Uçağın Kara Kutusu Nedir

uçağın kara kutusu nedir

DERGİ - Uçakta kara kutu nasıl işliyor?

Uçaklarda uçuşa dair ayrıntılı bilgiler içeren kara kutular çok eski teknolojiye dayansa da hala önemini koruyor.

Mayısta Akdeniz'e düşen Mısır Havayolları uçağının yerini tespit etmek neredeyse bir ayı bulmuştu. Uçağın düşme nedenine dair önemli bilgiler içeren kara kutunun metre denizin dibinde bulunması ise birkaç günü almıştı.

Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA'nın yeryüzünden on milyonlarca km uzaktaki Mars'a uzay aracı gönderdiği bir çağda, ticari hava yollarının kara kutusunu bulmak neden hala zor?

Fakat her şeye rağmen, eski teknoloji olsa da kara kutu etkili ve gerekli bir cihaz olmaya devam ediyor.

Kara kutu nedir?

Uçuşa dair her tür veriyi kaydeden kara kutular ayakkabı kutusu büyüklüğünde ve yaklaşık 5 kg kadardır. Çarpma etkisini asgariye indirmek için uçağın kuyruk kısmında yer alır. Kutudaki sinyal sistemi suyla temas halinde devreye girer ve kutunun bulunması için 90 gün boyunca ve metre derinliğe kadar sinyal verir.

ABD Federal Havacılık Dairesi FAA, uçakların düşmesi halinde araştırmacıların işini kolaylaştırmak için uçaklara iki kara kutu taşıma zorunluluğu getirmiştir. Bunlardan biri, uçağın son 25 saatindeki konum, yükseklik hız gibi 88 farklı alanda uçuş bilgilerini içerir. İkinci kutu ise kokpitteki son iki saatlik ses kaydını.

Veri kaydına ait kutudan kazanın nasıl olduğu, kokpitteki ses kaydından ise nasıl olduğuna dair bilgi edinilir.

Adı kara kutu olsa da kutular aslında siyah değil parlak turuncu renktedir. Bütün bilgiler hafıza çiplerine kaydedilir. Bunları dış etkilerden korumak için kutular iyi yalıtılmıştır. Dışı titanyum ya da çelik kaplı kutunun içinde yüksek ısıya karşı dayanıklı cm kalınlığında bir yalıtım sistemi, onun da altında alüminyum kaplama vardır.

Isıya ve suya dayanıklı

Çarpma etkisine karşı özel koruma testlerinden geçen kutu derece ısıda bir saat, tuzlu suda 30 gün dayanacak şekilde yapılmıştır. Kara kutunun içerdiği bilgi çarpma sonrasında da kullanılabilir ve işe yarar olduğu içindir ki bu teknoloji bugün bile geçerliliğini koruyor.

Bu bilgi sayesinde düşme nedeni tespit edilip yeni önlemler ve düzenlemeler için gerekli adımlar atılabiliyor.

Yolcu uçakları için kara kutu zorunluluğu ilk kez ABD'de 'de gündeme geldi. Havilland Comet adlı ilk ticari yolcu uçaklarının üst üste düşmesi buna neden olmuştu.

Daha sonra ise jet yolcu uçaklarının gövdesi havada basınç değişikliğine dayanamayarak parçalanıyor, uçaktaki herkes ölüyordu. Uzmanlar bunun nedenini anlamaya çalışıyor, ama yeterli bilgiye ulaşamıyordu.

Kara kutu tarihi

İlk kara kutular sadece pusula konumu, yükseklik, hız, zaman ve dikey alçalmaya dair bilgi içeriyordu. Bunlar metal çubuklar üzerindeki izlerden tespit ediliyordu. 'larda ABD hükümeti kokpit ses kaydı zorunluluğu da getirdi. O zamanlar ise bu veriler manyetik teyplere kaydediliyordu.

'lerde dijital havacılık elektroniğinin devreye girmesiyle uçuşla ilgili çok daha fazla bilgi toplamak mümkün oldu. Hafıza çipleri ise bütün bu verilerin depolanması sorununa çözüm getirmişti.

30 yıl sonrasında teknoloji hızla ilerlemişken biz hala kara kutu kayıtlarına ulaşarak uçak kazalarıyla ilgili bilgi edinmeye devam ediyoruz.

Kara kutunun hasar gördüğü ya da bulunamadığı bazı ender durumlar da olur. MH uçuş sayılı Malezya Havayolları uçağı ile 11 Eylül 'de New York'taki ikiz kulelere çarpan uçakların kara kutusu bulunamamıştı.

Kara kutu bulunduğunda genellikle kaza nedenine dair veriler ortaya çıkar. Mart 'te Germanwings uçağının Fransa'da Alp Dağları'na çakılmasının ardından, kara kutudaki bilgiler pilotun kasıtlı olarak alçaldığını ve dağa çarpmadan önce hızlandığını gösteriyordu. Ses kayıtları ise "Tanrı aşkına, aç kapıyı!" sözlerini ve yolcuların çığlıklarını duyuruyordu. Bütün bunlardan yardımcı pilot Andreas Lubitz'in pilotu dışarı çıkarıp kokpiti kilitlediği ve uçağı kasıtlı olarak dağa çarptığı sonucuna varıldı.

Yeni öneriler

Fakat bunlar 90'ların teknolojisi. Yeni alternatifler üzerinde de çalışılıyor. Örneğin bazı askeri uçaklarda çarpma anında uçaktan fırlayıp çıkan kayıt cihazları deneniyor. Bazıları ise kokpit videoları öneriyor. Fakat pilot sendikaları mahremiyet ve kaza halinde ailenin izlemek zorunda kalması gibi nedenlerle buna karşı çıkıyor.

Uçaklarda yeni bir sisteme geçmek tüm havayollarının bütün uçaklarında yeni düzenlemelere gitmek zorunda kalması demek. Uydu üzerinden anında bilgi akışı ve depolanması seçeneği ise oldukça pahalı bulunuyor.

FAA uçuş kayıtları bakımından yakın zamanda herhangi bir değişikliğe gitmeyi planlamıyor. Fakat "uçak kazalarının araştırılması ile ilgili yeni teknoloji konusunda bu sektördeki şirketler ve uluslararası ortaklarla çalışıldığı" söyleniyor.

Değişim yavaş olsa da geliyor gibi görünüyor. Merkezi Kanada'da olan ve Birleşmiş Milletlere bağlı Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), birkaç yıl içinde havayollarına normal uçuş halinde 15 dakikada bir, sıkıntılı durumlarda ise dakikada bir uçaklarını izleme zorunluluğu getirmeyi öngören yeni düzenlemeler yaptı.

ICAO'ya üye ülkeler bunun gereklerini yerine getirecek yasal düzenlemeleri yapmak zorunda.

Bazı havayolu şirketleri ise bağımsız girişimlerde bulunuyor. Fransız uçak şirketi Airbus geçen yıl, fırlatılabilir kayıt kutularının onaylanması için Avrupa Havacılık Güvenliği Ajansı'na baskı yaptığını açıklamıştı.

Fakat öyle görünüyor ki kara kutu bir süre daha kullanılmaya devam edecek. Uçağın düşmesi ardından ister dağda ister okyanus diplerinde bulunmaya ve kaza nedenine dair hayati bilgileri içermeye devam ettiği sürece kara kutu bir yere gidecek görünmüyor.

Karakutu: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

AlexLMX/iStock

Geçmişten bugüne havacılık alanında yaşanan gelişmeler sayesinde uçak yolculukları çok daha güvenli hâle geldi. Öyle ki istatistikler de dünyanın en güvenli ulaşım yönteminin hava yolu olduğunu söylüyor. Buna rağmen farklı ülkelerde çok sayıda yolcunun hayatını kaybettiği üzücü uçak kazaları yaşanabiliyor. Kazanın neden kaynaklandığıyla ilgili incelemelere ise -ismiyle tezat şekilde- karakutular ışık tutuyor. Peki karakutu ne zaman ve nasıl icat edildi? Karakutunun mucidi kim? Karakutuya hangi veriler kaydediliyor? Karakutuların gerçek rengi ne? Gelin şimdi karakutunun icat hikâyesine ve çalışma mekanizmasına birlikte bakalım.

uçak, uçak kazası, karakutu

spooh/iStock

Karakutu Nedir?

Karakutu uçak yolculukları sırasında uçuşla ilgili verilerin kaydedildiği araçtır. Kaza sonrasında kazaya yol açan etmenlerin belirlenmesi için kullanılır.

Karakutulara Hangi Veriler Kaydedilir?

Karakutular uçuş veri kayıt cihazı (FDR) ve kokpit ses kayıt cihazı (CVR) olmak üzere iki cihazdan oluşur. FDR 25 saatlik hız, zaman, rota, irtifa, motor gücü gibi çeşitli verileri tutarken, CVR son iki saat içerisinde pilotların kendi aralarında yaptığı konuşmaları, hava trafik kontrol kulelerindeki görevlilerle yaptıkları telsiz konuşmalarını ve kokpit içindeki sesleri kaydeder.

karakutuya kaydedilen veriler

Liudmila Baskelovich/iStock

Karakutuların Gerçek Rengi Ne?

İsmi nedeniyle karakutuların renginin siyah olduğunu düşünülebilirsiniz fakat yanılıyorsunuz. Karakutular kaza sonrasında kolayca fark edilip bulunabilmelerini sağlamak amacıyla turuncuya boyanır. Karakutulara neden bu ismin verildiğiyle ilgiliyse net bir bilgi yok.

Karakutunun rengi siyah değil turuncudur.

narvikk/iStock

Karakutunun rengi siyah değil turuncudur.

Karakutular Uçağın Neresinde Bulunur?

Karakutular genellikle kaza sırasında uçağın en az darbe alan bölümü olan kuyruk kısmında bulunur.

Karakutular Hangi Malzemelerden Üretilir?

Karakutular alüminyum ve paslanmaz çelikten üretilir. Aynı zamanda üretimlerinde farklı yalıtım malzemeleri de kullanılır.

Karakutular Ne Kadar Sağlamdır?

Karakutular g kuvvetine, ^oC sıcaklığa ve suyun metre altındaki basınca dayanacak şekilde üretilir.

karakutuların sağlamlığı

Russian Look Ltd./Alamy

Karakutular Uçak Kazasından Sonra Nasıl Bulunur?

Uçakta bulunan sensörler çarpmadan sonra etkin hâle gelir ve sinyal yaymaya başlar. Bu vericiler sayesinde uluslararası arama ve kurtarma uyduları enkazın ve dolayısıyla karakutunun yerini belirler. Ancak bu vericiler suyun altında sinyal gönderemez. Bu nedenle karakutulara enerjisini bataryalardan alan ve suyun altında 30 gün boyunca km uzaklığa ses dalgaları yayan ayrı bir mekanizma yerleştirilir.

Karakutunun İcadı

yılında İngiliz havacılık firması De Havilland dünyanın ilk jet uçağı olan Comet’i yolcuların hizmetine sundu. Hızlı ve konforlu olan Comet halkın beğenisini kazandı ancak ’den itibaren farklı zamanlarda yedi yolcu uçağı düştü ve özellikle son iki uçak kazasında kazaya neyin yol açtığına dair tanık ya da ipucu bulanamadı.

De Havilland şirketine ait ilk jet uçağı olan Comet kalkış yapıyor.

World History Archive/Alamy

De Havilland şirketine ait ilk jet uçağı olan Comet kalkış yapıyor.

O dönemlerde bazı askeri test uçaklarında, uçuş verilerini manyetik bantlar üzerine kaydeden cihazlar bulunuyordu ancak bu cihazlar ticari uçaklarda veya kaza soruşturmalarında kullanılmıyordu. Zaten çok da sağlam değillerdi. Ses kayıt cihazları ise hiç kullanılmamıştı.

Avustralya Savunma Bakanlığına bağlı Havacılık Araştırma Laboratuvarları’nda (ARL) çalışan bilim insanı David Warren, bir uçak kazasında çarpmadan önceki son dakikalarda neler olduğunun bilinmesinin, kazanının nedenini belirlemeye çalışan uzmanlara yardımcı olacağını düşünüyordu. Çünkü uçakla ilgili yolunda gitmeyen bir şey varsa bunu en iyi o uçağı kullanan pilotlar bilebilirdi. Bu yüzden uçaklarda çarpışmaya dayanıklı, uçuş verileriyle birlikte kokpit konuşmalarını kaydedecek bir kayıt cihazı kullanılması önerisinde bulundu. Warren yılında konuyla ilgili bir rapor ve bir de prototip hazırladı. Ancak üst kademedeki yöneticiler, Avustralya’da çok az uçak kazası gerçekleştiğini, bu cihazları uçaklarda kullanmanın maliyetli olacağını, ayrıca bu cihazın “casus” gibi görülüp hoş karşılanmayacağını söyleyerek Warren’ın talebini reddettiler.

kokpit, kokpit sesleri, karakutu

AlexeyPetrov/iStock

Bir yıl sonra ARL’yi ziyaret eden İngiliz Hava Tescil Kurulundan Sir Robert Hardingham, Warren’ın geliştirdiği karakutu prototipini inceledi. Karakutudan etkilenen Hardingham, Warren’i İngiltere’ye davet etti. Warren’in cihazı İngiliz havacılık uzmanları tarafından ilgiyle karşılandı. Bunun üzerine Warren sivil uçaklarda uçuş kayıtlarının zorunlu hâle getirilmesi için çalışmaya başladı.

Avustralya’ya dönüşünde ARL bu kez kendisine tam destek verdi. yılında karakutunun prototipi iyileştirilerek ön üretim aşamasına geçildi. Bu süreçte karakutunun hem kayıt alma ve saklama özellikleri daha verimli hâle getirildi hem de cihaz yangına ve darbeye dayanıklı bir kasanın içerisine yerleştirildi. Karakutuyu uçaklarda zorunlu hâle getiren ilk ülke yılında yine Avustralya oldu. ARL ve Warren geliştirdikleri karakutu için herhangi bir patent başvurusunda bulunmadı. Böylece karakutunun diğer ülkelerde kullanımının yaygınlaşmasının önü açılmış oldu.

David Warren icat ettiği karakutuyla birlikte görülüyor.

Matteo Omied/Alamy

David Warren icat ettiği karakutuyla birlikte görülüyor.

Karakutuların Geleceği

Her ne kadar çoğu kazada karakutulara ulaşılsa da bazı uçak enkazındaki karakutulara ve içindeki verilere sağlam şekilde ulaşmakta zorluklar yaşanabiliyor. Bu nedenle yenilikçi karakutular üzerinde çalışmalar yapılıyor. Örneğin kaza esnasında uçaktan fırlayan karakutular, hem ses hem de görüntü kaydı yapan karakutular, verileri uydular üzerinden anlık olarak ileten karakutular bu çalışmalardan bazıları.

Yazımızı küçük bir notla sonlandıralım. Bugün karakutunun geliştirilmesinde, uçaklarda kullanımının zorunlu hâle getirilmesinde ve bu sayede önceki uçak kazalarından elde edilen verilerle muhtemel birçok kazanın önüne geçilmesinde büyük katkısı olan David Warren’ın babası -trajik şekilde- bir uçak kazasında hayatını kaybetmişti.

David Warren’in babası, uçak kazası

Porpeller/iStock

Kaynaklar:

nest...

163688 163689 163690 163691 163692