Metafizik Hocaları

kaynağı değiştir]

• El-Kanun fi't-Tıb, (ö.s), , "Tıpta Kanun" (Tıp ile ilgili zamanının bilgilerini ihtiva eder. Orta çağda dört yüz yıl Batı'da ders kitabı olarak okutulmuştur. Latinceye on çevirisi yapılmıştır.)
• Kitabü'l-Necat, (ö.s), , ("Kurtuluş Kitabı"Metafizik konularda^{[kaynak belirtilmeli]} yazılmış özet bir eserdir.)
• Risale fi-İlmi'l-Ahlak, (ö.s), , ("Ahlak Konusunda Kitapçık")
• İşarat ve'l-Tembihat, (ö.s), , ("Mantık, Fizik ve Metafizik bölümlerini içerir. 20 bölümden oluşur.)
• Kitabü'ş-Şifâ, (ö.s), , ("Mantık, Matematik, Fizik ve Metafizik konularında yazılmış on bir cilt hacimli bir eserdir. Birçok kere Latinceye çevrilmiş ve ders kitabı olarak okutulmuştur."). Mantık bölümü, Giriş, Kategoriler, Yorum Üzerine, Birinci Analitikler, İkinci Analitikler, Topikler, Sofistik Deliller, Retorik ve Poetika kitaplarından oluşur. Tabiat Bilimleri bölümü, Fizik, Gökyüzü ve Âlem, Oluş ve Bozuluş, Etkiler ve Edilgiler, Mineroloji ve Meteoroloji, Psikoloji, Botanik ve Biyoloji kitaplarından oluşur. Matematik Bilimleri bölümü, Geometri, Aritmetik, Musiki ve Astronomi kitaplarından oluşur. Yirmi ikinci ve son kitap ise Metafizik'tir.^[23]

Kaynakça[değiştir kaynağı değiştir]

İbn Sînâ'nın Hamedanİran'daki kabrinin iç kısmı

Bu konudaki görüşleri Aristoteles ve Fârâbî'den farklı olan İbn-i Sînâ'ya göre, akıl 5 çeşittir; bilmeleke (ya da 'olası akıl' açık-seçik ve zorunlu olanları bilebilir); he-yulâni akıl (Bilmeyi ve anlamayı sağlar.); kutsi akıl (Aklın en yüksek aşamasıdır ve her insanda bulunmaz.); mustefat akıl (Kendisinde bulunanı, kendisine verilen "makul"lerin suretlerini algılar.); bilfiil akıl ("Makul"leri yani kazanılmış verileri kavrar.). İbn-i Sînâ, akıl konusunda, Eflatun'un idealizmi ile Aristoteles'in deneyciliğini uzlaştırmaya, birleştirici bir akıl görüşü ortaya koymaya çalışmıştır.

Bilimlerin sınıflandırılması[değiştir

Dar&#;lf&#;nun Felsefe Hocası Olarak Babanz&#;de Ahmed Naim

M. C&#;neyt Kaya, Cahid Şenel

Değerlendirme: Ali Tarık Altunç

Bilim ve Sanat Vakfı Medeniyet Araştırmaları Merkezi’nin düzenlediği Tezgâhtakiler toplantı serisinin Mayıs ayındaki konuşmacıları İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü’nden Doç. Dr. M. Cüneyt Kaya ve Yrd. Doç. Dr. Cahid Şenel oldu. Toplantıda Felsefe Makaleleri ve Felsefe Dersleri adıyla Klasik Yayınları tarafından yayımlanan Babanzâde Ahmed Naim’in iki kitabı çerçevesinde Babanzâde’nin Türkiye’de felsefeye yaptığı katkı üzerine konuşuldu.

Toplantı, Babanzâde’nin biyografisine dair Kaya’nın verdiği kısa bilgilerle başladı. Aslen Kürt bir ailenin oğlu olarak yılında Bağdat’ta dünyaya gelen Babanzâde, ilk ve orta öğrenimini aynı yerde tamamladı. Lise eğitimini ise Mekteb-i Sultaniye’de (bugünkü Galatasaray Lisesi) tamamladığı için çok iyi Arapça ve Fransızca bildiğini belirten Kaya, bu iki dile hakimiyetinin felsefe alanında nitelikli eserler vermesinde önemli bir rol oynadığını vurguladı. ’te Mülkiye’yi bitirmesinin ardından Babanzâde Mekteb-i Sultaniye’de Arapça hocalığına başladı. Bir süre Hariciye Nezareti bünyesindeki Tercüme Odası’nda çalıştıktan sonra Maarif Nezareti’ne geçti. Darülfünun’da reform yapmak isteyen Maarif Nazırı Emrullah Bey tarafından Darülfünun’a felsefe hocası olarak atandı. yılları arasında Ruhiyyatve Ahlâk kürsüsü, yılları arasında Metafizik ve Estetik kürsüsü, yılları arasında ise Metafizik kürsüsü müderrisi olarak görev yaptı. ’te yapılan üniversite reformunun ardından da emekliye sevk edilen Babanzâde yılında vefat etti.

O dönemlerde yapılan teliflerin büyük oranda acil ihtiyaçlara göre belirlendiğini aktaran Kaya, Babanzâde’nin de öğrencilerine okutulmak üzere felsefe alanıyla ilgili çeşitli eserler telif ettiğini kaydetti. Fransızca ve Arapçadan yaptığı tercümeler açısından değerlendirildiğinde Babanzâde’nin, alan dışından gelmesine rağmen, felsefe alanında ortaya koyduğu metinlerin dil, üslup ve tercih edilen kaynaklar açısından çok üst düzeyde durduğunu belirten Kaya, benzer başarıyı hadis alanında da elde ettiğini söyledi. Örneğin, Tecrid-i Sarih adlı eseri tercüme ederken, hadis usulü ile ilgili kitabın başına yazdığı önsöz bugün dahi aşılabilmiş değildir.

Babanzâde’nin kaleme aldığı ilk eserin, bilim ve felsefenin sınıflandırılmasına ilişkin İlim ve Hikmet Notları adıyla ’da yayımladığı bir kitapçık olduğunu belirten Kaya, bu metnin yılında Hikmet Dersleri adıyla yayınladığı, psikolojiye dair kapsamlı metninin giriş kısmına tekabül ettiğini ifade etti. Daha önce kaleme aldığı bu metinlerin içeriğini genişletmek ve kullandığı kavramları değiştirmek suretiyle de yılında Felsefe Dersleri başlıklı eserini kaleme almıştır. Bu kitabın sonuna eklediği Fransızca-Osmanlıca sözlükte, Hikmet Dersleri’nde tercüme ettiği kavramları Felsefe Dersleri’nde nasıl değiştirdiğini görmek mümkündür. 

Babanzâde’nin hem telif hem tercüme alanında zirve sayabilecek eserinin İlmü’n-Nefs olduğunu kaydeden Kaya, Babanzâde’nin bu eseri Fransız filozof Émile Picard’ın Felsefenin Unsurları isimli iki ciltlik kitabının psikolojiyle ilgili olan birinci cildinden tercüme ettiği tespitinde bulundu. Bu tercümeyi önemli kılan şey ise (İsmail Kara’nın da Bir Felsefe Dili Kurmak’ta belirttiği üzere), Fransızca kavramların nasıl tercüme edileceğiyle ilgili Babanzâde’nin kitap boyunca yaptığı uzun açıklamalardır. Bu açıklamalarda hem İbn Sînâ, Seyyid Şerif Cürcânî ve Fahreddin Râzî gibi düşünürlere müracaat etmiş hem de kendi dönemindeki diğer düşünürlerin önerdiği farklı karşılıkları tartışmaya açmıştır.

Kaya’nın ardından söz alan Şenel, Fransızcadan tercüme yapmanın o dönemde yaşayan pek çok entelektüelin takip ettiği bir yol olduğunun ve bu tercümeler yapılırken belirli bir siyasetin takip edildiğinin özellikle altını çizdi. Şenel’e göre Babanzâde, dönemin Türkçü, Batıcı ve İslamcı yaklaşımları içinde İslamcı çizgide duran bir düşünürdür. Bunun izlerini; dilin kullanımında gösterdiği hassasiyette, kavram tercihlerinde, oldukça ağdalı ve ağır Arapça ifadeleri tercih ederek onları canlı tutma çabasında ve milliyetçilik aleyhtarı eserler kaleme almasında görmek mümkündür. Felsefe alanında tercüme yaparken özellikle Bilim Devrimi sonrası Avrupa’da ortaya çıkan pozitivizm akımı karşısında duran isimleri tercih etmiş olması da Babanzâde’nin takip ettiği çizgiyi göstermektedir.

Şenel, Babanzâde’nin tercüme ettiği makaleleri içerikleri ve makalelerde kullanılan kavramların tercümeleri açısından değerlendirerek konuşmasını sürdürdü. Örneğin, “Felsefenin Yeni Birkaç Tarifi” adıyla Janet’ten tercüme ettiği makalede yapılan felsefe tanımına bakıldığında, pozitivizme karşı açık bir tavır takınıldığı görülebilir. “Felsefede Kriter” başlığıyla tercüme ettiği makalede ise, “Pozitif bilimlerde uygulanan deney ve hesap yöntemleri felsefede de uygulanabilir mi?” sorusuna cevap arandığını aktaran Şenel, bu soruya her ne kadar olumsuz bir yanıt verilmiş olsa da, bilginin elde edilmesi noktasında felsefenin sağladığı imkânlar üzerinde durulduğunu belirtti.

Çevrilen makalelerde kullanılan kavramların Türkçe karşılıkları konusunda Babanzâde’nin kendi dönemindeki diğer çevirileri de dikkate alarak tek tek eleştirdiğini çeşitli örnekler üzerinden açıklayan Şenel, ardından sözü tekrar Kaya’ya bıraktı. Kaya, Babanzâde’nin çevirilerinde özellikle Janet’nin merkezde durduğunu ifade etti. Babanzâde’nin bu düşünürü tercih etme sebebinin, Janet’nin pozitivizm ve materyalizm karşısında felsefenin hâlâ bir işlevi bulunduğunu, felsefenin dini inançlarla uyuşabileceğini vurgulaması ve bunu yaparken de savunmacı bir dil kullanmaması olduğunu belirtti. Tüm bu makalelerde, bilimin açıklayamadığı bir gerçeklik alanının her zaman varlığını sürdürdüğünün ve bu nedenle felsefenin anlamlı bir etkinlik olarak savunulduğuna dikkat çekti.

Son olarak Kaya, Babanzâde’nin, kadim dönemden günümüze felsefenin iki temel konusundan birinin ‘Allah’ diğerininse ‘insan’ olduğu şeklindeki görüşü üzerine birkaç kısa değerlendirmede bulundu. Allah’la kıyaslandığında insan nefsiyle ilgili daha yakın bir bilgiye sahip olduğumuzu düşünen Babanzâde’nin işe psikolojiden başladığını belirten Kaya, bu nedenle bilinenden bilinmeyene doğru gidecek şekilde kitabını bir psikoloji kitabı olarak kurguladığını ifade ederek sözlerini noktaladı.

kaynağı değiştir]

İbn-i Sina'nın yılında yapılmış bir tasviri

İbn-i Sînâ, ilk olarak yılında tehlikeli bir hastalıktan kurtardığı Emir'in yanında çalışmaya başladı. Bu hizmetinin karşılığında aldığı en önemli ödül Samanilerin resmi kütüphanesinden dilediğince yararlanmak oldu. Kütüphanede kısa süre sonra meydana gelen yangında düşmanları onu bilerek kundaklama yapmakla suçladı.

22 yaşında babasını kaybetti. yılının Aralık ayında Samani Hanedanı sona erdi. İbn-i Sînâ, Gazneli Mahmud'un teklifini geri çevirdi ve batıya, Ürgenç'e gitti. Buradaki vezir, bilim dostuydu ve ona küçük de olsa bir maaş bağladı. Yetenekleri için kullanma sahası arayan İbn-i Sînâ, Merv'den Nişabur'a ve Horasan sınırlarına kadar bölgeyi adım adım dolaştı. Kendisi de şair ve bilim insanı olan ve İbn-i Sînâ'ya sığınak sağlayan hükümdar Kâbus, bu sırada çıkan ayaklanmada öldü. İbn-i Sînâ'nın kendisi de şiddetli bir hastalığa yakalanmıştı. Sonunda Hazar Denizi kıyısındaki Gürgan'da eski bir arkadaşına rastladı. Onun yanına yerleşti ve bu kentte mantık ve astronomi dersleri vermeye başladı. Kanun kitabının başlangıcı da bu döneme rastlar.

Daha sonra Rey ve Kazvin'de çalıştı. Yeni eserler yazmaya da devam etti. İsfahan valisinin yanına yerleşti. Bunu öğrenen Hamedan emîri İbn-i Sînâ'yı yakalattı ve hapsetti. Savaş sona erdikten sonra Hamedan emîrinin yanında çalıştı. Kısa süre sonra İbn-i Sînâ; kardeşi, iyi bir öğrencisi ve iki köleyle kılık değiştirip şehirden kaçtı ve korku dolu bir yolculuktan sonra çok iyi karşılandıkları İsfahan'a ulaştı.

Sonraki yılları ve ölümü[değiştir

nest...

59042 59043 59044 59045 59046