Büyük Ünlü Uyumuna Aykırı Sözcük

Türkçe'de sözcüklerde genel olarak, kalın ünlülerden sonra kalın, ince ünlülerden sonra ince ünlü gelir. Türkçe'yi başka dillerden ayıran bu temel özelliğe büyük ünlü uyumu denir. Kalınlık-incelik uyumu da denir.  (Çocuklar, çiçekler, güzel). Bu durum, kelimenin Türkçe olup olmadığını bize gösterir.

Bu kurala göre Türkçe bir kelimenin ünlülerinin tamamı ya kalın ya da ince olmalıdır.
 
sevilmek, ince, denizden, kelebekler, göstermelik;
satılık, kalın, oyun, uçurtma, aşağı, sorular

Bazı kelimeler Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymayabilir:
Zamanla ses değişikliğine uğramış bazı sözcüklerde bu kurala aykırılık olabilir. Ana bu kelimeler Türkçe sayılır : kardeş (kardaş, karındaş), elma (alma), hangi (hangı, kangı), anne (ana), şişman (şışman),) inanmak (ınanmak,)dahi, hani (kanı-dakı), elma (alma)

Tek heceli kelimelerde bu kural aranmaz.
Birleşik kelimelerde aranmaz. Kelimeler birleşikken uymaz, ayrı ayrı incelendiğinde uyarsa bu tür kelimeler Türkçe'nin yapısına uygundur. Hanımelihanım + eli

Kök veya gövde halindeyken büyük ünlü uyumuna uyduğu halde –yor, ki, -ken, -leyin, -imtırak, -taş -gil eklerini aldığında kurala uymayan kelimelerde özel durumdadır.

-yor     :geliyorum, üzülüyorum, siliyorum…
-ken     : alırken, koşarken, bakarken
-leyin     : sabahleyin, akşamleyin
-(İ)mtırak : yeşilimtırak, mavimtırak, ekşimtırak
-ki     : onunki, yukarıdaki, akşamki
-taş    : meslektaş, ülküdaş
-gil    : halamgil, dayımgil, baklagiller
 
Ancak, bu eklerle yapılan bütün kelimeler büyük ünlü uyumuna aykırıdır denemez. Öyleyse bu eklerin ünlülerinin her zaman aynı özellikte (kalın veya ince) olduğunu, bu yüzden bazı kelimelerde uyuma girmediklerini söyleyebiliriz:
 
öğleyin, gelirken, sarımtırak, seninki, arkadaş, eniştemgil

NOT: Bazı yabancı kelimeler tesadüfen uyuma uyabilir. Bunun Türkçe olup olmadığını diğer kurallara bakarak karar vereceğiz.  (Cennet : Türkçe'de kel. –c- harfi ile başlamaz)

Yukarıda belirtilen durumlar dışında, bir sözcük büyük ünlü uyumuna aykırı yapıda ise, o sözcük yabancı kökenlidir. Dünya, otomobil, kitap Bu kelimeler yabancı kökenli olduğundan b.ünlü uyumuna uymazlar.

 
Bazı yabancı kelimeler bu kurala uydurulmuştur.
 
divar→duvar, kalib→kalıp, brillante→pırlanta, suret→surat