Isim Tamlamaları Özellikleri

tamlanan + iyelik eki

 NOTBelirtili isim tamlamalarında, tamlanana sorduğumuz “kimin, neyin?” sorularıyla tamlayanı bulabiliriz.

 >Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

 >Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka türden sözcükler girebilir.

 NOTBelirtili isim tamlamalarında, tamlayan da tamlanan da birden çok sözcükten oluşabilir.

2.2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Tamlayanın ek almadığı, sadece tamlananın ek aldığı tamlamalardır.

Belirtisiz isim tamlaması ⇒ tamlayan  kaynağı değiştir]

• Belirtili isim tamlamalarında vurgu genellikle tekdüzedir:^[1]

çocuğun ceketi, dolabın kapağı

• Belirtisiz isim tamlamalarında ise çoğunlukla tamlayanın 'son hecesinde' vurgu vardır:^[1]

çocuk ceketi, dolap kapağı

Takısız isim tamlaması tartışması[değiştir

Belirtili İsim (Ad) Tamlaması Özellikleri, Örnekleri

Belirtili isim tamlaması; tamlayanı ilgi eki (-in); tamlananı da iyelik eki (-i) almış isim tamlamasıdır.

Tamlayan tamlananın kime ya da neye ait olduğunu kesin olarak bildirir. Tamlayanda veya tamlananda belirsizlik yoktur. Yani belirli bir şey yine belirli bir şeye aittir; ama bu aitlik geçicidir. Yani aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.

Örnekler:

• Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
  Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,
• Baka kalırım giden geminin ardından.
• Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
  Kalbinin vuruşundan anlıyorum…
• Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
  Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,
• Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı

(!) Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir:

• Oğlumun yıllar önce alınan kazağı. ⇔ (oğlumun kazağı)
• Çocuğun minik elleri ⇔(çocuğun elleri)
• Şehrin günlerdir akmayan suları⇔ (şehrin suları)
• İhtiyarın bir kış gecesi ölümü ⇔ (ihtiyarın ölümü)
• Üsküdar’ın dost ışıkları ⇔ (Üsküdar’ın ışıkları)
• Kocaman bir masası ve koltuğu vardı annemin. ⇔ (annemin masası ve koltuğu)
• Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor. ⇔ (arkadaşımın sorunları)
• Serinliğini hissettin mi rüzgârın? ⇔ (rüzgârın serinliği)

(!) Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:

• Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın. (sorularımın cevabı)
• Küçük bir evi ve bahçesi vardı arkadaşımın. (arkadaşımın evi ve bahçesi)
• Sıcaklığını hissettin mi güneşin? (güneşin sıcaklığı)
• Su mudur sadece derdimilletin? (milletin derdi)
• Sırtına Sakarya’nın Türk tarihi vurulur. (Sakarya’nın sırtı)
• Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin (şehirlerin sokakları)
• Dante gibi ortasındayız ömrün. (ömrün ortası)
• Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların. (ocakların çilesi)
• Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin. (hevesin ardı)
• Tahsilin ticarette yeri yok. (tahsilin yeri)

(!) Tamlanan sıfat-fiil veya sıfat-fiil grubu da olabilir. Tabi bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir ismin sıfatı olarak.

Bingöl çobanlarının / otlayan koyunları
Tamlayan                            Tamlanan

Asabî bir ağırlığın / göğsümden yükseldiği (an)
Tamlayan                            Tamlanan

Çılgın fırtınaların / döve döve yosunlattığı (kayalar)
Tamlayan                         Tamlanan

Parçaların / hızla kayarak etrafa yayıldığı(nı)
Tamlayan                       Tamlanan

Buradan şu sonucu çıkarabiliriz: İlgi eki almış olan bütün kelimeler ve kelime grupları tamlayan, iyelik eki almış bütün kelimeler ve kelime grupları da tamlanandır.

(!) Tamlayan ya da tamlanan olabilir.

Genellikle tamlayanı zamir olan tamlamaların tamlayanı düşer. Bu yüzden iki isimden de zincirleme tamlama oluşabilir:

• Konuşması herkesi rahatsız ederdi. (onun konuşması)
• Yürüyüşünde de bir asalet vardı. (onun yürüyüşü)
• Kalemimin ucu bitti. (Benim kalemimin ucu)

Karşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:

— Şu gelen kimin oğlu?
— Hasan’ın (oğlu)

— Bu bey, Ayşe’nin nesi?
— (Ayşe’nin) Dayısı.

Tamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.

• Bu ev bir zamanlar bizimdi. (bizim evimizdi.)

(!) Bazen tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ait olduğunu bildiriyor olabilir:

• öğrencinin çalışkanı,
• sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı…

(!) Senli benli konuşmalarda “koca, karı, oğul” gibi kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:

• Kara Fatman’nın kızı Ayşe ⇒ Kara Fatman’nın Ayşe
• Kasımoğulları’nın Ali(si)
• Sizin eviniz ⇒ sizin ev

(!) “-dEn” eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:

• öğrencilerin bazıları ⇒ öğrencilerden bazıları
  onların biri ⇒ onlardan biri

(!) Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı anlatım bozukluğuna yol açar.

• Masanın ikinci çekmecesininkulpunun koptuğunu biliyorum.
• Pencereninkenarınıntamirinin yapılması gerekli.

İsim Tamlaması Nedir? Türleri Nelerdir? İsim (Ad) Tamlaması Konu Anlatımı Ve Örnekleri

Güncelleme Tarihi:

Oluşturulma Tarihi: Eylül 17, 2020 10:20

LinkedinFlipboardE-postaLinki KopyalaYazı Tipi

İsimler tek başına her zaman belli bir varlık ya da kavramı belirtmek için yeterli olmazlar. Bu sebeple isim tamlamalarına ihtiyaç duyulur. İsim tamlamaları Türkçe dilbilgisini anlamak ve yakından öğrenmek isteyenler için bilgi sahibi olunması gereken bir konudur. İsim tamlaması nedir? Çeşitleri nelerdir? Konu anlatımı ve örnekleri ile bilmek isteyenler için detaylı bilgiler hazırladık.

Haberin Devamı

İsim tamlaması, en az iki ismin bir araya gelerek bir kavramı, nesneyi ortaya çıkardığı, onun farkını vurguladığı tamlamalardır. İsim tamlamaları bilindiği zaman ancak ekleri ile doğru bir şekilde kullanılabilmeleri mümkündür. 

İsim Tamlaması Nedir?

 İsimler ya da adlar, isim soylu sözcükler ve fiil türündeki tüm sözcükler; nesneleri ve hareketleri birebir karşılayan onları ifade ederek tanımlayan kelimelerdir. Nesneler ve hareketleri, bazı türlü yönleri ile daha kapsamlı ifade etmek için tek kelimeden daha çok sözcüğe gereksinim duyulmaktadır. Tek bir kelimenin karşılayamadığı, tek kelime ile ifade edilemeyen dil birlikleri ile anlatılması zorunlu olan haller vardır. İsim tamlamaları, bu ihtiyacı karşılamak için doğmuştur. İsim tamlamaları; birbiri ile ilgili, bir diğerini iyelik yönünden tamamlayan, en az iki isimden meydana gelen kelime gruplarıdır.

Haberin Devamı

 Mesela, bir cekete sadece ceket demek her zaman o nesneyi tam olarak tarif etmek için yeterli değildir. Ceket, nesneyi ifade eden genel bir sözcüktür. Mavi ceket veya ekose desenli ceket denilmesi ise ceketin daha net bir şekilde tarifini sağlar ve nesneyi ayırt edici özellikleri ile tanımlar. En az iki ya da daha çok ismin bir araya gelmesi ile isim tamlamaları oluşur. İsim tamlamalarında birinci isim tamlayan, ikinci isim ise tamlanan olarak belirtilir. Evin kapısı, isim tamlamasında ev tamlayan; kapısı ise tamlanandır. Bazı örnekler:

Tamlayan                Tamlanan

 Sınıfın           penceresi

 Bakır                        sahan

 Ayşe’nin kedisinin tüyleri

İsim Tamlamasının Türleri Nelerdir?

 İsim tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan kısımları çeşitli ekler alırlar. Hiçbir ek almamaları da mümkünüdür. Ek alma durumunda isimler arasında bağlantı kurulması için kullanılan bu eklere

 “tamlama ekleri” adı verilir. Tamlama ekleri şu şekildedir:

 1-Tamlayan Ekleri: İlgi hal eki, genitif ekidir. -ın, -in, -un, -ün, -(n)ın, - (n)in, -(n)un, -(n)ün

Örnekler: Palto- (n)un cebi, sandalye- (n)in ayağı, kalem-in ucu

 Not: ilk iki örnekte “n” kaynaştırma harfleri kullanılmıştır.

Haberin Devamı

 2-Tamlanan Ekleri ( Sahiplik, İyelik eki): -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, - (s)u, - (s)ü.

Örnekler: Paltonun ceb(benzeşme)-i, sandalyenin ayağ(yumuşama)-ı, kalemin uc(benzeşme)-u

 İsim tamlamaları bu belirtilen ekleri alıp almama durumlarına bağlı olarak çeşitli türlere ayrılırlar. Toplam dört çeşit isim tamlaması vardır. Bunlar: Belirtili isim tamlaması, belirtisiz isim tamlaması, takısız isim tamlaması, zincirleme isim tamlaması.

İsim (Ad) Tamlaması Konu Anlatımı ve Örnekleri

1- Belirtili İsim Tamlaması: Bu isim tamlamasında, hem tamlayan hem de tamlanan tamlama eki alır. Bir tamlamanın belirtili isim tamlaması olması için iki tane isimden oluşması, her iki ismin de tamlama eklerini almış olması yani birinci isim tamlayan ekini (ın, in, un, ün) ikinci isimde tamlanan ekini (ı, i, u, ü ) alır.

Örnekler:

Haberin Devamı

 Okul-un yol-u ; havuz-un taş-ı, yemeğ-in tuz-u

Not: Belirtili isim tamlamalarının tamlayanı veya tamlananı zamir olabilmektedir. Benim kalemim, kalemlerin bazısı gibi. Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına bir ya da birden fazla sözcük girebilir. Kitabın eskimiş sayfası, Arkadaşımın gül kokan saçları gibi. Burada araya giren sözcükler sıfat ve sıfat gruplarıdır.

2- Belirtisiz İsim Tamlaması: Belirtisiz isim tamlamasında tamlanan ek alır. Aldığı ekler; -ı, -i, -u,

 - ü, iyelik ekleridir. Tamlayan ise ek almaz.

Örnekler:

 Bebek tulum-u, deniz tuz-u, makyaj pamuğ-u, matematik öğretmen-i

Not: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında hiçbir sözcük girmez. Bu kurala aykırı kullanımlar yanlıştır. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan yer değiştirmemektedir.

Haberin Devamı

3-Takısız İsim Tamlaması: Takısız isim tamlamasında, hem tamlayan hem tamlanan hiçbir tamlama eki almaz.

Örnekler:

 Demir pencere, Bakır sahan, Altın diş

Not: Bu tamlamaların takısız isim tamlaması olup olmadığını anlamak için tamlayandan sonra “ -den, -dan yapılmış ” ifadesi kullanılabilir.

 Demir (den yapılmış) pencere gibi

 Ayrıca takısız isim tamlamaları, sıfat tamlamaları ile karıştırabilmektedir. Bu sebeple sıfat tamlamalarında benzetme direkt benzetme yönü ile oluşturulurken takısız isim tamlamalarında ise benzeyen ve kendisine benzetilen unsurları olmalıdır. Demir perde: perde demire benzetiliyor. Bu tamlama takısız isim tamlamasıdır. Sert darbe de ise darbenin niteliği vurgulandığı için sıfat tamlaması vardır.

Haberin Devamı

4- Zincirleme İsim Tamlaması: Zincirleme isim tamlaması, en az üç ismin birbirini tamlama kuralları ile birbirini tamamlaması ile bir varlık veya kavramı karşılamasıdır. Bu bazen belirtili, belirtisiz ya da takısız isim tamlamalarının başka bir isim ile bir araya gelmesi ile bazen de belirtilen tamlamaların başka bir tamlama ile birleşimi ile ortaya çıkar.

Örnekler:

 Evin kapısı+ (n)ın zil+ i (Belirtili isim tamlaması)

 Elma ağacının dalı ( belirtisiz isim tamlaması)

 Binanın bahçesinin çöp kutusu ( iki isim tamlamasının birleşimi)