Cezeri Kaç Yaşında Öldü

El Cezeri, sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilir ve Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülür.

El Cezeri, yılında Cizre'nin Tor mahallesinde doğmuştur. Tam adı Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El-Cezerî’dir. Dicle ile Fırat arasında bulunan Cezire (Cizre) bölgesinde doğduğu için Cezeri diye meşhur olmuştur. Sibernetik alanın kurucusu kabul edilen, fizikçi, robot ve matrix ustası bilim insanıdır. Lakabını yaşadığı şehirden alan El Cezeri, öğrenimini Camia Medresesi'nde tamamlayarak, fizik ve mekanik alanlarında yoğunlaştı ve pek çok ilke ve buluşa imza attı.

MÖ. yıllarında Yunan matematikçi Arhitas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de, robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, El Cezeri'ye âittir. Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim insanı olan El Cezeri'nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturmaktadır.

El Cezeri, Mardin, Hasankeyf ve Harput bölgelerinde yılları arasında hüküm sürmüş bir Oğuz Türkmen Beyliği olan Artuklu Beyliği ya da diğer adıyla Artuklular’ın Sarayı’nda yılından itibaren çalışmaya başlamıştır

El Cezeri, Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap olan (El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel) adlı eserinde 50'den fazla cihazın kullanım esaslarını, yararlanma olanaklarını çizimlerle ortaya koydu. Bu kitabın bilinen 15 kopyasından 10'u Avrupa'nın farklı müzelerinde, 4 tanesi Topkapı sarayı ve 1 tanesi Süleymaniye kütüphanelerinde yer almaktadır. Yurtdışında Dublin Chester-Beatty Kütüphanesi’nde bir, Oxford Bodleian’da iki, Leiden Üniversitesi’nde iki, Paris Bibliothèque Nationale’de üç kopyası daha bulunmaktadır. Ayrıca ABD’nin çeşitli koleksiyonlarında farklı yazmalardan koparılmış minyatürlü sayfalar sergilenmektedir.

Kitab-ül Hiyel adıyla bilinen bu kitapta 6 bölüm vardır.
- Birinci bölümde binkam (su saati) ile finkanların (kandilli su saati) saat-ı müsteviye ve saat-ı zamaniye olarak nasıl yapılacağı hakkında on şekil,
- İkinci bölümde çeşitli kap kacakların yapılışı hakkında on şekil ,
- Üçüncü bölümde hacamat ve abdestle ilgili ibrik ve tasların yapılması hakkında on şekil,
- Dördüncü bölümde havuzlar ve fıskiyeler ile müzik otomatları hakkında on şekil,
- Beşinci bölümde çok derin olmayan bir kuyudan veya akan bir nehirden suyu yükselten aletler hakkında 5 şekil,
- Altıncı bölümde birbirine benzemeyen muhtelif şekillerin yapılışı (dökme pirinçten kapı, açıölçer, çalar saat, şifreli kilitler, kapı sürgüleri) hakkında 5 şekil yer alır.

Teorik çalışmalardan çok pratik ve el yordamıyla ampirik çalışmalar yapan El Cezeri 'nin kullandığı bir başka yöntem de yapacağı cihazların önceden kâğıttan maketlerini inşa edip geometri kurallarından yararlanmaktı. İlk hesap makinesinden asırlar önce aynı sistemle çalışan benzer bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte kullanan Cezeri, sadece otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştı.

Onun yaşadığı dönemlerde elektrik gücü, manyetik güç ve elektromanyetik güçler bilinmediğinden, sistemlerini su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak oluşturmuştur. Enerji olarak yalnızca su gücünden yararlanmasına karşılık bu enerjiyi mekanik bir sistemle birleştirerek hidromekanik sistemle çalışan otomat düzenekleri yapmıştır.

El Cezeri, değişik haznelerdeki suyun seviyesine göre ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçiyi geliştirdi. Bazı makinelerinde hidro mekanik etkilerle denge kurma ve harekette bulunma sistemine yönelen El Cezeri, bazılarında ise şamandıra ve palangalar arasında dişli çarklar kullanarak karşılıklı etkileme sistemini kurmaya çalıştı. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve ayarlama yapan dengeyi oluşturması, Cezeri'nin otomasyon konusundaki en önemli katkısıdır.

Diyarbakır Ulu Camii'nin ünlü Güneş Saati’ni de El Cezeri yapmıştır.

El Cezeri, yılında Cizre’de 70 yaşında ölmüştür.

Doğu Anadolu’da İslam medeniyetinin ileri olduğu, ilim ve imar işlerinin yürütüldüğü Artukoğulları Sarayında ilmi çalışmalar yapan Cezeri, haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmi olan sibernetiğin ilk kurucusudur. İnsanlarda ve makinalarda bilgi alış verişi, bunların kontrolü ve denge durumu sibernetiğin esas konusudur. Bu ilmin gelişmesiyle elektronik beyinler ve otomasyon denilen sistemler ortaya çıktı. Bu bakımdan Cezeri, yaptığı mekanik makinalarla bu ilmin temelini atmıştır. Cezeri, sadece otomatik aletleri yapmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştır.

Fransızlar, sibernetiğin Descartes () ve Blaise Pascal’la (), Almanlar Leibnitz’le (), İngilizler ise Roger Bacon’la () başladığını söylerlerse de gerçekte otomatik aletler yapıp işleten El Cezeri sibernetik ve elektronik sistemin temelini ilk kez atan büyük bilim adamıdır.

Kitapları :
- El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar)
- Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyya ()

Ünlü yapıtları :
Filli Su Saati,
Tavus Kuşlu İbrik,
Mumlu Saatler,
Fıskiyeler,
Abdest Almak İçin Otomatlar,
Suyu Yukarı çıkaran araçlar
Saz Çalan Robotlar
Masa


Kaynak:funduszeue.info