Cümle Türleri Not

Yapısına göre cümle türleri şunlardır:

1. Basit Cümle

2. Birleşik Cümle
a. Girişik Birleşik Cümle
b. İç İçe Birleşik Cümle
c. İlgi Cümlesi
d. Şartlı Birleşik Cümle

3. Sıralı Cümleler

4. Bağlı Cümle
a. &#;ki&#;li Bağlı Cümleler
b. Diğer Bağlaçlarla Kurulanlar

&#;&#;&#;&#;&#;&#;-

Cümleler, bildirdikleri yargı sayısına ve öğelerin yüklemle olan ilişkisine göre çeşitlere ayrılırlar.

Cümlede bir ya da birden fazla yargı vardır. Başka bir deyişle birden fazla cümle bir araya gelip bir cümleymiş gibi görünebilir.

• Bir ceylan gibi ürktü. (Tek yargı)
• Sevincinden ne yapacağınışaşırmıştı. (İki yargı)

Bu tür cümlelerde bazı öğeler ortak olduğu gibi öğelerin tamamı farklı da olabilir. Bu cümleler birbirlerine bazı bağlaçlar yardımıyla bağlanabildiği gibi anlam bakımından da bağlanabilirler.

• Saatine baktı ve otobüsü kaçırdığınıanladı.

Cümleler yapı bakımından çeşitlere ayrılırken içlerindeki kelime sayısı değil yüklem, fiil veya yargı sayısı dikkate alınır.

Yapı bakımından cümleler; basit, birleşik, bağlı ve sıralı olmak üzere dörde ayrılır:

1. Basit Cümle

İçerisinde tek yargı, tek fiil, dolayısıyla isim veya fiil cinsinden tek yüklem bulunan cümledir.

Başka bir cümleye bağlanmaz, yani bağımsız bir cümledir. Tamamladığı ya da onu tamamlayan bir cümlecik yoktur.

• Yarın akşam maç yapacaklar.
• Zayıf kolları kirli tunç rengindeydi. Tekrar başını kaldırdı.
• Gökle denizin birleştiği dumandan çizgiye baktı.
• Sıcak yaz aylarını geçirmek için deniz kenarlarına, kırlara tepelere kaçanlar, şimdi birer birer kışlıklarına dönüyorlar.

*Bazı dil bilimcilere göre içerisinde yüklemin dışında isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil bulunan cümleler de basit cümledir; bu kelimeler ve kelime grupları yargı bildirmezler.

• Rüzgâr, denizin yüzünü pürüzlendirerek küçük savaşlar yaratıyordu.
• Birden köşe başından, iki karayağız atın çektiği bir fayton peyda oldu.

2. Birleşik Cümle

Bir temel cümle ile onun anlamını tamamlayan en az bir yan cümlecikten meydana gelen cümlelerdir. Yani yapısında birden fazla cümle bulunduran cümlelerdir.

Temel cümleyle yan cümlenin bir araya geliş şekillerine göre birleşik cümleler çeşitlere ayrılır.

a. Girişik Birleşik Cümle

Bu tür cümlelerde yan cümlecik temel cümleciğin herhangi bir öğesi olabildiği gibi, bir öğenin parçası da olabilir.

Girişik birleşik cümleler, fiilimsilerle ve çekimli fiillerle kurulur.

• Havaların ısınması / tatil düşkünlerini sevindirdi. Özne
• Çadırları çalanlar / bulunamadı. Sözde özne
• Evlerin ne zaman biteceğini / bilmiyoruz. Nesne
• Yarın / bir tanıdığa / gideceğiz. Dolaylı tüml.
• Babasını karşısında görünce / çok sevindi. Zarf tüml.
• Havalar soğuduğundan / artık dışarı çıkmıyor. Edat tüml.
• Ellerim takılırken / rüzgarların saçına
• Asıldı arabamız bir dağın yamacına,

b. İç İçe Birleşik Cümle

Bir temel cümleyle, herhangi bir sebeple onun içinde kullanılan bir yardımcı cümleden oluşan cümlelerdir. Yardımcı cümle de temel cümle gibi bağımsız bir cümle yapısındadır. Asıl yargı sonda bulunur.

» Yardımcı cümle nesne olarak kullanılabilir. Alıntı hâlindedir.

• Adam, / &#;Kartınız geçerli değil.&#; / demez mi?
• Şark için &#;Ölümün sırrına sahiptir.&#; derler.

» Yardımcı cümlenin yüklemi &#;demek, zannetmek, sanmak, bilmek, görmek, görünmek, farz etmek, düşünmek&#; fiillerinin çekimli şekli olabilir.

• &#;Seni göremedim diye bu bahar
  İçimde bin türlü duygunun isyanı var.&#;
• Yaşamak zevki nedir bilmez ölümden korkan
  &#;Savaşı önce kendime karşı kazanmalıyım.&#; diye düşündü.

» Yardımcı cümle ana cümle içinde bir isim tamlamasının tamlayanı olarak bulunabilir.

• Iraklardan bir dondurmacının &#;Vişnelim var, kaymaklım&#; nidası titreyerek dağılıyordu.
• Artık &#;Ev alma komşu al.&#; atasözünün hükmünün kalmadığına inanıyorum.

» Yardımcı cümle edat grubu olabilir.

Gönül, Anadolu&#;da Yunus Emre&#;nin &#;Taştın yine deli gönül / Sular gibi çağlar mısın&#; gibi mısralarıyla şahlanır.

c. İlgi Cümlesi

Temel cümlenin herhangi bir öğesi olan veya bir öğenin açıklayıcısı olan yan cümleciğin, bağlı bulunduğu veya açıkladığı öğeye &#;ki&#; bağlacıyla bağlanması sonucu ortaya çıkan cümleye ilgi cümlesi denir.

Bu cümlelerde ki atılarak yan cümleciğin hangi öğeye bağlı olduğu görülür.

• Muhsin, / ki öğrencilerimizdendir, / böyle bir şey yapmaz.
• Öğrencilerimizden olan Muhsin&#;
• Dün gece, / ki oradaki son gecemizdi, / çok eğlendik.
• Oradaki son gecemiz olan dün gece&#;

Duydum ki o da ziyarete gelecekmiş.

d. Şartlı Birleşik Cümle

Bir temel cümle ve onun şartı olan bir cümleden oluşan birleşik cümlelerdir. Şart cümlesi tek başına yargı bildirmez; ana cümleyi zaman, şart, sebep ve benzetme yönlerinden tamamlar. Onun zarfı olarak kullanılır.

• Hava güzel olursa / yarın pikniğe gideriz.
• Çanakkale&#;yi de gezerdik, / vaktimiz olsaydı.
• Cihanın yurdu hep çiğnense, çiğnenmez senin yurdun.
• &#;Havaya bakarsam hava alırım
• Toprağa bakarsam dua alırım
• Topraktan ayrılsam nerde kalırım
• Benim sadık yarim kara topraktır.&#;
• Artık demir almak günü gelmişse zamandan
  Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.

» Bazı kalıplaşmış şart cümleleri özne veya nesne de olabilir.

» İstek bildiren şart eki bağımsız cümle kurar. Ancak istek ifadesinde de yargının kuvvetli olmadığı sezilmektedir.

• Bir gün çıkıp gelsen, vursan kapıma
• Atılsan boynuma kollarını açarak
• Otursan dizlerime yaramaz bakışlarla
• Konuşsan yine öyle yarım yamalak. (YBB)

Detaylı Bilgi için bkz.⇒Birleşik Cümle Türleri ve Özellikleri

3. Sıralı Cümleler

Bağımsız cümlelerin, aralarındaki anlam ilgisinden dolayı virgülle veya noktalı virgülle birbiri ardına sıralanmasıyla oluşan cümleler topluluğudur.
En az iki cümleden oluşur.

• &#;Yağız atlar kişnedi, / meşin kırbaç şakladı, /
• Bir dakika araba yerinde durakladı.
• Neden sonra sarsıldı altımda demir yaylar, /
• Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar&#;&#;
• &#;Gök sarı, / toprak sarı, / çıplak ağaçlar sarı&#;
• Arkada zincirlenen yüksek Toros dağları,&#;
• &#;Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu, /
• Gökler bulutlanıyor, / rüzgar serinliyordu.&#;
• Sarı çiçeğin saçları yolunmuş, kana bulanmıştı.
• Bu, asırlardan beri böyle olagelmişti, asırlarca da böyle sürüp gidecekti.

» Sıralı cümlelerin bütün öğeleri ayrı olabildiği gibi bazıları ortak da olabilir.

• Otobüs her zamanki gibi yine geç geldi; / biz de derse geç kaldık.
• Mart kapıdan baktırır; kazma kürek yaktırır. Özne ortak.
• Mallarımızı önce çaldılar, sonra geri bize sattılar. Özne ve nesne ortak.
• Merdivenleri kardeşin yıkasın, sen de sil. Nesne ortak.
• İnatçı adama dil döküyor, sürekli yalvarıyordu. Özne ve dolaylı tüml.

» Sıralı cümleler ikiye ayrılır:

1. Bağımlı sıralı cümle: Öğe ortaklığı olan cümledir. Farklı yüklemlerin özne, nesne, tümleç gibi ortak öğeleri vardır.

• (Ben) Dün akşama kadar çalıştım, çok yoruldum. (Özne ortak)
• Her zaman planlı çalışır, başarılı olurdu. ( Z.T. ortak öge)

2. Bağımsız sıralı cümle:Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümledir. Cümleler arasında anlam ilgisi olduğu hâlde hiçbir öğesi ortak olmayan cümlelerdir.

• Biri yer, biri bakar.
• Horoz ölür ,gözü çöplükte kalır.
• Sakla samanı gelir zamanı.
• Besle kargayı, oysun gözünü.
• Laf çok, icraat yok.
• Sınıf temiz, öğrenciler temiz, gökyüzü temizdi.

4. Bağlı Cümle

Aralarındaki ilgiden dolayı birbirlerine bir bağlaçla bağlanan cümlelerdir.
Bağlaçlar cümle öğesi değildir.

İkiye ayrılır.

1. &#;ki&#;li Bağlı Cümleler

Farsça &#;ki&#; bağlacıyla birbirine bağlanan bağımsız cümlelerden oluşur.
Yardımcı cümle ana cümleyi genellikle nesne ve zarf göreviyle tamamlar.
Ana cümle başta, yardımcı cümle sonra bulunur. Bu sıralanış, Türkçe cümle yapısına aykırıdır.

• Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta.
• &#;Gönlüm isterdi ki mazini dirilten sanat
  Sana tarihini her lâhza hayal ettirsin.&#;
  (Gönlüm, mazini dirilten sanatın sana tarihini her lâhza hayal ettirmesini isterdi.)

» Yardımcı cümlenin başta, ana cümlenin sonda kullanıldığı cümleler de vardır. Burada da yardımcı cümle zarf görevindedir.

• Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi. (Büyük olduğun için kanın tevhidi kurtarıyor.)
• Kırk elli adım uzaklaşmıştı ki iki iri kanadın havada çarpışmasından çıkan boğuk bir gürültü işitti. (İki iri kanadın havada çarpışmasından çıkan boğuk bir gürültü işittiğinde kırk elli adım uzaklaşmıştı.)

» Bu tür cümlelerde &#;ki&#; bazen düşebilir. Cümle, okuyanın, dinleyenin muhayyilesine bırakılır.

• Darıldı diye o kadar korktum ki&#; (anlatamam)

Not: &#;ki&#; edatının şüphe kattığı cümleler bağlı cümle değildir.

• Düşler mi ki şu burcu burcu kokan havada
  Renk mi ki üzerimde akaduran bu nehir?

2. Diğer Bağlaçlarla Kurulanlar

&#;ve, veya, ya da, da, fakat, ama, lâkin, hâlbuki, ne&#;funduszeue.info, meğer&#;&#;bağlaçlarıyla birbirine bağlanan bağımsız cümleler topluluğudur.

• Hava bulutlu ve durduğumuz tepe rüzgârlı idi.
• Çocukluk günlerini hatırladı ve gözlerinde iki damla yaş belirdi.
• Okumayı bilmiyor veya numara yapıyor.
• &#;Ne doğan güne hükmim geçer
  Ne hâlden anlayan bulunur.&#;
• Bu ev güzel, temiz, her şeyi yerinde bir ev; / ama / Şinasi Bey&#;in istediği ev değil.
• &#;Yatsam, acaba uyuyabilir miyim?&#; diye düşündü, yatıp da uyuyamamaktan korktu; / ama / korktuğu başına gelmedi. Sabaha kadar yattı, hem de uyudu.
• Burnu biraz basıkça, / fakat / gözleri derin ve güzel; alnı küçük ve dar, / fakat / saçları altından bir duman gibi yumuşak ve seyyal; dişleri biraz eğri, / fakat / dudakları çilek gibi küçük, toplu ve yuvarlak&#; Güzel değilse bile çirkin hiç değil.
• Onun bu sözlerinin samimî olduğuna hiç şüphe etmediler / ve / bir çocuk ruhu kadar temiz ruhundan gelen nutuklarını sessizce dinlediler.
• Dün resim yapmadı / da / maça gitti.
• Gönlümle oturdum da hüzünlendim o yerde.

» Bağlı cümlelerin bir kısmında yüklemin kipi ve şahsı aynı, bir kısmında farklıdır.

• Hava bulutlu ve durduğumuz tepe rüzgârlı idi.
• Ayakkabılarını ayağına geçirdi ve kendini sokağa attı.
• İstediğiniz evrakları getireceğim, fakat okuyabileceğinizi sanmıyorum.
• Ben saatinde gelmiştim, ama o henüz ortalıkta yoktu.

» Unsurların biri veya birkaçı ortak olan bağlı cümleler de vardır.

• Ya okumayı bilmiyor ya numara yapıyor.

Sonuç:

Bir cümle, yapı bakımından basit, birleşik, bağlı, sıralı cümlelerden ancak birine dahil olabilir. Birleşik, bağlı ve sıralı cümleleri oluşturan cümleler de ayrı ayrı basit, birleşik, sıralı veya bağlı olabilir.

İnceleme:

Gündüzleri onların sesleriyle o kadar dolmuş olurdum / ki / rüyamda yahut uykumun içinde hâlâ bunları duyardım ve hep bunları tefsir etmek isterdim.

Çeşidi: &#;ki&#;li bağlı cümle
Yardımcı cümle: basit:

Gündüzleri onların sesleriyle o kadar dolmuş olurdum
Ana cümle: bağlı:

rüyamda yahut uykumun içinde hâlâ bunları duyardım / ve / hep bunları tefsir etmek isterdim.
Ana cümleyi oluşturan cümlelerin her biri: basit:
rüyamda yahut uykumun içinde hâlâ bunları duyardım
hep bunları tefsir etmek isterdim.

Örnekler

• Öğle yemeğinden sonra sinirlerim uyuştu, ufak bir uyku kestireyim diye kompartımanda uzandım.
• Tüllenen mağribi akşamları sarsam yarana
  Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana
• Medeniyet öyle kuvvetli bir ışıktır ki ona bigâne olanları yakar, mahveder.

Cümle türleri konusunda senin için Kunduz eğitmeni Erol Hoca notlarını paylaştı. Bu notlar sayesinde anlamına göre cümleler ve yüklemine göre cümleler konusunu halledeceğine eminiz! Sayfanın sonunda örnek bir soruyu inceleyebilir ve Kunduz&#;da şimdiye kadar sorulmuş binlerce cümle türleri sorusunu inceleyerek tüm soru tiplerine hakim olabilirsin!

Cümle Türleri

1.Yüklemin Türüne Göre Cümleler

• İsim (Ad) Cümlesi
• Fiil (Eylem) Cümlesi

2. Yüklemin Yerine Göre Cümleler

• Kurallı Cümle
• Devrik Cümle
• Eksiltili Cümle

3. Anlamına Göre Cümleler

• Olumlu Cümle
• Olumsuz Cümle
• Anlamca Olumlu Biçimce Olumsuz
• Anlamca Olumsuz Biçimce Olumlu
• Soru Cümlesi
• Ünlem Cümlesi
• Emir Cümlesi
• Dilek Cümlesi
• Koşul Cümlesi
• Gereklilik Cümlesi

4. Yapısına Göre Cümleler

• Basit Cümle
• Birleşik Cümle
  • Girişik Birleşik Cümle
  • İç İçe Birleşik Cümle
  • Ki&#;li Birleşik Cümle
• Şartlı Cümle
• Bağlı Cümle

Yüklemine Göre Cümleler

İsim Cümlesi

• Yüklemi fiil olmayan cümlelerdir.
• Ek eylem alarak yüklem olurlar

• Dağların tepeleri karla kaplıydı. (isim)
• Bunları bana anlatan sendin. (zamir)
• Duyduklarımız ilginç şeylerdi. (sıfat öbeği)

İsim cümlelerininolumsuzu &#;yok&#; ve &#;değil&#; kelimeleri ile yapılır. &#;değil&#; tek başına yüklem olamaz.

Fiil Cümlesi

• Yüklemi çekimli fiil olan cümlelerdir. (fiil + kip + kişi)

• Beni hiç anlayamadın.
• Adam olana bir söz yeter.
• Rüzgar eken fırtına biçer.
• Okul çok erken başladı.

Yüklemin Yerine Göre Cümleler

Kurallı Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda yer alan cümlelerdir.

• Aşık olana kurtuluş yoktur.
• En verimli yağmur, alın teridir.

Kuralsız Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda yer almayan cümlelerdir.

• Okulda seni gördüm.: Kurallı Cümle
• Seni gördüm okulda.: Devrik Cümle
• Gördüm okulda seni.: Devrik Cümle

Eksiltili Cümle: Yüklemi söylenmemiş cümlelerdir.

• Borç vermekle, yol yürümekle&#; (biter)
• Keskin sirke küpüne zarar&#; (verir)
• Havada bir yağmur kokusu&#; (var)

Anlamına Göre Cümleler

Olumlu Cümle: Cümlenin yükleminde bu eklerden yoksa olumlu cümledir.

• -ma / -me
• -maz / -mez
• -sız / -siz / -suz / -süz
• yok / değil

EYlem gerçekleşmişs, gerçekleşecekse olumludur.

• Yeni girdiği işte batmış.
• Gül dalında güzeldir.

Olumsuz Cümle: Cümlenin yükleminde bu eklerden 1 tane varsa olumsuz cümledir.

• -ma / -me
• -maz / -mez
• -sız / -siz / -suz / -süz
• yok / değil

Eylemin gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini anlatıyorsa olumsuzdur.

• Eski tadı yok sevdaların.
• Yeni girdiği işte batmamış.

Anlamca Olumsuz, Biçimce Olumlu: &#;ne&#; ne&#; bağlacına dikkat!

• Ne hasta bekler sabahı / Ne taze ölüyü mezar.
• Bu dünya ne sana ne bana kalır.
• Bu soruları çözebilirsen çöz!
• İnsan, insana zulmeder mi hiç!
• Bu havada çıkabilirsen çık!

Anlamca Olumlu Biçimce Olumsuz: Olumsuzluk eklerinden iki tane varsa&#;

• Seni sevmiyor değilim.
• Benim param yok değil.
• Bu parayla neler yapılmaz!
• Onun ne mal olduğunu bilmez miyim?

Yapısına Göre Cümleler

1. Basit Cümle: Tek Yüklem + Cümlede fiilimsi almayacak.

• Bizim buralar yaz aylarında sıcak olur.
• Her gün biraz daha aşığım sana.
• Bir çiçekle yaz olmaz.

2. Birleşik Cümle:

• Girişik Birleşik Cümle: Tek Yüklem + Cümlede fiilimsi olacak.
  • Arpa eke, buğday biçemez.
  • Veren al, alan elden üstündür.
  • Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.

3.İç İçe Birleşik Cümle: Aktarma cümlelerinde meydana gelir.

• Şair: &#;En verimli yağmur alın teridir.&#; dedi.

4. Ki&#;li Birleşik Cümle: Yükelm ki Yüklem

• Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.

5. Şartlı &#; Koşullu Cümle: -sa / -se + Tek Yüklem

• Ödevlerini yaparsan dışarı çıkabilirsin.

6. Sıralı Cümle: Yüklem ,/; Yüklem

• Besle kargayı, oysun gözünü.
• Gömleğini yıkadı, kuruttu, ütüledi, astı.

7. Bağlı Cümle: Yüklem Bağlaç Yüklem

• Konuşmayı erken öğrendim ama susmayı öğrenmek için yaşlanmam gerekti.

Her fiilimsi bir yan cümledir.

&#;Ki&#; bağlacı aslında yabancı kökenlidir. Türkçe cümle yapısına uygularsak fiilimsiyle yaparız. Bu yüzdedn bağlı cümle değil de birleşik cümle içerisinde değerlendirilir.

• Anladım ki hep çile çekermiş anneler. (Annelerin hep çile çektiğini anladım.)

Yüklemine Göre Cümleler soru çözümü ile çalışmalarına devam edebilirsin!

Cümle Türleri konusunda, bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Anlamına göre cümleler ve Yüklemine Göre Cümleler, içerik olarak belli tanımlardan oluşsa da, bu konu pek çok soru tipini barındırıyor. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Türkçe netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek. Kunduz’da şu ana kadar, Cümle Türleri konulu binlerce soru alanında uzman Türkçe eğitmenleri tarafından çözüldü. Aşağıdan soruları inceleyebilirsin!

Cümle türleri, sınavlarda edebiyat alanında sıklıkla rastlanmaktadır ve genellikle sorular uzun metinlerden oluşmaktadır. Bu nedenle de öğrenciler sıklıkla hata yapabilmektedir. Cümle türleri ana başlık olarak 4'e ayrılmaktadır. Her bir ana başlık ise kendi içinde dallara ayrılmaktadır. Burada cümle türleri örnekleri ile, cümle türleri konu anlatımını bulabilirsiniz!

CÜMLE TÜRLERİ KONU ANLATIMI

Cümle türleri konusu, TYT Türkçe ve AYT sınavlarının edebiyat alanında karşımıza çıkan bir konu. Bu nedenle de özellikle öğrenciler için kritik. Cümleler, anlamlarına, oluşturulmalarına, yüklemlerine ve biçimlerine göre farklı gruplara ayrılıyor. Cümle türlerini şöyle sıralamak mümkün:

• Yüklemine göre cümleler,
• Anlamlarına göre cümleler,
• Yapısına göre cümleler,
• Yüklemin yerine göre cümleler.

Cümle türleri tablosu aşağıdaki gibidir:

YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Cümleler yüklemine göre, yani yüklemin türüne göre iki türe ayrılmaktadır. Bunlar fiil ve isim cümleleridir. Yani yüklemine göre cümleler fiil ve isim cümleleridir. Yüklem eğer fiilden oluşuyor ise bu cümleler fiil cümleleri; yüklem eğer ki isim kökten oluşuyor ise bu cümlelere isim cümlesi denmektedir. Bir cümlenin isim cümlesi mi yoksa, eylem cümlesi mi olduğunu anlamanın yolu; o yüklemin yapım eki almış son haline bakmaktan geçmektedir.

• Eylem cümlesinin fiilleri basit veya bileşik çekimli olan cümlelerdir. Yüklemine göre eylem cümlesi olan cümlelere örnek olarak; "Yeşil bir ceket almak istemiştim" , "Dün olanları ona açıklayamadım", "Kendini zorlamadıkça daha iyi yerlere erişemezsin"
• İsim cümlelerinin fiilleri isim yahut isim soyludur. İsim soylu sözcükler zamirler ve edatlar gibi isimlerden türeyen sözcüklerdir. Yüklemine göre isim cümlesi olan cümlelere örnek olarak; "Kalbimdeki sadece oydu" , "Aldığım kazağın rengi yeşildi", "Her işin başı eğitimdir"

ANLAMINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Anlamlarına göre cümle çeşitleri 4'e ayrılmaktadır: bunlar; olumlu cümleler, olumsuz cümleler, soru cümleleri ve ünlem cümleleridir. Lakin anlamına göre cümleler esasen olumlu veya olumsuz cümlelerden oluşmaktadır.

• Anlamlarına göre olumlu cümleler; bir eylemin yahut yargının gerçekleştiğini ifade eden cümlelerdir. Bu cümlelere örnek vermek gerekirse; "Geçen aylarda halası vefat etmiş" , "Bir işe girdim" , "Masanın üzerindeki vazo yere düşüp kırıldı"
• Anlamlarına göre olumsuz cümleler ise; bir cümledeki yüklem konumunda yer alan eylemin gerçeklemediğini yahut öyle bir durumun, yargının olmadığını ifade eden cümlelerdir. Olumsuz cümleleri anlamanın yolu fiille bakmaktır. Fiil eylem barındıran cümlelerde -ma/-me ekinin bulunması; isim cümlesinde ise "değil/yok" kelimeleri yahut -sız/-siz eklerinin bulunması bir cümleyi olumsuz anlama sahip yapmaktadır. Bu cümlelere örnek olarak; "O, beni sevmedi" , "Evde hiç sesi çıkmazdı", "Ali evde yok"
• Anlamına göre soru cümleleri ise; kısaca içinde bir soru kipi yahut soru zarfı, zamiri veya sıfatı barındıran cümlelerdir. Bu cümlelere örnek olarak; "Yemeği şimdi mi yiyelim?" , "Eve ne zaman geldin?" , "Sana bunu kim söyledi?"
• Anlamlarına göre ünlem cümleleri; içinde sevinç, şaşırma, acı, korku vb. duyguları barındıran cümlelerdir. Ünlem cümlelerinin sonunda genellikle ünlem işareti bulunmaktadır. Bu cümlelere örnek olarak; "Vah, vah, vah.. demek ölmüş!" , "Müthiş bir fikrim var!" , "İmdat, yangın var!"

YAPISINA GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Yapısına göre cümle çeşitleri, yüklem yapısına yahut yan cümlenin var olup olmamasına göre değişmektedir. Bu açıdan yapısına göre cümle çeşitleri 4'e ayrılmaktadır. Bunlar; basit cümle, bileşik cümle, sıralı cümle ve bağlı cümledir.

• Basit cümle; tek bir yargı barındıran ve yan cümlesi olmayan cümlelerdir. Bunlara örnek olarak; "Uzun bir günün ardından eve geç geldim" , "Birlikte güzel bir hayat yaşadılar" , "Kader onları bir araya getiremedi"
• Bileşik cümle çeşitleri; yargı içeren fiile ek olarak, içinde yan cümlesi de olan cümlelerdir. Yan cümle, genellikle eylemsilerden oluşmaktadır. Yani burada iki tane yargı bulunmaktadır. Yan yargı, 5 farklı unsurdan oluşabilmektedir. Buna göre bileşik cümleler şunlara ayrılmaktadır;

-Girişik birleşik cümle: Yüklem ve eylemsiden oluşmaktadır. Örnek olarak; "Yangında yanan evler, yeniden yapıldı" , "Odamdan onların konuşmalarını dinliyordum" , "Yüzünü buruşturarak dinliyordu"

-Ki'li birleşik cümle: Yüklem ve -ki ekinden oluşmaktadır. Örneklemek gerekirse; "Şiiri o kadar güzel seslendirdi ki herkes ağladı" , "Eve o kadar geç geldi ki babası ona kızdı", "Bana derdini söyle ki seni anlayayım"

-Koşullu, birleşik cümle: Yüklem ve -se/-sa ekinden oluşmaktadır. Örnek olarak; "Bana adım atarsa, ben ona koşarım", "Yağmur yağarsa dışarı çıkmayız" , "Eğer bakacaksan köpek alırız"

-Mi'li birleşik cümle: Yüklem ve mi ekinden oluşmaktadır. Örnek vermek gerekirse; "Eve geldi mi ilk işi ellerini yıkamak olurdu" , "Onu gördü mü kaçacak delik arardı" , "Sevdi mi çok güzel severdi"

-İç İçe birleşik cümle: Cümlenin içinde bir iç cümlenin bulunmasından oluşmaktadır. Örnek olarak; "Evlerinin önünde 'Dikkat köpek var' yazılıydı", "Seni her zaman seveceğim cümlesi ile beni etkiledi" , "Buradan gitmek istiyorum dedi"

• Sıralı cümle; bu tarz cümleler basit veya bileşik fiilli cümlelerin virgül yahut noktalı virgül işaretleri ile birbirlerine bağlanmaları sonucu oluşmaktadır. Bunlara örnek olarak; "Eve gelir, ellerini yıkardı" , "Ona bakınca gözleri parlardı, ben bunu fark ederdim" , "Sevmek güzel şey; güven ise daha önemli bir şey"
• Bağlı cümle; cümlelerin birbirlerine bir bağlaç ile bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir. Örnek vermek gerekirse; "Odanın kapısı aralandı ve içeri bir kedi girdi" , "Erkenden yola çıktık ama onlardan önce varamadık" , "Hem elinden geleni yaptı, hem de o suçlandı"

YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Yüklemin yerine göre cümle çeşitleri 3'e ayrılmaktadır. Bunlar; kurallı cümle, devrik cümle ve eksiltili cümlelerdir. Bu ayrım yüklemin cümle içinde nerede kullanıldığına göre yapılmaktadır.

• Kurallı cümle; düz cümle olarak ad bilinmektedir. Bu cümlelerde yüklem, cümlenin en sonunda bulunmaktadır. Bunlara örnek vermek gerekirse; "Bugün hava düne göre soğuktu" , "Türkiye'de dört mevsim yaşanır" , "Onu çok seviyorum"
• Devrik cümle; kuralsız cümle olarak da bilinmektedir. Bu cümlelerde yüklem, cümlenin sonunda değil, cümlenin içinde yer almaktadır. Bunlara örnek; "Gelirdi, ellerinde bir demet çiçekle" , "Onu başkası anlamazdı benden başka" , "Gönlümün kıyılarında güneş doğmuyor artık"
• Eksiltili cümle; içinde yüklem bulunmayan, okuyucunun cümleyi okuyunca yüklemi de anlaması beklenen cümlelerdir. Bu nedenle eksiltili cümleler üç nokta ile bitmektedir. Bunlara örnek olarak; "Güneşin ışıkları altında, önümüzde bir kumsal…" , "Gönlümde bir yara…" , "Senin yanında ne dert, ne tasa…"

CÜMLE TÜRLERİ ÇIKMIŞ SORULAR

1. (I) Yüzlerce kişinin girip çıktığı büyük bir mağazanın önündeki geniş alanda rastlamıştım ona. (II) İki karo arasından, ince bir toprak aralığından uzatmıştı boynunu. (III) Arabaların park ettiği yerde, taşlar arasında, işi neydi bu taçyaprakları solgun gelinciğin? (IV) Bol topraktan beslenemediği için yüzü solgun kalan o gelinciği getiriyorum gözlerimin önüne. (V) Her gün yüzlerce kişinin otomobilleriyle geçtiği alanda, kendi dünyasında, ama iyi ama kötü yaşayıp gidiyordu.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? ( ÖSS)

A) I. cümle, bileşik bir fiil cümlesidir.

B) II. cümlenin yüklemi, öğrenilen (belirsiz) geçmiş zamanın hikâyesi ile çekimlenmiştir.

C) III. cümle, birden fazla dolaylı tümleç içeren sözde soru cümlesidir.

D) IV. cümle, içinde ad tamlaması bulunan bir devrik cümledir.

E) V. cümledeki "geçtiği" sözcüğü isim-fiil eki almıştır. (Doğru şık)

2. (I) "Ağın" sözcüğü, çocukluğumda, bazı toprak yığınlarının tepesindeki tek kalmış ağaçları getirirdi gözümün önüne. (II) Fırat'ın bir kolu olan Karasu kıyılarındaki ekin tarlalarının ortasında yetişen "tek dut", içimdeki yalnızlığın simgesiydi. (III) Şu yaşa gelmeme karşın o ağacın "yalnızlığı" çağrıştıran görüntüsü belleğimden silinmedi. (IV) Ağın'da elmasından armuduna, eriğinden narına, üzümüne çeşit çeşit meyve yetişmeseydi, "Ağın"la "ağu" (zehir, zıkkım) arasında anlamca bir bağlantı kurulabilirdi belki. (V) Oysa o küçük kasaba, insanlarıyla, kuzularının melemeleriyle, güzelim meyveleriyle zehri bala çeviriyordu.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? ( ÖSS)

A) I. cümle bileşik yapılıdır.

B) II. cümle ad cümlesidir.

C) III. cümlede fiilimsiyle oluşturulmuş bir tamlama vardır.

D) IV. cümlede yeterlik fiili kullanılmıştır.

E) V. cümlede "ile" bağlaç olarak kullanılmıştır. (Doğru şık)

3. (I) Benim için futbol, bir gencin kendisine meslek seçinceye kadar zaman ayırabileceği bir eğlence, bir spor dalı olarak kaldı. (II) Hayatımda futbola çocukluğumdan gençliğe geçiş döneminde yer verdim. (III) Zevk ve istekle oynadım. (IV) Ama tiyatroyu seçtikten sonra futbolu bir an bile düşünmeyi mesleğime ihanet saydım. (V) Bu bakımdan, gereğini zamanında yapıp son vermeyi başardığım için kendimi çok beğenirim.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? ( LYS)

A) I. cümle, birleşik yapılıdır.

B) II. cümle, fiil cümlesidir.

C) III. cümle, zarf tümleci ve yüklemden oluşmuştur.

D) IV. cümlede, dolaylı tümleç türemiş bir sözcüktür. (Doğru şık)

E) V. cümlede, isim-fiil ile zarf-fiil aynı edat grubu içinde yer almıştır.