Lüleburgaz Alevi Köyleri

Kazlı Çeşme (Eryek/Erikli Baba) Bektaşi Tekkesi

Kazlıçeşme, İstanbul sur dışında Yedikule’nin karşısına düşen semtin adıdır. Semt, adını halen mevcut olup / tarihli ve üzerinde kabartma bir kaz tasviri bulunan ünlü çeşmeden alır. Üzerinde yer alan kaz tasvirinden dolayı çeşmeye verilen Kazlıçeşme adı, semte de ad olmuştur. Bu çeşmenin yapılışı ile ilgili Kömürcüyan’ın İstanbul Tarihinde şu şekilde bir hikaye yer alır.

<> (Kömürcüyan;, 28)

Evliya Çelebi ise çeşmeyi ve kaz resmini şu şekilde tasvir eder;

<> (seyahatnâme; , 1, )

/ tarihli çeşmenin kitabesi şudur:

Kim nazar etti bu Safâya

Dedi: <>

Gördü bir aşık dedi tarihini:

<>

Bizans döneminde İstanbul’a gelen yabancıların şehre giriş öncesinde hastalık bulaştırmaları tehlikesiyle, bir süre karantinaya aldıkları Kazlıçeşme semti, fetihten sonra Fatih Sultan Mehmed’in emriyle debbağlar (dericiler), salhane (mezbahane, kasaphane) ve mumhanelere tahsis olmuştur. Evliya Çelebi’ye göre bu semtin bir camii, yedi mescidi, bir hanı, bir hamamı, yedi sebili ve üç tekkesi vardır. Ayrıca adet derici dükkanı ve imâlathanesi, elli adet tutkalcı, yetmiş adet de kirişçi dükkanı vardır. Mahallede oturan aileler çok az olup, büyük çoğunlukla bekarlar (mücerredler) sakindir. Tüm kasaplar yeniçeri olup, mezbahaneler onlara aittir. Merzifonlu sadrazam Kara Mustafa Paşa, bu kasaplar için burada bir camii de inşa ettirir (Camii halen mevcut olup, Kazlıçeşme’deki deri fabrikalarının de kapatılıp yıkılması sonrasında metruk vaziyete gelmiştir). Daha sonraki yüzyıllarda, Sütlüce mezbahanesinin devreye girmesi ile semt, sadece dericilere mahsus hale gelmiştir. (Seyahatnâme, /; Kömürcüyan – Andreasyan, 28,; İnciciyan, 94)

yılında tüm deri fabrika ve imâlâthanelerinin kapatılarak yıkılması sonucunda bu semtte sadece tarihi eserler kalmıştır. İki camii (Fatih Sultan ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camileri), Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın tek hanımı, mumhane, iki türbe – yedi fetih şehidi ve deryaî Ali Efendi – ve mezarlığın kalan kısmıyla Eryek Baba Bektaşi Tekkesi.

Yazımızın konusu olan Kazlıçeşme-Eryek Baba Bektaşi Tekkesi(veya dergâhı), Demirhane caddesindeki ünlü Kazlıçeşme’nin hemen arkasındaki Zâkirbaşı sokağında (No:3) yer almaktadır (Ada, ; Parsel, 31). İstanbul’daki Bektaşi dergâhlarının ünlülerinden olan bu tekke, tarihi boyunca çeşitli isimlerle adlandırılmıştır. Bunlardan en çok kullanılanı ise “Kazlıçeşme Eryek Baba Dergâhı”dır. Ancak bunun yanı sıra şu isimlerle de anıla gelmiştir.

1. Yedikule Bektaşi Dergâhı; Yedikule’nin karşısında yer alması dolayısıyla
2. Şüturşümar Mehmet Baba Dergâhı; Dergâhın bilinen ilk postnişinin adından dolayı
3. Perişan Mehmed Ali Baba Tekkesi
4. Şeyh Abdullah Tekkesi
5. Zâkirbaşı Bektaşi dergâhı
(Hassluck, ; A. Rıfkı, 65, Nüzhet, Özdamar, )

Eryek Baba veya Erik(li) Baba, bazı kaynaklara göre Horasan’dan İstanbul kuşatmasında bulunmak için gelen Cihat Erleri’ndendir.

« İsimleri malûm veya deyil, medfun bulundukları yer belli veya gayri malûm pek çok zatları bunlardan sayarlar ve rivayetler de bu merkezdedir. Bu Cihat Erleri sonraları erenlerden sayılmışlardır. Çoğu da Bektaşi efsanelerine geçmişlerdir. Bunların hangileri Ni’me’l-Ceyşdendir (1) ayırd etmek güçtür&#; »(A. Süheyl Ünver. İstanbul’un Mutlu Askerleri ve Şehit olanlar; ‘İstanbul Risaleleri’ içinde CS İ.B.B. yay)

Süheyl Ünver’in cihad erleri arasında ismini andığı Eryek Baba’nın kimliği, asıl adı ve ne zaman yaşadığı veya öldüğü konusunda hiçbir somut bilgiye sahip değiliz. Hatta İstanbul’un hangi kuşatmasında (İstanbul Fetih öncesinde tarihte bir çok kez Müslümanlarca kuşatılmıştır.) bulunduğu da bilinmemektedir. Ancak Fatih Sultan Mehmed’le gelenler arasında olması ihtimali daha kuvvetli gözükmektedir. Eryek Baba’nın büyücek mezarı bu gün dergâhın önünde, cümle kapısında sol tarafında bulunmaktadır. Kitabesiz ve silindirik mermerden iki büyük şahidesi bulunmaktadır. Bu tür büyük mezar şahideleri, İstanbul’daki sahabe ve Fatih dönemine ait yatırlarda da sıkça rastlanmaktadır. Turgut Koca Halife Baba her ne kadar Eryek Baba’nın asıl adının Muhammed olup, İstanbul’un fethinde bizzat bulunduğunu ifade ediyorsa da (Cem Dergisi, sayı 63, Şubat ) bunu kanıtlayan herhangi bir kaynağa rastlamadık. Eryek Baba adının zamanla, Arabi harflerle yazılışının ayrı olması dolayısıyla yanlışlıkla Erik(li) Baba diye okunup, bu şekilde (Erikli Baba) anılmaya başlandığını tahmin etmekteyiz. Ki, Topkapı Sarayı’nda bulunan eski bir yazmada İstanbul’da yer alan ünlü türbe ve kabirler sıralanırken “Eryek” şeklinde harekelenmiştir.

Buna binaen, Horasan’dan gelip İstanbul’un kuşatmasına katıldıkları rivayet olunan Cihad Erleri’nin Bektaşi Menakıbnâmelerine geçmelerinden dolayı, bir çoğunda olduğu gibi Eryek Baba Türbesi yanında Bektaşi Dergâhının inşa edildiği görülmektedir. (Büyük Çamlıca’daki İvaz Fakih, Beykoz’daki Akbaba, Eyüp Sultan’da Karyağdı Baba, Fatih’te Ciğerci baba, Rumelihisarı’ndaki Safi Baba türbeleri gibi). Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme de söz konusu ettiği Kazlıçeşme’deki üç tekke arasında Eryek Baba’nın bulunup bulunmadığını tespit edemiyoruz. Tekkelere ilişkin eski kayıtlarda da buna dair bir kayda rastlanmamaktadır. Ancak YY ın başlarındaki kaynaklarda bu konuda kayıtlara rastlanmaktadır.

Bunlardan birincisi, İstanbul Atatürk Kitaplığı’nda, Osman Ergin Yazmaları No: ve te kayıtlı İstanbul Tekke, Hanikâh ve Zaviyeleri ile ilgili Mecmuadır. Burada, <> diye yer almakta, ikincisi ise Topkapı Sayayı Arşivinde bulunan (E/) belgedir. Burada da Kazlıçeşme “Kurbünde Seyyid Mehmed Baba Tekkesi” diye bir kayıt bulunmaktadır ki /’de vefat eden ve Dergâhın ilk postnişini Seyyid Mehmed Baba’ya işaret etmektedir. Bu gün dergâhın haziresinde yer alan iki mezar taşı kitabesi de bunu doğrulamaktadır. İlk kitabe, Seyyid Mehmed Baba’ya ait olan mezar şahidesidir ve / veya tarihlidir;

Ya Hû

Merhûm ve mağfurun leh

İla rahmetî Rabbihi’l Ğafur

Es-Seyyid Muhammed

Baba ruhiçün

El fatiha sene
Hazirede Mehmed Baba’dan öncesine ait herhangi bir mezar şahidesine (Eryek Baba hariç) rastlanmamıştır.

İkincisi ise dergâhın banisi olduğu ifade edilen Şem’î Ebubekir Ağa’ya ait / tarihli mezar taşı kitabesidir.

Sâlik-i Şerâh-ı Bektaşiyyeden

Şem’î Bû Bekir Ağa’yı hayr intima

Yapdı bu dergâhı evvel bâ’d ezîn

Eyledi bir dâr-ı bâkî iştira

Sıhhatında yani ta’mir eyledi

Kabrini ol zübde-i ehl-i tuka

Böyle lâzımdır kişiye intibah

Yoksa Dünya varlığı ömrüm heba

Nur-u Tevhîd ile tenvir eylesün
Hazret-i Allah kabrin daima

Sene /

Kitabeye göre dergâh, Ebubekir Ağa adlı, Bektaşi Tarikatına salik birisi tarafından yaptırılmıştır. Kitabedeki tarih, Ebubekir Ağa’nın ölüm tarihi olup, dergâhın yapım tarihi değildir. Ancak, dergâhın ilk şeyhi Es-Seyyid Mehmed Baba’nın şahidesinde ölüm tarihi, / olduğuna göre dergâhın yapılışı bu tarihten önce olması gerekir.

Eldeki kaynaklara göre, Seyyid Mehmed Baba’dan sonra Hüseyin Baba’nın dergâh postnişini olduğu anlaşılmaktadır. Zira ’da Bektaşiliğin yasaklanıp, bir kısım Bektaşi babalarının idam, diğer bir kısmının da sürgün edildiği sırada Hüseyin Baba dergâh postnişini olup sürgüne gönderilenler arasında yer alır:

« Rumelihisarı şeyhi Mahmud Baba Kayseri’ye, Öküz Limanı’ndaki (Paşa Limanı Yarımca Baba Dergâhı) Ahmed Baba Hadim’e, Yedikule’deki Hüseyin Baba ile Karaağaçtaki Vekil İbrahim Baba ve Sütlüce’deki Mustafa Baba ve Karyağdı’da diğer Mustafa Baba Birgi’ye &#; » A. Rıfkı, /65) sürgün edilirler.

A. Rıfkı’nın Lütfi Tarihinden aldığı alıntıda Hüseyin Baba’nın Birgi’ye sürülenler arasında olduğu söylense de Üss-ü Zafer müellifi Es’ad Efendi’nin kaydına göre, Hüseyin Baba, Hadim’e sürülenler arasındadır.

« &#; Bilcümle tedric ile tavahhus olunmak (araştırmak) üzere yedlerinden nez’olunup (ellerinden alınıp), Şehitlikte olan Mahmud Baba yedi nefer eşhas ile Kayseri’ye; Öküz Limanındaki Ahmed Baba ve Yedikule’de Kazlıçeşme’de kâin Mehmed Baba (Seyyid Mehmed Baba) tekyesindeki Hüseyin Baba ikişer nefer hadimleriyle &#; » (Es’ad Efendi, ) sürgün edilirler. Hüseyin Baba’nın sürgün sonrası akıbeti ve ne zaman nerede vefat ettiğine ilişki elimizde her hangi bir bilgi yok.

Eyrek Baba dergâhı ’da Sultan II. Mahmud’un emriyle yapılan Bektaşi dergâhlarının yıkılması olayından nasibini alır. Alınan karar gereğince son 60 yılda yapılan tüm Bektaşi Tekkeleri muhdes (yeni) kabul edilerek, bunlarda yer alan mescid, türbe ve mezarlara dokunulmayarak yıktırılır. Bunun gibi Kazlıçeşme Eryek Baba Dergâhı’da Hüseyin Baba sürgün edildikten sonra Eryek Baba türbesi ve diğer mezarlar hariç yıktırılır.

« At the suppression of the order in , there were fourteen Convents (tekkes) in the capital, of which nine were demolished. These were at (1) Yedikule, (2) Eyüp, (3) Suadija, (4) Karagach, (5) Shehidlik, (6) Chamlija, (7) Merdiven Keui, (8) Eukuz Liman, (9) Skutari » (Hasluck, )

« ’daki tarikata yönelik bastırma operasyonu sırasında payıtahtta (İstanbul’da) 14 tekke (Bektaşi) mevcuttu. Bunların 9’u yıktırılır. Bunlar, (1) Yedikule, (2) Eyüp, (3) Sütlüce, (4) Karaağaç, (5) Şehitlik, (6) Çamlıca, (7) Merdiven Köy, (8) Öküz Limanı, (9)Üsküdar tekyeleridir. »

II. Mahmud döneminde yıkık kalan Eryek Baba Tekkesi, Sultan Abdülmecid veya Abdülaziz döneminde yeniden El-Hacc Mehmed Perişan Baba tarafından ihya edilir. Bu durum, Perişan Baba’ya ait mezar taşında da belirtilir.

Kitabesi şudur:

Hû Dost

Banî-i in dergâh Arif-i billâh

El-Hacc Mehmed Perişan Baba Hazretlerinin

Vefatına kendisinin söylediği tarihtir.

_____________________
Esef etme teselli bul neşru haşre delâlettir
Gelir diğer giden lâbüdd felaketten etme şekvayı

Kahr-ı lütfî Celâldir Cemâl-ı ayn-ı bilmutak

Sefer etse eğer merdum bırakup köhne Dünyayı

Tutalım ten türab oldu eğerçî mürğ-i ruh amma

Karıştı çarde Ma’sum’a bulup Firdevs-i A-layı

Halim veya Hamid libasün giyip se’bu’l-mesanîden

Libasın tazeler tahsil edip ism-i müsemmayı

Çıkardım tarihim ruşen ayn, râ ve cîm den kim

bikhan La Taknutû remzîn gözet imrûz ferdayı

sene

Ketebehu el-Fakir Aziz (2)

Kazlıçeşme Eryek Baba Tekkesindeki bu mezar kitabesine karşın, Mehmed Perişan Baba’nın kimliği ve ölüm tarihine ilişkin olarak Bektaşi kaynaklarında oldukça farklı ve çelişkili bilgiler yer almaktadır. A. Rıfkı’nın “Bektaşi Sırrı” başta olmak üzere birçok kaynakta Selânikli Arnavut Hasan Dedebaba postuna oturan Konyalı Perişan Hafız Ali Baba ile karıştırılmıştır. Hatta bu iki ayrı isim biribirine telif edilerek “Konyalı Perişan Mehmed Ali Baba” şeklinde tek şahıs ve tek isim haline getirilmiştir. Her iki şahsın da “perişan” lakabını taşıması bu tür bir yanılsamaya neden olmuş gözükmektedir.

Bu isim karıştırılmasının ilk kaynağı, A. Rıfkı’nın “Bektaşi Sırrı” kitabında, dedebabaların kronolojik listesi verilirken Konyalı Hafız Ali Baba’ya ilişkin bilgilerdir:

« Konyalı Perişan Hafız Ali Baba

Hacı Hasan Baba’dan sonra post-i mücerrede nail olmuş ve bir müddet sonra irtihal-i Dar-ı Bekâ eylemiştir; Elân Yedikule civarındaki Kazlıçeşmedeki dergâhta medfun ve dergâh-ı mezkûr Perişan Baba yahut Eryek Baba dergâhı namıyla ma’nundur. » (pp. Volume 2)

A. Rıfkı, burada Perilşan lakabının verildiği yanılsama ile, Hacı Bektaş Dedebaba Postnişini, Konyalı Hafız Ali Baba ile Kazlıçeşme Dergâhı postnişini Mehmed Perişan Baba’yı biribirine karıştırmış, daha sonraki kaynaklar ise A. Rıfkı’nın bu kaydına dayanarak aynı yanılgıyı sürdürmüşlerdir. Hafız Ali Baba Konyalı olmasına karşın, Perişan Mehmed Baba İşkodralı bir Arnavuttur. Konyalı ve İşkodralı olma zıdlığı zihni karışıklığa neden olduğundan bu konuda da telif yoluna gidilerek karışıklığa şöyle bir çözüm yolu bulunmuş:

« Bedri Noyan, Hafız Ali Baba’nın aslen İşkodralıolduğunu belirtip, Konya’da kalender Baba türbedarlığı yaptığından dolayı “Konyalı” olarak anıldığından söz ediyor. » (Cem Dergisi, Haziran ’97, S. 67, shf)

« Courament appelé “Konyalı” Parcequ’il avait été türbedar du türbe de Kalender Baba dans cette ville, ill aurait en fait été originaire de shkodra en albanie » (N. Vatin, T. Zarcone, Anatolia Moderna VII, )
« Konyalı olarak adlandırılmasının nedeni bu şehirdeki Kalender Baba türbesinin türbedarı olmuş olması dır. Gerçekte ise Arnavutluk’ta İşkodra kökenlidir. »
Hafız Ali Baba ve Mehmed Perişan Babalar aynı şahıs zannedildiğinden Konyalı ve İşkodralı olma sorunu bu şekilde çözülmeye çalışılmış. Hafız Ali Baba ve Mehmed Perişan babaların ayrı ayrı kişiler olduğu posta oturuş ve ölüm tarihleriyle açıkça ortaya çıkmaktadır. Mehmed Perişan Baba’nın mezarı Kazlıçeşme’de olup, tarihlidir. Hafız Ali Baba ise Hacı Bektaş dedebaba postunda iken ölmüştür. Yanı sıra Konyalı Hafız Ali Baba’nın posta oturuş ve ölüm tarihi de çok farklıdır. Dedebaba postuna oturuş tarihi A. Rıfkı’nın “Bektaşi Sırrı”na ve Doç. Dr. Bedri Noyan’ın “Bektaşilik, Alevilik Nedir” kitabına göre / sonrası, Ahmed Rifad Efendi’nin “Mir’atu’l-Makasid” ine göreyse / dir. (Bektaşi Sırrı; 2/; Noyan 46; Ahmed Rifad Ef. ). Ancak Konyalı Perişan Hafız Ali Baba’nın / tarihinden sonra dedebaba postuna oturmuş olduğu kesindir. Zira bu tarihe kadar dedebaba postunda Selânikli Hacı Hasan Baba bulunmaktadır. Bu tarihte ise (29 Eylül /, 19 Şaban ) Hacı Hasan Baba bazı aykırı halleri görüldüğünden şeyhülislamlık tarafından (meclis-i Meşayih) dedebabalık postundan ve Hacı Bektaş’tan alınarak Mekke-i Mükerrem’e gönderilir. Ahmed Cemaleddin Çelebi’nin “Müdafaa”sında yer alan konuya ilişkin iki Meclis-i Meşayih belgesi bunu ortaya koymaktadır. (Müdafaa, ). Perişan Hafız Ali Dedebaba’nın ölüm tarihi ise bazı kaynaklarda /, bazılarında ise / olarak gösterilmektedir. (Nüzhet, , Noyan ). Cemaziyelahir’inde () basılan Mir’atu’l Makasid de ise Hafız Ali Baba’nın halen hayatta olup dedebaba postunda oturduğu kaydedilmektedir. Oysa ki Mehmed Perişan Baba’nın mezar taşındaki tarih, / olup bu tarihte Hacı Bektaş’taki dedebaba postunda Yanbolulu Türabi Ali Baba bulunmaktadır. Türabi Ali Baba, / tarihinden ölüm tarihi olan / tarihine kadar dedebaba postunda oturmuştur. Türabi Ali Baba’dan sonraysa dedebaba postuna Selânikli Hacı Hasan Baba oturmuş, ten tarihinde Meşayih Meclisince dergâhtan tard edilip Mekke-i Mükerreme’ye gönderilinceye kadar bu makamda kalmış, ’de Medine-i Münevvere’de vefat edip Hz. Osman, Hz. Hasan, Hz. Fatıma vs. İslam büyüklerinin medfun olduğu Cennetu’l-Bakiy mezarlığına gömülü olduğu söylenmektedir. (Noyan, oppcit; Nüzhet , (Hatifinin nefesinde)). Onun yerine ise dedebaba postuna Perişan Hafız Ali Baba oturur. Perişan Hafız Ali Baba’nın vefat tarihinin (3) olması daha kuvvetle muhtemeldir. Hafız Ali Baba’dan sonra ise dedebabalık postuna, daha sonra Merdiven Köy Şahkulu Sultan dergâhı postnişini olan Mehmed Ali Hilmi Dedebaba oturur. Daha sonra Mehmed Ali Dedebaba’nın İstanbul’a nakliyle dedebabalık postuna vekaleten Malatyalı Hacı Mehmed Dedebaba nezaret eder. Dedebaba postuna oturup ta dergâhtan tard edilip makamları ellerinden alınanlar, sadece Selânikli Hacı Hasan Baba ile M. Ali Hilmi dedebaba’dır. (ölümü /). Hafız Ali Baba’nın dergahtan tamamen çıkarılıp, İstanbul’a gönderilmesi söz konusu olmamıştır. Saadettin Nüzhet’in “Bektaşi Şairleri”nde Mehmed Perişan Baba hakkında şu şekilde bir kayıt yer alır.

“Ankara Maarif Kütüphanesinde A1 3/26 numaralı Türabi Baba divanının sonunda şu cümleler yazılıdır. « Asitane-i aliyyede Kala-î heft (Yedikule) haricinde Kazlıçeşme demekle maruf mahalde Kâin Hazret-i Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhı postnişini El-Hacc Muhammed Perişan Baba &#; sene »(shf 30).

Ancak S. Nüzhet bunu kaydettikten sonra yukarıda kaydettiğimiz yanılgıya düşer, ve onu Konyalı Perişan Hafız Ali Baba’yla karıştırır.

Mehmed Perişan Baba’nın dergâhı ikinci kez bina etmesinden, uyandırmasından sonra, Eryek Baba Dergâhı tekkelerin kapatılıp, tarikatlarının yasaklandığı tarih olan / yılına kadar açık kalır.

Mehmed Perişan Baba’dan sonra, Seyyid Hafız Mustafa Baba dergâh postnişini olur. / tarihli şahide kitabesinde bu durum belirtilir:

Hû Dost
Tarikat-ı Aliyye-i nazenîni

Bektaşiyyeden iş bu dergâh-ı

Feyz iktinahın post nîşîni vasıl-ı sırr-ı hakikat-ı

Muhammedî vakıf-ı rumuz-ı mesalik-î
Haydar-î Arîf-î billa
Mürşid-î dil-agâh u nâ-şerr-î
Meveddet-î ehl-i beyt-i Resûlillah
Es-Seyyid Hafız Mustafa Baba
Hazretlerinin ruh-ı revânı şâd ola
Sene fi 15 2.a
Ali Rıza (ketebe)
Buna göre Seyyid Hafız Mustafa Baba’nın vefat tarihi 15 Cemaziyelahir /26 Ocak olmaktadır.

Hafız Mustafa Baba’dan sonra, Gani Baba postnişin olup, çok kısa bir süre sonra ölür: B.

Hû Dost
Bakma dehri-yi bîkararın varına derviş isen

Er karındaşınla Ya Hû ile daim hasbihal

Ger gedâ ger şâh sen alemde yok bil kendini
Hızır’a yoldaş olmasun tut gitme emri muhal
İşte bak Yakovalı Baba Ganî de al haber
Rihletin bângın duyunca mûrğ-i ruhu açtı bâl
Ehl-i Beyt-i Hazret-i Hünkâr Hacı Bektaş ile
Haydar-ı safder ola yaver ona ruz-ı sûal
Söyledim cevherle Meylî Fevtin tarihini
Vasıl-ı kasrîyi Cinân oldu Ganî Baba bu Sal
Sene fi 17 B (Receb)
(20 Eylül )
Gani Baba’dan sonra, Ahmed Baba dergâh postnişini olur. (ölüm tarihi: /)

Hû Dost

Bu mihre gelen verdi mevalîde duyûnun

Encam kamu varı koyup Hakk dedi gitti
Dilimürdesini eyledi irşad Türabi
Hizmette henüz eyleme muflak dedi gitti
Destek tutup encam kulak verdim eş&#;
Dünyaya esir olma sakın bak dedi gitti
Bel bağladım hizmetine eyledi makbul
Allah cümleden kuluna efşak dedi gitti
Cevher ile yaz hatmine tarih dedik ey pîr
Nutkûnla bu Ahmed dedi Yâ Hakk dedi gitti
Sene /

Ahmed Baba’dan sonra gelen Zikri Baba’nın ölüm tarihi ise /

Hû Dost

Münhasır idi vâla ecrine zikrî, şükrî

Hakk erenlerde bu arif mihman-ı rıza

Mürşid-î kâmîl idi oldu nazardan pinhan
Semt-i kurba yürüdü aldı halvet Hakka
Göçtü Adne bu kemerbeste-i dest u damen
Ruhunu şâd ede meydan-ı âlide Mevla
Detgîri ola Sultan Hacı Bektaş-ı Veli
Ravza-î kabrine fer vere Çerağ-ı fukara
Dem-i Suret-î âl-i aba bu tarih Eşref
Bula Câ sahil-i ervahta Zikrî Baba
Sene /

Zikrî Baba’nın, Şeyh Baba Mehmed Süreyya’nın (Müncî Baba) Tarikat-ı Aliyye-i Bektaşiyye kitabında yer alan nefesinin ilk ve son dörtlüğü şu şekildedir.

&#; Mühtedî Zikri Baba &#;

Nefes

Bu zümre-i gül-şâha kızılbaşî desinler

Ol sakî-i kevser-bûlar ayyasi desinler
Hoş! Fırka-i münkir bize kallaşî desinler
Dergâh-ı Ali’nin bu da bir taşı desinler
Bu râh-ı Ali Zikri ki, erkân-ı velide
Âdab ile, erkân ile rûz-ı ezelide
Bu oldu bizim kısmetimiz “Kalû beli”de
Ben fahrederimkim, bize Bektaşi desinler
Dergâh-ı Ali’nin bu da bir taşı desinler
(shf. )

Zikrî Baba’nın ardından, Hacı Hasan Baba postnişin olur. Mezar şahidesindeki tarih, ’dur. /27 Ocak

Hû Dost

Hakikat marifet kanî hezar gonca zar-ı aşk

Kim darende-i esrar-ı Sübhanellezî esra
Ol keştîbân-ı bahr-ı aşk idi müstağrak-ı Tevhid
Anın nezdinde hiç a hiç dünya ve mafiha
Zaman geçtikçe zevk artar idi bezm-i visalinden
Ziya-yı Haydarî parladı vechi bedr idi gûya
Alî-sîret Hüseyin-meşreb hasan hulk mürşid-î kamil
Dürr-i âl-i aba ve rabbani genç Lû’l-ü-î yekta
Çekildi alem-î mestiye cismin gizledi hâke
Mühibban döktü yaşlar duhu oldu Vasıl-ı mevla
Rucu’ ve rihletin verdi haber saat dîdi beşte
Ol hayf göçtü izhar-ı velâyet eyledi mezhâ
Bu tam tarihini Hafif haber verdi dedi mahfi
Hakikat bir ceng-i mihri eya Hacı Hasan Baba
Sene fi cemaziyelahir yevm-i Salı saat beş

Bandırmalızade Ahmed Münib Efendi’nin / da basılan “Mecmua-i Tekaya” sında dergâhın ismi Perişan Baba Dergâhı olarak geçmekte ve dergâh şeyhi olarak Hasan Baba’nın ismi yer almaktadır. Ancak Bektaşi dergâhları o dönemde, II. Mahmud’un fermanının geçerli olması nedeni ile sureten ve resmen Nakşî gözüktüğünden dergâh,Nakşî dergâhları arasında sayılmış. (Mecmua-i Tekaya; )

Hamdi Baba, dergâhta Hacı Hasan Baba’nın ardılı olarak gelir. Bununda mezar taşındaki tarih /’dur

Hû Dost

Bu fenaya geldi bunca evliya ve enbiya

Kaffe-i Seyyide İrci’î emrine etti iktida

Şurdaki mefdun olan Hamdi Baba lâcerem

Eyledi kurb-ı ilahî künfekâne ilticâ

İşte bu dergâhta bir mürşid-i kâmil idi

Hem mücerred pâk idi hem rah-ı Hakka rehnüma

Layu’add ayîn-i cemler bunda icra eyleyip

Kaffe-i ervah-ı ehlillahı etti pür-safa
Bu tarik-i nazenînde nazenîn bir zat idi
Destgîridir onun lâşekk Muhammed Mustafa
Oldu hubb-i hanedan-ı ehl-i beyt ile müdam
Nail-i eltaf ve ihsan-ı Aliyyi’l-Murteza
Çıktı bist u heşt harf ile Harâbi tarihi
Göçtü vuslat etti Hakka mutlaka Hamdi Baba
Sene /

Eryek Baba Dergâhının bilinen son postnişini / de vefat eden Abdullah Baba’dır. Topkapı’daki Bektaşi dergâhı postnişini şeyh Abdullah Baba ile karıştırılmamak için küçük Abdullah Efendi olarak anılmıştır. Küçük Abdullah Baba’dan dolayı dergâh, bazı kaynaklarda Şeyh Abdullah Efendi Tekkesi olarak anılmıştır.(Hasluck, , Şapolyo, ). A. Rıfkı’nın “Bektaşi Sırrı” kitabında da o sırada Perişan Baba Dergâhı postnişini olarak Abdullah Efendi’nin ismi geçmektedir (A. Rıfkı, 2/). Küçük Abdullah Efendi’nin mezar şahidesindeki kitabe şudur:

Hû Dost

Sakî-yi Kevser-i Ali rahında ol merd-i safa
Salikân-ı aşka olmuştu hemişe rehnüma
Öyle bir aşıktı kim meyhane-i endişede
İçtiği Câm-ı mahabbet sevdiği âl-ı aba
İş bu dergâh içre bir baba-yı âlikar idi
Etmedi dünya ve mafihaya asla iltica
Şah-ı merdan nur-u Yezdan himmet-i Pîrân işe
Hizmet etti dergeh-i Hünkâra bu sıdk u vefa
Dest-i saki-yi ecelden bir piyale nûş edip
Târik-i cism u cihan oldu biaşk’ı Murteza
Hanedan-ı Ehl-i Beyt olsun Şefi’u yaveri
Hemdem olsun ruhuna ruh-u şehid-i Kerbela
Çıktı üç Bektaşi tarih-i tammın söyledi
Etti Abdullah Baba şah-ı şehîde can feda
/

Abdullah Baba’dan sonra dergâhta ’e kadar kimin postnişin olduğuna dair bir bulguya rastlanmamıştır.

Dergâh haziresinde bu sayılan babalar dışında bir çok kimse daha gömülü olup çoğu Bektaşi tarikatına salik devlet ricali ve onların eşleridir.

Bunlardan ilki / tarihli olup, Seyyid Mehmed Sabit Efendi’nin mahdumu İsmail Bey’e aittir.

Hu

Esbak sikke-i hûmayun muavini Seyyid Muhammed

Sabit Efendinin mahdumu İsmail Bey’in ruhu için

Fatiha Sene fi 19 Zilhicce / 2 Nisan

Babası Sabit Efendi de oğluyla beraber gömülüdür.

Hu

Darbhane-i amirede esbak sikke-i hûmayun
Muavini merhum Es-Seyyid Muhammed Sabit
Efendi’nin ruhu için Fatiha
Sene fi 26 zilhicce /

Hazirede gömülü olan tüm babalar için mezar şahideleri Hüseynî taclı ve teslim taşı kabartmalıdır. Mezar şahidelerinin kafaları 12 terkli, Hüseynî ttac şeklindedir. Sabit Efendi, mahdumu ve babalarından sadece Hafız Mustafa Baba’nın mezar şahidesinde hüseynî tac teslim taşı gibi kabartma şeklindedir.

Bunların dışında tırhalalı Mustafa Efendi’nin şahide kitabesi ilgi öeker. Hüseynî taclı şahidede şunlar yazar;

Hu

Ey ahi bu mülk-i dünya kimseye mal olmadı
Hep gelen gitti tehi dest fırkata vah hasreta
Ehl-i Beyt-i Mustafa’nın rahına meslûk olup
Can-u dilden şöyle muhlisî bende-i al-iaba
Mustafa Beğ nâm ile bir er idi meşhur bu er
Pür-vefa hem ehl-i himmet talib-i rah-ı Hûda
Tirhala’nın ol Yenişehir Çatalcasında bu
Hanedan-ı Mu’teber bir zat idi ehl-î sahâ
Semt-i haktan imtisalen eyledi Mustafa Beğ azm-ı bekâ
Lütfi Hakkla mübîna tam söyler tarihini
Son deminde kıldı rihlet hû dedi hakdan yana
/

9 Rebiu’l-evvel / 16 Aralık

Dergâh kapısının sol tarafında yer alan, fes ve teslim taşı kabartmalı, bir bölümü kırılmış şahidede ise şu şekilde bir yazı vardır:

Teslim taşının iki yanında: Ya- Hû

Ecel peymanesin çarh-ı hûm ger dündan edip meml

&#; &#; &#; &#; &#; &#; &#; &#;

Bakıp Binbaşı Ahmed Ağanın senginden al ibret

&#; &#; &#; &#; &#; &#; &#; &#;

Kara toprakta iskân oldu eyvah cism-i Binbaşı

Sene

/ tarihli Timurtaş Paşa’nın (Rumeli Beylerbeyi) şahidesi de Hüseynî tac ve teslim taşı kabartmalıdır.

Hû

Ey zahir sahibi nefs

Hubb-ı sevdadan meyli kes
Dünyada kalmaz hîç kes
Allah bes bâkî heves
Meşahîr-i kuzattan
Niğde Sancağı Naib-i
Lahiki Ergırili Zekeriyya
Könîzade Süleyman
Fehmi Efendinin
Ruhuna Fatiha
Sene /

Fi 28 Recep/10 Kasım
Diğer bir mezar taşında, ve / tarihli:

Mirliva settareli Süleyman Paşa ve

Haremi Behiye Hanım.

Sene Sene

Diğer bir şahide, Bektaşi hüseynî taclı ve teslim taşlı derviş mezarı, yere gömülü olduğu için tarih okunamıyor:

Permedi Fraşar dergâh-ı şerifi dervişandan

Merhumu mağfur El-Hacc Derviş mü’min

Hazirede bulunan diğer mezar şahideleri ise şunlara aittir:

1. 21 Rebiu’l-ahir / 15 Kasım da vefat eden Ergirili Ali Rifad Paşazade Mustafa Tevfik Paşa; mezar lahidi ve şahidesi son derece tezyin edilmiş durumdadır.

2. Beyrut vilayet valisi İbrahim Halil Paşa’nın eşi ve Ahmed Rasim Paşa’nın kızı Nazhiyye Hanım – /

3. Mir Hasan kızı Feride, / tarihli

4. Uşşak Süleyman Paşa’nın validesi Emine Hanım – tarihsiz

5. Köprülü Mehmed Paşa sülalesinden, Mevali-i izamdam Hacı Hasan Bey’in kızı ve Arız Baba dergâhı postnişini Tevfik Baba’nın hanımı Amine Hanım – sene /

6. Servi Kasabası eşrafından Hacı Kadızade Haşim Efendi’nin zevcesi Fatma Baise Hanım. Vefat tarihi : 13 Muharrem /6 Temmuz

7. Ahmed Necati Efendi Kızı, Galip Efendi’nin eşi Hüsniye Hanım, vefatı : /

8. Ulemadan Servili Ahmed Tevfik Efendi’nin eşi Fatma Zehra Hanım; sene

9. Servi Eşrafından merhum Hacı Halil Ağazade Çorlu tüccarından Galip Efendi’nin kızı Fatma Aliyye Hanım – sene /

Filibe hanedanından Hulki Efendi’nin zevcesi, Haleplizade kızı Fatma Sabîre Hanım, /

/ te vefat eden Münire Hanım

Leskovik hanedanından Hayreddin Nedim Bey ve Fatma Raziye Hanım evladı, Fraşarlı Ca’fer Tevfik Bey’in zevcesi Fatma Melek Hanım, doğumu, Leskovik /, vefatı /

Şahidesinin bir kısmı toprağa gömüldüğü için okunamayan Aişe Hanım

Haziredeki mezar taşlarının en sonuncuları, ve tarihli mezar taşı ile ’de yapılan mezar taşıdır. Her iki taşın da diğerlerinden farklı özelliklere sahipti, tüm diğer mezar taşları tezyinatlı ve yazılar kabartma şeklinde olmasına karşın, Tabib Binbaşı Haydar Bey ve kız kardeşine ait mezar şahidesi sade olup yazısı adi bir şekilde yazılmış, ayrıca şahide üzerinde eliptik cam çerçeve içinde Binbaşı Haydar Bey’in bir fotoğrafı yapıştırılmış

Şahidedeki yazı şudur:

Ön yüz:

Hû Dost

Tabib Binbaşı Ehl-i Beyt’e bende Âh Haydar Bey

Hüseynî-meşrep ve Pâkize-meslek marifet-i perver
Sehavet-Pîşe iken kalpten gitti Muharremde
Şehid-i Kerbelâ ya intisabı oldu rûşenter
Niyaz etti çıkardı bir güher tarihini Remzi
Oldu rehyâb mevlaya Bektaşi hakk-ı Murteza Haydar
18 Muharrem /

Arka yüzü:

Hüvelbaki

Burada beraber mefdûn olan

Hemşîresi Zehra Hanımın

Ruhuna el-Fatiha

Sene

Son mezar taşı ise yılında vefat eden Korçalı (Görice, Güneydoğu Arnavutluk’ta bir şehir, Koçi Bey Risalesinin yazarı Mustafa Koçi Bey, Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve Mustafa Kemal’in Annesi Zübeyde Hanım da bu şehirdendir.) Hilmi Ragıp Dusharî’nin de yapılan mezar şahidesi, şahidenin üst bölümü ise yine Latin harfleriyledir. Alt bölümü ise yine Latin harfleri ile Arnavutça yazılmıştır. Hazirede kitabesi Latin harfleri ile yazılmış tek şahide budur.

Şahidedeki kitabe:

a) Türkçe bölüm:

Hüvelbakî

Bir kuş idim uçtum

Verem emraz(ın)dan ecel

Ayırdı beni altı ayda

Anadan Babadan
Unutmayın akribalarım
Beni hayır-duadan
Şefaat de(i)lerim sizden
Ruz-u Hüdar(Hüdada?) Korça
Vilayeti Duşar
Kariyesinde Rak(g)ip oğlu
Hilmi Bey’in
Ruhuna el-fatiha
Tev(el)ludi vefatı

kız kardeşi çocıgı sako

cercis iskraparı Yadiç(g)ar.
inşası
b) Arnavutça bölüm:

Var im me Balte

Mbuluar me bar eme
Lule plot
Gurine mbi kokë
Sheruar
Kush ma kendon
He qan me lot
Datta helindjes
Datta enderej jeten
Maj
HILMI RAGIP DUSHARI

KORÇA
kujim beresi ikurshiri
SACO ÇEÇİS
corotati skrapar

Şimdilerde 40 civarında kabrin bulunduğu ( eskiden kabir sayısı çok fazla iken, bir bölümünün şahîdeşeri zamanla yok olmuş veya çalınmış, diğer bir bölümü ise Zeytinburnu belediyesi tarafından çevre düzenlemesi yapılırken, dergâhın meydan evi dışındaki müştemilatıyla beraber yok edilmiş) Eryek Baba Dergâhı mezaristanında gömülü olanların tamamına yakınının Bektaşi babası veya Bektaşiliğe (mücerred, dedebaba koluna) salik olanlar olduğu görülmektedir. Bu kabirlerden dokuzu Hüseynî taclı (12 terkli Bektaşi Tacı) ve aynı zamanda teslim taşlıdır. Yedi şahide ise sadece Hüseynî taclıdır, bunlardan dördünde ise tac ve teslim taşı yalnız kabartma şeklinde resmedilmiştir. Ayrıca, Azizbeyzade Lûtfi Bey’in şahidesi süslü ve taclı olup aynı zamanda feslidir. Binbaşı Ahmed Ağa’nın mezar taşında ise bir fes ve onun altında bir teslim taşı resmedilmiştir. Hazirede yer alan şahide ve lahidlerden kadınlara ait olanları ise ciddi bir sanat eseri şeklindedir. Arız Baba Dergâhı Postnişini Tevfik Baba’nın eşi Amine Hanımın mezarı bu anlamda dikkat çeker. Mezar, iki şahideli ve her ikisinde de kitabe mevcuttur. Mezarın büyükçe bir lahdi olup, lahid üzerinde mürh-î Süleyman resmedilmiş olup, bir ayet yazılmıştır. Mezarlıkta, Osmanlı Devlet Ricalinden bazı paşaların gömülü olması da dikkat çekicidir. En dikkat çeken yön, mezaristandaki Bektaşi babalarının tamamının ve diğer gömülü olanlarının çoğunun Arnavut asıllı olması ve yine Arnavut asıllı bir kadının gömülü olmasıdır. Niğde Sancağı Naibi olan Kadı Süleyman Fehmi’nin bir Bektaşi mezarlığında gömülü olması (belkide kendisi de Bektaşi idi, Osmanlı döneminde Bektaşi tarikatına mensup bazı kadıların bulunduğu bilinmektedir. Mekke Kadısı Şanizade Mehmed Ataullah Efendi gibi) Bektaşiliğin ve Bektaşilerin şeriatla aralarının hiç iyi olmadığına ilişkin iddiaları geçersiz kılar gözükmektedir.

Eryek Baba Dergâhı bu gün bir meydan evi (iki katlı dergâhın an binası) Eryek Baba’nın büyükçe mezarı, hazire kameriye (5), bahçe ve Zeytinburnu belediyesince yapılan ihata duvarından ibarettir. Ancak Zeytinburnu belediyesince yapılan ihata duvarında, bazı mezar taşları ve mermer lahit parçalarının kullanıldığı görülmektedir. Dolayısıyla tahrip edilen mezar ve mezar taşı sayısını bilememekteyiz. Ayrıca, Kazlıçeşme ile bu günkü Kıble yönündeki ihata duvarı arasındaki alanda yer aldığı tahmin edilen dergâhın diğer (mutfak, aşevi gibi) müştemilâtının deri fabrika ve atölyelerin yıkımı sırasındaki düzenlemelerde de dergâha ait olmadığı sanılarak yıktırıldığı tahmin edilmektedir. ’da çizilen dergâh ve çevresine ilişkin krokide (Tanman, ) gözüken, dergâh’ın kuzey ve doğu taraflarında derviş hücreleri gibi gözüken müştemilâtta bu gün mevcut değildir, dergâh ana binasının (meydan evi) kuzeybatısında mezarlık olarak gözüken alanda ise bu gün sadece bir tek mezar kalmıştır.

İki katlı, ahşap ve bağdadi yapıda olan dergâh ana binası bu gün bir hayli harap durumdadır. Dergâh binasının sol yan taraf ve arka tarafından bazı bölümleri çökmüş durumda ve bina biraz sol tarafa kayma göstermiştir. Şeyh odası, meydan odası, mihman (misafir) odası, sofa, taamhane, kahve ocağı, selamlık, mabeyn gibi bölümlerden oluşan meydan evi (dergâh ana binasına denir) hazire ve diğer müstemîlâtıyla Eryek Baba, Kazlıçeşme Bektaşi Tekkesi ihya edilmeyi, uyandırılmayı beklemektedir. Dergâhın aslına uygun olarak ve asli fonksiyonunu icra edecek şekilde ihyası temennisiyle &#;

DİPNOTLAR:

(1) Ni’me’l-Ceyş: Arapça’da “mutlu asker” demektir. Hz. Peygamber’in İstanbul’un fethini müjdeleyen ünlü hadis rivayetinde “Kostantiniyye mutlaka fetholunacaktır. O’nu fethedecek kumandan ne mutlu bir kumandan (emîr) dir ve ne mutlu onun erlerine (Ni’me’l-Ceyş)”. Ni’me’l-Ceyş tabiri İstanbul’u fethedecek askerler, erler için kullanılmıştır. Bundan dolayı İstanbul’un fethi kuşatmasında () bulunan askerler için kaynaklarda bu tabir kullanılmıştır.

(2) Ketebe’de adı geçen aziz adlı hattat, aynı zamanda, Emin Baba Bektaşi Dergâhının / tarihli kitabesini yazan hattatdır.

(3) Konyalı Perişan Hafız Ali Baba’nın ölüm tarihine ilişkin olarak Anatolia Moderna’nın 7. Sayısında Kazlıçeşme dergahına ilişkin makalede; / rakamı verilmektedir. Vatin ve Zarcane, Murat Sertoğlu’nun “Bektaşilik Nedir” shf ve Bedri Noyan’ın Hacı Bektaş’ta Pirevi ve diğer ziyaret yerleri “kitaplarından nakille Perişan Baba’ya ilişkin manzum tarihin, tarih beytinden / rakamı çıkarılmaktadır. Burada Perişan Hafız Ali Baba’nın mezarının (A. Rıfkı’nın kaydının aksine olarak) Hacı Bektaş’ta olduğu ortaya çıkmaktadır. (Vatin et Zarcone, )

(4) Yakova: Arnavutluk’ta bir kasaba

(5) Kameriye: mehtaplı gecelerde oturulmak üzere üstü örtülü ve etrafı açık çardak veya küçük köşk; kamelya adı, kameriyenin bozulmuş halidir. Kamer Arapça’da “Ay” demektir.

KAYNAKLAR:

1. Ahmed Cemaleddin, Çelebi, Bektaşi Sırrı Nâm Risaleye Müdafaa, (Bektaşi Sırrı’nın 3. Cildi olarak) Asır Kütüphanesi, İstanbul.

2. Ahmed Münib Efendi, Bandırmalızade Es-Seyyid, Mecmua-i Tekaya, Âlem Matbaası, İstanbul.

3. Ahmed Rıfad Efendi, Mir’atu’l-Mekasid Fi Def’i l-Mefasid, İbrahim Efendi Matbaası İstanbul.

4. A. Rıfkı Bektaşi Sırrı (1,2 ve 4. Ciltler). Asır Kütüphanesi, İstanbul.

5. Birge John Kingsley, / The Bektashi Order of Dervishes, Luzac a co. London.

6. Cem Dergileri, ve Sayılar, İstanbul.

7. Es’ad Efendi, Üss-ü Zafer, İstanbul.

8. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 1. Cilt, İstanbul.

9. Gölpınarlı, Abdülbâki, Alevi-Bektaşi Nefesleri, İnkılâp Yayınevi, İstanbul.

Hassluck F. W., Christianity and Islam Under The Sultans, Octagon Books, New York. USA.

İNCİCİYAN, P.Ğ, Asırda İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyet Yayınları, İstanbul

KÖMÜRCÜYAN, Eremya Çelebi, İstanbul Tarihi, Tercüme ve Tahşiye eden: Hrand D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul

KÜLÇE, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İzmir.

Mehmed Ali Hilmi Dedebaba, Tarihsiz, Kaşifu’l-Esrar’a Reddiye, Süleymaniye (İzmirli İ. Hakkı) Kütüphanesi, No’ de Kayıtlı yazma nüsha.

Münci Baba, Şeyh Baba Süreyya, / Tarikat-ı Aliyye-i Bektaşiyye, Kütüphane-i Sûdi, İstanbul.

Noyan, Doç. Dr. Bedri, Bektaşilik-Alevilik Nedir?, Ankara.

Özdamar, Mustafa, Dersaadet Dergahları, Kandil Yayınları, İstanbul.

Öztürk, Yaşar Nuri, , Tarihi Boyunca Bektaşilik, Yeni Boyut Yayınları, İkinci baskı, İstanbul.

Saadettin Nüzhet, Bektaşi Şairleri, Mf. V. İstanbul Devlet Matbaası.

Tanman, Baha, Le Tekke Bektachi De Kazlıçeşme, Emplacement, Architecture Et Décoration; Anatolia Moderna – Yeni Anadolu VII. shf.-

Ünver, Süheyl, İstanbul Risaleleri, 5. Cilt, İstanbul Büyükşehir Belediyesi – Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul.

Vatin Nicolas &#; Zarcone, Thierry, Le Tekke Bektachi De Kazlıçeşme – Étude Historique Et Épigraphique; Anatolia Moderna – Yeni Anadolu VII. shf

Balkanların Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinde Alevi-Bektaşi düşüncesinin karizmatik inanç önderlerinin ve onlara tâbi derviş topluluklarının önemli katkılarının olduğu birçok bilimsel yayımla ortaya konulmuştur. Ömer Lütfi Barkan’ın “Kolonizatör Türk Dervişleri” olarak tanımladığı inanç önderleri, Balkanların fethinde; hem savaşın kazanılmasında kılıçları ile hem de savaştan sonra gönüllerin fethinde düşünce sistemleri ile rol oynamışlardır. Fetih sonrası bölgenin iskanı ve İslamlaşması sürecinde adlarına kurulu Alevi ocakları önemli işlevler üstlenmişlerdir. Dede, Baba, Abdal, Ata ve Sultan gibi unvanlarla anılan inanç önderlerinin Alevi inanç sisteminin temsilcileri olarak yaptıkları faaliyetleri; adlarına yazılmış velayetnâme ve menakıpnâmelerden, arşiv belgelerinden, şahsi arşivlerinde sakladıkları şecere, icazet, ferman, berat vb. belgelerden ve karizmatik inanç önderlerinin soyundan geldiğine inanılan dede ve talip topluluklarının sözlü aktarımla günümüze taşıdıkları bilgilerden öğrenmekteyiz. Adı geçen inanç önderlerinden hakkında resmi arşivlerde bilgi ve belge bulunanlardan bir kısmı üzerine çalışmaların yapıldığı bilinmektedir. Yeterli olmamakla birlikte bu çalışmalar yeni araştırma ve yayımlara yön gösterici olmuştur. Son yirmi yılda karizmatik inanç önderlerinin dede ve talip topluluklarının şahsi arşivlerinde sakladıkları belgeler üzerine de yayımlar yapılmaya başlanmıştır. Bu makalede şahsi arşivlerde kayıt altına alınan yedi belgenin saha çalışmaları, arşiv ve literatür merkezli analizi konu edilmektedir. Niğbolu’da (Nikapol) medfun Ali Koç Baba’nın adına kurulduğuna inanılan Ali Koç Baba Ocağı’nın merkezi Bulgaristan İslimiye’ye bağlı (Sliven) Alvanlar (Yablanovo) köyüdür. Ali Koç Baba Ocağı’nın soyundan geldiğini belirten ocakzade Dedelerin tamamı tarihsel süreçte Alvanlar köyünde mukim iken siyasal ve sosyal gelişmelerle bir kısmı yüzyılda Türkiye’de Trakya bölgesi başta olmak üzere Eskişehir’e göç etmişler. Ali Koç Baba Ocağı’na bağlı talip toplulukları da günümüzde Bulgaristan Alvanlar, Türkiye’de Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Yalova, İzmit, Eskişehir, Kütahya’da yerleşiktir. Ali Koç Baba Ocağı, ilmî mahfillerce çalışmalara konu olmuş bir Alevi ocağıdır. Bu çalışmada, Ali Koç Baba Ocaklılar üzerine Bulgaristan ve Türkiye’de gerçekleştirdiğimiz saha çalışmalarımızda tespit edip kayıt altına aldığımız yedi belge, topladığımız sözlü veriler, arşiv kayıtları ve mevcut literatür bağlamında değerlendirilecektir. Belgeler Ali Koç Baba Ocağı Dedeleri kanalıyla bize ulaştırılmıştır. Dört belge Mehmet Ali Koç, üç belge Hasan Özyiğit Dede tarafından bize teslim edilmiştir. Bu belgelerin tarih ve içerikleri hakkında kısaca şu bilgiler verilebilir: 1. belge tarihsiz bir siyadetnâme olarak kabul edilebilecek içeriğe de sahip çok yıpranmış ve bir kısmı yırtılmıştır. Kağıt ve mevcut durumu ile eski tarihli bir metin özelliklerine sahiptir. 2. belge, iki siyadetnâme metninin alt alta yapıştırılması ile tek metin şeklinde muhafaza edilmiştir. Belgelerin her ikisi de Topuz Baba lakaplı Seyyid Nureddin’in soy şeceresidir. İlki Zilhicce (Mart ), ikincisi Zilkade (Mayıs ) tarihlidir. Her iki metin de orjinal metinden yüzyılda yazıya geçirilmiş suretlerdir. 3. belge de siyadetnâmedir. Topuz Baba soyundan Seyyid Hasan’ın seyyidliğini tasdik için verilmiştir. 4 Ramazan (27 Nisan ) tarihlidir. 4. belge Topuz Baba soyundan Seyyid Ömer’in seyyidliğini konu edinen siyadetnâmedir. 29 Rebiülahir (5 Aralık ) tarihlidir. 5. belge, Topuz Baba soyundan Seyyid Saltık’ın seyyidliği ile ilgili siyadetnâmedir. 9 Zilkade (5 Haziran ) tarihlidir. 6. belge Koca Baba zaviyesinden imtiyazları görmezden gelinerek vergi talep edilmesi üzerine Şumnu kadılığına yazılan 17 Şevval (7 Haziran ) tarihli bir mürâsele belgesidir. 7. belge Şumnu kadısına gönderilen fermandır. Ferman, Elvanlar köyü merkezli Koca Baba Zaviyesi’nde alınan satılan ve zaviye için kesilen kurbanlardan vergi alınmaması emrini içermektedir. Belge 10 Ramazan (26 Ağustos ) tarihlidir. Dede ailelerinin şahsi arşivlerinden alınan yedi belgeden üçü Ali Koca Baba ve onun adına kurulan zaviye ile ilgilidir. Bu üç belgeden biri siyadetnâme içeriğine sahipken diğer ikisi Koca Baba Zaviyesi’nin imtiyazlarının tasdiğini içeren resmi evraklardır. Diğer dört belgenin hepsi Topuz Baba evlatlarının seyyidliklerinin farklı dönemlerde tasdiğini içeren siyadetnâmelerdir. Ali Koç Baba Ocaklılar hakkında bizim çalışmamızdan önce yayımlanan siyadetnâmelerde de görülen Seyyid Topuz’dan gelen seyyidlik silsileleri üzerinde yeterince durulmaması ya da görmezden gelinmesi Bulgaristan Alvanlar ve Topuzlar köyündeki inançsal örgütlenme hakkında birçok sorunun cevapsız kalmasına neden olmuştur. Bu çalışma, adı geçen belgeler ve saha çalışmamızda topladığımız veriler bağlamında Alvanlar köyünde Ali Koç Baba Ocağı dışında Topuz Baba Ocağı olarak tanımlayabileceğimiz bir Alevi ocağının varlığını ortaya çıkarmaktadır. Makalede elde ettiğimiz yeni belge bilgiler ışığında Alvanlar köyü ve Topuzlar köyünde yerleşik iki Alevi ocağının tarihsel süreçte tek köy ve tek ocak merkezli yapıya nasıl büründüğü eldeki verilerin bütünlükçü bir şekilde yorumlanması ile sunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Alevilik, Ali Koç Baba, Topuz Baba, Ali Koç Baba Ocağı, Alvanlar (Yablonovo), Siyadetnâme.