Û Ò‚ÓËı ‰ ÛÁÂÈ, Ô Âʉ ‚ÒÂ„Ó Â‚ ÓÔÂÈÒÍËı. чÊ ҇Ï˚ ·ÎËÁÍË ÒÓ˛ÁÌËÍË ëòÄ – ÇÂÎËÍÓ· ËÚ‡ÌËfl, üÔÓÌËfl Ë ä‡Ì‡‰‡ – ‚ ÍÓ̘ÌÓÏ ËÚÓ„Â Ô ËÒÓ‰ËÌËÎËÒ¸ Í äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ. åÂÊ‰Û ÚÂÏ, ͇̇‰ˆÂ‚ ÔÓÁˈËfl ÒÓÒ‰ÂÈ Á‰Ó Ó‚Ó Ó„Ó ˜Ë·. ä‡Ì‡‰ÒÍË ÍÓÏÔ‡ÌËË, ‚˚ÌÛʉÂÌÌ˚ ‚Í·‰˚‚‡Ú¸ Ò ¸ÂÁÌ˚Â Ò Â‰ÒÚ‚‡ ‚ ÛÏÂ̸¯ÂÌË ‚ ‰ÌÓÒÚË Ò‚ÓËı Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚, ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ÏÂÌ ÍÓÌÍÛ ÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·Ì˚ÏË, ˜ÂÏ Ëı ‡Ï Ë͇ÌÒÍË ÍÓÎ΄Ë, Ì ҂flÁ‡ÌÌ˚ äËÓÚÒÍËÏ Ô ÓÚÓÍÓÎÓÏ. Ç ˜‡ÒÚÌÓÒÚË, Ó͇Á‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ Í‡Ì‡‰ˆ‡Ï ‚˚„Ó‰ÌÂÂ Ô Ó‰‡‚‡Ú¸ „‡Á ‰Îfl ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı ˝ÎÂÍÚ ÓÒڇ̈ËÈ Ë ÔÓÍÛÔ‡Ú¸ Ô ÓËÁ‚‰ÂÌÌÛ˛ ËÏË ˝Ì „˲, ÌÂÊÂÎË Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚ¸  ̇ Ò‚ÓÂÈ Ú ËÚÓ ËË.

Россия подписала протокол. Дело – за США èÓÒΠÚÓ„Ó, Í‡Í Ë êÓÒÒËfl Ô ËÒÓ‰ËÌË·Ҹ Í Ô ÓÚÓÍÓÎÛ, ëòÄ

YAZ , SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Хотя Евросоюз с гордостью заявляет о намерении до г. снизить уровень выбросов основного парникового газа – углекислого – на 20%, этого слишком мало, чтобы исправить ситуацию. Avrupa Birli¤i her ne kadar y›l›na kadar sera gazlar›n›n temeli olan karbon at›klar› seviyesini %20’ye kadar düflürmeyi düflündü¤ünü gururla bildiriyorsa da, durumu düzeltmek için bu çok az. Ù‡ÍÚ˘ÂÒÍË ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ ‚ Ó‰ËÌÓ˜ÂÒÚ‚Â. Ö‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË «ÊÂÒÚÍËÏË» ÒÚÓ ÓÌÌË͇ÏË ‡Ï Ë͇ÌÒÍÓÈ ÎËÌËË Ò Â‰Ë Í ÛÔÌ˚ı ‰Â ʇ‚ ÓÒÚ‡ÎËÒ¸ Ä‚ÒÚ ‡ÎËfl Ë ë‡Û‰Ó‚Ò͇fl Ä ‡‚Ëfl. è ‚‡fl Ì ıÓ˜ÂÚ ‰‡‚‡Ú¸ ÙÓ Û ‰‡Î¸Ì‚ÓÒÚÓ˜Ì˚Ï ÍÓÌÍÛ ÂÌÚ‡Ï Ò‚ÓËı Ô Â‰Ô ËflÚËÈ. éÒÌÓ‚Û ˝ÍÓÌÓÏËÍË ÔÓÒΉÌÂÈ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ ˝ÍÒÔÓ Ú ˝Ì „ÓÌÓÒËÚÂÎÂÈ, ˜ÚÓ Ù‡ÍÚ˘ÂÒÍË ÒÚ‡‚ËÚ Â ‚ Ó‰ËÌ fl‰ Ò ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏËÒfl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ÏË. ä ËÚËÍË ÅÛ¯‡ ÓÚϘ‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ Á̇˜ËÚÂθÌÓÈ Ï  ÔÓÁˈËfl Ô ÂÁˉÂÌÚ‡ Ó·˙flÒÌflÂÚÒfl ‚ÎËflÌËÂÏ Ú ‡ÌÒ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÌÂÙÚflÌ˚ı ÍÓÏÔ‡ÌËÈ, ÍÓÚÓ ˚ ‚ÎÓÊËÎË Á̇˜ËÚÂθÌ˚Â Ò Â‰ÒÚ‚‡ ‚ Â„Ó ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ. ëÛÏχ «ÌÂÙÚflÌ˚ı» ÔÓÊ ڂӂ‡ÌËÈ Ì‡ ËÁ·Ë ‡ÚÂθÌÛ˛ ͇ÏÔ‡Ì˲ ÂÒÔÛ·ÎË͇̈‚ ‚ „. Ô Â‚˚ÒË· 25

rumunda üzerine onurlu yükümlülükleri alaca¤›na karar verdi. Hâlbuki Washington Avrupa’n›n inisiyatifini desteklemek için can atm›yor.

Çin’in durumu ABD’den farks›z ABD Kyoto Protokolü’nü daha y›l›nda imzalam›fl da olsa, Senato onaylamad› bir türlü. ‹ktidara George Bush’un gelmesinden sonra yönetim bu anlaflman›n hükümlerini yerine getirmekten tamamen kaçt›. Beyaz Saray anlaflman›n Amerika’n›n a¤›r sanayisine ciddi darbeler vuraca¤›n› düflündü. Gerçekten ABD’nin kat›lmas› durumunda Kyoto Protokolü anlaflmas›na göre at›k miktar›n› %7’ye kadar düflürmesi gerekir. Bu da, di¤er geliflmifl

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

29

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

В Белом доме полагают, что нашли лучший путь решения проблемы, поскольку не противопоставляют промышленный рост сохранению окружающей среды. ÏÎÌ ‰ÓÎÎ. Ç ˜ËÒÎÂ Í ÛÔÌÂȯËı ÒÔÓÌÒÓ Ó‚ ÅÛ¯‡ Ó͇Á‡ÎËÒ¸ Ú‡ÍË „Ë„‡ÌÚ˚, Í‡Í British Petroleum-Amoco Ë Exxon-Mobil. Ä ÔÓ ‰‡ÌÌ˚Ï ËÒÒΉӂ‡ÚÂθÒÍÓÈ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË «ñÂÌÚ Á‡ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ», ‚ ÚÓÏ Ê „Ó‰Û ÌÂÙÚflÌ˚ ÍÓÏÔ‡ÌËË ÔÓÚ ‡ÚËÎË Ì‡ ÓÔ·ÚÛ ‚‡¯ËÌ„ÚÓÌÒÍËı ÎÓ··ËÒÚÓ‚ ¢ ÔÓ fl‰Í‡ 50 ÏÎÌ. ÇÔ Ó˜ÂÏ, Ëı Û·˚ÚÍË ·˚ÎË ·˚ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ·Óθ¯Â, ÂÒÎË ·˚ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‚Ò Ê ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡ÎË. lj¸ ‚ ˝ÚÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ‚ ‰Ó΄ӂ ÂÏÂÌÌÓÈ Ô ÒÔÂÍÚË‚Â Ô Ó„ÌÓÁË Ó‚‡ÎÓÒ¸ ÒÌËÊÂÌË ˆÂÌ Ì‡ ÌÂÙÚ¸ ‚ Ò‚flÁË Ò Ô ÂÓ ËÂÌÚ‡ˆËÂÈ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ ̇ ·ÓΠ˝ÍÓÎӄ˘Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË. é· ‡˘‡ÂÚ Ì‡ Ò·fl ‚ÌËχÌËÂ Ë ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ ‡Ï Ë͇ÌÒÍËÈ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÈ ËÒÚ·Î˯ÏÂÌÚ Ú ‡‰ËˆËÓÌÌÓ Ô ÓÚË‚ËÚÒfl ˉ ÒÓÁ‰‡ÌËfl ÏÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓÈ ÒËÒÚÂÏ˚, ÓÒÌÓ‚‡ÌÌÓÈ Ì‡ ¯Ë ÓÍËı ÍÓÎÎÂÍÚË‚Ì˚ı ‰Ó„Ó‚Ó ‡ı, ÔÓÒÍÓθÍÛ, ÔÓ Â„Ó ÏÌÂÌ˲, ÓÌË ÏÓ„ÛÚ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÚ¸ ÒÓ·ÓÈ Û„ ÓÁÛ ÒÛ‚Â ÂÌËÚÂÚÛ ëòÄ. í‡Í‡fl ÔÓÁˈËfl ÓÔ‡Ò̇, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÏÓÊÂÚ Ô Ë‚ÂÒÚË Í ÚÓÏÛ, ˜ÚÓ Ï‡ÒÒÓ‚˚ ̇ Û¯ÂÌËfl ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı Ó·flÁ‡ÚÂθÒÚ‚ ÒÚ‡ÌÛÚ Ó·˚˜ÌÓÈ Ô ‡ÍÚËÍÓÈ. ùÚÓ, ‚ Ò‚Ó˛ Ә ‰¸, ÏÓÊÂÚ Û‰‡ ËÚ¸ ÔÓ Ò‡ÏËÏ ëòÄ. ä‡Í ·˚ ÚÓ ÌË ·˚ÎÓ, ËÁ-Á‡ ÌÂÔ ËÒÓ‰ËÌÂÌËfl ÄÏ ËÍË Í äËÓÚÒÍÓÏÛ Ô ÓÚÓÍÓÎÛ Â„Ó ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ¸ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ Ó͇Á‡Î‡Ò¸ ÔÓ‰ ‚ÓÔ ÓÒÓÏ. èÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Ï ‡Ò˜ÂÚ‡Ï, ‚ Ì˚̯ÌËı Ó·ÒÚÓflÚÂθÒÚ‚‡ı Ó·˘Â ÒÓÍ ‡˘ÂÌË ‚˚· ÓÒÓ‚ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ Ì ·ÓÎÂÂ Ô ÓˆÂÌÚ‡, ‚ ÚÓ ‚ ÂÏfl Í‡Í Û˜‡ÒÚË ‡Ï Ë͇̈‚ ‚ ˝ÚÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË ÔÓÁ‚ÓÎËÎÓ ·˚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl %. ä ÓÏ ÚÓ„Ó – Ë Á‰ÂÒ¸ ÌÛÊÌÓ Ô ËÁ̇ڸ Ô ‡‚ÓÚÛ Ç‡¯ËÌ„ÚÓ̇, – ÒÌËÒıÓ‰ËÚÂθÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Í ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÏÒfl ÒÚ ‡Ì‡Ï Ì ÔÓÁ‚ÓÎËÚ ‰Ó·ËÚ¸Òfl ÔÓÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚ı Ô ÓÚÓÍÓÎÓÏ Á‡‰‡˜. Ç ı „„. ̇ ‰Óβ ˝ÚËı ÒÚ ‡Ì Ô ËıÓ‰ËÎÓÒ¸ ÓÍÓÎÓ 45% ‚ÒÂı ÏË Ó‚˚ı ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û, ‡ Í „. ˝ÚÓÚ ÔÓ͇Á‡ÚÂθ ÒÓÒÚ‡‚ËÚ ÛÊ 50%. ë ‰ Û„ÓÈ ÒÚÓ ÓÌ˚, Ë ˝ÚÓ Ô ËÁ̇˛Ú ‚ ÓÔÂÈÒÍË ˝ÍÓÎÓ„Ë, äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‚ Ì˚̯ÌÂÏ Ò‚ÓÂÏ ‚ˉÂ

30

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ó͇ÊÂÚ ÒÎ˯ÍÓÏ ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌË ̇ ÍÎËÏ‡Ú Ë Ì ÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÚ, ‡ Î˯¸ ̇ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÎÂÚ ÓÚÒ Ó˜ËÚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÛ˛ ͇ڇÒÚ ÓÙÛ. è Ë ˝ÚÓÏ ÒÚÓËÏÓÒÚ¸ Â„Ó ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ, ÔÓ ÌÂÍÓÚÓ ˚Ï ÓˆÂÌ͇Ï, ÏÎ ‰ ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı ‰Óη Ó‚ ‚ „Ó‰. ùÚË ‰Â̸„Ë ÏÓÊÌÓ ·˚ÎÓ ·˚ ÔÓÚ ‡ÚËÚ¸ Ë Ò ·Óθ¯ÂÈ ÔÓθÁÓÈ. Ç ÅÂÎÓÏ ‰ÓÏ ÔÓ·„‡˛Ú, ˜ÚÓ Ì‡¯ÎË ÎÛ˜¯ËÈ ÔÛÚ¸ ¯ÂÌËfl Ô Ó·ÎÂÏ˚, ÔÓÒÍÓθÍÛ ÌÂ Ô ÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÓÒÚ ÒÓı ‡ÌÂÌ˲ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚. ÑÊÓ ‰Ê ÅÛ¯ ÔÓÒÚ‡‚ËÎ Ô ‰ ëòÄ ˆÂθ ‚ Ú˜ÂÌË 10 ÎÂÚ ÒÓÍ ‡ÚËÚ¸ ‚˚· ÓÒ˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇ 18% Ô Ë ÒÓı ‡ÌÂÌËË Û Ó‚Ìfl ˝ÍÓÌÓÏËÍË. ùÚÓ ‚ÔÓÎÌ ÒÓÔÓÒÚ‡‚ËÏÓ Ò ÚÂÏ Ô Ó„ ÂÒÒÓÏ, ÍÓÚÓ Ó„Ó ‰ÓÎÊÌ˚ ‰ÓÒÚË„ÌÛÚ¸ ÒÚ ‡Ì˚-Û˜‡ÒÚÌˈ˚ äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. ÇÓÔ ÓÒ Î˯¸ ‚ ÚÓÏ, Ì ÓÚ͇ÊÂÚÒfl ÎË Ô ÂÂÏÌËÍ ÅÛ¯‡ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÍÛ Ò‡ – ‚‰¸ ÔÓ ·Óθ¯ÓÏÛ Ò˜ÂÚÛ ‚˚ıÓ‰ËÚ, ˜ÚÓ ‡Ï Ë͇̈˚ ÌËÍÓÏÛ ÌË˜Â„Ó Ì ‰ÓÎÊÌ˚. I

ülkelerin %5’lik ortalama göstergesinden epey fazla. Di¤er bir konu ise, dünyada atmosferin en büyük ikinci kirleticisi Çin’e anlaflmaya uymas› için hiçbir s›n›rland›rman›n getirilmemifl olmas›. Nihayet, küresel ›s›nma sürecinin üretilen gaz hacmine ba¤›ml›l›¤›nda benzer belirtilerin olmayaca¤› ilan edildi. Sonra yine de böyle bir ba¤›ml›l›¤›n oldu¤u ortaya ç›kt›. Beyaz Saray bunu çok iyi biliyor fakat Amerikal› bilim adamlar›n›n bu konuda yapt›¤› araflt›rmalar resmi tutum lehine sansürlendi. Sonuç olarak geçen y›l›n sonunda ortaya ç›kan skandal da Washington’un düflüncelerini gözden geçirmesine yetmedi maalesef. Böylece ABD özellikle Avrupal›lar olmak üzere ço¤u dostlar›n›n aksine muhalif kald›. ABD’nin en yak›n müttefikleri ‹ngiltere, Japonya ve Kanada bile son tahlilde Kyoto Protokolü’ne kat›ld›lar. Bu arada komflula-

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Beyaz Saray’da sanayi büyümesini çevre korumas›n›n karfl›s›na ç›karmayarak problemin en iyi çözümünü bulduklar›n› düflünüyorlar.

Amerikan nüfuzlu politik çevreleri genifl kolektif anlaflmalara dayanan uluslararas› bir sisteme geleneksel olarak karfl›d›rlar. Çünkü bunun ABD’nin otoritesini tehdit etti¤i düflüncesini tafl›rlar. Böyle bir durufl tehlikelidir çünkü uluslararas› yükümlülüklerin yayg›n bir flekilde yerine getirilmemesi al›fl›ld›k bir uygulama haline gelebilir. Bu da zaman› gelince ABD’nin kendisini vurur. Ne olursa olsun Amerika’n›n Kyoto Protokolü’ne kat›lmamas› onun etkisini flüphe alt›nda b›rakm›flt›r. Baz› hesaplamalara göre, o zamanlar Amerikal›lar bu anlaflmaya dâhil olsayd›, bugünkü flartlarda at›klar›n toplam düflüfl oran› %56’ya ulaflabilirdi.

r›n›n tutumu Kanadal›lar› epey üzdü. Üretim at›klar›n›n zararlar›n› azaltmak için ciddi yat›r›mlar yapmak zorunda kalan Kanadal› flirketler Kyoto Protokolü’ne ba¤l› olmayan Amerikal› rakipleri karfl›s›nda rekabette zorlan›yorlar. Kanadal›lar›n Amerikal› enerji santrallerine gaz satmas› ve onlar›n üretti¤i enerjiyi sat›n almas› kendi topraklar›nda enerji üretmekten daha kârl› oldu.

Rusya imzalay›nca ABD yaln›z kald› Rusya’n›n da protokole kat›lmas›ndan sonra ABD nerdeyse yaln›z kald›. Büyük güçlerin içinde Amerika’n›n “s›k›” yandafllar› olarak sadece Avustralya ve Suudi Arabistan kald›. Bunun ilk sebebi, kendi flirketlerinin Uzakdo¤ulu rakiplerine avantaj sa¤lamas›n› istememesi. Di¤er sebep ise

YAZ , SAYI: 25

ekonomisinin temelini petrol ihrac› oluflturuyor olmas› ki, bu da onu geliflen ülkeler s›ras›na koyuyor. Bush’u elefltirenler, Baflkan’›n tutumunda önemli ölçüde kendisini destekleyen ulusötesi petrol flirketlerinin etkisinin oldu¤unu kaydediyorlar. y›ll›k Cumhuriyetçilerin baflkanl›k seçimi kampanyalar›nda yap›lan “petrollü” ba¤›fllar›n miktar› 25 milyon dolar› geçti. Bush’un en büyük sponsorlar›ndan British Petroleum – Amoco ve Exxon-Mobil gibi büyük petrol flirketleri var. Araflt›rma organizasyonu Sorumlu Politika Merkezi’nin verilerine göre petrol flirketleri ayn› y›l Washington’daki lobicilere 50 milyon dolar daha verdiler. E¤er protokol onaylansayd› zararlar› daha çok olacakt› elbette. Çünkü uzun vadede bu süreçte daha ekolojik enerji kaynaklar›n›n üretimine yönelinece¤i için petrol fiyatlar›n›n düflece¤i tahmin ediliyordu.

Bundan baflka burada da Washington’un hakl›l›¤›n› kabul etmek gerekir. Geliflmekte olan ülkelere hoflgörülü yaklafl›m, protokolün koydu¤u hedeflere ulaflma imkân›n› vermeyecektir. ’l› y›llarda dünyadaki bütün sera gaz› at›klar›ndan bu ülkelerin hissesine %45 düflüyordu, – y›llar›na do¤ru bu gösterge %50 olacakt›r. Di¤er taraftan bunu Avrupal› çevreciler de kabul ediyor; Kyoto Protokolü’nün günümüzdeki flekliyle iklime çok az bir etkisi olacak ve küresel tehlikeyi durdurmayacak, sadece yavafllatacakt›r. Bunun yan›nda bedeli baz› hesaplara göre her y›l milyar dolara ulaflacak. Bu paralar› yararl› ifllere harcamak da mümkündü. Beyaz Saray’da sanayi büyümesini çevre korumas›n›n karfl›s›na ç›karmayarak problemin en iyi çözümünü bulduklar›n› düflünüyorlar. George Bush Amerika’ya, ekonomik düzeyi korumak flart›yla on sene içinde sera gaz› at›klar›n› %18 azalt›lmas› hedefini verdi. Bu Kyoto Protokolü’ne kat›lan ülkelerin ulaflmas› gereken geliflime oldukça uyuyor. Sorun Bush’un halefinin bu rotadan vazgeçip geçmemesidir çünkü Amerikal›lar hiç kimseye borçlu olmazlar. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

31

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Глобальное потепление осушает реки, приводит к подорожанию продуктов Гюрхан Савгы Журналист-эколог (Турция).

Küresel ›s›nma sular› kurutacak, g›day› pahaland›racak Gürhan Savg› Çevre Muhabiri (Türkiye).

‡ Ô ÓÚflÊÂÌËË ‰ÓÎ„Ó„Ó ‚ ÂÏÂÌË Ì„‡ÚË‚Ì˚ ҈Â̇ ËË ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ, Ó ÍÓÚÓ ˚ı Á‡fl‚ÎflÎË Û˜ÂÌ˚Â, ͇Á‡ÎËÒ¸ ‰‡ÎÂÍÓÈ Ô ÒÔÂÍÚË‚ÓÈ. íÂÔ·fl ÁËχ ‚ Ò‚ Ì˚ı „ËÓ̇ı Ô·ÌÂÚ˚ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ì‡ÔÓÏÌË· ‚ÒÂÏÛ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Û Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Â‡Î¸ÌÓÒÚ¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÌÂ Ú‡Í ÛÊ ‰‡ÎÂ͇, Ë ˝ÚÓÚ Ô ÓˆÂÒÒ ÏÓÊÂÚ Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ ̇¯Û ÊËÁ̸ ‚ Íӯχ . èÓÒΠ‡ÍÚË‚ÌÓ„Ó Ó·ÒÛʉÂÌËfl ‚ ëåà Ô Ó·ÎÂχ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ·˚· ‚ÌÂÒÂ̇ ‚ ÔÓ‚ÂÒÚÍÛ ‰Ìfl Á‡Ò‰‡ÌËfl 䇷ËÌÂÚ‡ ÏËÌËÒÚ Ó‚ íÛ ˆËË, ÍÓÚÓ Ó ÒÓÒÚÓflÎÓÒ¸ 26 Ù‚ ‡Îfl „. Ç ÓÚ˜ÂÚÂ, ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌÌÓÏ ÏËÌËÒÚ ÒÚ‚‡ÏË ˝ÍÓÎÓ„ËË, ÎÂÒÌ˚ı Ë ÏËÌ ‡Î¸Ì˚ı ÂÒÛ ÒÓ‚ Ë ÏËÌËÒÚ ÒÚ‚ÓÏ ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡, ÓÚϘ‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚ „. ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ÓÒ‡‰ÍÓ‚ ̇ Ú ËÚÓ ËË íÛ ˆËË ÒÓÍ ‡ÚËÎÓÒ¸ ̇ 16%, ˜ÚÓ ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌÓ Ò͇Á‡ÎÓÒ¸ ̇ Û Ó‚Ì ‚Ó‰˚ ‚ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡ı Ë Ì‡ Ô Ó‚Â‰ÂÌËË ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‡·ÓÚ. ç‡ Ò‡ÏÓÏ ‰ÂΠ‚˚Ò˚ı‡˛˘Ë ‚ íÛ ˆËË ÓÁ ‡, Û˜‡ÒÚË‚¯ËÂÒfl ‚ ÄÏ ËÍÂ Û ‡„‡Ì˚, ÌÂÓ·˚˜ÌÓ ÚÂÔ·fl ÔÓ„Ó‰‡ ‚ Ö‚ ÓÔ – Ô Â‰‚ÂÒÚÌËÍË Ô Ë·ÎËʇ˛˘ÂÈÒfl ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. äÓ„‰‡ ÔÓÌËÊÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ‚Ó‰˚ ‚ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎË˘Â ì‚‡‰ÊËÍ ‚ äӉʇÂÎË Ô Â‚˚ÒËÎÓ ‰ÓÔÛÒÚËÏ˚Â Ô Â‰ÂÎ˚, Ï˝ ÄÌ͇ ˚ åÂÎËı ÉÓ͘ÂÍ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Á‡Ô‡ÒÓ‚ ‚Ó‰˚ ‚ ÄÌ͇  ı‚‡ÚËÚ ÚÓθÍÓ Ì‡ ‰‚‡ ÏÂÒflˆ‡. ùÚÓ ÓÁ̇˜‡ÎÓ, ˜ÚÓ, ‚ ÒÎÛ˜‡Â Ô Ó‰ÓÎÊÂÌËfl Á‡ÒÛıË, ÊËÚÂÎflÏ ·Óθ¯Ëı „Ó Ó‰Ó‚ ˜Â ÂÁ ÌÂÒÍÓθÍÓ ÏÂÒflˆÂ‚ Ô Ë‰ÂÚÒfl ÒÚÓÎÍÌÛÚ¸Òfl Ò ÌÂÔ Ë‚˚˜Ì˚Ï fl‚ÎÂÌËÂÏ: ËÁ Í ‡ÌÓ‚ Ô ÂÒÚ‡ÌÂÚ Ú˜¸ ‚Ó‰‡. àÁÏÂÌÂÌËfl

ç

32

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

›llard›r bilim adamlar›n›n gündeme getirdi¤i iklim de¤iflikli¤i senaryolar› yüzy›llar içinde gerçekleflecek bir olay gibi alg›land›. Bu k›fl kuzey yar›m kürede yaflanan s›cak havalar yaflant›m›z› kabusa çevirebilecek geliflmelerin bir anda kap›m›z› çal›verece¤i gerçe¤inin daha iyi anlafl›lmas›na sebep oldu. Konu kamuoyu taraf›ndan tart›fl›ld›ktan sonra 26 fiubat ’da yap›lan Bakanlar Kurulu’nun gündemine geldi. Kurula sunulan Çevre ve Orman, Enerji ve Tabii Kaynaklar ve Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›klar›n›n ortaklafla haz›rlad›klar› raporda ’da Türkiye’ye düflen ya¤›fl›n yüzde 16 oran›nda azald›¤› tespitine yer verildi. Bu durumun, içme suyu barajlar›n› ve tar›m› olumsuz etkileyece¤i belirtildi.

Y

ÍÎËχڇ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ô Ófl‚Îfl˛ÚÒfl ‚Ó ‚ÒÂı ÒÙ ‡ı ÊËÁÌË. ä‡Í Á‡fl‚ËÎ ÏËÌËÒÚ ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ ˆËË åÂı‰Ë ùÍ , ‚ ÂÁÛθڇÚ ÒËθÌÓÈ Ê‡ ˚ ‚ ‡‚„ÛÒÚ „. Û ÓÊ‡È Ô¯ÂÌˈ˚ ÛԇΠ̇ 10%. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÙË Ï-Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÂÈ Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl Á‡fl‚Îfl˛Ú, ˜ÚÓ ‚ „. Ô ÓËÁÓȉÂÚ ÒÔ‡‰ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÏÌÓ„Ëı Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl. ùÚÓ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ ˆÂÌ Ì‡ Ô Ó‰ÛÍÚ˚, Ë Ô Ë˜ËÌÓÈ ÔÓ‰Ó ÓʇÌËfl ‚Ô ‚˚ ÒÚ‡ÌÛÚ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl. è ‰Ò‰‡ÚÂθ ÄÒÒӈˇˆËË Ù Ï ӂ íÛ ˆËË à· ‡ıËÏ ÖÚÍËÌ Ú‡ÍÊ ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ„Ó‰Ì˚ ÛÒÎÓ‚Ëfl ‚ χ ÚÂ-χ ˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ÓÚ Ëˆ‡ÚÂθÌÓ Ò͇ÊÛÚÒfl ̇ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÈ

Asl›nda, Türkiye’de kuruyan göller, Amerika’da kas›rgalar, Avrupa’da da s›cak hava dalgalar›yla insanl›¤› tehdit eden bu de¤iflim çoktan “geliyorum” demiflti. Kocaeli’deki Yuvac›k Baraj› kururken, Ankara Büyükflehir Belediye Baflkan› Melih Gökçek flehrin ancak 2 ayl›k su rezervinin kald›¤›n› aç›klad›. Bu durum özellikle büyük flehirlerde yaflayanlara kurakl›¤›n çok de¤il, birkaç ay sürmesi halinde en do¤al olay kabul ettikleri musluklardan su akmas›n›n bir lükse dönüflebilece¤ini anlatt›. Asl›nda iklim de¤iflimi kendini yavafl yavafl her alanda belli ediyor. Anadolu’da A¤ustos ortas›nda vuran kavurucu s›caklar sonucu bu¤day rekoltesinde yak-

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

В знаменитом своей красотой кратерном озере Меке в провинции Конья практически не осталось воды. Dünyan›n “nazar boncu¤u” olarak tan›nan Konya’n›n Karap›nar ilçesindeki Meke krater gölünde yok denecek kadar su kald›. ÓÚ ‡ÒÎË. ÉÂÌ ‡Î¸Ì˚È Ô Â‰Ò‰‡ÚÂθ ÄÒÒӈˇˆËË ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô‡Î‡Ú íÛ ˆËË òÂÏÒË Å‡È ‡ÍÚ‡ ‰‡ÊÂ Ô Â‰ÎÓÊËÎ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ˆÂÌÚ ÔÓ ÓÚÒÎÂÊË‚‡Ì˲ ÔÓÒΉÒÚ‚ËÈ Á‡ÒÛıË. ä ÓÏ ÚÓ„Ó, Å‡È ‡ÍÚ‡ Ô Â‰Î‡„‡ÂÚ ÒÓÁ‰‡Ú¸ Ô Ë ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡ı ˆÂÌÚ ˚ ÔÓ ÒÓı ‡ÌÂÌ˲ ‚Ó‰˚, ‡ Ú‡ÍÊ ‡Á ‡·ÓÚ‡Ú¸ ÔÓÎÓÊÂÌË ӷ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËË Ë ÒÓı ‡ÌÂÌËË ‚Ó‰˚.

Озеро Ходжи Насреддина в опасности ç‡ Ú ËÚÓ ËË íÛ ˆËË ÔÓÒΉÒÚ‚Ëfl Á‡ÒÛıË Ì‡˜‡ÎË Ô Ófl‚ÎflÚ¸Òfl ¢ ‚ „. è ÓËÁÓ¯ÎÓ ÔÓÎÌÓ ‚˚Ò˚ı‡ÌË ËÎË ÒÌËÊÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ‚Ó‰˚ ‚ ÌÂÍÓÚÓ ˚ı ÓÁ ‡ı ‚ Ä̇ÚÓÎËË. ä ÒÓʇÎÂÌ˲, ÔÓÎËÚËÍË Ë „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ˜ËÌÓ‚ÌËÍË, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ÔÛ·ÎË͇ˆËË ‚ Ô ÂÒÒÂ Ë ÚÂ΂ËÁËÓÌÌ˚ ÒÓÓ·˘ÂÌËfl, Ì ÒÔ¯ËÎË Ò Ô ËÌflÚËÂÏ Ï ‰Îfl ËÒÔ ‡‚ÎÂÌËfl ÒËÚÛ‡ˆËË, Ì ÓÒÓÁ̇‚‡fl Ò ¸ÂÁÌÓÒÚË Ô Ó·ÎÂÏ˚. çÂÍÓÚÓ ˚Ï ÓÁ ‡Ï ‚ ÚÛ ÂˆÍÓÈ Ô Ó‚Ë̈ËË äÓ̸fl, Ú‡ÍËÏ Í‡Í ÄͯÂıË , ÇÂȯÂıË , åÂÍÂ Ë äÛÎÛ, Ú‡ÍÊ „ ÓÁËÚ ‚˚Ò˚ı‡ÌËÂ. ÉÎÛ·Ë̇ Á̇ÏÂÌËÚÓ„Ó ÓÁ ‡ ÄͯÂıË , „‰Â ͇ʉ˚È „Ó‰

YAZ , SAYI: 25

Ô Ó‚Ó‰ËÚÒfl ÙÂÒÚË‚‡Î¸ ‚ Ô‡ÏflÚ¸ ïÓ‰ÊË ç‡Ò ‰‰Ë̇, ÒÓÒÚ‡‚Ë· ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û 30 ÒÏ. éÍÓÎÓ 5 Ú˚Ò. ÒÂÏÂÈ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË ÔÓÍËÌÛÚ¸ ÓÍ ÂÒÚÌÓÒÚË ÓÁ ‡, ÍÓÚÓ Ó ·˚ÎÓ ‰Îfl ÌËı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ ÊËÁÌË. èÓıÓʇfl ÒËÚÛ‡ˆËfl ÒÎÓÊË·Ҹ Ë Ò ÓÁ ÓÏ ÅÂȯÂıË . ֢ 25 ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ „ÎÛ·Ë̇ ÓÁ ‡ ÒÓÒÚ‡‚Îfl· 24 Ï, ËÁÏ ÂÌËfl ˝ÚÓ„Ó „Ó‰‡ ÔÓ͇Á‡ÎË, ˜ÚÓ Ò‡Ï‡fl ·Óθ¯‡fl „ÎÛ·Ë̇ ÓÁ ‡ ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 8 Ï. ëËÚÛ‡ˆËfl ÛÒÛ„Û·Ë·Ҹ Â˘Â Ë ÚÂÏ, ˜ÚÓ, ÌÂÒÏÓÚ fl ̇ ÁËÏÌËÈ Ô ËÓ‰, ‚Ó‰‡ ËÁ ÓÁ ‡ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Î‡Ò¸ ‰Îfl ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÌÛʉ. Ç Ô ÂÊÌË „Ó‰˚ ‚ ÓÁ  ӷËÚ‡ÎÓ 14 ‚ˉӂ ˚·, ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û Ëı ˜ËÒÎÓ ÒÌËÁËÎÓÒ¸ ‰Ó Ú Âı. Ç Á̇ÏÂÌËÚÓÏ Ò‚ÓÂÈ Í ‡ÒÓÚÓÈ Í ‡Ú ÌÓÏ ÓÁ  åÂÍ ‚ ÚÓÈ ÊÂ Ô Ó‚Ë̈ËË Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ‚Ó‰˚. Ç Ô Â‰Ì‡Á̇˜ÂÌÌ˚ı ‰Îfl Ó Ó¯ÂÌËfl ÔÓÎÂÈ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡ı Û Ó‚Â̸ ‚Ó‰˚ Ú‡ÍÊ ÒÌËÁËÎÒfl ‰Ó ÏËÌËχθÌÓ„Ó Û Ó‚Ìfl. ä‡Ï˚¯Ó‚˚ Á‡ ÓÒÎË ù¯ÏÂ͇fl, ËÁ‚ÂÒÚÌ˚Â Í‡Í ÏÂÒÚÓ Ó·ËÚ‡ÌËfl ‡ÁÌ˚ı ‚ˉӂ ÔÚˈ, ¢ ÔflÚ¸ ÎÂÚ Ì‡Á‡‰ Á‡ÌËχÎË ÔÎÓ˘‡‰¸ ÍÏ2, ‡ ÒÂȘ‡Ò ÓÚ Ó„ ÓÏÌÓ„Ó ·‡ÒÒÂÈ̇ ÓÒڇ·Ҹ Ì·Óθ¯‡fl ‚Ô‡‰Ë̇, ‚ ÍÓÚÓ ÓÈ ÎÂÚÓÏ ËÌÓ„‰‡ ÍÛÔ‡˛ÚÒfl ‰ÂÚË. ê„ËÓÌ ÛÚ ‡ÚËÎ ·˚ÎÛ˛ Í ‡ÒÓÚÛ Ë

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

lafl›k yüzde 10’luk kay›p oldu¤u birinci a¤›zdan Tar›m ve Köyiflleri Bakan› Mehdi Eker taraf›ndan aç›klad›. G›da sektöründe çal›flan firma temsilcileri de ’de di¤er ürünlerin miktar›nda da azalma olabilece¤ini seslendiriyor. Bu da, halk›n belki ilk defa iklim de¤iflikli¤inden dolay› çok say›da g›da ürününü daha zaml› yiyece¤ini gösteriyor. Türkiye Ziraatç›lar Derne¤i Baflkan› ‹brahim Yetkin, önümüzdeki Mart ve May›s aylar›ndaki hava durumunun tar›msal üretimi etkileyece¤ini belirtiyor. Türkiye Ziraat Odalar› Birli¤i Genel Baflkan› fiemsi Bayraktar ise kurakl›¤›n bir merkez kurularak sürekli izlenmesini teklif ediyor. Bayraktar ayr›ca havzalarda su yönetim birimleri kurulmas›n› ve su yasas› ç›kar›lmas›n› istiyor.

Nasreddin Hoca’n›n gölü kurudu Türkiye’de kurakl›k ’den itibaren, ‹ç Anadolu ve göller bölgesindeki göllerden baz›lar›ndaki seviye düflüklü¤ü baz›lar›n›n da kurumas›yla kendini hissettirdi. Ancak politikac› ve bürokratlar, gazete ve televizyonlarda yap›lan periyodik haberlere ra¤men konunun ciddiyetine uygun köklü tedbirler alma yoluna gitmedi. Konya Havzas›’nda yer alan ve bölgeye hayat veren Akflehir, Beyflehir, Meke ve Kulu gölleri kurakl›k yüzünden kuruma noktas›na

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

33

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Камышовые заросли Эшмекая, известные как место обитания разных видов птиц, еще пять лет назад занимали площадь км2, а сейчас от огромного бассейна осталась небольшая впадина, в которой летом иногда купаются дети. Yeralt› su kaynaklar›yla beslenen ve “Önemli Kufl Alan›” statüsündeki Eflmekaya Sazl›¤›, 5 y›l önce kilometre kareyi kaplayan gölden geriye çocuklar›n s›cak yaz günlerinde serinledi¤i bir su çukuru kald›.

‡ÁÌÓÓ· ‡ÁËÂ, Í ÓÏ ÚÓ„Ó, ÏÂÒÚÌ˚ ÊËÚÂÎË, ÍÓÚÓ ˚ ÊËÎË Á‡ Ò˜ÂÚ ˚·ÌÓÈ ÎÓ‚ÎË, ‚˚ ‡˘Ë‚‡ÌËfl Ë Ô Ó‰‡ÊË Ù ÛÍÚÓ‚ Ë Ó‚Ó˘ÂÈ, ÒÚÓÎÍÌÛÎËÒ¸ Ò Ï‡Ú ˇθÌ˚ÏË Ú Û‰ÌÓÒÚflÏË. é‰ÌËÏ ËÁ Ú ‡„ËÍÓÏ˘Ì˚ı ÏÓÏÂÌÚÓ‚ ˝ÔÓÔÂË Ò ÌÂı‚‡ÚÍÓÈ ‚Ó‰˚ fl‚Ë·Ҹ ÓÒÚ‡Ìӂ͇ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌ˚Ï ÛÔ ‡‚ÎÂÌËÂÏ ‚Ó‰ÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡ ‚Ó‰Óı ‡ÌËÎˢ‡, ̇˜‡‚¯Â„ÓÒfl ‚ „. ëÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Ó ·˚ÎÓ ÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌÓ ÔÓ Ô Ë˜ËÌ ÓÚÒÛÚÒÚ‚Ëfl ‚Ó‰˚. è ˘ÂÏ, ̇ ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚Ó ÛÊÂ

·˚ÎÓ ËÒÚ ‡˜ÂÌÓ 8 ÏÎÌ ÚÛ ÂˆÍËı ÎË . ÜËÚÂÎË ù¯ÏÂ͇fl Ò „ ÛÒÚ¸˛ ‚ÒÔÓÏË̇˛Ú Ú ‚ ÂÏÂ̇, ÍÓ„‰‡ ‚ Ò‡‰‡ı ‚˚ ‡˘Ë‚‡ÎËÒ¸ ‡ÁÌÓÓ· ‡ÁÌ˚ ٠ÛÍÚ˚ Ë Ó‚Ó˘Ë. ÅÓθ¯Â ‰ Û„Ëı ÓÚ Á‡ÒÛıË ÔÓÒÚ ‡‰‡Î‡ ‰Â ‚Ìfl ÅÛ„ÂÚ, ÒÓÒÚÓfl‚¯‡fl ËÁ ‰ÓÏÓ‚. èflÚ̇‰ˆ‡Ú¸ ÒÂÏÂÈ ‚˚ÌÛʉÂÌ˚ ·˚ÎË Ô ÂÂı‡Ú¸ ‚ äÓ̸˛ Ë ÅÛ ÒÛ. ÖÒÎË ‚ ·ÎËʇȯ ‚ ÂÏfl Ô Ó·ÎÂχ ‚Ó‰˚ Ì ·Û‰ÂÚ Â¯Â̇, ÚÓ Â˘Â ÏÌÓ„Ó ÒÂÏÂÈ ÔÓÍËÌÛÚ Ó‰Ì˚ ÏÂÒÚ‡. ê‡Ì¸¯Â ‚ ‰Â ‚Ì ·˚ÎÓ ÓÍÓÎÓ 12 Ú˚Ò. „ÓÎÓ‚ ӂˆ, ÒÂȘ‡Ò

Министр сельского хозяйства Турции Мехди Экер Tar›m ve Köyiflleri Bakan› Mehdi Eker

34

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

geldi. Nasrettin Hoca flenliklerinde her y›l geleneksel olarak maya çal›nan Akflehir Gölü’nde sadece 30 santimetre derinli¤inde su kald›. Tam anlam›yla çöl görünümündeki Akflehir Gölü’nden geçimini sa¤layan yaklafl›k 5 bin aile göç etti. Türkiye’nin en büyük tatl› su gölü Beyflehir’de de durum farkl› de¤il. 25 y›l önce 24 metre derinli¤i ölçülen Beyflehir Gölü’nün ise, bu y›l ölçümlerde en derin yeri 8 metre olarak belirlendi. Gölden k›fl ortas› olmas›na ra¤men tar›m alanlar›na su aktar›lmaya bafllan›nca durum daha da kötüleflti. Daha önceki y›llarda 14 çeflit bal›k yaflayan gölde, bu y›l sadece üç çeflit bal›k bulundu¤u belirlendi. Dünyan›n “nazar boncu¤u” olarak tan›nan Konya’n›n Karap›nar ilçesindeki Meke krater gölünde ise yok denecek kadar su kald›. Tar›m arazilerinin sulanmas› için kurulan barajlar da son y›llar›n en düflük su seviyesine indi. Yeralt› su kaynaklar›yla beslenen ve “Önemli Kufl Alan›” statüsündeki Eflmekaya Sazl›¤›, 5 y›l önce kilometre kareyi kaplayan gölden geriye çocuklar›n s›cak yaz günlerinde serinledi¤i bir su çukuru kald›. Do¤al zenginli¤in kaybedilmesinin yan› s›ra, eskiden oldu¤u gibi meyve, sebze ve alabal›k yetifltiremeyen yöre halk›

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

da geçim s›k›nt›s› çekmeye bafllad›. Bu sulak alandaki en trajikomik durum ise Devlet Su ‹flleri’nin ’de bafllay›p, 8 milyon YTL harcad›¤› baraj inflaat›n›n, su olmamas› sebebiyle yar›m kalmas›. 6 y›l öncesine kadar meyve ve sebzenin her türünün yetifltirildi¤i Eflmekaya eski günlerini ar›yor. Kurakl›ktan en fazla etkilenen haneli Bü¤et köyünden 15 aile Bursa ve Konya’ya göçmüfl. Soruna çare bulunamazsa köyünü terk edenlerin artaca¤› ifade ediliyor. Köydeki 12 bin koyundan bugün sadece 2 bini kalm›fl. Sazl›klar› hasat ederek ihraç eden vatandafl bu gelirden de art›k yoksun. Köylülerden Recep Öksüz, “Kavakl›klar kurudu, bal›k üretimi yapacak su kalmad›, kay›s›, kavun, elma, armut art›k yetiflmiyor.” diyor. ‹lyas Baflkan ise 15 bin YTL’ye su pompas› alarak 34 bin YTL elektrik masraf› yaparak eskisine göre çok küçük bir araziyi sulayabildiklerini dile getiriyor.

Konya ovas› önce çöl olacak Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü Hidrojeoloji Anabilim Dal› Baflkan› Prof. Dr. Serdar Bayar›, Konya Kapal› Havzas›’ndaki yeralt› suyu rezervini araflt›rmak için 3 kiflilik ekiple kapsaml› bir araflt›rma yapt›. Bayar›, yeralt› sular›n›n ölçüsüz flekilde kullan›lmaya devam edilmesi durumunda, Türkiye’nin en verimli ovalar›ndan birinin çölleflme riskiyle karfl›laflabilece¤ini anlat›yor. Bayar›’ya göre, bölge küresel ›s›nman›n da etkisiyle daha az ya¤›fl alacak. Buharlaflman›n azalmas›na ba¤l› olarak iklim daha da karasal bir hal alacak. Azalan ya¤›fllarla birlikte bölgede yar› çöl ikliminin ortaya ç›kmas› ihtimali de bulunuyor. UNDP Türkiye Temsilcisi Mahmut Ayup, Türkiye’nin 1. Ulusal Bildirim Raporu’nun, 20 kurumun kat›l›m› ile yaklafl›k bir y›lda haz›rland›¤›n› belirtiyor. Çal›flman›n, Türkiye’yi küresel ›s›nmaya karfl› tedbir alan ülkeler aras›na soktu¤unu belirten Ayup, Küresel Çevre Fonu (GEF)’ten Türkiye’nin destek almas› için ellerinden geleni yapt›klar›n› kaydediyor. ‹klim de¤iflikli¤inin Anadolu’ya etkileri hakk›nda da bilgi veren Ayup, ’de Türkiye’de s›cakl›¤›n 2 derece artaca¤›n›, ’de ise Ege Bölgesinde art›fl›n 6 dereceyi bulaca¤›na dikkat çekti. Bu durumun, dikkatli su kullan›m›n› zorunlu k›laca¤›n› söyleyen Ayup, tar›m, tekstil ve turizm sektörlerin su rekabetini artaca¤›n› ifade edi-

YAZ , SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Что изменит Киотский протокол? I

Меры, предусматриваемые Киотским протоколом, требуют серьезных инвестиций.

I

На 5% снизятся выбросы парниковых газов.

I

Будет разработана декларация, направленная на снижение типов производства с использованием горючих видов топлива.

I

Разработка систем экономии энергии, создание моделей передвижных средств, потребляющих минимальное количество топлива, использование в промышленности энергоэкономичных технологий.

I

Забота об экологии станет основным принципом производства, транспорта, утилизации.

I

С целью снижения в атмосфере уровня метана и двуокиси углерода разработка программ по использованию альтернативных источников энергии.

I

Использование биологически чистого топлива.

I

Будет разработана новая система переработки отходов на предприятиях по производству стали, цемента и извести.

I

На электростанциях будут внедрены системы с минимальной эмиссией двуокиси углерода.

I

Будут созданы системы для более активного использования солнечной энергии, предпочтение будет отдано ядерной энергии, поскольку при ее использовании выбросы двуокиси углерода минимальны.

I

Использование экологически опасного топлива и чрезмерные выбросы двуокиси углерода будут облагаться налогом.

Kyoto ile neler de¤iflecek? I

Kyoto Protokolü ile devreye girecek önlemler son derece pahal› yat›r›mlar gerektiriyor.

I

Atmosfere sal›nan sera gaz› miktar› yüzde 5’e çekilecek.

I

Endüstriden, motorlu tafl›tlardan, ›s›tmadan kaynaklanan sera gaz› miktar›n› azaltmaya yönelik mevzuat yeniden düzenlenecek.

I

Daha az enerji ile ›s›nma, daha az enerji tüketen araçlarla uzun yol alma, daha az enerji tüketen teknoloji sistemlerini endüstriye yerlefltirme, ulafl›mda, çöp depolamada çevrecilik, temel ilke olacak.

I

Atmosfere b›rak›lan metan ve karbondioksit oran›n›n düflürülmesi için alternatif enerji kaynaklar›na yönelinecek.

I

Fosil yak›tlar yerine örne¤in, bio dizel yak›t kullan›lacak.

I

Çimento, demir çelik ve kireç fabrikalar› gibi yüksek enerji tüketen iflletmelerde at›k ifllemleri yeniden düzenlenecek.

I

Termik santrallerde daha az karbon ç›kartan sistemler, teknolojiler devreye sokacak.

I

Günefl enerjisinin önü aç›lacak. Nükleer enerjide karbon oran› s›f›r oldu¤u için dünyada bu enerji ön plana ç›kar›lacak.

I

Fazla yak›t tüketen ve fazla karbon üretenden daha fazla vergi al›nacak.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

35

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

yor. Türkiye’de ise su kaynaklar›na yönelik en fazla tüketim tar›msal su kullan›m›yla olmakta. Türkiye’de tar›mda % oran›nda yap›lan usulsüz sulama sonucu suyun önemli bir k›sm› yolda kayboluyor. Buna karfl›l›k ya¤mur sulama % oran›nda, damla sulama ise yaln›zca %3 oran›nda kal›yor.

Генеральный директор WWF в Турции

Филиз Демираяк

Türkiye, ’larda 28 milyon nüfusuyla kifli bafl›na düflen kullan›labilir su miktar› 4 bin m3 ile su zengini olarak nitelenirken, bugün 68 milyon nüfusuyla kifli bafl›na düflen bin m3’le su s›k›nt›s› çeken ülkeler aras›nda yerini alm›fl durumda.

WWF Türkiye Genel Müdürü

Dr. Filiz Demirayak

Türkiye gelecekte su s›k›nt›s› çekecek Высыхающие в Турции озера, участившиеся в Америке ураганы, необычно теплая погода в Европе – предвестники приближающейся опасности. Türkiye’de kuruyan göller, Amerika’da kas›rgalar, Avrupa’da da s›cak hava dalgalar›yla insanl›¤› tehdit eden bu de¤iflim çoktan “geliyorum” demiflti. ÓÒÚ‡ÎÓÒ¸ ÚÓθÍÓ 2 Ú˚Ò. åÂÒÚÌ˚ ÊËÚÂÎË Á‡ÌËχÎËÒ¸ ‚˚ Û·ÍÓÈ Ë Ô Ó‰‡ÊÂÈ Ú ÓÒÚÌË͇, ÒÂȘ‡Ò ÓÌË Î˯ËÎËÒ¸ ˝ÚÓÈ ÒÚ‡Ú¸Ë ‰ÓıÓ‰‡. ÜËÚÂθ ‰Â ‚ÌË ê‰ÊÂÔ éÍÒ˛Á „Ó‚Ó ËÚ, ˜ÚÓ «‚˚ÒÓıÎË ÚÓÔÓÎËÌ˚ ӢË, ‚ ÓÁ  Ô ÂÒڇ· ‚Ó‰ËÚ¸Òfl ˚·‡, ËÁ-Á‡ ÌÂı‚‡ÚÍË ‚Ó‰˚ Ï˚ Ì ÏÓÊÂÏ ‚˚ ‡˘Ë‚‡Ú¸ ‡· ËÍÓÒ˚, ‰˚ÌË, fl·ÎÓÍË, ÒÎË‚˚». àθflÒ Å‡¯Í‡Ì ‡ÒÒ͇Á‡Î, ˜ÚÓ Á‡ 15 Ú˚Ò. ÚÛ ÂˆÍËı ÎË Ô ËÓ· ÂΠ̇ÒÓÒ, Ô·ÚËÚ Á‡ ˝ÎÂÍÚ Ë˜ÂÒÚ‚Ó Ú˚Ò. ÎË Ë Ú‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ Ó·ÂÒÔ˜˂‡ÂÚ ÔÓÎË‚ ÒÓ‚ÒÂÏ Ì·Óθ¯Ó„Ó, ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò Ô ÂÊÌËÏË ‚ ÂÏÂ̇ÏË, Û˜‡ÒÚ͇ ÁÂÏÎË.

В пустыню превратится долина Коньи è ÓÙÂÒÒÓ „ÂÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ÓÚ‰ÂÎÂÌËfl ËÌÊÂÌ ÌÓ„Ó Ù‡ÍÛθÚÂÚ‡ ÛÌË‚Â ÒËÚÂÚ‡ ÊÂÚÚÂÔ ë ‰‡ Ňfl ˚ ÒÓ‚ÏÂÒÚÌÓ Ò Ú ÂÏfl Û˜ÂÌ˚ÏË Ô Ó‚ÂÎ ËÒÒΉӂ‡ÌËÂ, Ì‡Ô ‡‚ÎÂÌÌÓ ̇ ÓÔ Â‰ÂÎÂÌË ÂÁ ‚Ó‚ ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ‚Ó‰ ‚ ‚Ó‰ÌÓÏ ·‡ÒÒÂÈÌÂ Ô Ó‚Ë̈ËË äÓ̸fl. Ňfl ˚ Ûڂ ʉ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÂÒÎË ·Û‰ÂÚ Ô Ó‰ÓÎʇڸÒfl ÌÂÓ·‰ÛχÌÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÔÓ‰ÁÂÏÌ˚ı ‚Ó‰, ÚÓ Ó‰Ì‡ ËÁ Ò‡Ï˚ı ÔÎÓ‰Ó Ó‰Ì˚ı ‰ÓÎËÌ íÛ ˆËË ËÒÍÛÂÚ Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸Òfl ‚ ÔÛÒÚ˚Ì˛. Ňfl ˚ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ÔÓ‰ ‚ÎËflÌËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ‚ „ËÓÌ ÒÌËÁËÚÒfl ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó „Ó‰Ó‚˚ı ÓÒ‡‰ÍÓ‚. èÓ Ï Â

36

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Á‡Ï‰ÎÂÌËfl ËÒÔ‡ ÂÌËfl ÍÎËÏ‡Ú ·Û‰ÂÚ Ô ËÓ· ÂÚ‡Ú¸ ‚Ò ·ÓΠÍÓÌÚËÌÂÌڇθÌ˚È ı‡ ‡ÍÚ . àÁ-Á‡ ÒËθÌÓ„Ó ÒÌËÊÂÌËfl ÓÒ‡‰ÍÓ‚ ‚ÓÁ ÓÒ· ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ Ô ËıÓ‰‡ ÒÚÂÔÌÓ„Ó ÍÎËχڇ. è ‰ÒÚ‡‚ËÚÂθ èêééç ‚ íÛ ˆËË å‡ıÏÛÚ Ä˛Ô Ô ‰‡Î, ˜ÚÓ ‚ Ú˜ÂÌË „Ó‰‡ Ò Û˜‡ÒÚËÂÏ 20 ‡Á΢Ì˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ·˚Î ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ÎÂÌ è ‚˚È Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÓÚ˜ÂÚ ÔÓ íÛ ˆËË. éÚ˜ÂÚ ÔÓÁ‚ÓÎËÎ íÛ ˆËË Ò˜ËÚ‡Ú¸Òfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ ÒÚ ‡Ì, ÍÓÚÓ ‡fl Ô ËÌËχÂÚ Ï ˚ ÔÓ ·Ó ¸·Â Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ, ˜ÚÓ ÔÓÏÓÊÂÚ íÛ ˆËË ÔÓÎÛ˜ËÚ¸ ÔÓÏÓ˘¸ ÓÚ åÂʉÛ̇ Ó‰ÌÓ„Ó ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ÙÓ̉‡ (GEF). IJ· Ú‡ÍÊ ‡ÒÒ͇Á‡Î Ó ÚÓÏ, Í‡Í Ô Ófl‚Îfl˛ÚÒfl ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ Ä̇ÚÓÎËË. èÓ Â„Ó ÒÎÓ‚‡Ï, ‚ „. ÓÊˉ‡ÂÚÒfl ÔÓ‚˚¯ÂÌË ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ̇ 2 „ ‡‰ÛÒ‡, ‡ Í „. ‚ ù„ÂÈÒÍÓÏ Â„ËÓÌ ÔÓÚÂÔÎÂÂÚ Ì‡ 6 „ ‡‰ÛÒÓ‚. Ä˛Ô ÓÚÏÂÚËÎ, ˜ÚÓ ÔÓ‰Ó·Ì˚Â Ô Ó„ÌÓÁ˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô Â‰‚ÂÒÚÌË͇ÏË ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl ÍÓÌÍÛ Â̈ËË ‚ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Â ÚÂÍÒÚËÎfl Ë ÒÂθÒÍÓÏ ıÓÁflÈÒÚ‚Â. Ç íÛ ˆËË Ì‡Ë·Óθ¯Â ÔÓÚ Â·ÎÂÌË ‚Ó‰˚ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ̇ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ . éÍÓÎÓ 88,5% ÔÓÎË‚Ì˚ı ‡·ÓÚ ‚ íÛ ˆËË ‚˚ÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ò Ì‡ Û¯ÂÌËÂÏ Ô ‡‚ËÎ, ˜ÚÓ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í ÔÓÚ flÏ ·Óθ¯Ó„Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡ ‚Ó‰˚ Â˘Â Ì‡ ÔÓ‰ıÓ‰Â Í ÔÓÎË‚Ì˚Ï ÔÎÓ˘‡‰flÏ. çÂÒÏÓÚ fl ̇ ˝ÚÓ, ÚÓθÍÓ 8,5% ‚ÒÂı

WWF Türkiye Genel Müdürü Dr. Filiz Demirayak, hükümetlerin mevcut bak›fl aç›lar›n› bir an önce de¤ifltirerek kurakl›k krizine ilgili tüm taraflarla beraber çözümler bulmak zorunda oldu¤unu ifade ediyor. Dünya çap›nda yap›lan de¤erlendirmelerde iklim de¤iflikli¤i sonucu önümüzdeki 20 y›l içinde yer kürenin 5 derece ›s›naca¤› ve buna ba¤l› olarak kutuplardaki buz kütlelerinin eriyece¤i öngörülüyor. 20 yüzy›lda meydana gelen art›fl ise derece civar›nda. Deniz seviyesi ise y›lda 2 milimetre yükseliyor. y›l›, ile y›llar› aras›nda en s›cak y›l olmufl durumda. aras›na ABD’yi vuran büyük kas›rga say›s› iken, bugün rakam ’e yükselmifl durumda. Portekiz geçti¤imiz y›l ç›kan yang›nlarda orman varl›¤›n›n yüzde 33’ünü kaybetti. ‹spanya’n›n 40’derece enleminin kuzeyindeki bölgelerinde seller etkili olurken güneyinde kurakl›k yaflan›yor. Meteoroloji Genel Müdürlü¤ü’nün çal›flmas›na göre iklim de¤iflikli¤inin Türkiye’de kas›rgaya yol açmas› beklenmiyor. Gelecek y›l içinde Ortado¤u ve funduszeue.info’da egemen olan s›cak ve kurak havan›n Anadolu’nun güneyini etkileyece¤i öngörülüyor. Zaten bu bölgedeki kaynaklarda suyun azal›yor olmas› bu öngörüyü teyit ediyor.

Kyoto’ya dünya devleri ilgisiz ‹klim de¤iflikli¤ine sebep olan sera gazlar›n›n ’daki seviyesine çekilmesi için Birleflmifl Milletler’e üye ülke-

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÔÓÎË‚Ó˜Ì˚ı ‡·ÓÚ ‚˚ÔÓÎÌfl˛ÚÒfl Ò ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËÂÏ ‰Óʉ‚‡ÚÂÎÂÈ (·̉¯‡ÙÚÌ˚È ÔÓÎË‚) Ë ÚÓθÍÓ 3% Ò ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËÂÏ Í‡ÔÂθÌˈ. Ç ı „„., ÍÓ„‰‡ ̇ÒÂÎÂÌË íÛ ˆËË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÎÓ 28 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl Ô ËıÓ‰ËÎÓÒ¸ 4 Ú˚Ò. ÍÛ·ÓÏÂÚ Ó‚ ‚Ó‰˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ íÛ ˆËfl Ò˜Ëڇ·Ҹ ÒÚ ‡ÌÓÈ Ò ·Ó„‡Ú˚ÏË Á‡Ô‡Ò‡ÏË ‚Ó‰˚. ëÂȘ‡Ò ̇ÒÂÎÂÌË íÛ ˆËË ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 68 ÏÎÌ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ, ‡ ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ÚÓθÍÓ ÍÛ·ÓÏÂÚ Ó‚ ‚Ó‰˚, ˜ÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Á‡Ô‡Ò˚ ‚Ó‰˚ ‚ íÛ ˆËË Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜Ì˚.

Турцию ожидают проблемы с водой ÉÂÌ ‡Î¸Ì˚È ‰Ë ÂÍÚÓ WWF ‚ íÛ ˆËË îËÎËÁ ÑÂÏË ‡flÍ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ, Ô Âʉ ‚Ò„Ó, Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚‡ ‰ÓÎÊÌ˚ ËÁÏÂÌËÚ¸ Ò‚ÓÈ ‚Á„Îfl‰ ̇ Ô Ó·ÎÂÏ˚ ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ‚ ·ÎËʇȯ ‚ ÂÏfl ‚ ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚Â Ò ‰ Û„ËÏË Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflÏË ËÒ͇ڸ ÔÛÚË ‚˚ıÓ‰‡ ËÁ Í ËÁËÒ‡. êÂÁÛθڇÚ˚ ÏÂʉÛ̇ Ó‰Ì˚ı ËÒÒΉӂ‡ÌËÈ ÔÓ͇Á˚‚‡˛Ú, ˜ÚÓ ‚ ÂÁÛθڇÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ ·ÎËʇȯË 20 ÎÂÚ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ̇ áÂÏΠÔÓ‚˚ÒËÚÒfl ̇ ÔflÚ¸ „ ‡‰ÛÒÓ‚, ˜ÚÓ Ô Ë‚Â‰ÂÚ Í Ú‡flÌ˲ θ‰Ó‚ ̇ ûÊÌÓÏ Ë ë‚ ÌÓÏ ÔÓÎ˛Ò‡ı. Ç XX ‚. ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚ÓÁ‰Ûı‡ ÔÓ‚˚ÒË·Ҹ ̇ 0,8 „ ‡‰ÛÒ‡. ì Ó‚Â̸ ÏÓ fl ÂÊ„ӉÌÓ ÔÓ‚˚¯‡ÂÚÒfl ̇ 2 ÏÏ. „. ·˚Î Ò‡Ï˚Ï Ê‡ ÍËÏ „Ó‰ÓÏ Á‡ Ô ËÓ‰ Ò ÔÓ „. ë ÔÓ „. ‚ ÄÏ ËÍ ·˚ÎÓ Á‡ÙËÍÒË Ó‚‡ÌÓ Û ‡„‡Ì‡, ̇ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó Û ‡„‡ÌÓ‚ Û‚Â΢ËÎÓÒ¸ ‰Ó Ç Ô Ó¯ÎÓÏ „Ó‰Û ‚ èÓ ÚÛ„‡ÎËË Ò„Ó ÂÎÓ ‰Ó 33% ÎÂÒÌ˚ı Û„Ó‰ËÈ. Ç àÒÔ‡ÌËË Í ÒÂ‚Â Û ÓÚ ¯Ë ÓÚ˚ 40Ó Ì ‰ÍÓ ÒÎÛ˜‡˛ÚÒfl ÒÂ΂˚ ÔÓÚÓÍË, ‡ ̇ ˛„ ˜‡ÒÚÓ ·˚‚‡ÂÚ Á‡ÒÛı‡. ëӄ·ÒÌÓ ‰‡ÌÌ˚Ï É·‚ÌÓ„Ó ÛÔ ‡‚ÎÂÌËfl ÔÓ ÏÂÚÂÓ ÓÎÓ„ËË, ‚ ÂÁÛθڇÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ íÛ ˆËË Ì ÒÚÓËÚ Ê‰‡Ú¸ Û ‡„‡ÌÓ‚. Ç ·ÎËʇȯË ÎÂÚ ÔÛÒÚ˚ÌÌ˚È ÍÎËÏ‡Ú ÅÎËÊÌÂ„Ó ÇÓÒÚÓ͇ Ë ë‚ ÌÓÈ ÄÙ ËÍË ÏÓÊÂÚ Ó͇Á‡Ú¸ ·Óθ¯Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ë ̇ ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ ‚ ˛ÊÌ˚ı ‡ÈÓ̇ı Ä̇ÚÓÎËË. ùÚÓ Ô Â‰ÔÓÎÓÊÂÌË ÔӉڂ ʉ‡ÂÚ ÛÏÂ̸¯ÂÌË ‚Ó‰Ì˚ı ÂÁ ‚Ó‚ ‚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ‚Ó‰ÓÂχı „ËÓ̇.

Ô ËÒÓ‰ËÌflÚ¸Òfl ÄÏ Ë͇, ˜¸Ë ‚˚· ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û ÒÓÒÚ‡‚Îfl˛Ú 36% ÓÚ Ó·˘Â„Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡. à̉Ëfl Ë äËÚ‡È, Û Ó‚Â̸ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÍÓÚÓ ˚ı ‚ ·ÎËʇȯË 20 ÎÂÚ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ 50% ÓÚ Ó·˘Â„Ó ÍÓ΢ÂÒÚ‚‡, Ú‡ÍÊ Ì ‚˚ ‡Ê‡˛Ú ̇Ï ÂÌËfl ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ ˝ÚÓÚ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ÍÓÚÓ ˚È, ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË, ÒڇΠÔÓÒΉÌÂÈ Ì‡‰ÂʉÓÈ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó ÏË ‡. ç‡ ‰‡ÌÌÓÏ ˝Ú‡Ô íÛ ˆËfl Ú‡ÍÊ Ì ÒÓ·Ë ‡ÂÚÒfl ÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓ‰ÔËÒ¸ ÔÓ‰ è ÓÚÓÍÓÎÓÏ. åËÌËÒÚ ˝ÍÓÎÓ„ËË Ë ÎÂÒÌÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡ íÛ ˆËË éÒÏ‡Ì èÂÔ Á‡fl‚ËÎ, ˜ÚÓ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ íÛ ˆËË ‚ „. ‚Ó ÏÌÓ„ÓÏ ÓÚÒÚ‡‚‡Î‡ ÓÚ ‡Á‚ËÚ˚ı ÒÚ ‡Ì á‡Ô‡‰‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ íÛ ˆËfl ·Û‰ÂÚ „ÓÚÓ‚‡ ÔÓÒÚ‡‚ËÚ¸ ÔÓ‰ÔËÒ¸ ÔÓ‰ è ÓÚÓÍÓÎÓÏ ÚÓθÍÓ ÚÓ„‰‡, ÍÓ„‰‡ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚ¸ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ ‚˚ÒÓÍÓ„Ó Û Ó‚Ìfl. ÅÓΠÚÓ„Ó, ÔÓ‰ÔËÒ‡‚ ‚ „. ÇÒÂÏË ÌÛ˛ ÍÓÌ‚ÂÌˆË˛ ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

den ’inin imzalad›¤› Kyoto Protokolü’nü bu gazlar›n yüzde 36’s›n› tek bafl›na ç›karan ABD imzalam›yor. Ayr›ca önümüzdeki 20 y›l içinde sera gazlar›n›n yar›s›n› üretecek olan Hindistan ve Çin de dünyan›n son umudu olan bu protokolü imzalamaya niyetli de¤il. Türkiye de Kyoto Protokolü’ne flu aflamada kat›lmay› düflünmüyor. Konuyla ilgili olarak Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe, Türk sanayisinin y›l›nda çok geri oldu¤unu vurgulayarak, sanayinin geliflmifl Bat› ülkeleri seviyesine geldi¤inde protokole imza koyacaklar›n› söylüyor. Öte yandan ’de BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi’ne (UNFCCC) imza atan Türkiye ilk ulusal bildirimini bu y›l yapt›. tarihli

На территории Турции последствия засухи начали проявляться еще в г. Произошло полное высыхание или снижение уровня воды в некоторых озерах в Анатолии. Türkiye’de kurakl›k ’den itibaren, ‹ç Anadolu ve göller bölgesindeki göllerden baz›lar›ndaki seviye düflüklü¤ü baz›lar›n›n da kurumas›yla kendini hissettirdi.

Крупные государства равнодушны к Киотскому протоколу ë ˆÂθ˛ ÒÌËÊÂÌËfl ‰Ó Û Ó‚Ìfl „. ‚˚· ÓÒÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ÒÚ ‡Ì ËÁ ÒÚ ‡Ì-Û˜‡ÒÚÌËÍÓ‚ ééç ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, Í ÍÓÚÓ ÓÏÛ, Ӊ̇ÍÓ, Ì ÒÔ¯ËÚ

YAZ , SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

37

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Турция на 13 месте

UNFCC’ye ilk kat›lan ülkeler bugünlerde 4. bildirimde bulunuyor.

Согласно докладу ООН об изменениях климата, Турция является страной с самым стремительным ростом выбросов в атмосферу парниковых газов. В – гг. выброс двуокиси углерода в атмосферу в Турции возрос на 72,6%. В докладе говорится о том, что за последние 50 лет 90% причин, способствующих глобальному потеплению, которое будет продолжаться веками, являются результатом человеческой деятельности. Научные исследования подтверждают это положение. По объемам выброса двуокиси углерода в атмосферу на первом месте находятся США (5,5 млрд т), далее следуют Россия (2,8 млрд т) и Япония (1,3 млрд т). Турция, чьи выбросы составляют млн т, занимает в этом списке 13 место.

‹klim de¤iflikli¤i ulusal çal›flmalar›nda sanayi kesimini Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) temsil ediyor. TOBB Baflkan› Rifat Hisarc›kl›o¤lu ise konuyla ilgili olarak net verileri gündeme getiriyor. Hisarc›kl›o¤lu’na göre bin iflletmeden sadece bini AB’ye uyumlu üretim yap›yor. Bu durumda iklim de¤iflikli¤inin Türk sanayi üzerine etkilerinin derin olaca¤›n› gösteriyor.

Türkiye s›rada BM’nin aç›klad›¤› ‘‹klim De¤iflikli¤i Raporu’na göre, Türkiye, y›llar› aras›nda yüzde ile karbondioksit gaz› sal›n›m›nda dünyada en h›zl› art›fl kaydeden ülke oldu. Raporun, küresel ›s›nman›n son 50 y›lda yüzde 90 oran›nda insan eliyle yarat›ld›¤›n› ve bu durumun daha as›rlarca sürece¤ini bilimsel olarak ortaya koydu¤unu söyleniyor. Türkiye, y›ll›k milyon tonluk karbondioksit sal›n›m›yla, ABD ( milyar ton), Rusya ( milyar ton) ve Japonya’n›n ( milyar ton) ilk 3 s›ray› oluflturdu¤u dünyada, en fazla karbondioksit gaz› salan ülkeler aras›nda 13’üncü s›rada yer al›yor.

ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ (UNFCCC), íÛ ˆËfl ÚÓθÍÓ ‚ ˝ÚÓÏ „Ó‰Û ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Ë· Ë Ó·Ì‡ Ó‰Ó‚‡Î‡ è ‚˚È Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÓÚ˜ÂÚ. ëÚ ‡Ì˚, Ô ËÒÓ‰ËÌË‚¯ËÂÒfl Í ÍÓÌ‚Â̈ËË, ‚ÒÚÛÔË‚¯ÂÈ ‚ ÒËÎÛ ‚ „., ̇ Ò„ӉÌfl¯ÌËÈ ‰Â̸ ÓÔÛ·ÎËÍÓ‚‡ÎË ÔÓ 4 ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı ÓÚ˜ÂÚ‡. Ç ‚ÓÔ ÓÒ‡ı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÄÒÒӈˇˆËfl ·Ë Ê Ë Ô‡Î‡Ú íÛ ˆËË (TOBB). è ‰Ò‰‡ÚÂθ TOBB êËÙ‡Ú ïËÒ‡ ‰ÊËÍÎ˚Ó„ÎÛ Â„ÛÎfl ÌÓ ÒÓÓ·˘‡ÂÚ ÚÓ˜Ì˚ ‰‡ÌÌ˚ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌËfl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl. ïËÒ‡ ‰ÊËÍÎ˚Ó„ÎÛ Ò˜ËÚ‡ÂÚ, ˜ÚÓ ËÁ Ú˚Ò. Ô Â‰Ô ËflÚËÈ ÚÓθÍÓ 1 Ú˚Ò. ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚Îfl˛Ú Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Òӄ·ÒÌÓ Â‚ ÓÔÂÈÒÍËÏ Òڇ̉‡ Ú‡Ï. ùÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍË ËÁÏÂÌÂÌËfl Ó͇ÊÛÚ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ‚ÎËflÌË ̇ Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚È ÒÂÍÚÓ íÛ ˆËË.

Изменения климата и принимаемые меры èÓÒΠÚÓ„Ó Í‡Í ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó ÓÒÓÁ̇ÎÓ, ˜ÚÓ ‚˚· ‡Ò˚‚‡ÂÏ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ „‡Á˚ Ó· ‡ÁÛ˛Ú Ó·ÓÎÓ˜ÍÛ ‚ÓÍ Û„ áÂÏÎË, ÍÓÚÓ ‡fl ÒÎÛÊËÚ Ô Ë˜ËÌÓÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ÍÎËχڇ, ÒÚ‡ÎË Ô Â‰Ô ËÌËχڸÒfl ÍÓÌÍ ÂÚÌ˚ Ï ˚ ÔÓ ·Ó ¸·Â Ò ˝ÚËÏ fl‚ÎÂÌËÂÏ. ÇÔ ‚˚ ÚÂχ ·˚· ÔÓ‰ÌflÚ‡ ‚ „. ̇ Ô ‚ÓÈ ÇÒÂÏË ÌÓÈ ÍÎËχÚÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË. Ç ÚÓÏ Ê „Ó‰Û ÔÓ‰ ˝„ˉÓÈ ééç ·˚· ÒÓÁ‰‡Ì‡ åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌ̇fl „ ÛÔÔ‡ ÔÓ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ (åÉùàä). Ç „., ‚ ıӉ ‚ÚÓ ÓÈ ÇÒÂÏË ÌÓÈ ÍÎËχÚÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË, ·˚Î ÒÙÓ ÏË Ó‚‡Ì åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌÌ˚È

38

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

̇·Î˛‰‡ÚÂθÌ˚È ÒÓ‚ÂÚ (INC). Ç „. åÉùàä ÔÓ‰ÔË҇· ê‡ÏÓ˜ÌÛ˛ ÍÓÌ‚ÂÌˆË˛ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ. äÓÌ‚Â̈Ëfl UNFCCC ‚ÒÚÛÔË· ‚ ÒËÎÛ ‚ χ Ú „. Ç ÂÁÛθڇÚÂ Ô Ó‰ÓÎÊËÚÂθÌ˚ı Ë Ì‡Ò˚˘ÂÌÌ˚ı ÔÂ Â„Ó‚Ó Ó‚ ‚ „. ·˚Î Ô ËÌflÚ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ. Ç „. ̇ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ ÍÓÌÙ Â̈ËË ‚ ÅÛ˝ÌÓÒÄÈ ÂÒÂ Ë ‚ „. ‚ å‡ ‡Í¯ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÎËÒ¸ ÔÛÚË ‚˚ÔÓÎÌÂÌËfl äËÓÚÒÍÓ„Ó Ô ÓÚÓÍÓ·. Ç „. ÒÓÒÚÓflÎÒfl ÇÒÂÏË Ì˚È Ò‡ÏÏËÚ ÔÓ ÛÒÚÓȘ˂ÓÏÛ ‡Á‚ËÚ˲. ë‡ÏÏËÚ Ì‡ÔÓÏÌËÎ, ˜ÚÓ ÔÛÚË Â‡ÎËÁ‡ˆËË ‰Ó„Ó‚Ó ‡ ‡Ì ·˚ÎË ÓÔ Â‰ÂÎÂÌ˚, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ô Ë¯ÎÓ ‚ ÂÏfl ‚˚ÔÓÎÌflÚ¸ ÛÒÎÓ‚Ëfl Ô ÓÚÓÍÓ·, Í ÓÏ ÚÓ„Ó, Ò‡ÏÏËÚ ÔÓÚ Â·Ó‚‡Î, ˜ÚÓ·˚ ‚ Ò‚ÓÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË Ô ËÌËχÎË ‚Ó ‚ÌËχÌË ‚ÓÔ ÓÒ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ. Ç „. íÛ ˆËfl Ô ËÒÓ‰ËÌË·Ҹ Í ê‡ÏÓ˜ÌÓÈ ÍÓÌ‚Â̈ËË UNFCCC, ÌÓ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, Ô Â‰ÛÒÏ‡Ú Ë‚‡˛˘ËÈ ÔflÚËÔ ÓˆÂÌÚÌÓ ÒÓÍ ‡˘ÂÌË ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ú‡Í Ë Ì ÔÓ‰ÔË҇·. è ‚˚È Ì‡ˆËÓ̇θÌ˚È ÓÚ˜ÂÚ íÛ ˆËfl Ô Â‰ÒÚ‡‚Ë· ÉÂÌ ‡Î¸ÌÓÏÛ ÒÂÍ ÂÚ‡ ˇÚÛ ééç ‚ flÌ‚‡  „. Ç ÓÚ˜ÂÚ Û͇Á˚‚‡ÎÓÒ¸, ˜ÚÓ ‚ „. ˝ÏËÒÒËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ íÛ ˆËË ÒÓÒÚ‡‚Îfl· ÏÎÌ Ú, ‚ „. ˝Ú‡ ˆËÙ ‡ ÔÓ‰Ìfl·Ҹ ‰Ó ÏÎÌ Ú. Ç ÒÚ ‡Ì‡ı-Û˜‡ÒÚÌË͇ı é „‡ÌËÁ‡ˆËË ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓ„Ó ÒÓÚ Û‰Ì˘ÂÒÚ‚‡ Ë ‡Á‚ËÚËfl (éùëê) ˝ÏËÒÒËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ̇ ‰Û¯Û ̇ÒÂÎÂÌËfl ÒÓÒÚ‡‚ÎflÂÚ 11,1 Ú, ‚ ÒÚ ‡Ì‡ı Öë – 9 Ú, ‚ íÛ ˆËË – 3,3 Ú. Ç íÛ ˆËË ÎÂÒ‡, ‚Ó‰Ì˚ ·‡ÒÒÂÈÌ˚ Ë ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌ˚ ۄӉ¸fl ÔÓ„ÎÓ˘‡˛Ú ‰Ó 25% ËÁÎÛ˜‡ÂÏ˚ı Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚. I

‹klim De¤iflikli¤i ve al›nan önlemler ‹nsanl›k, atmosfere b›rakt›¤› gazlar›n bir örtü vazifesi görerek küresel ›s›nmaya sebep oldu¤unu fark ettikten sonra bu gidifle son verebilmek için çeflitli tedbirler almaya bafllad›. ’daki 1. ‹klim Konferans›’nda konu ilk olarak gündeme geldi. Ayn› y›l, BM çat›s› alt›nda “Hükümetleraras› ‹klim De¤iflikli¤i Paneli” (IPCC) ad› alt›nda bir yap› oluflturuldu. Cenevre’de ’da yap›lan 2. ‹klim De¤iflikli¤i Konferans›’nda “Hükümetleraras› ‹zleme Komitesi” (INC) kuruldu. IPCC, ’de Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi (UNFCCC)’ni kabul etti. UNFCC Mart ’de yürürlü¤e girdi. Yo¤un görüflmelerin ard›ndan daha özel ve ba¤lay›c› hükümler içeren Kyoto Protokolü ’de imzaland›. Protokolün nas›l iflleyece¤i ’de Arjantin Buenosaires’te ve ’de Fas Marakefl’te ele al›nd›. ’de Dünya Sürdürülebilir Kalk›nma Zirvesi yap›ld›. Burada, geçmiflte uygulama kurallar›n›n belirlendi¤i ve bundan sonra k›s›tlamalar›n uygulanmas›, iklim de¤iflikli¤inin ifl dünya, sivil toplum ve ulusal politikalar›n merkezine yerlefltirilmesi istendi. Türkiye UNFCCC’ye ’te taraf olurken, sera gazlar›n›n seviyesinin yüzde 5 alt›na çekilmesini öngören Kyoto Protokolü’ne henüz taraf olmad›. 1. Ulusal Bildirim Raporu’nu BM Sekteryas›’na Ocak ’de sundu. Raporda, Türkiye’nin toplam sera gaz› emisyonu milyon ton iken, ’de milyon tona ç›kt›¤› ifade edildi. Kifli bafl›na düflen emisyon miktar›n›n OECD üyesi ülkelerde 11,1 ton, AB ülkelerinde 9 ton iken, Türkiye’de ton oldu¤u vurguland›. Türkiye’de “yutak” olarak adland›r›lan orman, tar›m ve sulak alanlar›n emisyonun yüzde 25’ini tuttu¤u bilgisine yer verildi. I

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Председатель Общества защиты окружающей среды Турции Юнус Энсари

Турции угрожает опасность Беседовал: Хасан Онал Журналист (Турция).

Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i Baflkan› Yunus Ensari

Türkiye risk alt›nda Konuflan: Hasan Önal Gazeteci (Türkiye).

ÇÒΉ Á‡ ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËÂÈ íÛ ˆËfl ÓÚ͇Á‡Î‡Ò¸ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ÍÓÚÓ ˚È Ô Â‰ÛÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚ Ï ˚ ·Ó ¸·˚ Ò „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂÏ. çÓ ‡ „ÛÏÂÌÚ˚, Ó·˙flÒÌfl˛˘Ë ˝ÚÓÚ ÓÚ͇Á, Ì ۉӂÎÂÚ‚Ó fl˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ÒÚ ÛÍÚÛ ˚. ä ÚÓÏÛ ÊÂ, ééç ‚ Ò‚ÓÂÏ ÓÚ˜ÂÚ ӷ ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ Á‡ „. ̇Á‚‡Î‡ íÛ ˆË˛ ‚ ˜ËÒΠÒÚ ‡Ì, ·Óθ¯Â ‰ Û„Ëı Á‡„ flÁÌfl˛˘Ëı ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Û„ÎÂÍËÒÎ˚Ï „‡ÁÓÏ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Ó‰ÌË ËÒÚÓ˜ÌËÍË ˝Ì „ËË ËÒÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ÔÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË, ‰ Û„Ë – ÔÓ ÔÓÎËÚ˘ÂÒÍËÏ ÒÓÓ· ‡ÊÂÌËflÏ. çÓ ÓÚ ˝ÚÓ„Ó ÒÚ ‡‰‡ÂÚ Ì‡ Ó‰. à ÚÛÚ Ì‡ ‡ ÂÌ ÔÓfl‚Îfl˛ÚÒfl Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚Â Ó „‡ÌËÁ‡ˆËË. ç‡ Ó‰ Ó· ÂÚ‡ÂÚ flÁ˚Í Ë „ÓÎÓÒ. 燯‡ ·ÂÒ‰‡ Ò ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎÂÏ ÒÓÁ‰‡ÌÌÓ„Ó ‚ ÄÌ͇  ‚ „. é·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓ Á‡˘ËÚ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ íÛ ˆËË ûÌÛÒÓÏ ùÌÒ‡ Ë ÔÓÒ‚fl˘Â̇ ÓÎË Ë ‚Í·‰Û Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ó „‡ÌËÁ‡ˆËÈ ‚ ·Ó ¸·Û Á‡ ÒÓı ‡ÌÂÌË ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡ ‚ íÛ ˆËË Ë ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â. ï‡Ò‡Ì é̇Î: ä‡Í ·˚ ÌË Ó„ ‡Ì˘˂‡Î „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚‡ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, Ә‚ˉÌÓ, ˜ÚÓ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍËÈ Ù‡ÍÚÓ Ú‡ÍÊ ˄ ‡ÂÚ Ò‚Ó˛ Óθ ‚ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏ ÔÓÚÂÔÎÂÌËË? ûÌÛÒ ùÌÒ‡ Ë: óÂÎÓ‚ÂÍ – „·‚Ì˚È ‚ËÌÓ‚ÌËÍ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Ò Û‚Â΢ÂÌËÂÏ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl Ë ‡Á‚ËÚËÂÏ ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÍË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚË ‡ÒÚÛÚ Ë ËÁÏÂÌfl˛ÚÒfl. éÒÌÓ‚Ì˚ÏË Ô Ë˜Ë̇ÏË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl fl‚ÎflÂÚÒfl ÒÊË„‡ÌË ͇ÏÂÌÌÓ„Ó Û„Îfl, „‡Á‡, ÌÂÙÚÂÔ Ó‰ÛÍÚÓ‚. àÒÔÓθÁÛfl Ëı, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Á‡„ flÁÌflÂÚ Ô Ë Ó‰Û. ÖÒÎË ·˚ Ëı Ì ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÎË, ËÒ˜ÂÁ ·˚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚È

YAZ , SAYI: 25

Küresel ›s›nmaya bir önlem almak amac›yla imzaya aç›lan ve uluslararas› bir protokol niteli¤i tafl›yan Kyoto Protokolü baflta ABD ve Avustralya olmak üzere Türkiye taraf›ndan da imzalanmad›. Devletlerin geliflmifllik seviyeleriyle iliflkilendirilen gerekçe sivil toplum kurulufllar›n› yeteri kadar tatmin etmifl de¤il. Zira BM iklim de¤iflikli¤i raporunda da Türkiye havaya karbondioksit salan önemli ülkeler aras›nda say›lm›fl ve uyar›lm›flt›. Halihaz›rdaki enerji kaynaklar›n›n kullan›m› kimilerine göre zaruretten, kimilerine göre ise politik bir ç›kar kavgas›ndan kaynaklan›yor. Ama felaketlerde ac›y› tadan yine halk oluyor. Burada da sivil toplum kurulufllar› devreye giriyor. Halk›n sesi ve dili oluyor. Ankara’da y›l›nda kuruldu¤u günden beri Türkiye’de tabiat› koruma ad›na verdikleri mücadeleyi Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i Baflkan› say›n Yunus Ensari ile konufltuk. ˝ÙÙÂÍÚ, Ë ËÒıÓ‰fl˘ËÂ Ò áÂÏÎË ÚÂÔÎÓ‚˚ ËÁÎÛ˜ÂÌËfl ÛıÓ‰ËÎË ·˚ ‚ ÍÓÒÏÓÒ. é‰Ì‡ÍÓ ËÁ-Á‡ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡ÌËfl Ô‡ ÌËÍÓ‚Ó„Ó ˝ÙÙÂÍÚ‡ ÓÌË Û‰Â ÊË‚‡˛ÚÒfl ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Â. è‡ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ Óı‚‡Ú˚‚‡ÂÚ ‚Ò˛ áÂÏβ. á̇ÂÚÂ, Ò ˜ÂÏ fl ˝ÚÓ Ò ‡‚ÌË‚‡˛? ë ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÏ, ÒÚÓfl˘ÂÏ Ì‡ ÒÓÎÌˆÂ Ò Á‡Í ˚Ú˚ÏË ÓÍ̇ÏË… ùÚÓÚ ‡‚ÚÓÏÓ·Ëθ Ì˘ÂÏ Ì ÓÚ΢‡ÂÚÒfl ÓÚ ‰ÛıÓ‚ÍË. éÔ Â‰ÂÎÂÌÌ˚È ‚ ‰ ̇ÌÓÒËÚ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌ̇fl ÔÓÎËÚË͇. é· ‡ÁÛ˛˘Ë ԇ ÌËÍÓ‚˚È ˝ÙÙÂÍÚ „‡Á˚ fl‚Îfl˛ÚÒfl ÂÁÛθڇÚÓÏ ÊËÁ̉ÂflÚÂθÌÓÒÚË „Ó Ó‰Ó‚. ÑÓ Ó„Ó‚ËÁ̇ Ë ÌÂı‚‡Ú͇ Ô Ë Ó‰ÌÓ„Ó „‡Á‡ ‚˚ÌÛʉ‡˛Ú ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl Ó·Ó„ ‚‡ ͇ÏÂÌÌ˚È Û„Óθ Ô ÂËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ ÌËÁÍÓ„Ó Í‡˜ÂÒÚ‚‡, Ò ·Óθ¯ËÏ

Hasan Önal: Kyoto Protokolü ne kadar devletleri ba¤lasa da, küresel ›s›nmada insan faktörünün de yeri var galiba? Yunus Ensari: Asl›nda insan, küresel ›s›nman›n en büyük nedenidir. Çünkü nüfus artt›kça, teknoloji gelifltikçe insanlar›n ihtiyaçlar› hem ço¤al›yor, hem de de¤iflikli¤e u¤ruyor. Dünyan›n ›s›nmas›n›n en önemli sebeplerinden baz›lar› fosil kaynaklar› olan kömürdür, metan gaz›d›r, petrol ürünleridir. ‹nsan bunlar› kulland›¤› için do¤a kirleniyor. Bunlar kullan›lmasayd› do¤a kirlenmeyecekti, sera gazlar› oluflmayacak ve dünyadan yans›yacak

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

39

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ÒӉ ʇÌËÂÏ Ò ˚. àÁ-Á‡ ÌÂı‚‡ÚÍË Ò Â‰ÒÚ‚ β‰Ë ˜‡ÒÚÓ ÔÓθÁÛ˛ÚÒfl ‰Îfl Ó·Ó„ ‚‡ ‰ Û„ËÏË Á‡„ flÁÌfl˛˘ËÏË Ô Ë Ó‰Û Ï‡Ú ˇ·ÏË. ÇÒfi ˝ÚÓ ÛıÛ‰¯‡ÂÚ ÒÓÒÚÓflÌË ‡ÚÏÓÒÙ ˚ Ë ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲. ᇷÓÚflÒ¸ Ó· Û‰Ó·ÒÚ‚Â, β‰Ë Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ‰Îfl ÔÓÂÁ‰ÓÍ ÔÓ „Ó Ó‰Û ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÌ˚ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎË, ÌÓ ÂÒÎË ·˚ ÓÌË Ô ‰‚Ë„‡ÎËÒ¸ ̇ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓÏ Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÂ, ÒÛÏχ ÌÓ Á‡„ flÁÌÂÌË ‚ÓÁ‰Ûı‡ ·˚ÎÓ ·˚ ÏÂ̸¯Â. à ÛÊ ‚Ó ‚ÒflÍÓÏ ÒÎÛ˜‡Â ÌÛÊÌÓ Â„ÛÎfl ÌÓ ÛÒÚ ‡Ë‚‡Ú¸ ÚÂıÌ˘ÂÒÍËÈ ÓÒÏÓÚ Î˘ÌÓ„Ó ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎfl; ‚˚·Ë ‡Ú¸ ‚ ÂÏfl Ë ÏÂÒÚÓ Ì‡ËÏÂ̸¯Â„Ó ÒÍÓÔÎÂÌËfl Ú ‡ÌÒÔÓ Ú‡ ̇ ‰Ó Ó„‡ı. É ‡ÏÓÚÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎfl Ú‡ÍÊ ÒÌËʇÂÚ ÍÓ΢ÂÒÚ‚Ó ‚ ‰Ì˚ı ‚˚· ÓÒÓ‚. ÑÓχ Ë Ì‡ ‡·Ó˜ÂÏ ÏÂÒÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ˝ÍÓÌÓÏËÚ¸ ˝ÎÂÍÚ Ó˝Ì „˲, ÒÚ‡ ‡Ú¸Òfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ÔÓÏÓ„‡˛˘ËÂ Ô Ë Ó‰Â Ô Ë·Ó ˚ Ò ÌËÁÍËÏ ˝Ì „ÓÔÓÚ Â·ÎÂÌËÂÏ. äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ Ë éÚ˜ÂÚ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ Á‡ „. Ô Â‰Î‡„‡˛Ú, ‚ ÒÛ˘ÌÓÒÚË, ÌÓ‚Û˛ ÏÓ‰Âθ ˜ÂÎÓ‚Â͇, ÍÓÚÓ ˚È ËÁÏÂÌËÚ Ò‚ÓÈ Ó· ‡Á ÊËÁÌË Ë Ô ÂÒÚ‡ÌÂÚ ·˚Ú¸ ·ÂÁ ‡ÒÒÛ‰Ì˚Ï ÔÓÚ Â·ËÚÂÎÂÏ. ê‡θÌÓ ÎË ÓÊˉ‡Ú¸ ÔÓfl‚ÎÂÌËfl Ú‡ÍÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇? è ÂÊËÚ˚ ̇ÏË ‚ flÌ‚‡ Â, Ù‚ ‡ÎÂ Ë Ï‡ Ú „. ʇ ÍË ‰ÌË fl‚Îfl˛ÚÒfl ÒΉÒÚ‚ËÂÏ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. óÚÓ·˚ ‚ÓÒÔ ÂÔflÚÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ ‰‡Î¸ÌÂȯÂÏÛ ‡Á‚ËÚ˲ ˝ÚÓ„Ó fl‚ÎÂÌËfl, ÌÛÊÌÓ Ì ÚÓθÍÓ ËÁÏÂÌËÚ¸ Ó· ‡Á ÊËÁÌË, ÔÓÚ Â·ËÚÂθÒÍËÂ Ô Ë‚˚˜ÍË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl - ÌÂÓ·ıÓ‰Ëχ ÌÓ‚‡fl ÔÓÎËÚË͇ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚, Ô Â‰ÔÓ·„‡˛˘‡fl Ô ËÌflÚË ÌÂÓÚÎÓÊÌ˚ı Ï . íÛ ˆËfl ‰ÓÎÊ̇ Í‡Í ÏÓÊÌÓ ·˚ÒÚ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ, ‚ÌÂÒÚË ÍÓ ÂÌÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ‚ Ò‚Ó˛ ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍÛ˛, Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÛ˛ Ë Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÛ˛ ÔÓÎËÚËÍÛ. çÛÊÌÓ Ò Ó˜ÌÓ Ô ËÌflÚ¸ Á‡ÍÓÌ Ó ‚ÓÁÓ·ÌÓ‚ÎflÂÏ˚ı ËÒÚÓ˜ÌË͇ı ˝Ì „ËË, ÒÚËÏÛÎË Ó‚‡Ú¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘Ì˚ı, ‚ÂÚ flÌ˚ı Ë Ú χθÌ˚ı ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚. Ç Ó·Î‡ÒÚË Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍË ÌÛÊÌÓ

40

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

›fl›nlar da uzaya gidecekti. Ancak sera gazlar› olufltu¤u için yans›yan ›fl›nlar atmosferde tutuluyor. Sera gazlar› bütün dünyan›n çevresini sar›yor. Bunu neye benzetiyorum biliyor musunuz? Camlar› kapal›, güneflte duran bir otomobile Böyle bir otomobil f›r›ndan farks›zd›r.

Ô Â‰ÛÒÏÓÚ ÂÚ¸ Û‚Â΢ÂÌË ‰ÓÎË ˝ÎÂÍÚ ÓÚ ‡ÌÒÔÓ Ú‡, ‡Á‚Ë‚‡Ú¸ ÒËÒÚÂÏÛ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı Ô ‚ÓÁÓÍ. àÁÏÂÌÂÌË ӷ ‡Á‡ ÊËÁÌË Á‡Ï‰ÎËÚ Ô ÓˆÂÒÒ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ã˛‰Ë ‰ÓÎÊÌ˚ ·ÓΠ‡ÁÛÏÌÓ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â Ë ·Û‰Û˘ÂÏÛ ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡. ùÚÓ ‰ÓÎÊÌ˚ ·˚Ú¸ β‰Ë, ÍÓÚÓ ˚ ÛÏÂ˛Ú ˝ÍÓÌÓÏÌÓ Ë Ô Ó‰ÛÍÚË‚ÌÓ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ ˝Ì „˲, Ô Â‰ÔÓ˜ËÚ‡˛Ú Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚È Ú ‡ÌÒÔÓ Ú, ÔÓÚ Â·Îfl˛Ú Ô Ó‰ÛÍÚ˚ ÏÂÒÚÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, ÓÒÓÁ̇ÌÌÓ ‚˚·Ë ‡˛Ú ÚÂıÌËÍÛ ‰Îfl Ò‚ÓÂ„Ó ‰Óχ Ë ÒÚ‡ ‡˛ÚÒfl ‰ÓÌÂÒÚË Ò‚ÓË ÔÓÁ̇ÌËfl Ë Ô Ë‚˚˜ÍË ‰Ó ÓÍ Ûʇ˛˘Ëı. ÖÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓ, Ô ËÌflÚË ڇÍËı ÏÂ Ë ËÁÏÂÌÂÌË ӷ ‡Á‡ ÊËÁÌË – ÌÂ΄͇fl Á‡‰‡˜‡. é‰ÌËÏ ËÁ ÓÒÌÓ‚Ì˚ı ÒÔÓÒÓ·Ó‚  ¯ÂÌËfl ÒÚ‡ÌÂÚ ‡Á‚ËÚË ˝ÍÓÌÓÏËÍË. Ñ Û„ÓÈ ‚‡ÊÌ˚È Ù‡ÍÚÓ – Ô ÓÒ‚Â˘ÂÌËÂ, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ·Óθ¯Û˛ Óθ Ô ËÁ‚‡Ì˚ Ò˚„ ‡Ú¸ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ËÌÒÚËÚÛÚ˚.

Люди загрязняют среду меньше, чем государство íÓ ÂÒÚ¸, „·‚Ì˚Ï ËÒÚÓ˜ÌËÍÓÏ Ô Ó·ÎÂÏ fl‚ÎflÂÚÒfl ˜ÂÎÓ‚ÂÍ? Ç˚ıÎÓÔÌ˚ „‡Á˚, Ó·˙ÂÏ ÍÓÚÓ ˚ı ‡ÒÚÂÚ ‚ ÂÁÛθڇÚ ÌÂÓÒÚ‡ÌÓ‚ËÏÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, ‰ÓÎÊÌ˚ ÒÚ‡Ú¸ ÚÂÏÓÈ ÓÚ‰ÂθÌÓ„Ó ‡Á„Ó‚Ó ‡, ͇҇˛˘Â„ÓÒfl ‚ ·Óθ¯ÂÈ ÒÚÂÔÂÌË „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚, ˜ÂÏ Î˛‰ÂÈ. ë„ӉÌfl ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚‡ Ò ÌËÁÍËÏ ÔÓÚ Â·ÎÂÌËÂÏ ˝Ì „ËË, ‡ ̇¯‡ ÒÚ ‡Ì‡ Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎflÂÚ ÒÓ·ÓÈ Ò‚‡ÎÍÛ Ô ËÓ· ÂÚÂÌÌ˚ı Á‡ „ ‡ÌˈÂÈ ÒÚ‡ ˚ı ÚÂıÌÓÎÓ„ËÈ. ü ‰Ûχ˛, ˜ÚÓ Ô ÓËÁ‚Ó‰ËÏ˚Â

Hükümet politikalar›n›n verdi¤i zararlar da var. Küresel iklim de¤iflikli¤ine yol açan sera gazlar›n›n büyük bir k›sm› kentlerdeki yaflamdan kaynaklan›yor. Do¤algaz›n pahal› olmas› ve belirli yerlerde olmas› ›s›nmada kömür kullan›m›n› art›r›yor. Bunlar›n ço¤u da kalitesiz, kükürt oran› yüksek, kaçak kömürler. Ekonomik gücün düflüklü¤ü nedeniyle ço¤u zaman insanlar ›s›nmak için lastik vs gibi kirlilik oran› yüksek nesneleri de yak›yor. Bütün bunlar hava kirlili¤ini ve küresel ›s›nmay› art›r›yor. Ayr›ca insanlar rahat bir ulafl›m için kendi araçlar›n› kullanmay› tercih ediyor. Halbuki daha az kirlilik için toplu tafl›m araçlar› tercih edilmeli. E¤er kullanmak zorunlu ise araçlar›n mutlaka periyodik bak›mlar› yap›lmal›; trafi¤in daha az oldu¤u yerler ve saatler tercih edilmeli. Do¤ru ve güvenli araç kullanmak çevreye verilecek emisyonlar› azaltacak; dolay›s›yla da küresel ›s›nman›n azalt›lmas›na katk›da bulunulacakt›r. Ev ve iflyerlerinde mutlaka enerji tasarrufu yap›lmal›, daha az enerji harcayan çevre dostu cihazlar kullan›lmaya çal›fl›lmal›d›r. Kyoto sözleflmesi ve BM iklim de¤iflikli¤i raporlar›na bak›ld›¤›nda, önerilerin tüketim ve yaflam biçimini de¤ifltirecek yeni bir insan modeli sundu¤u görülüyor. Bu modeli uygulamak mümkün mü? y›l› Ocak, fiubat ve Mart aylar›nda yaflad›¤›m›z s›cak günler küresel ›s›nman›n bir sonucudur. Buna engel olmak için bireysel olarak tüketim ve yaflam biçiminin de¤ifltirilmesinin yan› s›ra, her fleyden önce hükümetin yeni bir politika belirlemesi ve derhal önlem almas› gerekiyor. Türkiye en k›sa zamanda Kyoto Protokolü’nü imzalamal›, enerji, sanayi ve ulafl›m politikalar›nda köklü de¤ifliklikler yapmal›. Yenilenebilir enerji kaynaklar› ile ilgili yasa derhal ç›kar›lmal›; günefl, rüzgar ve termal enerji kullan›m› teflvik edilmelidir. Ulafl›m politikalar›nda rayl› ulafl›m art›r›lmal›, toplu tafl›m sistemleri gelifltirilmelidir. Yaflam fleklinde yap›lacak de¤ifliklikler

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

β‰¸ÏË Á‡„ flÁÌÂÌËfl Ò Â‰˚ Ì˘ÚÓÊÌÓ Ï‡Î˚ ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò ÔÓÒΉÒÚ‚ËflÏË ·ÂÒÍÓ̘ÌÓ„Ó ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ‡Á‚ËÚËfl. ëÂȘ‡Ò ̇ÒÂÎÂÌË ˜‡ÒÚÓ ËÒÔÓθÁÛÂÚ Ï‡Ú ˇÎ˚ Ò ÔÓ‚˚¯ÂÌÌ˚Ï ‚˚· ÓÒÓÏ ‚ ‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. çÓ ÔÓ˜ÂÏÛ? è ˘ËÌ˚ ‚ Û Ó‚Ì ·Î‡„ÓÒÓÒÚÓflÌËfl. чÊ ÂÒÎË ·Û‰ÛÚ Ô ËÌflÚ˚ Á‡ÍÓÌ˚, Á‡Ô ¢‡˛˘Ë ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ڇÍËı χÚ ˇÎÓ‚, Ô Ó·ÎÂχ Ì ·Û‰ÂÚ Â¯Â̇. äÓ„‰‡ ̇ Ó‰ ·Â‰ÂÌ, ‚˚ Ì ÒÏÓÊÂÚ ÏÌÓ„Ó Ú Â·Ó‚‡Ú¸ ÓÚ ÌÂ„Ó ‚ ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔ ÓÒÂ. ÖÒÎË ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Á‡ıÓ˜ÂÚ ÒÓ„ ÂÚ¸Òfl, ÓÌ ˝ÚÓ Ò‰Â·ÂÚ, Ë ‚˚ Ì ÒÏÓÊÂÚ ÂÏÛ ÔÓϯ‡Ú¸. ç ÒÚ‡ÌÂÚ ÎË Ó„ ‡Ì˘ÂÌËÂÏ Ô ‡‚ Ë Ò‚Ó·Ó‰ ˜ÂÎÓ‚Â͇ „ÛÎË Ó‚‡ÌË ÚÓ„Ó, ˜ÚÓ ÂÏÛ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ú¸ Ë Í‡Í ÊËÚ¸? ë„ӉÌfl ˜‡ÒÚÓ „Ó‚Ó flÚ Ó Ò‚Ó·Ó‰Â. çÓ Ò‚Ó·Ó‰‡ Ó‰ÌÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ó„ ‡Ì˘˂‡ÂÚÒfl Ò‚Ó·Ó‰ÓÈ ‰ Û„Ó„Ó. Ç ËÚÓ„Â, ÍÓ„‰‡ ̇ Ô ‰ÌËÈ ÔÎ‡Ì ‚˚ıÓ‰ËÚ ‚˚„Ó‰‡ ‰Îfl ‚ÒÂ„Ó Ó·˘ÂÒÚ‚‡, ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ì ÒÏÓÊÂÚ ‰ÂÈÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Ú‡Í, Í‡Í ÂÏÛ ıÓ˜ÂÚÒfl. ÖÒÎË ËÌÚ ÂÒ˚ Ó·˘ÂÒÚ‚‡ ÔÓÚ Â·Û˛Ú ‚‚ÂÒÚË Í‡ÍÓÂ-ÚÓ Ó„ ‡Ì˘ÂÌËÂ, ÚÓ ÓÌÓ ·Û‰ÂÚ ‚‚‰ÂÌÓ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËË Ô ËÌflÚ˚ı „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÓÏ Á‡ÍÓÌÓ‚. Ç ‰‡ÌÌÓÏ ‚ÓÔ ÓÒÂ Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Ó ‰ÓÎÊÌÓ ÍÓ ‚ÒÂÏ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Ó‰Ë̇ÍÓ‚Ó Ë ÔÓÏÓ„‡Ú¸ „ ‡Ê‰‡Ì‡Ï. íÓ ÂÒÚ¸, Ô Ó·ÎÂχ Ì ÏÓÊÂÚ ·˚Ú¸ ¯Â̇ ÚÓθÍÓ ÔÛÚÂÏ Ó„ ‡Ì˘ÂÌËfl. ü Û·ÂʉÂÌ, ˜ÚÓ Ô ËÌflÚ˚ Ï ˚ ‰‡‰ÛÚ ÂÁÛθڇÚ, ÂÒÎË ÔÓ‰‰Â ʇڸ Ëı Ô ‡‚ËθÌÓÈ „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚ÂÌÌÓÈ ÔÓÎËÚËÍÓÈ ‚ ӷ·ÒÚË ˝Ì „ÂÚËÍË, Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌÓÒÚË, Ú ‡ÌÒÔÓ Ú‡ Ë ‚ ‰ Û„Ëı ÓÚ ‡ÒÎflı. ç‡Ô ËÏ , ‚ „ËÓ̇ı Ò ·Óθ¯ËÏ ÍÓ΢ÂÒÚ‚ÓÏ ÒÓÎ̘Ì˚ı ‰ÌÂÈ ÌÛÊÌÓ ÒÚËÏÛÎË Ó‚‡Ú¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌË ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË, ӷ΄˜‡Ú¸ ÔÓÎÛ˜ÂÌË β‰¸ÏË ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı Í Â‰ËÚÓ‚. íÓ Ê ҇ÏÓ ÏÓÊÌÓ Ô Ó‰Ûχڸ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËË ˝Ì „ËË ‚ÂÚ ‡. LJÊÌ˚Ï fl‚ÎflÂÚÒfl Ì ӄ ‡Ì˘ÂÌË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚÂÈ, ‡ ·ÂÁ‚ ‰ÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓθÁÛÂÏ˚ı ˜ÂÎÓ‚ÂÍÓÏ ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚ ‰Îfl ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚, Ó·ÂÒÔ˜ÂÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ Ú‡ÍËÏË ÛÒÚ ÓÈÒÚ‚‡ÏË, ÍÓÚÓ ˚ÏË ÓÌ ÒÚ‡ÌÂÚ Î„ÍÓ Ë Ò Û‰Ó‚ÓθÒÚ‚ËÂÏ ÔÓθÁÓ‚‡Ú¸Òfl. óÚÓ ‰Â·ÂÚ ‚‡¯Â é·˘ÂÒÚ‚Ó ‰Îfl ¯ÂÌËfl ‚ÒÂı ˝ÚËı Ô Ó·ÎÂÏ? å˚ Û‰ÂÎflÂÏ ·Óθ¯Ó ‚ÌËχÌËÂ Ô ÓÒ‚Â˘ÂÌ˲, ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ Û˜‡˘ËıÒfl Ò Â‰ÌËı ¯ÍÓÎ. èÓÚÓÏÛ ˜ÚÓ Û·ÂʉÂÌ˚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÓ‚ÎËflÚ¸ ̇ ÒÙÓ ÏË Ó‚‡‚¯ÂÂÒfl ÏË Ó‚ÓÁÁ ÂÌË ‚Á ÓÒÎÓ„Ó ˜ÂÎÓ‚Â͇, Í‡Í ÌÂθÁfl ÒÓ„ÌÛÚ¸ ÒÚ‡ Ó ‰Â ‚Ó. çÓ ÏÓÊÌÓ Ó·Û˜ËÚ¸ ·ÂÌ͇, Á‡Ú ‡ÚË‚ ̇ ˝ÚÓ ‚ ‰‚‡‰ˆ‡Ú¸ ‡Á ÏÂ̸¯Â ÛÒËÎËÈ, ˜ÂÏ Ì‡ Ó·Û˜ÂÌË ‚Á ÓÒÎÓ„Ó. ç‡Ô ËÏ , Ï˚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË Í‡ÏÔ‡Ì˲ «Ç Í‡Ê‰Û˛ ¯ÍÓÎÛ – ÔÓ Ó‰ÌÓÈ ‡Í‡ˆËË». 燯‡ ˆÂθ – ̇ۘËÚ¸ ·ÂÌ͇ ÓÚÌÓÒËÚ¸Òfl Í Ó‰ÌÓÏÛ ‰Â ‚ˆÛ Ò Ú‡ÍÓÈ ÊÂ

YAZ , SAYI: 25

Защита природы начинается с детства снованное в г. Общество по защите окружающей среды Турции является первой экологической общественной организацией в стране. В настоящее время в нём состоит около человек. Организация, поставившая перед собой цель формирования экологического сознания учащихся средних школ, взяла себе в качестве девиза старинную пословицу «Дерево гнется смолоду». Организация инициировала целый ряд проектов: «Изучение и развитие заповедника «Султан сазлыгы», «Повышение уровня знаний о природном разнообразии и защите окружающей среды среди учителей и чиновников в городе Кастамону», «Защита экосистем растений, находящихся под угрозой исчезновения», «Разработка плана спасения исчезающих животных Греции и Турции», «Более зеленая и более здоровая окружающая среда в городе Синджан как вклад в программу озеленения городов и здоровой экологии». В г. Общество получило Международную премию Сасакавы по представлению Программы Организации Объединенных Наций по окружающей среде (ЮНЕП), в г. – Европейскую премию за высшее служение Фонда Генри Форда за проект по изучению заповедника «Султан сазлыгы» и водных птиц, в г. – Премию профессора Критона Кюри, учрежденную Обществом выпускников Босфорского университета. В г. оно также было награждено почетной грамотой в рамках осуществляемого компанией «Арчелик» коммуникационного проекта. Общество имеет представительства в городах Анкара, Измир, Шанлыурфа, Карс, Айдын, Балыкесир, Битлис, Ахлат, Чанаккале, Манавгат, Аланья, Датча, Испарта, Эгрдир, Кютахья, Караман Трабзон, Мугла Чанкыры, Сафранболу и Кемалие; филиалы в городах Стамбул, Анталья, Финике, Деврек, Болу, Енидже, Газиантеп, Акчакоджа, Фоча, Сельджук, Полатлы, Чорум, Конья, Чанлык и Кастамону.

О

Çevreyi kurtarmaya çocuklardan bafllad›lar ürkiye’nin ilk çevre sivil toplum kuruluflu olan Türkiye Tabiat›n› Koruma Derne¤i, y›l›nda kuruldu. Derne¤in flu an civar›nda gönüllü üyesi bulunuyor. Toplumda çevre bilincini oluflturmay› amaçlayan dernek, “a¤aç yafl iken e¤ilir” atasözünü ilke edinerek ilkö¤retim ö¤rencilerinde çevre bilinci oluflturmaya hedefliyor. Bu konuda birçok ilkö¤retim okulunda semireler düzenleyen dernek, ö¤rencilere diktirdi¤i fidanlarla çocuklarda sahiplenme duygusu afl›l›yor. Dernek flu ana kadar “Sultan Sazl›¤› Araflt›rma ve Yönetim Plan› Projesi”, “Kastamonu’da Ö¤retmenlerin ve Yerel Yöneticilerin Biyolojik Çeflitlilik ve Çevre Koruma Bilincinin Gelifltirilmesi Projesi”, “Tehdit Alt›ndaki Bitki Türlerinin Bulunduklar› Ekosistemlerinin Korunmas› ve Yönetimi Projesi”, “Türkiye ve Yunanistan’daki Tehlikedeki Hayvanlar, Koruma Faaliyeti için Durum De¤erlendirmesi Projesi”, “Yeflil Kentler ve Sa¤l›kl› Çevreye Katk› ‹çin Sincan’da Daha Yeflil ve Daha Sa¤l›kl› Çevre Projesi” gibi birçok çal›flmaya imza att›. Dernek bunun yan›nda çok say›da seminer, sempozyum ve konferans düzenledi. Birleflmifl Milletler Çevre Direktörlü¤ü’nce (UNEP) y›l›nda Uluslararas› Sasakawa ödülüne, y›l›nda Henri Ford’un Sultan Sazl›¤› Su Kufllar› Araflt›rma ve Yönetim Plan› Projesi çal›flmalar›ndan dolay› Avrupa Üstün Hizmet Ödülü’ne, y›l›nda Bo¤aziçi Üniversitesi Mezunlar› Derne¤i’nin (BÜMED) düzenledi¤i Prof. Dr. Kriton Curi Ödülü’ne, Arçelik taraf›ndan yürütülen Yerel ‹letiflim Projesi çal›flmalar› kapsam›nda y›l›nda plakete lay›k görüldü.

T

Derne¤in Türkiye’de Ankara, ‹zmir, fianl›urfa, Kars, Ayd›n, Bal›kesir, Bitlis, Ahlat, Çanakkale, Manavgat, Alanya, Datça, Isparta, E¤irdir, Kütahya, Karaman Trabzon, Mu¤la Çank›r›, Safranbolu ve Kemaliye’de temsilcilikleri; ‹stanbul, Antalya, Finike, Devrek, Bolu, Yenice, Gaziantep, Akçakoca, Foça, Selçuk, Polatl›, Çorum, Konya, Çanl›k, Kastamonu’da da flubeleri bulunuyor.

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

41

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

β·Ó‚¸˛, Í‡Í Ë ÍÓ ‚ÒÂÈ Ô Ë Ó‰Â. ü ÔÓÒ·Π‚ Ò‚Ó˛ Ó‰ÌÛ˛ ¯ÍÓÎÛ ‚ Äı·Ú ÔÓÎÚÓ ˚ Ú˚Òfl˜Ë Ò‡ÊÂ̈‚ Ó ÂıÓ‚Ó„Ó ‰Â ‚‡ Ë ÔÓ Û˜ËÎ Û˜‡˘ËÏÒfl ÔÓÒ‡‰ËÚ¸ Ëı. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, Û Í‡Ê‰Ó„Ó ¯ÍÓθÌË͇ ÔÓfl‚ËÎÓÒ¸ Ô ÒÓ̇θÌÓ ‰Â ‚Ó. å˚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË ÏÂÊ‰Û ÌËÏË ÒÓÒÚflÁ‡ÌË – ÍÚÓ ·˚ÒÚ Â ‚˚ ‡ÒÚËÚ Ò‚Ó ‰Â ‚Ó, Ì ‰‡ÒÚ ÂÏÛ Á‡ÒÓıÌÛÚ¸… å˚ Ó „‡ÌËÁÓ‚‡ÎË Ò Â‰Ë Û˜‡˘ËıÒfl Ò Â‰ÌËı ¯ÍÓÎ ÍÓÌÍÛ Ò ËÒÛÌÍÓ‚ ÔÓ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ ÚÂχÚËÍÂ. 燯‡ Ó „‡ÌËÁ‡ˆËfl - ҇χfl ÒÚ‡ ‡fl ‚ íÛ ˆËË, Ó̇ ·˚· ÒÓÁ‰‡Ì‡ ‚ „., ÍÓ„‰‡ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ÚÂÏ˚ ·˚ÎË Â˘Â Ì‰ÓÒÚ‡ÚÓ˜ÌÓ ËÁÛ˜ÂÌ˚ Ë Ì ‚Ó¯ÎË ‚ ̇¯Û ÊËÁ̸. Ç Ú˜ÂÌË 52 ÎÂÚ ÓÒÎË Ï‡Ò¯Ú‡·˚ ̇¯ÂÈ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚË. è Ë‚Â‰Û Ú‡ÍÓÈ Ô ËÏ . Ç íÛ ˆËË Ó·ËÚ‡ÂÚ Â‰ÍËÈ ‚ˉ ‡ËÒÚÓ‚, ÍÓÚÓ Ó„Ó ÌÂÚ ·Óθ¯Â ÌË„‰Â ̇ Ô·ÌÂÚÂ. å˚ Á‡ÒÚ‡‚ËÎË Î˛‰ÂÈ ‚ÒÔÓÏÌËÚ¸ Ó ÌËı, Á‡˘Ë˘‡Ú¸ Ë ‡Á‚Ó‰ËÚ¸. 燯 ӷ˘ÂÒÚ‚Ó Ó͇Á‡ÎÓ ‚ÒÂÒÚÓ ÓÌÌ˛˛ ÔÓ‰‰Â ÊÍÛ Ô ËÌflÚ˲ á‡ÍÓ̇ Ó· Óı ‡Ì ̇ˆËÓ̇θÌ˚ı Ô‡ ÍÓ‚, á‡ÍÓ̇ Ó· ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰Â. ì Ì‡Ò ÂÒÚ¸ ̇ۘÌÓÒӂ¢‡ÚÂθÌ˚È Ó „‡Ì, ÒÓÒÚÓfl˘ËÈ ËÁ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ. åÌÓ„Ë ËÁ ÌËı fl‚Îfl˛ÚÒfl Ô ÂÔÓ‰‡‚‡ÚÂÎflÏË. ä‡Ê‰Û˛ ÚÂÏÛ, ÍÓÚÓ ‡fl ÔÓfl‚ÎflÂÚÒfl ̇ ÔÓ‚ÂÒÚÍ ‰Ìfl, Ï˚ Ò̇˜‡Î‡ Ó·ÒÛʉ‡ÂÏ Ì‡ ÒÓ· ‡ÌËË ˜ÎÂÌÓ‚ Ô ‡‚ÎÂÌËfl. èÓÚÓÏ ÚÂıÌ˘ÂÒÍËÂ Ë Ì‡Û˜Ì˚ ‚ÓÔ ÓÒ˚ ‡ÒÒÏ‡Ú Ë‚‡ÂÚ Ì‡Û˜ÌÓ-Òӂ¢‡ÚÂθÌ˚È Ó „‡Ì. èÓÒΠ˝ÚÓ„Ó Òӄ·ÒÓ‚‡ÌÌ˚ ¯ÂÌËfl Ï˚ ‰Ó‚Ó‰ËÏ ‰Ó ҂‰ÂÌËfl ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Û˛˘Ëı ËÌÒڇ̈ËÈ Ë Ì‡˜Ë̇ÂÏ ‡·ÓÚÛ ÔÓ Ëı ‚̉ ÂÌ˲ ‚ ÊËÁ̸.

В будущем нас ожидают трудные дни èÓÒΉÌËÈ ÓÚ˜ÂÚ ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡ÂÚ íÛ ˆË˛ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ Ó̇ ‚ıÓ‰ËÚ ‚

˜ËÒÎÓ ÒÚ ‡Ì Ò ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚˚ÒÓÍËÏ Û Ó‚ÌÂÏ ‚˚· ÓÒ‡ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡. ç‡ÒÍÓθÍÓ ‚ Ò‚flÁË Ò ˝ÚËÏ ‚ÂÎË͇ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ¸ ‰Îfl ̇¯ÂÈ ÒÚ ‡Ì˚? íÛ ˆËfl ‰ÓÎÊ̇ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ú¸ äËÓÚÒÍËÈ Ô ÓÚÓÍÓÎ ‰Ó ‚ÒÚÛÔÎÂÌËfl ‚ Ö‚ ÓÔÂÈÒÍËÈ ëÓ˛Á. è ‡‚ËÚÂθÒÚ‚Û ÌÛÊÌÓ ÔÓ‰Ûχڸ Ó ÚÓÏ, ͇ÍÛ˛ ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓÒÚ¸ ·Â ÂÚ Ì‡ Ò·fl „ÓÒÛ‰‡ ÒÚ‚Ó. éÚ ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ ÒÚ ‡‰‡˛Ú ·Â‰ÌflÍË. ì Ì‡Ò Ú‡ÍÊ ·Óθ¯Â ‚ÒÂ„Ó ÔÓÒÚ ‡‰‡˛Ú β‰Ë, ‰Ó·˚‚‡˛˘ËÂ Ô ÓÔËÚ‡ÌË ÓÚ ÁÂÏÎË, Ë Ì ‡Á‚ËÚ˚ ‡ÈÓÌ˚. ì Ì‡Ò ÏÌÓ„Ó ‚ÎËflÂÚ Ì‡ ÛıÛ‰¯ÂÌË ÒÓÒÚÓflÌËfl ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ Ë, ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÂÌÌÓ, ̇ ̇¯Â ·Û‰Û˘ÂÂ: Á‡„ flÁÌÂÌË ‚ÓÁ‰Ûı‡, ÁÂÏÎË Ë ‚Ó‰˚, ÎÂÒÌ˚ ÔÓʇ ˚ Ë ‚˚ ۷͇ ÎÂÒÓ‚ ‰Îfl ÒÚ ÓËÚÂθÒÚ‚‡, ÒÓÓ ÛÊÂÌË ÌÛʉ‡˛˘ËıÒfl ‚ Á̇˜ËÚÂθÌÓÏ Ó·Ó„ ‚ ÔÎÓ˘‡‰ÓÍ ‰Îfl „Óθه, ·ÂÚÓÌË Ó‚‡ÌË ·Â „ӂ ÂÍ, ÓÒÚ ˜ËÒÎÂÌÌÓÒÚË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl Ë ÔÓfl‚ÎÂÌË ̇ ‰Ó Ó„‡ı ‚Ò ·Óθ¯Â„Ó ˜ËÒ· ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÈ. ÖÒÎË Ì ·Û‰ÛÚ Ô ËÌflÚ˚ Ï ˚ ÔÓ ·Ó ¸·Â Ò ‚˚¯ÂÔ ˜ËÒÎÂÌÌ˚ÏË Ù‡ÍÚÓ ‡ÏË, ÂÒÎË ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ô Ó·ÎÂÏ˚ Ú‡Í Ë ÓÒÚ‡ÌÛÚÒfl ·ÂÁ ‚ÌËχÌËfl, ÚÓ ÔÓÒÚ ‡‰‡ÂÚ ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓÂ Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ‡ÒÚÂÌËfl, ÊË‚ÓÚÌ˚Â, ËÒÚÓ˜ÌËÍË ‚Ó‰˚, β‰Ë Ë ˝ÍÓÒËÒÚÂχ ‚ ˆÂÎÓÏ. ÖÒÎË Û˜ÂÒÚ¸ ÚÓÚ Ù‡ÍÚ, ˜ÚÓ Á‡˘ËÚ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚ ‚ íÛ ˆËË Ì ۉÂÎflÂÚÒfl ‰ÓÎÊÌÓ„Ó ‚ÌËχÌËfl, ÚÓ Ï˚ ̇ıÓ‰ËÏÒfl ‚ ÁÓÌ ËÒ͇ ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò ‰ Û„ËÏË ÒÚ ‡Ì‡ÏË, „‰Â ‚‚Ó‰flÚÒfl ‚ ‰ÂÈÒÚ‚Ë Á‡ÍÓÌ˚, Ô ÓÏ˚¯ÎÂÌÌ˚ ÒÚ ÛÍÚÛ ˚ ÒÓÓ·˘‡ Ò Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË Ó „‡ÌËÁ‡ˆËflÏË Ô ËÌËχ˛Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ˚ Ï ˚. í‡Í ˜ÚÓ ‚ ·Û‰Û˘ÂÏ Ì‡Ò ÓÊˉ‡˛Ú Ì ҂ÂÚÎ˚ ‰ÌË, ‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË. I

küresel ›s›nmay› yavafllatacakt›r. Çevreyi ve dünyam›z›n gelece¤ini daha fazla, bilinçli olarak düflünen insanlara ihtiyac›m›z var. Onlar enerjiyi tasarruflu ve verimli kullanan, toplu tafl›m› tercih eden, yerli mal› ürünlerle beslenen, evlerinde kulland›klar› aletlerin seçimini bilinçli yapan, çevrelerine de bu bilinci yaymaya çal›flan insanlard›r. Tabii al›nacak bu önlemler ve yaflam biçiminin bu yönde flekillenmesi kolay olmayabilir. Bunda en önemli faktörlerden biri ekonomik güçlüklerdir. Di¤er önemli konu ise e¤itim. ‹flte burada sivil toplum kurulufllar›na büyük görev düflüyor.

‹nsanlar devletlerden daha az kirletiyor Yani problemin ana kayna¤›nda insan m› var? Devletlerin yürüttü¤ü s›n›rs›z geliflme sonucu artan sera gaz›, üzerinde önemle durulmas› gereken bir konu. Bu teknolojiyi insanlar›n bilinçsiz kullanmas›ndan ziyade hükümetlere görev düflmektedir. D›fl ülkelerden zararl› at›klar ülkemize gönderilmekte ancak çevrecilerin yapt›klar› eylemler sonucu güçlükle engel olunmakta. Bugün art›k daha az enerji harcayan cihazlara ihtiyaç var. Ülkemiz ise bilhassa ithal yoluyla gelen eski teknolojilerin çöplü¤ü durumunda. Ülke ç›kar› düflünülerek yap›lacak gerekli yasal düzenlemelerle insanlara do¤ru kullan›mlar sunulmal›. Bu konuda insanlar›n oluflturdu¤u sera etkisinin, yürütülen s›n›rs›z teknolojik gelifl-

Из-за нехватки средств люди часто пользуются для обогрева другими загрязняющими природу материалами. Всё это ухудшает состояние атмосферы и способствует дальнейшему глобальному потеплению. Ekonomik gücün düflüklü¤ü nedeniyle ço¤u zaman insanlar ›s›nmak için lastik vs gibi kirlilik oran› yüksek nesneleri de yak›yor. Bütün bunlar hava kirlili¤ini ve küresel ›s›nmay› art›r›yor.

42

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

Юнус Энсари: «Я думаю, что производимые людьми загрязнения среды ничтожно малы по сравнению с последствиями бесконечного технологического развития.»

Yunus Ensari: “insanlar›n oluflturdu¤u sera etkisinin, yürütülen s›n›rs›z teknolojik geliflme sonucu artan sera gaz› etkisinin yan›nda çok küçük oldu¤unu düflünüyorum.”

me sonucu artan sera gaz› etkisinin yan›nda çok küçük oldu¤unu düflünüyorum.

Dernek olarak siz bu konuyla nas›l mücadele ediyorsunuz?

Ayr›ca halk sera gaz› yapan malzemeleri daha çok kullan›yor olabilir. Ama neden? Bu devletin tutumundan kaynaklan›yor. Çünkü bu konuyla ilgili yasalar yok. Kanunlar ç›kacak ve sera gaz›na neden olan ürünlerin kullan›m› yasaklanacak. Yasalar ç›ksa bile bunlar›n hepsi ekonomik meselelerdir. Halk fakirse onlara bu konularda fazla yüklenemezsiniz. Adam ›s›nacaksa buna mani olamazs›n›z, tabiî ki ›s›nacak.

Biz e¤itime çok önem veriyoruz ve önceli¤imiz ilkö¤retim ö¤rencileri. Çünkü inan›yoruz ki, yetiflkin a¤ac›n e¤ilmemesi gibi çevre bilinci geliflmemifl büyüklere de bir fley yapt›ram›yoruz. Bir yetiflkine harcayaca¤›m›z enerjinin 20’de birini bir çocu¤a harcad›¤›m›z zaman onu e¤itebiliyoruz. “Her okula bir ›hlamur a¤ac›” kampanyas› düzenledik. Amac›m›z burada çocuklar›n sahiplenece¤i o a¤açla birlikte do¤ay› sevmesini sa¤lamakt›. Ayr›ca ben Ahlat’taki kendi okuluma bin ceviz a¤ac› gönderip ö¤rencilere bizzat diktirdim. Böylece ö¤rencilerimizin flahsi a¤açlar› oldu. Onlar aras›nda yar›flma yapt›k, kim kendi a¤ac›n› daha çabuk büyütecek, kim kurumas›n› engelleyecek gibi… ‹lkokullar aras›nda çevre ile ilgili resim yar›flmas› düzenledik.

‹nsanlar›n neleri kullanacaklar› ve nas›l yaflayacaklar› konusundaki uygulamalar onlar›n hak ve hürriyetlerini k›s›tlamak anlam›na gelmez mi? Günümüzde “hürriyet, hürriyet” deniliyor. Bir insan›n hürriyeti baflkas›n›n hürriyetinin s›n›r›na kadard›r. Dolay›s›yla toplumun menfaati ön plana ç›kt›¤› zaman kifli istedi¤i gibi hareket edemez. Toplumun menfaati bu k›s›tlamay› gerektiriyorsa ki, bu da devletin ç›karaca¤› kanunlarla olur. Devlet bu konuda herkese eflit davranmal› ve vatandafla yard›mc› olmal›. Yani sadece k›s›tlamakla ifl çözülmez. Bunu devletin enerji, sanayi, ulafl›m ve di¤er alanlarda do¤ru seçilmifl politikalar›yla destekledi¤iniz takdirde, yürütülen etkinliklerin sonuç verece¤i kan›s›nday›m. Mesela günefl alma süresi uzun olan yerlerde günefl enerjisi kullan›m› teflvik edilmeli, insanlara gerekli kredilerin sa¤lanmas›nda kolayl›klar getirilmelidir. Ayn› fley rüzgar enerjisi için de düflünülebilir. Burada önemli olan ihtiyaçlar› k›s›tlamak de¤il, kullan›lan araçlar›n hem çevreye zarar vermemesi, hem de insanlar›n kolayca ve mutlulukla kullanacaklar› objeleri sa¤lamakt›r.

YAZ , SAYI: 25

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Daha çevre konular›n›n tam olarak bilinmedi¤i ve yaflam›m›za girmedi¤i y›llarda, y›l›nda kurulan Türkiye’nin en eski çevre derne¤iyiz. 52 y›ll›k geçmiflinde bu çal›flmalar daha ileri boyutlara tafl›narak bu günlere ulafl›ld›. Mesela Kelaynaklar sadece Türkiye’de yafl›yor. Kelaynaklar› gündeme getiren, koruyan, üreten, caretta carettalar› halk›n gündemine getiren biziz. Milli Parklar› Koruma Kanunu’nun, Çevre Kanunu’nun ç›kmas›nda derne¤imiz ön ayak oldu. kiflilik bilim ve dan›flma kurulumuz var. Bunlar›n ço¤u ö¤retim görevlisi. Hangi konuyu gündeme getiriyorsak bunu öncelikle yönetim kurulunda tart›flarak, olgunlaflt›r›yoruz. Daha sonra teknik konular›, bilimsel, ilmi k›s›mlar› bilim ve dan›flma kuruluna havale ediyoruz. Onlar kendi aralar›nda konuflur, tart›fl›rlar, üzerinde anlaflt›kla-

r› metni de bize gönderirler. Biz de al›nan bu kararlar› uygular ve iletilmesi gereken yerlere ulaflt›r›r›z.

‹leride bizi güzel günler de¤il, tehlikeler bekliyor Son iklim raporlar›nda Türkiye havaya karbondioksit sal›m›nda eriflti¤i yüksek orandan dolay› ciddi uyar›ld›. Türkiye ne kadar tehlikede? Türkiye Kyoto Protokolü’nü Avrupa Birli¤i’ne girmeden önce imzalamal›. Hükümetçe Türkiye’ye bunun getirece¤i yükümlülük düflünülmektedir. ‹klim de¤iflikli¤inden öncelikle yoksul ülkeler etkileniyor. Bizde de en fazla, topra¤a ba¤l› yaflayan insanlar ve yoksul bölgeler etkilenecektir. Ülkemizde havan›n, suyun, topra¤›n kirletilmesi, orman yang›nlar›, ormanlar›n kesilerek rant amac›yla binalar›n yap›lmas›, çok fazla ›s›ya ihtiyaç gösteren golf alanlar›n›n tesisi, k›y›lar›n betonlaflt›r›lmas›, nüfus art›fl› her geçen gün trafi¤e yeni araçlar›n ç›k›fl› gibi pek çok neden çevre kirlili¤ini art›rmakta, gelece¤imizi olumsuz olarak etkilemektedir. Ülkemizde, say›lan bu konularla ilgili gerekli önlemler al›nmad›¤›, çevre sorunlar› görmezden gelindi¤i takdirde baflta tar›msal üretim olmak üzere bitkiler, hayvanlar, su kaynaklar›, insanlar, tük ekosistem etkilenecektir. Çevre ve do¤ay› korumaya gerekli özen gösterilmedi¤ini göz önüne al›rsak, çevre bilincinin geliflti¤i ilgili yasalar›n yürürlükte oldu¤u, meslek odalar›, sivil toplum kurulufllar› ile iflbirli¤i yaparak gerekli önlemleri alan di¤er bilinçli ülkelere göre Türkiye risk alt›ndad›r ve ileride bizi güzel günler de¤il, tehlikeler beklemektedir. I

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

43

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Нагреваемся глобально, страдаем регионально К.Б. Бакиров Кандидат географических наук, доцент (Кыргызстан).

Küresel ›s›n›p bölgesel etkileniyoruz K. B. Bakirov Doç. Dr., Co¤rafya Bilimleri (K›rg›zistan).

‚ÂÍ „ÎÓ·‡ÎËÁ‡ˆËË Î˛‰Ë ‚Ò ·Óθ¯Â ÔÓÌËχ˛Ú, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ – Ô Ó·ÎÂχ Ô·ÌÂÚ‡ ÌÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡, Ë Â¯‡Ú¸ ÂÂ Ô Ë‰ÂÚÒfl ‚ÒÂÏ ÏË ÓÏ, Ë·Ó ‡ÚÏÓÒÙ ‡ áÂÏÎË Ì ‡Á‰ÂÎÂ̇ „ ‡Ìˈ‡ÏË. è Ó·ÎÂχ, ·ÂÒÔÓÍÓfl˘‡fl ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ı Û˜ÂÌ˚ı, ÒÓÒÚÓËÚ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌËÂ, ‚˚Á‚‡ÌÌÓ ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇, Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ Ì‡ÏÌÓ„Ó ·˚ÒÚ ÂÂ, ˜ÂÏ ‚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ÛÒÎÓ‚Ëflı. óÂÎÓ‚ÂÍÛ, Í‡Í Ë ‰ Û„ËÏ ÊË‚˚Ï ÒËÒÚÂχÏ, ‚ÓÁÏÓÊÌÓ, ·Û‰ÂÚ Ó˜Â̸ Ú Û‰ÌÓ ‡‰‡ÔÚË Ó‚‡Ú¸Òfl Í ¯ÓÍÛ ÓÚ ÒÚÓθ ÂÁÍËı Ë Í‡ ‰Ë̇θÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ. è Ó·ÎÂχ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Òڇ· ¢ ÓÒÚ ÂÈ Í Ì‡˜‡ÎÛ XXI ‚.

Ç

6 ‡Ô ÂÎfl „. ÔÓÒÎÂ Í Û„ÎÓÒÛÚÓ˜Ì˚ı ÔÂ Â„Ó‚Ó Ó‚, Ô Ó‰ÓÎʇ‚¯ËıÒfl ÌÂÒÍÓθÍÓ ‰ÌÂÈ, åÂÊÔ ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ÂÌ̇fl „ ÛÔÔ‡ ˝ÍÒÔ ÚÓ‚ ÔÓ ËÁÏÂÌÂÌ˲ ÍÎËχڇ Ô Ë ééç (åÉùàä) Ó‰Ó· Ë· ̇ۘÌ˚È ‰ÓÍ·‰ Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚ËË ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ ̇ Ô Ë Ó‰Û Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇. ÇÒÂÏË Ì˚È ÙÓ̉ ‰ËÍÓÈ Ô Ë Ó‰˚ Ô Â‰ÛÔ Âʉ‡ÂÚ: ÂÒÎË ÌÂ Ô Â‰Ô ËÌflÚ¸ Ò Ó˜Ì˚ı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ, ÏË ÒÚÓÎÍÌÂÚÒfl Ò ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓÈ Ë ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍÓÈ Í‡Ú‡ÒÚ ÓÙÓÈ. éÍÓÎÓ 2 Ú˚Ò. Û˜ÂÌ˚ı Ô ËÌflÎË Û˜‡ÒÚË ‚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í ‰ÓÍ·‰‡, „‰Â ˜ÂÚÍÓ Ë ÓÔ Â‰ÂÎÂÌÌÓ „Ó‚Ó ËÚÒfl Ó· ÓÔ‡ÒÌÂȯÂÏ ‚ÎËflÌËË ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌÓ„Ó ‚ÓÁ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl ̇ ÍÎËÏ‡Ú Ë Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚË Ò Ó˜ÌÂÈ¯Â„Ó Ó͇Á‡ÌËfl ÔÓÏÓ˘Ë Ì‡Ë·ÓΠÛflÁ‚ËÏ˚Ï Â„ËÓ̇Ï. èÓÚ Â·Ó‚‡ÎÓÒ¸ ÌÂÒÍÓθÍÓ ‰ÌÂÈ Ë ÌÓ˜ÂÈ ·ÂÒÔ Â ˚‚Ì˚ı ‰Â·‡ÚÓ‚, ˜ÚÓ·˚ ˝ÚÓÚ Ì‡Û˜Ì˚È ‰ÓÍ·‰ ·˚Î Ó‰Ó· ÂÌ ÓÙˈˇθÌ˚ÏË Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎflÏË Ô ‡‚ËÚÂθÒÚ‚ ÒÚ ‡Ì. èÓÎËÚËÍË ‰‡ÎÂÍÓ Ì ‚Ò„‰‡ ıÓÚÂÎË ÒÎ˚¯‡Ú¸ Ô ‡‚‰Û, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ÛÔÓ ÒÚ‚Ó‚‡ÎË ëòÄ Ë ë‡Û‰Ó‚Ò͇fl Ä ‡‚Ëfl, ÍÓÚÓ ˚Ï Ì ıÓ˜ÂÚÒfl Ú ‡ÚËÚ¸ ˜‡ÒÚ¸ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ̇ ÔÓÏÓ˘¸

44

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

üreselleflmenin yafland›¤› bir dönemde dünya ülkeleri küresel iklim de¤iflikliklerinin dünya çap›nda bir problem oldu¤unu ve bu problemin bütün dünyaca çözülmesi gerekti¤ini daha iyi anlam›fl durumdalar. Zira atmosferin s›n›rlar› yoktur. Bilim adamlar›n› rahats›z eden problem, insan›n sebep oldu¤u ›s›nman›n do¤al sürecinden çok daha h›zl› bir flekilde gerçekleflebilir olmas›. ‹nsan ve daha birçok ekosistem bu tür ani ve köklü de¤iflimlerden do¤an floka adapte olmalar› çok zor olacak belki. ‹klim de¤ifliklikleri sorunu XX. yüzy›l›n sonu ve XXI. yüzy›l›n bafl›nda daha keskin bir hâl ald›.

K

·Â‰ÌÂȯËÏ ÒÚ ‡Ì‡Ï Ë Ì‡Ë·ÓΠÛflÁ‚ËÏ˚Ï ˝ÍÓÒËÒÚÂχÏ. èÓ‰˙ÂÏ Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ ÛÊÂ Ô ÓËÒıÓ‰ËÚ. ç‡ áÂÏΠ҄ӉÌfl ÏÎÌ ˜ÂÎ. Ô ÓÊË‚‡˛Ú ‚ ‡ÈÓ̇ı Ì ‚˚¯Â 1 Ï Ì‡‰ Û Ó‚ÌÂÏ ÏÓ fl, Ë ËÏ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ Û„ ÓʇÂÚ Á‡ÚÓÔÎÂÌËÂ Ë ÛÚ ‡Ú‡ ÊËθfl. Ç à̉ËË, ÄÙ ËÍÂ, äËڇ ÏËÎÎËÓÌ˚ ˜ÂÎÓ‚ÂÍ Ó͇ÊÛÚÒfl ̇ „ ‡ÌË „ÓÎÓ‰‡, ÂÒÎË ÌÂ Ô ËÌflÚ¸ Ï ÔÓ Ò Ó˜ÌÓÏÛ Ô ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒڂ˲ ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ÍÎËχڇ Ë ‡‰‡ÔÚ‡ˆËË Í ·ÓΠ˜‡ÒÚ˚Ï Á‡ÒÛı‡Ï, ‰Îfl ˜Â„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ Ô ÂıÓ‰ ̇ ·ÓΠ˝ÙÙÂÍÚË‚Ì˚ ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ÒÂθÒÍÓ„Ó ıÓÁflÈÒÚ‚‡. ì˜ÂÌ˚ ÛÊ ÓÔ Â‰ÂÎËÎË ÔÓ Ó„ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓÈ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÒÚË ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ – ÂÒÎË Û‰Â Ê‡Ú¸ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ̇ Û Ó‚Ì ‰Ó 2°ë, ÚÓ Û˘Â · ‰Îfl Ô Ë Ó‰˚ Ë ˜ÂÎÓ‚Â͇ ·Û‰ÂÚ ÓÚÌÓÒËÚÂθÌÓ Ì‚ÂÎËÍ: ÓÚ Á‡ÒÛı ·Û‰ÂÚ

BM Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤i Uzmanlar Grubu birkaç gün yirmi saat süren görüflmelerden sonra iklim de¤iflikli¤inin do¤aya ve insana etkileri raporunu 6 Nisan tarihinde onaylad›. Do¤al Hayat› Koruma Vakf› (WWF) “e¤er acilen önlem al›nmazsa, dünya çevre ve ekonomik tehlikelerle karfl› karfl›ya gelecektir” uyar›s›n› yap›yor. ‹klimin antropogenik de¤iflimi etkisini ve ekolojik olarak savunmas›z bölgelere acil yard›m tedbirlerinin al›nmas›n›n lüzumunu aç›k ve net bir flekilde belirten bu raporun haz›rlanmas›na iki bin dolay›nda bilim adam› kat›ld›. Bu bilimsel raporun ülke resmi temsilcilerinin onaylamas› için birkaç gece ve gün aral›ks›z süren tart›flmalar gerekti. Politikac›lar gerçe¤i duymay› hiç istemiyorlar; özellikle fakir ülkelerle ve zay›f eko sitemlere yard›m için kârlar›n› bölüflmek istemeyen ABD ve Suudi Arabistan.

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

ÒÚ ‡‰‡Ú¸ «Î˯¸» ÏÎÌ ˜ÂÎ. ÖÒÎË Ê ÌÂ Ô Â‰Ô ËÌËχڸ ÌË͇ÍËı ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÔÓ ÒÌËÊÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚, Ë ÔÓÚÂÔÎÂÌË ‰ÓÒÚË„ÌÂÚ °ë, ÓÚ ÌÂı‚‡ÚÍË Ô ÂÒÌÓÈ ‚Ó‰˚ ·Û‰ÛÚ ÒÚ ‡‰‡Ú¸ 3,5 ÏÎ ‰ ˜ÂÎ. «ä‡ÊÛ˘ËÈÒfl ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌ˚Ï ÔÓ͇Á‡ÚÂθ 2°ë Ì ‰ÓÎÊÂÌ Ì‡Ò ‡ÒıÓ·ÊË‚‡Ú¸, – „Ó‚Ó ËÚ ÄÎÂÍÒÂÈ äÓÍÓ ËÌ, ÛÍÓ‚Ó‰ËÚÂθ äÎËχÚ˘ÂÒÍÓÈ Ô Ó„ ‡ÏÏ˚ îÓ̉‡ ‰ËÍÓÈ Ô Ë Ó‰˚ êÓÒÒËË. – lj¸ ‚ êÓÒÒËË ˝ÙÙÂÍÚ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‚ ‡Á‡ ÒËθÌÂÂ, ˜ÂÏ ‚ Ò Â‰ÌÂÏ ÔÓ Ô·ÌÂÚÂ. ä ÚÓÏÛ Ê 60% Ú ËÚÓ ËË êÓÒÒËË Á‡ÌflÚÓ ‚˜ÌÓÈ Ï ÁÎÓÚÓÈ, Ú‡flÌË ÍÓÚÓ ÓÈ ÏÓÊÂÚ ‚˚Á‚‡Ú¸ ˝ÏËÒÒ˲ ÏÂڇ̇ – „‡Á‡, ÍÓÚÓ ˚È Ô ËÏ ÌÓ ‚ 20 ‡Á Ô Â‚˚¯‡ÂÚ ÔÓ Ô‡ ÌËÍÓ‚ÓÏÛ ˝ÙÙÂÍÚÛ Û„ÎÂÍËÒÎ˚È „‡Á». ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ‚ ̇ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Û˜‡ÒÚËÎËÒ¸ Ô Ë Ó‰Ì˚ fl‚ÎÂÌËfl, Ô ËÌÓÒfl˘Ë ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Û Ó„ ÓÏÌ˚È Û˘Â · Ë ·Â‰ÒÚ‚Ëfl: ˆÛ̇ÏË ‚ û„ÓÇÓÒÚÓ˜ÌÓÈ ÄÁËË, Û ‡„‡Ì˚ «ä‡Ú ËÌ», «ÉÎÓ Ëfl», «Ñ˝‚ˉ», ÒÛ Ó‚˚ ÁËÏ˚ ‚ Ö‚ ÓÔÂ Ë íÛ ˆËË, ‚˚Ô‡‰ÂÌË ÒÌ„‡ ̇ ÅÎËÊÌÂÏ ÇÓÒÚÓÍÂ, ÓÔÓÎÁÌ‚˚Â, ·‚ËÌÌ˚Â Ë ÒÂ΂˚ fl‚ÎÂÌËfl Û Ì‡Ò ‚ ä˚ „˚ÁÒÚ‡ÌÂ. ÇÒ ˝ÚÓ „Ó‚Ó ËÚ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÓÚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ì Á‡ÒÚ ‡ıÓ‚‡Ì‡ ÌË Ó‰Ì‡ ÒÚ ‡Ì‡ ‚ ÏË Â, Ë Ì‡‰ÂflÚ¸Òfl, ˜ÚÓ ÓÌÓ Ì ÍÓÒÌÂÚÒfl ̇Ò, ÌÂ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl. ÇÓÔ ÓÒ Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ ÒÚ‡Î

YAZ , SAYI: 25

Ó‰ÌËÏ ËÁ ‚‡ÊÌÂȯËı Ì ÚÓθÍÓ ‚ ÍÎËχÚÓÎÓ„ËË, ÌÓ Ë ‚ ÒÏÂÊÌ˚ı ̇Û͇ı Ó áÂÏÎÂ. ì Ó‚Â̸ ÂÍ Ë ÓÁ , ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌË ‚ ‰Ì˚ı Ô ËÏÂÒÂÈ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Â Ë „ˉ ÓÒÙ Â, Ô Ó‰ÓÎÊËÚÂθÌÓÒÚ¸ ‚„ÂÚ‡ˆËÓÌÌÓ„Ó Ô ËÓ‰‡, ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ Á‡ÒÛı, Á‡ÏÓ ÓÁÍÓ‚, ̇‚Ó‰ÌÂÌËÈ, ÒÂÎÂÈ Ë Ú.‰. Ú‡ÍÊ ҂flÁ‡Ì˚ Ò ÍÓη‡ÌËflÏË ÍÎËχڇ. äÎËÏ‡Ú Ë ÔÓ„Ó‰‡ ‚ÎËfl˛Ú ̇ Û ÓÊ‡Ë ÍÛθÚÛ Ë Ì‡ ÓÒÚ ‡ÒÚÂÌËÈ, ÔÓ˝ÚÓÏÛ Ëı ËÁÏÂÌÂÌËfl ÏÓ„ÛÚ Ô Ë‚ÂÒÚË Í Ô ÂËÁ·˚ÚÍÛ Ô Ó‰Ó‚ÓθÒÚ‚Ëfl ‚ Ó‰ÌËı „ËÓ̇ı Ë „ÓÎÓ‰Û ‚ ‰ Û„Ëı. åË Ó‚ÓÈ ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ Ô Ó‰ÛÍÚÓ‚ ÔËÚ‡ÌËfl Ó„ ‡Ì˘ÂÌ, ÏË Ó‚‡fl ÒËÒÚÂχ ‡ÒÔ Â‰ÂÎÂÌËfl ‰‡ÎÂ͇ ÓÚ ÒÓ‚Â ¯ÂÌÒÚ‚‡, ‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ëfl ÒÂθÒÍÓıÓÁflÈÒÚ‚ÂÌÌÓ„Ó Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ËÁÏÂÌflÂÚÒfl Ó˜Â̸ ωÎÂÌÌÓ. á‡Ô‡Ò˚ Ô Ó‰Ó‚ÓθÒÚ‚Ëfl ÏÓ„ÛÚ ÔÓÒÚ ‡‰‡Ú¸ ‚ Ô ‚Û˛ Ә ‰¸ ‚ ÂÁÛθڇÚ ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ı ‰ÂflÚÂθÌÓÒÚ¸˛ ˜ÂÎÓ‚Â͇ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı Ô ÂÏÂÌ. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl Ô Ó·ÎÂÏ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Ô Ë‚ÎÂ͇˛Ú ‚ÌËχÌËÂ Ë ‰ Û„Ëı ÒÔˆˇÎËÒÚÓ‚, Ì‡Ô flÏÛ˛ Ì ҂flÁ‡ÌÌ˚ı Ò ÏÂÚÂÓ ÓÎÓ„ËÂÈ Ë ÍÎËχÚÓÎÓ„ËÂÈ, ˝ÍÓÌÓÏËÒÚÓ‚, ·ËÓÎÓ„Ó‚, ˝ÔˉÂÏËÓÎÓ„Ó‚, ˝Ì „ÂÚËÍÓ‚ Ë Ú.‰. Ç˚ÒÓ͇fl ‚ ÓflÚÌÓÒÚ¸ ÔÓ‚˚¯ÂÌËfl Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇ – Ì ‰ËÌÒÚ‚ÂÌÌÓ ‚ÓÁÏÓÊÌÓ ÔÓÒΉÒÚ‚Ë ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚ı ËÁÏÂÌÂÌËÈ ÍÎËχڇ. èÓÒΠÔÓÒΉÌÂ„Ó ã‰ÌËÍÓ‚Ó„Ó Ô ËÓ‰‡

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Okyanuslar›n su seviyesi yükseliyor art›k. Bugün yeryüzünde milyon insan deniz seviyesinden 1 metre yüksek olmayan seviyede yafl›yor su bask›nlar› ve ev kay›plar› herkesten önce onlar› tehdit ediyor. E¤er iklim de¤iflikli¤i ve yayg›n kurakl›¤a adaptasyona karfl› acil tedbirler al›nmazsa Hindistan’da, Afrika’da ve Çin’de milyonlarca insan açl›k s›n›r›na gelecek, bu tedbirlerin al›nmas› için daha ça¤dafl bir teknolojiye ve tar›m ekonomisine geçmek gerekir. Bilim adamlar› iklim de¤iflikli¤inin göreceli s›n›r›n› art›k belirlediler. E¤er küresel ›s›nma 2 °C’de tutulursa do¤a ve insana zarar› nispeten az olacakt›r; kurakl›ktan “sadece” milyon insan etkilenecek. E¤er sera gazlar› at›klar›n›n azalt›lmas› için hiç önlem al›nmazsa ›s›nma 3–4 °C’ye ulaflacak ve içme su s›k›nt›s›ndan 3,5 milyar insan zarar görecek. WWF Rusya’dan Aleksey Kokorin “önemsiz görünen 2 °C seviyesi bizi rehavete sürüklememeli” diyor. Çünkü Rusya’da iklim de¤iflikli¤i dünya ortalamas›ndan kat daha güçlü. Üstelik Rusya topraklar›n›n %60’› donmufl toprakt›r bu topra¤›n erimesi sera etkisi CO2 etkisinden

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

45

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Û Ó‚Â̸ Ó͇̇ ‚˚ ÓÒ Ì‡ ÒÓÚÌ˛ ÏÂÚ Ó‚. í‡˛Ú Ë ÂÁÍÓ ÒÓÍ ‡˘‡˛ÚÒfl ΉÌËÍË ÄθÔ, ÉËχ·‚, ÄÎÚ‡fl, 䇂͇Á‡. ùÚÓ Ó˜Â̸ ıÓ Ó¯Ó ‚ˉÌÓ Ì‡ ÒÌËÏ͇ı ËÁ äÓÒÏÓÒ‡. ìÏÂ̸¯‡ÂÚÒfl ΉÌËÍÓ‚˚È ÔÓÍ Ó‚ Ä ÍÚËÍË – Ú‡Í, ‚ Á‡Ô‡‰ÌÓÏ ÒÂÍÚÓ Â Î¸‰‡ ÒÚ‡ÎÓ ÏÂ̸¯Â ̇ 30% (ÔÓ ÔÎÓ˘‡‰Ë Ë ÚÓ΢ËÌÂ). çÓ „Ó ‡Á‰Ó ÓÔ‡ÒÌ ڇflÌËÂ Ë ‡Á Û¯ÂÌˠΉÌËÍÓ‚ É ÂÌ·̉ËË, ‡ Ú‡ÍÊÂ Ô Ó„ ‚ ‚ ıÌËı (Ô ËÏ ÌÓ Ï) ÒÎÓ‚ Ó͇̇, ˜ÚÓ ˜ ‚‡ÚÓ ÚÂÔÎÓ‚˚Ï ‡Ò¯Ë ÂÌËÂÏ ‚Ó‰˚. èÓ ‰‡ÌÌ˚Ï Û˜ÂÌ˚ı, åË Ó‚ÓÈ ÓÍÂ‡Ì ÛÊ ÔÓ‰ÌflÎÒfl ̇ ÒÏ. Ç Ó‰Â ·˚ ÒÓ‚ÒÂÏ ÌÂÏÌÓ„Ó. çÓ Ô Ó„ÌÓÁ ̇ XXI ‚. – ‰Ó ÏÂÚ ‡, ‡ ˝ÚÓ ÛÊ ÓÔ‡ÒÌÓ, ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‰Îfl ÉÓη̉ËË, Ň̄·‰Â¯ Ë Ì·Óθ¯Ëı ÓÒÚ Ó‚Ó‚ ‚ Ó͇ÌÂ, ÍÓÚÓ ˚Â Ô ÓÒÚÓ ËÒ˜ÂÁÌÛÚ. Ç ˜ËÒΠÛflÁ‚ËÏ˚ı ‡Ï Ë͇ÌÒÍËı „Ó Ó‰Ó‚ ɇ΂ÂÒÚÓÌ ‚ íÂı‡ÒÂ Ë ó‡ ÎÒÚÓÌ ‚ ûÊÌÓÈ ä‡ ÓÎËÌÂ. è Ë· ÂÊ̇fl ÔÓÎÓÒ‡ Ë ‡ÈÓÌ ‰ÂθÚ˚ ÂÍË åËÒÒËÒËÔË ‚ ãÛËÁˇÌ – ¢ ӉËÌ Ô ËÏ ÛflÁ‚ËÏÓÈ Ú ËÚÓ ËË. ᇠÎÂÚ ÏÓÊÌÓ ÓÊˉ‡Ú¸ ÔÓ‰˙Âχ Û Ó‚Ìfl Ó͇̇ ‰Ó 3 ÏÂÚ Ó‚, ˜ÚÓ Á‡Ú ÓÌÂÚ ·Óθ¯ËÌÒÚ‚Ó ÒÚ ‡Ì ÏË ‡. íÓ, ˜ÚÓ Ô Ó·ÎÂχ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ ‚‡Ê̇ ‰Îfl ‚˚ÊË‚‡ÌËfl ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚‡, ÛÊ ÔÓÌflÎË Ì ÚÓθÍÓ Û˜ÂÌ˚Â. Ç „. ̇ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÈ ‚ÒÚ Â˜Â ‚ êËÓ-‰Â-܇ÌÂÈ Ó Ô Â‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÏË Ó‚Ó„Ó ÒÓÓ·˘ÂÒÚ‚‡ ¯ËÎË Ì‡˜‡Ú¸ Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl. àÚÓ„ÓÏ ‚ÒÚ Â˜Ë Òڇ· ê‡ÏӘ̇fl äÓÌ‚Â̈Ëfl ééç Ó· ËÁÏÂÌÂÌËË ÍÎËχڇ. äÓÌ‚Â̈Ëfl ‚ÒÚÛÔË· ‚ ÒËÎÛ ‚ „.,  ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎË ÒÚ ‡Ì. Ç „. ‚ äËÓÚÓ (üÔÓÌËfl) ·˚Î ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì äËÓÚÒÍËÈ

46

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Ученые уже определили порог относительной безопасности изменения климата – если удержать глобальное потепление на уровне до 2°С, то ущерб для природы и человека будет относительно невелик: от засух будет страдать «лишь» млн чел. Bilim adamlar› iklim de¤iflikli¤inin göreceli s›n›r›n› art›k belirlediler. E¤er küresel ›s›nma 2°C’de tutulursa do¤a ve insana zarar› nispeten az olacakt›r; kurakl›ktan “sadece” milyon insan etkilenecek. è ÓÚÓÍÓÎ Í äÓÌ‚Â̈ËË, „‰Â Û͇Á‡Ì˚ ÍÓ΢ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ ӷflÁ‡ÚÂθÒÚ‚‡ ÔÓ ÛÏÂ̸¯ÂÌ˲ ‚˚· ÓÒÓ‚. Ö„Ó ‡ÚËÙËˆË Ó‚‡ÎË ÛÊ ÒÚ ‡Ì, ‚Íβ˜‡fl ‚ÒÂ Í ÛÔÌ˚ ‡Á‚ËÚ˚Â Ë ‡Á‚Ë‚‡˛˘ËÂÒfl ÒÚ ‡Ì˚, Í ÓÏ ëòÄ Ë Ä‚ÒÚ ‡ÎËË. óÂÎÓ‚ÂÍ ‚Ò ·Óθ¯Â ÔÓÌËχÂÚ, ˜ÚÓ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ – Ô Ó·ÎÂχ Ô·ÌÂÚ‡ ÌÓ„Ó Ï‡Ò¯Ú‡·‡, Ë Â¯‡Ú¸  ‰ÓÎÊÌÓ ‚Ò ˜ÂÎӂ˜ÂÒÚ‚Ó. è ËÌflÚË Òӄ·ÒÓ‚‡ÌÌÓ„Ó Â¯ÂÌËfl ÒÚÓθ Ê ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ë ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ, Í‡Í Ë Ó·˘‡fl ·Ó ¸·‡ Ò ÚÂ Ó ËÁÏÓÏ. à ˜ÂÏ ‡Ì¸¯Â ÔÓÎËÚËÍË Ì‡˜ÌÛÚ Â‡Î¸Ì˚ ‰ÂÈÒÚ‚Ëfl, ÚÂÏ ÏÂ̸¯Â ·Û‰ÂÚ Û˘Â ·. è ˘ËÌ˚ ÍÓη‡ÌËÈ ÍÎËχڇ, ‚ÒΉÒÚ‚Ë Ëı ÒÎÓÊÌÓÒÚË Ë ÏÌÓ„ÓÓ· ‡ÁËfl, ‡ Ú‡ÍÊ ËÁ-Á‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÈ ÌÂÒÍÓθÍËı Ù‡ÍÚÓ Ó‚ ‚ ‡ÁÌ˚ı ÒÓ˜ÂÚ‡ÌËflı, ‰Ó ÍÓ̈‡ Ì flÒÌ˚. LJÊ̇fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÍÎËχڇ áÂÏÎË Á‡Íβ˜‡ÂÚÒfl ‚ Â„Ó ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌÓÈ

yaklafl›k 20 kat fazla olan metan gaz›n›n ç›kmas›na sebep olabilir. Gerçekten günümüzde insanlara büyük zarar veren ve afetlere sebep olan do¤a olaylar› ço¤ald› mesela; Güneydo¤u Asya’daki tsunami felaketi, Katrina, Hloriya, Devid kas›rgalar›n›n sonuçlar›, Avrupa ve Türkiye’deki sert geçen k›fllar, Ortado¤u’da kar ya¤mas›. K›rg›zistan’daki toprak kaymalar›, 盤 ve sel olaylar›. Bütün bunlar, hiçbir ülkenin do¤a olaylar› özellikle iklim de¤iflikli¤ine karfl› korunmad›¤›n› ve bize dokunmayaca¤›n› ümit etmeye gerek olmad›¤›n› söylüyor. ‹klim de¤iflikli¤i sadece klimatolojinin de¤il, Dünya gezegeniyle ilgili bilimlerin de en önemli konusu oldu. Nehir ve göllerin su seviyesi, atmosfer ve hidrosferdeki

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

zararl› katk›lar, vejetasyon devrinin süresi, kurakl›k, don olas›l›¤›, su bask›nlar› ve sel ayn› flekilde iklimdeki de¤iflikliklere ba¤l›d›r. ‹klim ve hava ürün ve bitkileri etkiler o yüzden onlardaki de¤iflim g›da ürünlerinde de¤iflikliklere sebep olabilir veya dünyan›n kimi yerlerinde açl›¤a yol açabilir. Dünya g›da üretimi potansiyeli s›n›rl›d›r, dünya paylafl›m sistemi mükemmellikten uzak ve tar›m ekonomisinin idaresi çok yavafl gelifliyor. G›da stoklar› her fleyden önce insan›n sebep oldu¤u iklim de¤iflikliklerinden zarar görecektir. Günümüzde iklim de¤iflikli¤i süreci meteoroloji ve klimatolojiyle direk ilgisi olmayan ekonomist, biyolog, epidemiolog, enerji uzmanlar› v.b. gibi baflka uzmanlar›n da dikkatini çekmektedir.

Buzullar eriyor Okyanuslar›n su seviyesinin yükselme ihtimali insan faaliyetlerinin sebep oldu¤u iklim de¤iflikli¤inin tek sonucu de¤ildir. Son buzul devrinden sonra okyanuslar›n su seviyesi yüzlerce metre yükseldi. Alpler, Himalayalar, Altaylar ve Kafkaslardaki buzullar eriyorlar ve h›zla azal›yorlar. Uydu çekimlerinde çok net görünüyor bu. Arktika’n›n bu örtüsü küçülüyor, kuzey dairede buzullar alan ve kal›nl›klar› %30 azald›. As›l tehlikeli olan Grönland buzullar›n›n erimesidir. Ayn› flekilde okyanus üst (yaklafl›k olarak – m) k›s›mlar›ndaki ›s›nma ki, bu su ›s›s›n›n artmas›na sebep olabilir. Bilim adamlar›n›n verilerine göre okyanus sular› 10 – 20 cm yükseldi. Hiç de çok de¤il gibi. Ama yüzy›l tahminleri 1 metreye kadar ç›kaca¤›n› gösteriyor ve bu özellikle Hollanda, Bangladefl ve okyanustaki yok olacak küçük adalar için tehlikelidir. Savunmas›z flehirlere örnek olarak Teksas’taki Halveston ve Güney Karolina’daki Charlston flehirleri verilebilir. K›y› fleridi ve Missisipi’nin Luiziane’deki deltal› bölgeleri de savunmas›z yerlere örnektir. – y›l içinde sular 3 metreye kadar yükselebilir. Bu da dünya ülkelerinin ço¤una zarar verecektir.

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

Урустем Кабылбеков Президент Экологического фонда сохранения ледников «Монгу» им. Готфрида Мерцбахера (Кыргызстан).

Urustem Kab›lbekov “Mongu” Gotfrid Mertsbaher Buzullar› Koruma Çevre Vakf› baflkan› (K›rg›zistan).

Не забудь посадить дерево, человек! лобальное потепление климата угрожает кыргызстанским ледникам. Нами был создан Общественный экологический фонд сохранения ледников «Монгу». Ледники Кыргызстана служат источником воды, здоровья, энергии и стабильности в Центральноазиатском регионе. От судьбы ледников зависит судьба 50 млн человек. На земном шаре температура воздуха повысилась на 0,60 °С, а у нас в горных районах на 1,06 °С. Это угроза для всего человечества, для фауны и флоры планеты. Деятельность человека становится причиной нарушения экологического баланса. Пришло время думать о более активном использовании альтернативных источников энергии. У нас в Кыргызстане солнечных дней больше, чем холодных. Поэтому мы можем использовать солнечную энергию. Кыргызстан близко расположен к горам, ледникам. Но выхлопные газы автомобилей, выбросы предприятий горнодобывающего производства, массовая вырубка леса, высыхание Аральского моря, которое являлось своеобразным охлаждающим конденсатом, подававшим умеренный воздух в Кыргызстан, – все это отрицательно сказывается на ледниках и ускоряет их таяние. Я считаю, что для эффективной борьбы с экологическими проблемами необходимо изменить мировоззрение человечества, изменить потребительское отношение к природе. Человечество уже сейчас должно задуматься над тем, как ему выжить в новых условиях. В своей жизни человек должен сделать три вещи: почистить глазок ручейка, посадить дерево и посыпать хлебными крошками муравейник. Может быть, это звучит очень просто, но в этом скрывается большая философия. Мы должны защищать воду, дерево и даже крошечных насекомых.

Г

Ey insan, a¤aç dikmeyi unutma! üresel ›s›nma K›rg›zistan buzullar›n› art›k tehdit ediyor. Bu nedenle buzullar› koruma vakf› “Mongu”yu açt›k. K›rg›zistan buzullar› Merkezi Asya bölgesi için su kayna¤›, sa¤l›k, enerji demek ve istikrar demek. 50 milyon insan›n kaderi buzullar›n kaderine ba¤l›. Yerkürede hava ›s›s› 0,60 °C yükselirken, K›rg›zistan’›n da¤l›k bölgelerde bu yükseklik 1,06 °C’ye ulaflt›. Bu bütün insanl›k, gezegenimiz, canl› ve bitkiler için tehlike demektir. ‹nsan›n yapt›klar› çevre dengesinin bozulmas›na sebep oluyor. Alternatif enerji kaynaklar›n› daha etkili kullanma zaman› geldi. K›rg›zistan’da güneflli günler so¤uk günlerden daha fazla. Bu nedenle günefl enerjisi alternatif olarak tercih edilebilir. K›rg›zistan co¤rafi olarak da¤lara ve buzullara yak›n kurulmufl bir ülke. Fakat egzoz gazlar›, maden iflletmelerinin at›klar›, ›l›k hava veren ve kendine özgü bir tür so¤utucu kondansatör niteli¤indeki Aral denizinin kurumas› buzullara olumsuz etki yap›yor ve erimelerini h›zland›r›yor. Ben çevre problemleriyle etkili mücadele için insanl›¤›n bak›fl aç›s›n›n, do¤ay› tüketim yaklafl›m›n›n de¤ifltirilmesi gerekti¤ini düflünüyorum. ‹nsanl›k flimdiden yeni flartlarda nas›l yaflayaca¤›n› düflünmelidir. Kendi hayat›nda insan üç fley yapmal›d›r: Su yataklar›n› temizlemek, a¤aç dikmek ve kar›ncalara ekmek k›r›nt›s› vermek. Bunlar belki çok basit görünüyor ama bunda büyük bir felsefe sakl›. Biz suyu, a¤ac› ve hatta minicik böcekleri dahi korumal›y›z.

K

‹klim de¤iflikli¤i problemi insanl›¤›n yaflamas› için gerçekten önemlidir. Bilim adamlar› bunu anlad› art›k. y›l›nda Rio de Janerio’daki görüflmede dünya kamuoyu temsilcileri pratik etkinlikler bafllatma karar› ald›lar. Bu görüflmenin sonucu BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Anlaflmas› oldu. Anlaflma ülkenin imzalamas›yla y›l›nda yürürlü¤e girdi. y›l›nda

YAZ , SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

47

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

ËÁÏÂ̘˂ÓÒÚË, ÌÓÒfl˘ÂÈ Ô Ë Ó‰ÌÓ Ó·ÛÒÎÓ‚ÎÂÌÌ˚È ˆËÍ΢ÂÒÍËÈ ı‡ ‡ÍÚ . ÅÓΠÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ÒÚ‡ÌÓ‚flÚÒfl ‡ÌÚ ÓÔÓ„ÂÌÌ˚ ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ.

mad›. Yeryüzü ikliminin önemli özelli¤i do¤al olarak flartlara ba¤l› döngüsel bir yap›ya sahip de¤iflebilirli¤idir. ‹klimin antropogenik de¤ifliklikleri ise daha önemli hâle geldi.

Ç˚· ÓÒ Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡, ‚˚Á‚‡ÌÌ˚È ÒÊË„‡ÌËÂÏ ËÒÍÓÔ‡ÂÏ˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ ˝Ì „ËË (ÌÂÙÚË, „‡Á‡, Û„Îfl), Ò ‚˚ÒÓÍÓÈ ÒÚÂÔÂ̸˛ ‚ ÓflÚÌÓÒÚË ·Û‰ÂÚ ÓÔ Â‰ÂÎflÚ¸ ÓÒÚ Â„Ó ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËË ‚ ‡ÚÏÓÒÙ  ‚ Ú˜ÂÌË ‚ÒÂ„Ó XXI ÒÚÓÎÂÚËfl. ä „., Òӄ·ÒÌÓ ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ˆËÓÌÌ˚Ï ÒˆÂ̇ ËflÏ, ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËfl Û„ÎÂÍËÒÎÓ„Ó „‡Á‡ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ  ÏÓÊÂÚ ‰ÓÒÚ˘¸ Ô ÓÏËÎÎÂ, Ú. Â. ̇ Ô ÓˆÂÌÚÓ‚ ·Óθ¯Â, ˜ÂÏ ‚ ‰ÓË̉ÛÒÚ Ë‡Î¸Ì˚È Ô ËÓ‰. ëӄ·ÒÌÓ Ì‡¯ËÏ ËÒÒΉӂ‡ÌËflÏ, ‚ Ò Â‰ÌÂÏ ‰Îfl ‚ÒÂÈ Ú ËÚÓ ËË ä˚ „˚ÁÒÍÓÈ êÂÒÔÛ·ÎËÍË Ò Â‰Ìflfl „Ó‰Ó‚‡fl ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ‡ ‚ XX ‚. ‚ Ô ÂÒ˜ÂÚ ̇ ÎÂÚ ‚ÓÁ ÓÒ· ̇ 1,6°ë, ˜ÚÓ Á̇˜ËÚÂθÌÓ ‚˚¯Â ÔÓ͇Á‡ÚÂÎÂÈ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ç‡Ë·Óθ¯Â ÔÓÚÂÔÎÂÌË ̇·Î˛‰‡ÎÓÒ¸ ÁËÏÓÈ (2,6°ë), ‡ ̇ËÏÂ̸¯Â ÎÂÚÓÏ (1,2°ë). è Ë ˝ÚÓÏ ÓÌÓ ·˚ÎÓ ÒÛ˘ÂÒÚ‚ÂÌÌÓ Ì ӉË̇ÍÓ‚˚Ï ÔÓ ÓÚ‰ÂθÌ˚Ï ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËÏ Ó·Î‡ÒÚflÏ Ë ‚˚ÒÓÚ‡Ï. Ç ë‚ ÌÓÏ Ë ë‚ Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÏ ä˚ „˚ÁÒڇ̠‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ „Ó‰Ó‚Ó„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl ËÁ ‡Ò˜ÂÚ‡ ̇ ÎÂÚ ÒÓÒÚ‡‚ËÎ 0,°ë, ‚ û„Ó-á‡Ô‡‰ÌÓÏ ä˚ „˚Òڇ̠0,,4°ë, ‚ àÒÒ˚Í-äÛθÒÍÓÈ ÍÓÚÎÓ‚ËÌ ÔÓÚÂÔÎÂÌË ·˚ÎÓ ÓÍÓÎÓ 2,4°ë, ‚Ó ÇÌÛÚ ÂÌÌÂÏ ífl̸-ò‡Ì 1,2°ë. åÉùàä ‡Á ‡·Óڇ· ̇·Ó ÒˆÂ̇ Ë‚ ·Û‰Û˘Ëı ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û. ùÚÓÚ Ì‡·Ó , Ô Â‰ÒÚ‡‚ÎÂÌÌ˚È ‚ ëÔˆˇθÌÓÏ ‰ÓÍ·‰Â Ó ÒˆÂ̇ Ëflı ‚˚· ÓÒÓ‚, ËÏÂÂÚ ˜ÂÚ˚  ÓÒÌÓ‚Ì˚ «Ò˛ÊÂÚÌ˚ ÎËÌËË», ‚ ‡Ï͇ı ÍÓÚÓ ˚ı Ô Â‰ÎÓÊÂÌÓ ¯ÂÒÚ¸ ‰ÂÏÓÌÒÚ ‡ˆËÓÌÌ˚ı ÒˆÂ̇ Ë‚. é·˘Â Ê ˜ËÒÎÓ ÒˆÂ̇ Ë‚ ä‡Ê‰‡fl «Ò˛ÊÂÚ̇fl ÎËÌËfl» Ë Ò‚flÁ‡ÌÌ˚Â Ò ÌÂÈ ÒˆÂ̇ ËË ÓÒÌÓ‚‡Ì˚ ̇ ‡Á΢Ì˚ı „ËÔÓÚÂÁ‡ı ·Û‰Û˘Â„Ó ÏË Ó‚Ó„Ó ‡Á‚ËÚËfl. åË Ó‚Ó ‡Á‚ËÚË ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ‰ÂÏÓ„ ‡Ù˘ÂÒÍËÏË, ˝ÍÓÌÓÏ˘ÂÒÍËÏË Ë ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÏË Ù‡ÍÚÓ ‡ÏË, ÓÚ ÍÓÚÓ ˚ı, ‚ Ò‚Ó˛ Ә ‰¸, Á‡‚ËÒflÚ ËÌÚÂÌÒË‚ÌÓÒÚ¸ ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ËÒÍÓÔ‡ÂÏÓ„Ó ÚÓÔÎË‚‡ Ë ‚˚· ÓÒ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ë ‡˝ ÓÁÓÎÂÈ. Ç Í‡˜ÂÒÚ‚Â Ô Â‰‚‡ ËÚÂθÌÓÈ ˝ÍÒÔ ÚÌÓÈ ÓˆÂÌÍË ÒΉÛÂÚ ÂÍÓÏẨӂ‡Ú¸ ‰Îfl ‚ÒÂÈ Ú ËÚÓ ËË ä˚ „˚ÁÒڇ̇ Í „. ÔÓ‚˚¯ÂÌËÂ Ò Â‰ÌÂÈ „Ó‰Ó‚ÓÈ ÚÂÏÔ ‡ÚÛ ˚ ‚ Ô Â‰Â·ı 2,,0°ë Ë Û‚Â΢ÂÌË „Ó‰Ó‚ÓÈ ÒÛÏÏ˚ ÓÒ‡‰ÍÓ‚ ̇ % ÔÓ Ò ‡‚ÌÂÌ˲ Ò Ëı ÌÓ Ï‡ÏË ‰Îfl „„. ùÚÓ ÒÓÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ÛÂÚ Á‡ „ËÒÚ Ë Ó‚‡ÌÌ˚Ï ‚ „„. ËÁÏÂÌÂÌËflÏ ÍÎËχÚ˘ÂÒÍËı ÛÒÎÓ‚ËÈ Ë Ò Â‰ÌËÏ ÒˆÂ̇ Ì˚Ï ÓˆÂÌÍ‡Ï ËÁÏÂÌÂÌËfl ÍÎËχڇ Í „„. ÔÓ „ÎÓ·‡Î¸Ì˚Ï ÏÓ‰ÂÎflÏ. I

48

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

Felaket senaryolar› 40’› buldu Do¤al enerji kaynaklar›n›n (petrol, gaz, kömür) kullan›lmas›na ba¤l› olarak CO2 sal›n›mlar› büyük olas›l›kla bütün XXI. yüzy›l boyunca atmosferdeki CO2 yo¤unlu¤unu belirleyecektir. y›l›na kadar göz önündeki senaryolara göre atmosferdeki CO2 miktar› ppm’e kadar ulaflabilir. Yani sanayi devrimi öncesi miktar›ndan %90– daha fazla olacakt›r.

После последнего Ледникового периода уровень океана вырос на сотню метров. Тают и резко сокращаются ледники Альп, Гималаев, Алтая, Кавказа. Son buzul devrinden sonra okyanuslar›n su seviyesi yüzlerce metre yükseldi. Alpler, Himalayalar, Altaylar ve Kafkaslardaki buzullar eriyorlar ve h›zla azal›yorlar. Kyoto’da say›sal sal›m azalt›lmas›n›n belirlendi¤i Kyoto Protokolü imzaland›. Anlaflmay› ABD ve Avustralya’dan baflka bütün geliflmifl büyük ve geliflmekte olan ülkeler olmak üzere ülke onaylad›. Ülkeler küresel iklim de¤iflikli¤inin gezegen çap›nda bir problem oldu¤unu ve bunu bütün dünyayla beraber çözmek gerekti¤ini gittikçe daha iyi anl›yorlar. ‹ttifakla karar al›nmas› terörle yap›lan ortak mücadele kadar gerekli ve kaç›n›lmazd›r. Bu konuda politikac›lar ne kadar erken reel hareket etmeye bafllarlarsa, zarar o kadar az olur. Fakat iklim de¤iflikli¤i sebepleri, kar›fl›kl›klar› ve çeflitliliklerinden ve yine farkl› bileflimlerdeki birkaç faktörün ortak hareketinden dolay› tam olarak a盤a ç›kar›l-

Araflt›rmalar›m›za göre yüzy›lda bütün K›rg›zistan Cumhuriyeti için y›ll›k ortalama ›s› derecesi 1,6°C artt›. Bu küresel ›s›nmadan çok daha yüksek bir derecedir. En fazla ›s›nma k›fl›n gözlemlendi (2,6°C ), en az yaz›n (1,2°C). Bununla beraber baz› iklim bölgeleri ve bölge içi baz› istasyonlarda, yani yüksek alanlarda ›s›nma hissedilir derecede çeflitlilik gösteriyor. Kuzeybat› K›rg›zistan’da ›s›nma diapozonu y›l içinde y›ll›k 0, °C, Güneybat› K›rg›zistan’da 0,,4°C, Iss›k Göl havzas›nda ›s›nma yaklafl›k 2,4°C, ‹ç Tyan fian’da 1,2 °C oldu. BM Hükümetler aras› ‹klim De¤iflikli¤i Uzmanlar Grubu gelecekteki sera gaz› sal›n›mlar›yla ilgili bir tak›m senaryolar haz›rlad›. Özel bir raporla sunulan bu senaryolar›n dört ana “konusu” var. Bu konular çerçevesinde alt› senaryo haz›rland›. Senaryolar›n toplam say›s› “Konu” ve konuyla ilgili senaryolar dünyan›n gelecekteki kalk›nmas›na dayan›yor. Dünya kalk›nmas› demografik, ekonomik ve teknolojik faktörlerle belirleniyor. Do¤al kaynaklardan elde edilen enerji tüketimi ve sera gaz› sal›n›m› ve tanecikleri her fleyden önce bu faktörlere ba¤l›. Bir uzman olarak ön de¤erlendirme aç›s›ndan, bütün K›rg›zistan topraklar› için y›l›na kadar y›ll›k ortalama ›s› art›fl›n› 2, °C, y›ll›k ya¤›fl miktar›n› y›llar› aras›ndaki ölçülerine göre y›ll›k % art›fl tahmin edilebilir. Bunlar, y›llar› aras›ndaki kay›tl› de¤iflen iklim flartlar›na ve küresel örneklerde rastlanan y›l›na kadarki iklim de¤ifliklerinin ortalama senaryo de¤erlerine uygundur. I

ЛЕТО , 25 НОМЕР

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Колледж, функционирующий за счет солнечной энергии (Франция) Fransa’da günefl enerjili bir kolej

Борьба с глобальным потеплением: Город солнца Четин Гексу Доцент Средневосточного технического университета (Турция).

Küresel ›s›nmaya karfl›: Günefl-kentler Çetin Göksu Doç Dr., ODTÜ Ö¤retim Üyesi (Türkiye).

Ó Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ÛÌË͇θÌ˚È Ô ÓÂÍÚ, ‡Á ‡·ÓÚ‡ÌÌ˚È Ò ˆÂθ˛ Ô ÓÚË‚ÓÒÚÓflÌËfl ‡ÒÔ ÓÒÚ ‡ÌÂÌ˲ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl.

É

é „‡ÌËÁ‡ˆËfl é·˙‰ËÌÂÌÌ˚ı 燈ËÈ Ë ÓÚ‰ÂθÌ˚ ÒÚ ‡Ì˚ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚ËÎË ÓÚ˜ÂÚ˚, ÍÓÚÓ ˚Â Í ‡ÒÌÓ Â˜Ë‚Ó Ò‚Ë‰ÂÚÂθÒÚ‚Û˛Ú Ó Ì‡˜‡ÎÂ Ô ÓˆÂÒÒ‡ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. éÒÌÓ‚ÌÓÈ Â„Ó ÂÁÛÎ¸Ú‡Ú – ËÁÏÂÌÂÌË ÍÎËχڇ Ë ‚˚Á‚‡ÌÌ˚ ˝ÚËÏ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ͇ڇÒÚ ÓÙ˚. êÓÒÚ ‚˚· ÓÒ‡ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ Ô Ë‚Ó‰ËÚ Í Ú‡flÌ˲ ΉÌËÍÓ‚, ÔÓ‚˚¯ÂÌ˲ Û Ó‚Ìfl åË Ó‚Ó„Ó Ó͇̇, ̇‚Ó‰ÌÂÌËflÏ, Á‡ÒÛı‡Ï Ë ‰ Û„ËÏ

50

Д И А Л О Г Н АЧ И Н А Е Т С Я С « Д А »

ÒÚËıËÈÌ˚Ï ·Â‰ÒÚ‚ËflÏ. è‡ ÌËÍÓ‚˚ „‡Á˚ Ú‡ÍÊ fl‚Îfl˛ÚÒfl Ó‰ÌÓÈ ËÁ Ò‡Ï˚ı „·‚Ì˚ı Ô Ë˜ËÌ „ÎÓ·‡Î¸ÌÓ„Ó ÔÓÚÂÔÎÂÌËfl. ÖÊ„ӉÌÓ ‚Ó ‚ÒÂÏ ÏË Â ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û ‚˚· ‡Ò˚‚‡ÂÚÒfl ÓÍÓÎÓ 45 ÏÎ ‰ Ú Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. ç ‰Ó·Ë‚¯ËÒ¸ ÒÌËÊÂÌËfl ‚˚· ÓÒ‡ Ô‡ ÌËÍÓ‚˚ı „‡ÁÓ‚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙ Û, Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÒÓı ‡ÌÂÌËË ÊËÁÌË Ì‡ áÂÏÎÂ. É·‚̇fl Á‡‰‡˜‡ ‚ Ô ÓÚË‚Ó‰ÂÈÒÚ‚ËË „ÎÓ·‡Î¸ÌÓÏÛ ÔÓÚÂÔÎÂÌ˲ – ÒÌËÊÂÌËÂ Û Ó‚Ìfl ‚˚· ÓÒ‡ Û„ÎÂ‚Ó‰Ó Ó‰Ì˚ı „‡ÁÓ‚. ÇÓÔ ÓÒ ‚ ÚÓÏ, Í‡Í ˝ÚÓ Ò‰Â·ڸ. Ç˚· ÓÒ˚ Ë ÒÍÓÔÎÂÌË ԇ ÌËÍÓ‚˚ı

ünefl-kent, dünyada oluflan ekolojik krize ve küresel ›s›nmaya karfl› gelifltirilen yeni ve özgün bir kent planlama modelidir.

G

Gerek Birleflmifl Milletler’in ve gerekse ülkelerin haz›rlad›¤› ba¤›ms›z raporlar küresel ›s›nman›n bafllad›¤›n› gösteriyor. Küresel ›s›nman›n en önemli sonucu, iklim de¤iflikli¤i ve buna ba¤l› olarak geliflen çevre felaketleridir. Nitekim son y›llarda artan sera gaz› emisyonlar›, buzlar›n erimesine, sular›n yükselmesi-

ЛЕТО , 25 НОМЕР

küremiz yan›yor! планета в огне!

„‡ÁÓ‚ ̇·Î˛‰‡˛ÚÒfl ‚ ‡ÁÌ˚ı ÚӘ͇ı ÁÂÏÌÓ„Ó ¯‡ ‡, ÌÓ ÂÒÚ¸ ÏÂÒÚ‡, „‰Â ÍÓ̈ÂÌÚ ‡ˆËfl Ëı ÓÒÓ·ÂÌÌÓ ‚ÂÎË͇. % ‚˚· ÓÒÓ‚ Ô ËıÓ‰ËÚÒfl ̇ Í ÛÔÌ˚ Ï„‡ÔÓÎËÒ˚. èÓ˝ÚÓÏÛ Ó‰Ì‡ ËÁ „·‚Ì˚ı Á‡‰‡˜ – ÒÓÁ‰‡ÌËÂ Ë ‚̉ ÂÌË ÒËÒÚÂÏ, Ì ‚˚· ‡Ò˚‚‡˛˘Ëı ‚Ó ‚ ÂÏfl ‡·ÓÚ˚ ‚ ‡ÚÏÓÒÙÂ Û ‰‚ÛÓÍËÒ¸ ۄΠӉ‡. ë„ӉÌfl Ô Â‚ ‡ÚËÚ¸ Á‡„ flÁÌÂÌÌ˚ „Ó Ó‰‡ ‚ ˜ËÒÚ˚Â Ë ·Î‡„ÓÛı‡˛˘Ë ÔÓÒÂÎÂÌËfl Ó˜Â̸ ÒÎÓÊÌÓ. çÂÓ·ıÓ‰Ëχ ‡Á ‡·ÓÚ͇ ÌÓ‚˚ı Ô ÓÂÍÚÓ‚. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ˝ÚÓ „Ó Ó‰, ‚ ÍÓÚÓ ÓÏ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ë ‚ÒÂÒÚÓ ÓÌÌ ËÒÔÓθÁÛÂÚÒfl ÒÓÎ̘̇fl ˝Ì „Ëfl, ˜ÚÓ ÒÌËÁËÚ ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚ¸ ‚ «„ flÁÌ˚ı» ‚ˉ‡ı ˝Ì „ËË. ëÓÎ̘̇fl ˝Ì „Ëfl ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ˜ËÒÚ‡, ÔÓ˝ÚÓÏÛ ÒÔÓÒÓ·ÒÚ‚ÛÂÚ Ó˜Ë˘ÂÌ˲ ÓÍ Ûʇ˛˘ÂÈ Ò Â‰˚. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ˉ‡θ̇fl ÒËÒÚÂχ, Ó·ÂÒÔ˜˂‡˛˘‡fl ˝Ì „ÂÚ˘ÂÒÍË ÔÓÚ Â·ÌÓÒÚË Ë ÔÓ‚˚¯‡˛˘‡fl ͇˜ÂÒÚ‚Ó ÊËÁÌË Ì‡ÒÂÎÂÌËfl.

Город, гармонирующий с природой ɇ ÏÓÌËfl Ò Ô Ë Ó‰ÓÈ – ‚ÚÓ ‡fl ÓÚ΢ËÚÂθ̇fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡. ä‡Í ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, „Ó Ó‰‡ Ì Á‡·ÓÚflÚÒfl Ó ÔÓ‰‰Â ʇÌËË ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍÓ„Ó ·‡Î‡ÌÒ‡. ê‡‰Ë ‡Á‚ËÚËfl Ë̉ÛÒÚ ËË ‚ ÊÂ Ú‚Û Ô ËÌÓÒflÚÒfl ÏÌÓ„ËÂ Ô Ë Ó‰Ì˚ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡: ÔÎÓ‰Ó Ó‰Ì˚ ÔÓÒ‚Ì˚ ÔÎÓ˘‡‰Ë, ‡ÒÚËÚÂθÌ˚È Ë ÊË‚ÓÚÌ˚È ÏË , ‚Ó‰Ì˚ ËÒÚÓ˜ÌËÍË. Ç ÊË‚Û˛ Ô Ë Ó‰Û ‚ÒÚ ‡Ë‚‡ÂÚÒfl ËÒÍÛÒÒÚ‚ÂÌÌÓ ÒÓÓ ÛÊÂÌËÂ, ̇Á˚‚‡ÂÏÓ „Ó Ó‰ÓÏ. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ · ÓÒ‡ÂÚ ‚˚ÁÓ‚ ӯ˷ӘÌÓÏÛ ÔÓÌËχÌ˲ ÏӉ ÌËÁχ, Ô ÂÍÎÓÌflÂÚÒfl Ô ‰ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË, ÒÚ ÂÏËÚÒfl ҷ ˜¸ Ëı ‰Îfl ÔÓÒÎÂ‰Û˛˘Ëı ÔÓÍÓÎÂÌËÈ. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ ÒÚ ÂÏËÚÒfl Í ÒÓÁ‰‡Ì˲ „Ó Ó‰ÒÍÓÈ Ò Â‰˚, „‡ ÏÓÌ˘ÌÓ ÒÓ˜ÂÚ‡˛˘ÂÈÒfl Ò ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÌ˚ÏË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ÏË. í ÂÚ¸fl ÓÒÓ·ÂÌÌÓÒÚ¸ ÉÓ Ó‰‡ ÒÓÎ̈‡ ‚ ÚÓÏ, ˜ÚÓ, ·Î‡„Ó‰‡ fl ˝ÚÓÏÛ Ô ÓÂÍÚÛ, „Ó Ó‰‡ Ô ÂÒÚ‡ÌÛÚ Ì‡ÌÓÒËÚ¸ ‚ ‰ Ô Ë Ó‰Â. Ç Ì‡ÒÚÓfl˘Â ‚ ÂÏfl ‚ „Ó Ó‰‡ı ‚̉ fl˛ÚÒfl ÌÓ‚˚Â Ô ÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÌÓ-ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍËÂ Ë Ú ‡ÌÒÔÓ ÚÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚, Ì Á‡„ flÁÌfl˛˘Ë ÓÍ Ûʇ˛˘Û˛ Ò Â‰Û. í‡ÍËÏ Ó· ‡ÁÓÏ, „Ó Ó‰‡ Ô ÂÒÚ‡˛Ú ·˚Ú¸ ËÒÚÓ˜ÌË͇ÏË ÓÚ ‡‚ÎÂÌËfl ‚ÓÁ‰Ûı‡, ‚Ó‰Ì˚ı ËÒÚÓ˜ÌËÍÓ‚ Ë ÔÓ˜‚˚. çÓ‚˚ ÚÂıÌÓÎӄ˘ÂÒÍË ÒËÒÚÂÏ˚ ÒÓÁ‰‡˛Ú ÛÒÎÓ‚Ëfl ‰Îfl ÊËÁÌË ˜ÂÎÓ‚Â͇ ‚ ·ÂÁÓÔ‡ÒÌÓÈ Ë ˜ËÒÚÓÈ Ò Â‰Â.

ÔÓÒÍÓθÍÛ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂθÒÚ‚Ó Ë ÒÛ˘ÂÒÚ‚Û˛˘Ë ÛÒÎÓ‚Ëfl Ì ÔÓÁ‚ÓÎfl˛Ú ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÔÓ‰Ó·Ì˚ ˝ÍÓÎӄ˘ÂÒÍË ӇÁËÒ˚. ÑÂÈÒÚ‚ËÚÂθÌÓ, ÒÚ ÛÍÚÛ ‡ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ„Ó „Ó Ó‰‡ Ô ÂÔflÚÒÚ‚ÛÂÚ ˝ÙÙÂÍÚË‚ÌÓÏÛ ËÒÔÓθÁÓ‚‡Ì˲ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË. åÓÊÌÓ ‰‡Ê „Ó‚Ó ËÚ¸ Ó ÚÓÏ, ˜ÚÓ ÒÓ‚ ÂÏÂÌÌ˚ „Ó Ó‰‡ ÓÚ‚Â ÌÛÎËÒ¸ ÓÚ ÒÓÎ̈‡ Ë Â„Ó ·Î‡„Ó‰‡ÚÌ˚ı ÎÛ˜ÂÈ. ê‡ÒÔÓÎÓÊÂÌË „Ó Ó‰‡, Â„Ó Ï‡Í ÓÒÚ ÛÍÚÛ Ë Ò‡Ï˚ı ÌÂÁ̇˜ËÚÂθÌ˚ı Ó·˙ÂÍÚÓ‚ ÓÔ Â‰ÂÎflÂÚÒfl ·ÂÁ Û˜ÂÚ‡ ˝ÚÓ„Ó Ù‡ÍÚÓ ‡. àÌÙÓ Ï‡ˆËÓÌÌ˚ ÒËÒÚÂÏ˚, Û˜‡ÒÚ‚Û˛˘Ë ‚ ÙÓ ÏË Ó‚‡ÌËË „Ó Ó‰ÒÍÓÈ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ˚, Ë„ÌÓ Ë Û˛Ú ÒÓÎ̘ÌÛ˛ ˝Ì „˲. èÓ˝ÚÓÏÛ ÒÓÁ‰‡Ú¸ ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡, ËÒÔÓθÁÛfl Ô Ë‚˚˜Ì˚ ÏÓ‰ÂÎË, Ô ‡ÍÚ˘ÂÒÍË Ì‚ÓÁÏÓÊÌÓ. ÑÎfl ˝ÚÓ„Ó ÌÂÓ·ıÓ‰Ëχ ÌÓ‚‡fl ÒËÒÚÂχ Ô·ÌË Ó‚‡ÌËfl. Ç ÌÓ‚˚ı „Ó Ó‰‡ı. ÉÓ Ó‰ ÒÓÎ̈‡ – ÌÓ‚‡fl ÏÓ‰Âθ „Ó Ó‰ÒÍÓÈ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ˚. ÉÓ Ó‰, Â„Ó Ï‡Í ÓÓ·˙ÂÍÚ˚, ÊËÎ˚ ‰Óχ, ÏËÍ Ó ‡ÈÓÌ˚, Ú ‡ÌÒÔÓ Ú̇fl ÒËÒÚÂχ ‡ÒÔÓ·„‡˛ÚÒfl Ò Û˜ÂÚÓÏ Ì‡Î˘Ëfl ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË Ë Ô Ë Ó‰Ì˚ı ·Ó„‡ÚÒÚ‚. Ç Ú ‡‰ËˆËÓÌÌ˚ı „Ó Ó‰‡ı. ÑÎfl ËÒÔÓθÁÓ‚‡ÌËfl ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÓÒÛ˘ÂÒÚ‚ÎÂÌËÂ Ô ÓÂÍÚÓ‚

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

ne, sel, kurakl›k vb çevre felaketlerin artmas›na neden olmufltur. Küresel ›s›nman›n bafll›ca nedeni de “fosil” kökenli enerji türlerini kullanma sonucunda ortaya ç›kan sera gazlar›d›r. Dünyada y›lda yaklafl›k 45 milyar ton sera gaz› atmosfere sal›n›yor. Bu sera gaz› emisyonlar› azalt›lmad›kça, bir felakete do¤ru giden “dünya yaflam›n›” kurtarmak pek mümkün görünmüyor. Küresel ›s›nmaya karfl› savaflta as›l amaç, sera gaz› emisyonlar›n› azaltmakt›r. Ancak sera gaz› emisyonlar› nas›l azalt›l›r ve nas›l giderek yok edilir? Sera gazlar›n›n dünya üzerinde ç›kt›¤›, yay›ld›¤› noktalar çok farkl› alanlar› kapsamakla birlikte, baz› noktalarlarda yo¤un oldu¤u gözlenmektedir. Nitekim bu gözlemlere göre, sera gazlar›n›n yaklafl›k % ’i kentlerden kaynaklanmaktad›r. O halde as›l amaç, modernizmin bir sonucu olarak geliflen kentlerin, sera gaz› üretmeyen sistemlere dönüfltürülmesi olmal›d›r. Ancak, bugünün kirletici odaklar› olan kirli kentleri, temiz

Город солнца – идеальная система, обеспечивающая энергетические потребности и повышающая качество жизни населения. Günefl-kent, hem kentin enerji gereksinmesini do¤al yollardan sa¤layan, hem de bu sayede insanca yaflama imkanlar› sunan ve sera gaz› üretimini azaltan ideal bir kent modelidir.

Офис, работающий с использованием солнечной энергии (Германия) Almanya’da Günefl enerjili bir iflyeri

Как осуществить проект Города солнца? ä‡ÍÓÈ ‰ÓÎÊ̇ ·˚Ú¸ ËÌÙ ‡ÒÚ ÛÍÚÛ ‡ „Ó Ó‰‡, ˜ÚÓ·˚ ÓÌ ÏÓ„ ÒÛ˘ÂÒÚ‚Ó‚‡Ú¸ Á‡ Ò˜ÂÚ ÒÓÎ̘ÌÓÈ ˝Ì „ËË? ÇÓÔ ÓÒ ˝ÚÓÚ Ó‰ÌÓ‚ ÂÏÂÌÌÓ Ô ÓÒÚÓÈ Ë ÒÎÓÊÌ˚È,

YAZ , SAYI: 25

D‹YALOG

EVET’LE

BAfiLAR

51

ГЛАВНАЯ ТЕМА / DOSYA

планета в огне! küremiz yan›yor!

Çalışmada ile yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Florida Eyaleti’nin Jacksonville şehrine göç eden Ahıska Türklerinin kimliklerini oluşturan unsurlar, göç süreci içerisinde ele alınmıştır. Araştırmanın amacı, Ahıska Türklerinin Amerika’ya göç etme nedenlerinin, yaşadıkları sorunların ve göç sürecinin Ahıska kimliği üzerindeki yansımalarının ortaya konulmasıdır. Araştırmanın verileri, yılının Ocak-Mart ayları süresince Jacksonville’de yaşayan Ahıska Türklerinden elde edilmiştir. Ahıska Türklerinin sosyal gerçekliklerini onların bakış açılarından anlamak önemli olduğu için çalışmada 9 Ahıska Türkü ile derinlemesine görüşme yapılmış ve gündelik hayatlarını geçirdikleri mekânlarda katılımlı gözlem gerçekleştirilmiştir. Araştırmada Ahıska Türklerinin ABD’ye göç etmeden önce maruz kaldıkları ayrımcılık, en önemli sorun olarak ortaya çıkmıştır. Bunun yanı sıra Ahıska Türklerinin ABD’ye zorunlu olarak ve akrabalarıyla birlikte göç ettikleri ve göç ettikten sonra da Ahıska kimliğinin temel unsurlarını korudukları gözlenmiştir. Ahıska Türklerinin kimliğini belirleyen temel unsurlar ise Türklük, Türkçe ve Müslümanlık olarak saptanmıştır. In this study, elements constituting identities of Ahiska Turks who migrated to Jacksonville, Florida, between and was tackled in terms of migration process. The objective of this study is to present the reasons why the Ahiska Turks migrated to United States, the problems they faced before migration, and the effects of migration process on their identities. Data are obtained during January-March, from Ahiska Turks who live in Jacksonville, Florida. In-depth interviews with 9 Ahiska Turks and the participant observation was conducted in spaces where they spend their daily lives by forming an interaction in order to comprehend their social realities from their own point of view. The study revealed that discrimination toward Ahiska Turks before their migration to the United States was the most important problem they had. Further, It was observed that the Ahiska Turks involuntarily migrated to the United States with their families and they preserved the fundamental elements of their identities after their migration. Moreover, the basic elements determining the identity of Ahiska Turks are found to be Turkishness, Turkish, and Islam.