üleştirme sayıları ne demek / SORUSU ВОПРОС. (чему) Nereye (куда) (что-в.п.) (чему) (кого-в.п.) (чему) - PDF Free Download

Üleştirme Sayıları Ne Demek

üleştirme sayıları ne demek

^]—inceltme ve uzatma

imi

и

изафет—ad tamlaması, ad takımı,

isim takımı, iyelik gurubu, izafi

terkip изафетнаяцепь—zincirleme ad

tamlaması изъявительноенаклонение—

bildirme kip(ler)i, haber kipi именительныйпадежсм. основ­ной

именная группа—ad öbeği именное предложение - ad

tümcesi именное сказуемое—ad yüklemi,

isim predikatı имя действия (-dik/ -acak) — (-

dığı/-acağı yapılı) belirtme

ortaç(lar)ı; adlaşmış ortaç имя женского (мужского) рода —

dişil (erit) ad

имя собственное—özel ad, ö. isim инверсия — devrik tümce,

devriklerne инструментальный падеж(ile) —

araçlık hali, instrumental hali интенсив—pekiştirme интонация—titremleme, tonlama,

perdeleme инфинитив—-eylemlik, mastar,

isim — fiil исходный падеж — çıkma

durumu, -den hali

к

категория—kategori качественное прилагательное —

niteleme önadı, n. sıfatı

качественный изафет-—eksiz ad tamlaması, sıfat tamlaması, s. takımı, takısız tamlama, üçüncü türlü ad takımı

квалитатв—[belirtme adlı lakım]

квантитатив—[ sayma adlı takım]

классификации гласных (соглас­ных) — vokallerin (konso­nantların) sınıflandırılması

количественное наречие, 4 — nicelik zarfı, azlık-çokluk zarfı

количественное числительное — asıl sayı, asıl sayı adı/sıfatı

комбинация аффиксов множеств. числа и принадлежности — [çoğul ve iyelik eklerinin bir arada bulunması]

конструкция обладания, 3 — [iyelik tümcesi]

конструкция умения, 14— [beceri kalıbı]

корень—kök

косвенная речь — araçlı söz

косвенное дополнение — dolaylı tümleç, yardımcı tümleç. ikinci nesne

л

литературный язык— edebi dil,

yazın (edebiyat) dili лицо—kişi личный аффикс (первой [второй]

группы), 2, 4, 5. 7 —(birinci/

ikinci tipteki) kişi eki логическое подлежащее—emece

özne, mantıki fail, örtülü özne

m

междометие—ünlem, nida местный падеж, 2 — kalma

durumu, lokatif, -de hali местоимение—adıl, zamir

местонахождениепредмета, 2 —

[nesnenin bulunduğu yer] множественное числительное, 13

—toplama sayısı множественное число, 1 —çoğul,

çokluk морфология —biçimbilim, şekil

bilgisi, morfoloji

h

наклонение—kıp, sı(y)ga

наличие предмета, 2—[nesnenin varlığı]

наречие, 10—belirteç, zarf

нарицательное имя—tur adı, cins ismi, ortak ısım

нестояще-будущее время, 10 — geniş zaman

настоящее время — şimdiki zaman, hal

настоящее первое время—(-yor) şimdiki zaman

начальная буква—öncül harf

негубной гласный—düz ünlü

неологизм—yeni söz, y kelime, neologısm

неопределенное местоимение — belgisiz adıl, b zamir, b önad

неопределенный артикль(bir), 1— belirsiz tanımlık

неоформленный винительный па­деж, 6 — belirsiz yükleme durumu, belirtisiz yapma halı

неоформленный родительный па­деж—eksiz genitif, belirtisiz tamlama

непереходный глагол—geçişsiz eylem

неполное предложение. 3 — kesik tümce, eksiltili tümce

нереальный случай условного пери­ода—olanaksız koşul, о şart

небное притяжение—büyük ünlü uyumu, kalınlık-incelik uyumu

небныйгласныйсм гласный пе­реднего ряда

небо—damak

нулевая падежная форма, 2 — yalın hal, y. durum

нулевой показатель (аффикс) — sıfır ek

о

обозначение целых часов — [tam saat belirtme yöntemi]

оборот—cümlecik, deyim

обстоятельство — belirteç, zarf, belirteç öbeği

обстоятельство времени—zaman zarfı

обстоятельство образа действии— durum zarfı

объект—nesne, belirtili nesne

оглушение — ötümsüzleşme, sertleşme

огубление—yuvarlaklaşma

озвончение, 2 — ötümlüleşme, tonlaşma, sedalılaşma, yumu­şama

омоним — eşseslı

определение — tamlayan, tam­layıcı, belirten, ulak, sıfat

определение времени в часах и минутах

—[saatlı dakikalı zaman belirtme yöntemi]

определенныйимперфект(-уоr­du) — şimdiki zamanın hikayesi, geçmişte şimdikilik, şimdiki zaman kipiyle yapılan hikaye bileşik zamanı

определительнаягруппа—belirtme grupu, tamlama grupu, ad öbeği

определительное предложение— sıfatlık tümce

определительный оборот —

[(bileşik) belirtme öbeği] определяемое — belirtilen,

tamlanan

орфография—yazım, imlâ основа (глагола, имени), 5 —

gövde (eylem g sı, ad g sı) основной падеж, 2—yalın hal отглагольное имя—eylemden ad отглагольное прилагательное—

eylem onadı, fiil sıfatı открытый слог—açık seslem, a

hece относительный изафет — ilgi

takımı, belirtisiz ad tamlaması,

ikinci turlu ad takımı отрицание—olumsuzluk отрицательная основа, 5 —

olumsuz temel отрицательная форма—olumsuz

biçim, olumsuzluk şekli, -(n)ın

olumsuzu отрицательно-вопросительная

форма—olumsuz soru biçimi отрицательное слово (değil) —

değil sözcüğü отрицательный аффикс —

olumsuzluk eki

оформленный винительный па­деж, 6—belirli (belirtili) yük­leme halı

п

падеж—-durum, hal

падеине гласного среднего слога — orta hece vokalinin düş­mesi

падение узкого гласного — dar unlunun düşmesi

палатализация—damaksıllaşma, unsuz yumuşaması

пауза—durak, durgu, duruş

первое лицо — birinci kişi, b.

şahıs первое лицо единственного числа

— birinci tekil (teklik) kişi первое лицо множественного чис­ ла—birinci çoğul (çokluk) kişi

передненебный согласный—ön damak ünsüzü

переходный глагол — geçişli eylem

письменный язык—yazı dili

побудительный залог, 13 — ettirgen çatı

повелительное наклонение, 5, 7 — emir (buyurum) kipi

повелительно-желательное накло­нение, 8—[istek -buyurum kipi]

повествовательное предложение

— bildirme tümcesi, söylem cümlesi, ifade cümlesi

подлежащее, 2 — özne, fail подчинение(gramatikal)—uyrum,

uyrukluk положительная основа (глагола)

— olumlu eylem, müspet fiil понудительная залог см побуди-

тельный

порядковое числительное, 4—sıra

sayısı послелог, 6 — ilgeç, takı, edat,

sontakı

послелог-имя см служебное превосходная степень, 1, 6 — en

üstünlük derecesi предложение — tümce, cümle,

önerme придаточное дополнительное

предложение смдополнитель-

ное придаточное определительное

предложение см определи-

тельное

придаточное предложение— yan

tümce, bağımlı tümce

придаточное причинноепредложе­ние— [sebeplik tümce]

прилагательное—önad, sıfat

приложение—koşum, koşuntu

принцип— kural, ilke, umde, kaide, prensip

принципнебного притяжения см. небное

принцип губного притяжениясм, губное

присоединительная частица —da bağlacı

притяжательное местоимение — iyelik adılı, iyelik zamiri

притяжательный аффикс см. аф­фикс принадлежности

притяжательный изафет, 3— belirtili ad tamlaması, iyelik takımı

причастие—ortaç, önad — eylem, sıfat — fiil, partisip

причастие настоящего-прошедше­го времени (-an), 10(-an) ortacı

причастный оборот — ortaçlı cümlecik

простое нераспространенное пред­ложение, 2—[iki öğeli yalın tümce]

производное имя, слово—türemiş ad, sözcük

простое предложение —yalın tümce, yalınç tümce, basit cümle

простое распространенное предложе­ние, 2 —[çok öğeli yalın tümce]

прошедшее время — geçmiş zaman, mazi

прошедшее время недостаточного глагола (i-), 8 ekeylemin belirli geçmiş zamanı

прошедшее время повелительно­го наклонения —(-sindi) bileşik buyurum kipi, emir kipinin hikayesi

прошедшеекатегорическое время (-dı), 7—belirli geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman, görgü geçmişi, süreksiz geçmiş, -dı'lı geçmiş

прошедшее результативное время (-mış[tır]), 13—sürekli geçmiş

прошедшее субъективное время (-mış), 13 — belirsiz geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman

прямая речь, 12—araçsız söz

прямое дополнение—nesne, düz tümleç

прямой порядок слов -— kurallı tümce

P

развернутое обстоятельство цели (-mak için)—[amaçlı k öbek]

разговорная речь—konuşulan dil

разделительное числительное, 13 — üleştirme sayısı, dağıtma sayısı, üleştirme önadı

распространенный инфинитив— uzun mastar

реальный случай условного пери­ода—olanaklı şart

редупликациясм, удвоение

род—cins

родительный падеж, 3 tamlayan durumu, iyelik halt, -in hali, genitif

c

семантика—anlam bilgisi сингармонизм см. гармония глас­ных

синоним—eşanlamlı

синтаксис — sözdizimi, tümce bilgisi, sentaks

синтаксическая конструкция— dizimleme kuruluşu

сказуемое, 2—yüklem, predikat, haber

склонение—çekim, tasrif

склоняться-—çekimlenmek

словесное ударение — sözcük vurgusu

слово—sözcük, kelime

словоизменительный аффикс — çekim eki, bükün eki, işletme eki

словообразовательный аффикс, 5 —yapım eki, türetme eki

слог, l —seslem, hece

сложная изафетная группа — [karma ad tamlaması]

сложная определительная группа —{karma belirtme grupu]

сложное время—bileşik zaman

сложное имя, 5 — bileşik ad

сложное определение —[bileşik tamlayасı]

сложное предложение—bileşik tümce

сложный глагол — bileşik eylem

служебное имя, 5 — sontakı, artlaç

смягчение согласных, l см. пала­тализация

собственное имя см имя собствен­ное

согласный, 1 — ünsüz, sessiz, konsonant

согласование подлежащего и ска­зуемого (в лице/числе)—özne ile yüklemin (kişi bakımından/ /tekillik-çoğulluk bakı­mından) uygunluğu

соединительное деепричастие (ıp)

—bağlama ulacı соединительный гласный —

yardımcı ünlü, ulama vokali соединительный согласный —

koruma ünsüzü, protez союз—bağlaç спрягаться—çekimlenmek спряжение-—çekim, tasrif сравнительная степень см. сте­пень неравенства степени сравнения, 6, 8 —

karşılaştırma dereceleri степень неравенства, 6 —

üstünlük-eksiklik derecesi,

artıklık derecesi степень равенства, 8 — eşitlik

derecesi стечение гласных, 4 — ünlü

çatılması стечение согласных, 4 -— ünsüz

çatışması страдательность — edilgenlik,

pasiflik страдательный залог, 11 —

edilgen çatı, e. fiil субстантивация, 11 —adlaşma,

isimleşme суффикс — sonek существительное, l —ad, isim,

ad-isim счетное слово, 9—[sayma adı]

т

точка—nokta турецкий язык — Türk dili,

Türkçe, Türkiye Türkçesi тюркские языки — Türk dilleri,

Türk lehçeleri

У

ударение, l, 4—vurgu ударный аффикс, l — vurgulu ek

удвоение—-pekiştirme, ikileşme удвоенный согласный, 4 — ikiz

ünsüz

узкийгласный — dar önlü указательноеместоимение, 2 —

gösterne önadı, işaret isimsisi,

i. zamiri, gösterme adılı уменьшительный аффикс —

küçültme eki усеченный инфинитив — kısa

mastar условное наклонение — şart

(koşul) kipi утвердительное предложение —

olumlu tümce

Ф

флективный язык — bükünlü dil фонема-—ses, fonem фонетика—sesbilgisi, fonetik фонолoгия—sesbilim форма быстроты-—tezlik eylemi форма возможности, 14—-yeterlik eylemi

форма длительности—süreklilik

eylemi форма невозможности, 14 —

yetersizlik eylemi фразовое ударение — tümce

vurgusu

ч

части речи — sözcük türleri,

sözcük çeşitleri частица, 1, 3 — edat, bağlaç числительное, l —-sayı. sayı önadı члены предложения—tümcenin

öğeleri

ш широкий гласный — geniş ünlü

э

этимология — kökenbilim,

etimoloji этимон — köken

я языкознание—dilbilim

Приложение 2

ЛЕКСИЧЕСКИЙ ИНДЕКС

Индекс составлен по гнездовой системе. За основу гнез­да принимается имя существительное или глагол. Устойчи­вые словосочетания и идиомы даются чаще (хотя и не все­гда) на первое слово словосочетания. Большая часть произ­водных слов дана в гнезде корневого слова. Некоторые со­кращения;

c. — список географических названий (14 урок, с. 360) или

учебных терминов (11 урок, с. 284)

d. — deyimler {устойчивые словосочетания, идиомы)

n. — not (слово разъясняется в примечаниях к словарю

данного урока)

t. — türemiş sözcükler (производные слова (раздел сло­варя урока)) у. - - yeni anlamlar (новые значения слов (раздел словаря

урока))

Цифры при слове указывают: первая — урок, в котором вводится слово, вторая — порядковый номер слова в слова­ре урока.

Звездочкой (*) обозначены слова, приводимые в слова­рях уроков в скобках (синонимы более употребительных стер­жневых слов).

а

abide* 6, 43

abla l, 2

acaba 4, 33

acele 6, 38 aceleyle a. etmek

acı 8, 17

acıkmak 9, 62

aç 13, 3 açlık

açık 4, l

açıklamak 13, l t. açmak 6, 22 ad 1, 17 ada 14, 11 adam 1, 18

iş adamı 6, 5 d.

adam sen de 9, 7 d. adeta 14, 30 adres l, 20 aferin 8, 75

affetmek:

affedersiniz 7, 7 d. ağa 8, 35

ağabey ağaç 10, 67 ağız 13, 48 ağlamak 14, 2

ağlatmak ağrı 12, 23

ağrımak ağustos 10, 11

ahbap 2, 29 aile 1, 21 ak 3, 45 akademi 6, 66

Bilimler Akademisi akarsu 14, 7 I. Akdeniz 10, 72 akıl 12, 17 akmak 14. 46 akraba 8, 59 aksi 9, 48

a gibi akşam 5, 43

bu a.

a. ları âlâ 14, 67

pek â. alan 12, 63

hava a. ı alçak 4, 5 alet 13, 32 alıcı 13, 56 alıştırma 11, c. Allah 10, 47

A. a ısmarladık 3, almak 6, 29 alt 5, 29 altı 3, 56 altmış 4, 58 ama l, 8 amaç 12, 22

bu a. la aman 11, 67 ambar l, 35 amca 8, 50 amele 1, 22 amma* l, 8 ana 1, 10

a. baba

Anadolu l 4, c. 4 anayasa 10, 26 anayurt 10, 2

ancak 5, 73 anık 5, 69 anıt 6, 43

a. kabir Ankara 14, c. anlamak 7, 19 anlatmak 7, 32 anne 1. 10

anneanne 8, 10 d. apartıman 8, 29 ara 1, 11

a. verelim 9, 2 t, araba l. l araç 14, 31 aralık 10, 14 aramak 11, 7 arasıra 1, 13 arka 5, 30 arkadaş 4, 23 armağan 10, 39

a. etmek armut 13, 45 arpa 13, 39 arslan=aslan art 5, 30 artık 5, 24 artmak 14, 42 asıl 11, 43

asılsız asır 13, 35

asri

asker 3, 37 asla 11, 52 aslan 1, 3

a. ım

asmak 12, 33 Asya 14, c. 2 aşağı 10, 53

a. yukarı aşk 10, 2 t aşmak 14, 17 at 12, 2

ata 6, 77

atelye, atölye 8, 9

av 9. 23

avcı

avlu 52, 65 Avrupa 14, c. 3 ay 6, 6

ayın kaçı? 6, 3 d.

ayın kaçında? ayak 7, 55

a. a kalkmak ayakkabı 10, 77 aydın 3, 26

aydınlık

aydınlatmak 10, 4 t. ayıp 12, 62 ayırmak 11, 47

ayrılmak aynı, ayni 10, 29 ayrı 10, 74

a. a az 4, 53

az çok

az kaldı... 13, 9 d. Azerbaycan 14, c. 13

b

baba l, 9 bağ 13, 29

bağcılık

bağlamak 14, 71 bahar 10, 18

ilkb. (ilkyaz)

sonb,

bahçe 4, 48 bakmak 5, 2

bakalım 7, 3 d. bale 12, 70 balık 9, 25

b. avı

b. tutmak

Balkan 14, c. 5 banyo 12, 42 bardak 9, 6 bari 12, 27 basit 7, 67 baş 5, 37

grupbaşı

baştan başa 9, 6 d. başarı 8, 19

b. göstermek

b. (lar) dilemek

b. lı

başka 4, 36 başlamak 5, 3 başlıca 11, 5 t. başüstüne 8, 13 d. batı 11, 32 batmak 10, 58 bavul 14. 73 bay 2, 46 bayan 2, 47

b. lar, baylar bayram 10, 20

b. etmek, yapmak

b. ınızı kutlarım bazan, bazen 10, 5 t, bazı 5, 61 beğeni* 12, 74 beğenmek 9, 75 bekâr 8, 43 beklemek 5, 4 belki 8, 71 belli 11, 60 ben l, 41 benzemek 14, 34

neye benzer? beraber l, 46

bununla b. 13, 1 d. beş 4, 57 belik* 6, 30 bey 2, 48 beyim

beyaz 2, 25 beyhude* 10, 7 t. bıçak 13, 59 bırakmak 11, 2 biçim 14. 29

ne b. ?

bilâkis 14, 59 bildiri 8, 4 t. bildirmek 7, 79 bile 8. 68 bilet 14, 63 bilgi 11, 60 bilhassa 9, 28 bilim 6, 65

dilb.

bilmek 6, 25 bin l, 44 bina 1, 23 binaenaleyh 13, 36 binmek 7, 44 biografi 11, 17 bir 1, 16

b daha 7, 2 d.

b. de 4, 10 d

b. gün 6, 6 d.

b. şey değil 7, 8 d.

b. şey yok 4, 5 d.

b. şeyim yok 4, 7 d.

b. yere (yerde, yerden, zaman, şey, kimse) 6, n. birader 8. 42

biraderzade biraz 3, 55

b. sonra 9. 7 d.

b. önce 9, 8 d. birçok 4, 54 birdenbire 12, 19 birkaç 4, 51 birleşmek 14, 4 t. birlik 6, 40

b. te

bitirmek 6, 24 bitişik 4, 29 bitki 13, 37 bitmek 5, 5 biz 3, 11 boğaz 12, 76

İstanbul boğazı Boğaziçi 12, 76 bol 8, 69

b. b. boş 5, 27

b. ver 11, 7 d. boşuna 10, 7 t. boy 7, 71

kısa (uzun) boylu bölge 11, 37 börek 13, 69 böyle 6, 70

bundan b. bu 2, l

bu arada 6, 4 d.

bu gibi 8, 9 d.

bu kadar

bu kadar mı? 8, 6 d. buçuk 9, 18 buğday 13, 38 bugün 4, 31

b. ne 7, 4 d.

bugünkü 9, 6 t. Bulgaristan 14, c. 8 bulmak 7, 66

(bir şeyi) güzel b. bulunmak 5, 47 bulut 10, 64

kara bulut bulvar 6, 76 bunlar 3, 13 burada 3, l buralı 7, 3 t burası 3, 2 burs 12, 80 burun 14, 15 buz 10, 78

bütün 3, 21

b. bunlar büyük 3, 29

b. anne 8, l0 d. b. baba 8, 11 d. büyümek 11, 28

c

cadde 5, 53 caket 12, 50 cam 4, 11 cami 12, 64 can 11, 26

candan dost

canım

canını vermek ceket=caket cenup* 11, 29 cep 4, 37 cephe 11, 24 cetvel 4, 65 cevap* 6, 15

c. vermek ret c. ı 14, 58

ciddi 7, 74 cigara 9, 69 cihet* 14, 10 coğrafya 14, 7

doğal c.

coğrafi cuma 7, ! l cumartesi 7, 12 cumhuriyet 11, 32

Türkiye C. i cumhurluk cümle 7, 2

Ç

çabuk 7, 15 ç- (ol)

çağırmak 11, 21

askere ç.

çağrılı

çalışkan 5, 64 çalışmak 5, 6

ders(e) ç.

çalıştırma 11, c. çalmak 7, 49 çamaşır 12, 43

ç. yıkamak Çanakkale 14, c. 20 çanta 4, 10 çare 9, 67

başka ç. yok çarşamba 7, 9 çarşı 11, 63

kapalı ç. çatal 13, 60 çavuş 4, 44

ahbap ç. lar çay 9, 5 çayır 13, 22 çekmek 9, 11

(birinin) dikkatini

Ç

çerez 13, 63

çeşit 9, 2

bir ç.

bu ç.

ne ç. ?

her ç. (mal) çetin 11, 46 çeviri 7, 56 çevirmek 7, 56; 14, 11 t.

çevirmen çeyrek 9, 19 çıkarmak 8, 26 çıkışlı 11, 52 çıkmak 5, 7 çiçek 10, 37

ç. ler açmak

çift 13, 12 çiftlik

çiftçilik çiftçi 8, 54 çilingir 8, 21 çizmek 14, 35

altını ç.

çizgi

çoban 13, 23 çocuk 4, 24 çok 4, 52

çoğu vakit 11, 6 t. çokluk 11, 6 t. çoktan 9, 3 t. çorap 12, 52 çorba 13, 71

ç. içmek çünkü 8, 38

d

dağ 8, 13 dağıtmak 13, 10 daha 2, 19

bir daha 7, 2 d. dahil 11, 80

(o) dahil

dahilinde daima 1, 47 dair 14, 70 daire 1, 24 dakika 9, 17 dar l, 6 dargın 13, 6t. darılmak 12, 5 davet 9, 29

d. etmek

d. li

dayı 8, 48 defa 7, 4

bu d.

çok d. 10, 7 d.

defter 2, 6 değer 10, 38

d. li

değil mi 4, 1d. değişmek 10, 59 delikanlı 7, 70 demek 6, 27

ne d. ? demin 1, 48 demir l, 29 demiryol(u) 8, 2 t. deniz l 0, 72

d. e girmek

Akdeniz

Karad.

Adalar d. i 14. c. 11

Beyaz d. 14, c. 26

Marmara d. i 14, c. 19 derece 7, 75

son d. dergi 12, 54 derhal 9. 49 derin 10, 56

d. mi d. 10. 9 d. derken 11. 79 ders 1, 25 dersane 1 26 devam 5, 76

d. etmek devinim 11, 25 devinmek devlet 10, 24 devrim 10, 22

Ekim-Kasımd. i dış 10, 40

dışında

dışarı

dışarıda diğer* 4, 36 Dicle 14, c. 23 dikkat 8, 44

d. etmek d. li

dil l, 27

Türk d. i

dilbilim 6, 76 dilek l0, 36 dilemek 8, 18 dilmaç 7, 56 dinlemek 6, 26 dinlenmek 5, 8

dinlenme dip 14, 54

yerin dibine geçmek disiplin 5, 68

d. li

diş 12, 45 dişi 4, 68

d. aslan doğa 10, 6 t. doğal* 4, 38 doğmak 8, 63 doğru 5, 25

doğrusu 9, l t.

daha doğrusu 5, 25 doğrultu 14, 10 doğu 11, 31

Uzak D. doksan 4, 61 doktor 8, 73 dokuz 3, 59 dolap 5, 28

buz d. ı 12; 3d. dolaşmak 9, 60 doldarmak 13, 9 t. dolmak 12, 78 dolup boşalmak 12, 8 d.

dolu 12, 78 don 12, 28

kısa d. dost 2, 30

doymak 13, l doyurmak (13, 1) dökmek 14, 49 dökülmek (l4, 49) dönmek 5, 9 dönüş 14, 10 t. dört 4, 56 döşeme 4, 12 dram 9, 7

duraksamak 13, 3t. durmadan 6. 53 durmak 5, 10 durum 11, 16 duvar 2, 20 duymak 9, 30 dükkân 4, 40 dünya 6, 63

Eski D. 14, c. l düşmek 9, 53

hasta d. düşünce 14, l düz 14, 26 düzlük düzeltmek 7, 64

e

efendi 2, 49

beye.

e. m?

e. m eğitim 8, 39

e. li

eğitmek eğlenmek 12, 58

eğlence eğri 5; 26 ehemmiyet* 10, 21

e. li

ekim 10, 13 ekmek 1 12, 60 ekmekli 13, 24

eksik 11, 41

eksiklik el 1, 28

elinden geleni yapmak 10, 3 d.

elinin emeğiyle yaşamak 11, l d. elbet(te)7, 47 elbise 9, 44 elektrik 6, 16 elli l, 50 elma 1. 33 elverişli 10, 68 elvermek 13, 50 emek 10, 27

e. çi

emekli

e. ye ayrılmak emir 12, 6

emretmek

emredersiniz en 1, 32

en çok 8, 12 d. endüstri 11, 38 enstitü 3, 19 enteresan 3, 16 epey{ce) 11, 70 er l, 34 erimek 10, 55 erinç 11, 56 erkek 2, 12 erken 5, 60 Ermenistan 14, c. 12 ertesi 12, l

harp e. esas 13, 15

e. 1ı

e. en

eser l, 35 eski 3, 15

e. si gibi 13, 4d. eskiden 11, 2t.

esmek 10, 63 eş 8, 23

eş dost eşya 9, 45 et 13, 8

et suyu etkin 12, 73

e. lik

etmek 5, 22 etraf 14, 48

... ın e. ında

e. lı(ca) ev 2, 43 evet 2, 17 evlenmek 8, 36 evli 8, l t. evvelâ 7, 23 ey 7, 36 eylül l0, 12 ezberlemek 11, c.

f

faal* 12, 73

faaliyet fabrika 6, 3 fakat 4, 45 fakir 8, 45 fakülte 3, 20 falan 7, 28 fanila 12, 29 fayda 13, 46

f. lı

f. lanmak fazla 9, 14 fena 2, 35 Fırat 14, c. 22 fırça 12, 46 fırtına 14, 68

f. lı

fiat bk. fiyat fikir 14, l

fikrince filân 7, 28 filim 9, 10 fincan 12, 3 fiyat 12, 11 fotoğraf 8, l futbol 9, 68

g

galiba 6, 68 gar 14, 65

hava garı garp 11, 32 garson 13, 63 gaz 12, 37 gazete 3, 35 gece 6, 31

g. leri

bu g.

iyi g. ler

g. gündüz 10, 10 d. geç 6, 73

g. kalmak geçenlerde 12, 3 t. geçinmek 11, 45 geçirmek 6, 23

vakit g. geçmek 7, 34

sınıfı g.

geçmiş olsun gelecek 9, 73 gelişmek 13, 16 gelmek 5, 11 gemi 14, 3 genç 4, 25

g. adam

g. kız gene 6, 45 genel 12, 71 genellikle 9, 27 geniş 4, 6

gerçek 10, 48

g.ten

gerçi 11,44 gerek 5, l

g-lı

g.i gibi 11, 3 d.

neme g. 14, 8 d.

g.hkll,8 gereksinim 12,61 geri 9, 13

g. dönmek

g. kalmak

g. vermek getirmek 6,21 gezi 14,50

g. yapmak gezimi gezmek 9,70 girinti 14, 5 t.

g.li çıkılıntı girmek 5,12 gişe 14,66 gitar 9, 78 gitmek 5, 13 giymek 9,40 gök 10,41

gökyüzü göl 10,41 gömlek 12, 51

kısa koflu g.

don g.

göndermek 11,5i gönül 14, 69 görgü 5,48

g.lü

görmek 6,19 görünüş 14, 6 t. göstermek 7, 16

yardım g. götürmek 6, 20 göz 7,63

g.den geçirmek

İkig.üml3, lOd. gramer 5,74 grup 3, 30 güç 5,75

ona g. geliyor güç II 10,33

g.lü

güle güle 3, 2 d. gülmek 9,32 gümrük 14,75 gün 4, 31

g. aydın

bir g. 6, 6 d.

önceki g.8, 15 d.

tatil g.ü 9, 20

öbür g. 9, 2 d.

ertesi g. 12, l

bu g.lerde 12,6d. gündüz 6,72

g.len

güneş 8,60 güney l i, 29 gür 10,49 Gürcüstan 14.c. İl gürüitü 8, 27

g. çıkarmak

g.lü

güz 10,İS güzel 3, 24

g.lik sağlık 4,4 d.

h

ha 7,77 haber 11, И

son b.ler hadi 11, 9 hadise 12, 14 hafta 7. 5

gelecek h. 9, 73 hak 11, 78

hakkınız var

haklı

hakikat* 10,48 hal 11, 17

herh.de

oh.de

h. tercümesi

çokh.lerde 13,2 d. hala 8, 48 hâlâ 9,47 halbuki 12, 5 t. halen 5, 56 halk 8,55

ev h.ı

hamal 14, 78 hangi 3, 25 hanım 2,50

h.efendi

küçük h. hani 10,45 hararet* 10,60 hareket 11,25

h. etmek hariç 14,76 harita, harta 2,42 harp* 11,22

Büyük Anayurt h.i hasta 4, 34

h. olmak 8, 3 t. hatır H, 20

h.ı için

h.lamak hatta 7, 37 hava 4,18 havuz 5,55 hay:h.h. 13,51 hayat 11,18 haydi 11,9 hay ir 2, 18

hayır II: h.lar* 4, 4 d. hayvan 9, 4 haziran 10, 9 hazır 8. 16

h. bulunmak h. lık

hediye 10,39

iı. etmek hele 7, 51 hem 5, 67

h. ...h-de hemen 7,52 henüz 8,40 hep 6, 54

h. İmiz

h. birden 11.9 d.

(bana) lı.si bir 13, 3d. her 5, 71

h.gün (sabah, aksaiü, zaman)

h. yere (yerde, yerden, şey) 6, n.

h. şeyden Önce 7, 5 d.

h. hangi (bir) herkes 5,44 hesap 13, 80

h.görmek

h.a almak (katmak) 14,9 d. hey 7,36 heyet 12,67

musiki h.i 12,68 hiç 4,64; 8, 2 t.

h. bir 6, n.

h. değilse (olmazsa) 12,id. hikâye 8,76

uzun h.

hayal h.si 11, 17 hizmet 11,53

h. etmek hoca3, 32 hokka 2,21 hoş 11,57

h. geldiniz

h. bulduk

h.uma gider hoşbeş; h.ten sonra 11,44

hoşlanmak 12, l t. hudut 14,18 husus 12,69

bu h.ta

h.î

hususiyet 14, 8 t. hüküm 14.40

h. sürmek

h. vermek hükümet 6,48

ı

ılık 4,21 Irak 14, c. 15 ırmak 14,33 ısı 10, 60 ısmarlamak 13,77 ısrar 12,9 ı. etmek

i

ibarcl 12,8 iç 5, 31 içmek 8, 8 idare 8. î l

ı. etmek iğri bkz. eğri ihtiyaç* 12,61 ihtiyar 4, 26 iki 2,44

ikidebir(de)ll,6d. iklim 13,42 ikram 9,55

i. etmek ileri 9, 12

i de

i, gitmek

i. l emek İlgi 7,25 ilim 6, 65 diski 12, 15

i. kurmak ilk 7,5ü ilkbahar 10, 18 imkân* 9,35 imtihan* 6, 5 inanmak 10,44 ince 4, 3 inek 13,34 İngilizce 5,58 inkişaf etmek* 13, 16 inkilâp*10,22 inmek 9,41 insan 1.19

kimi ı.lar 10,5 d. Iran 14, c. H in 3,65 İsım* 1,17 İstasyon 14, 77 İstatistik 13. 13

i.ler

istek 11, l O t. istemek 5, 14

ister istemez 14,4 d.

istemez 12, 6 t.

ister ... ister ... 12, 10 d.

istep 14,44 isüdath* 5,69 istikamet* 14, 10 istirahat etmek* 5, S iş 5,51

işine bakmak

iş görmek 7, l d.

işbaş: yapmak 10, 81. işaret 14,80

i. etmek

i. vermek işçi 4, 43

işitmek 10,46 işlek 6, 51 işlemek 6,50 iştah 13,53

i. açmak İşte 4, 17

iştirak etmek* П, 23 itiraz 11,76

i. etmek İye 12,35 iyi 2,36

iyileştirmek 11, 7 t. izah 14,60

i. etmek

izahat izin 11,4

i. vermek

i.li

izlemek 14,24 jimnastik 6,28

k

kabul 9,36

kabulüm

k. etmek kaç 4, 50

k. yılındayız 6, l d.

kaça? 7 gr kaçmak 12,79 kadın 2,13 kâfi* 4,67 Kafkasya 14, c. 10 kâğıt 4,39 kahvaitı 7,42

k. etmek kahve 11,72

sade k. kaide 11, 69 kalabalık 12,12 kaldırmak 11, 66

derse k.

kalem 2, 5 kalın 4,4 kalkmak 5, 15 kalmak 5,16 kalorifer 12, 72 kanun* 10,26

toprak k.u 13, 26 kânun;

İlk k. 10,14'

son k. 10,4 kap 10,77 kapalı 4,2 kapamak 9, 66 kapı 2, 8 kapkacak 12,40 kaplamak 10,77 kar 10,54

kardan adam kara l 3,46 karalü4, 8 karanlık 3,27 karar 11,65

k. vermek kardeş 4,27

kızk.

erkekk. kare 14,12

kilometre k. kan 8,24

koçak. 8,26 karın 13,4

k.ı aç

k. mı doyurmak karışmak 14,47 karyola 9,42 kasaba 8, 58 kasım 6,7 kaşık 13,58 kat 4,47

k. k. 6, 8 d.

iki (üç) k. 11, 9 d. katedral 6,34

katmak 11,23

katılmak kayak 9,59

k. yapmak

k. çı

kaytarmak 14, 58 kebap 13,73 kedi 2,56 kelime* 11, c. keman 9, 77 kenar 14,23

pencere k. ı kendi 5,50 kent 5,38

başk.

k.H7,5t. ker(r)e7,4 kesmek ] 1,64

kısa k. keyif 12,22

k. i yerinde

k.siz kez 7,4 kır 10,70

k.a gitmek kırk 3,54 kırmızı 2,26 kısa 2, 39

sözün k.sı kısım 11,39 kış 10,16

kara k.

yaz k. kışın 10, 16 kıt 13,27 kıyı 12,77 kıymet* 10,38

k.h kız 3,41

kızım kızıl 6,42

K. meydan

Kızılırmak 14, с. 24 kızmak 13,9 kilogram 8,4 kilometre 8,3 kim 2,4

kiminiz var 3, 3 d

kimin nesi 12, 96 kimse 3,43

k.si yok kişi 5,63 kitap 2, 22 kitaplık 3,22 koca 8,25

karı k,

kocaman 8, 28 kokmak 13,52

koku kol 9, 16

dil k.u kolay 5, 70 koltuk î 2, 53 komakWz. koymak komite 6, 61 komşu 4,28 konak 6,49

hüküm et k. ı konfor 12, 55 konser 6, 75 kontrol 11,62

k. altına aîmak konuk 9, 21

k. gitmek konuşmak 5, 17 koridor 2, 9 korkmak 9,33

korkutmak koşmak 6,52 koşul 11,55 koymak 12,57 koyun 13,7 köfte 13, 72 köpek 5,77

köprü 5, 54 körfez 14,37 köşe 12,39

k. başı kötü 3,23 köy 8, 51 köylü 3,36 kullanmak 11,48 kulüp 6, 18 kumaş 11,40 kural 11,69

k. olarak kurmak 10,23 kurşun 4. 13

k. kalem kura 14,41

kurak

kurul 12,67 kurum 13,5 kuş 9,24 kuşku 11,35

k.süz kut 10,19

k.lu

k.lamak kuvvet* 10,33

k.lı kuzey 11,30

K. Anadolu dağlan 14, c. 17 küçük 4. l

k. bey

k, hanım kültür 6, 56 kütüphane* 3,22

I

lâmba 4,42 lâtife 14, 55

1. etmek

l.ci lâyık 10,38

lâzım* 5, l liman 14,64 lira l, 45 lise 1.3 6 liste 13,62

yemek İ. s ı lokanta 3, 6 lokma 13,49 lütfen 7, 27 lüzum* 5, l

m

maalesef?, 73 macun 12,47

diş m.u maç 6, 69 madem(ki) 12,26 mağaza 4,41 mahrum* 13,17 mahsul* 13,26 makale 12,4 makina S, 72

çamaşır m.sı 12,43 maksat* 12,21 mal l, 4 malûm 11,60

m.âl

manzara 14;51 Marmara denizi Î4,c. 19

mart 10,6 masa 1,5 maşallah 14,57 mavi 2,27 mayıs 10, 8 mecbur 14,61

m. i y et

mecmua* 12, 54 meğer 13 (bkz -mış) mektep* 3, 7 mektup 6,30 memleket* 8,56

memnun 5,72 memnuniyet 13.2 t. memnunluk 13,2 t. memur 2, 14 merak?. 25

m.lı

m, etmek merhaba 2, 55 merkez 5,39 mesafe 14, 16 meselâ* 7, 53 mesele* 8, 64 meslek 11,50 meşgul 12, 59

m. etmek meşhur 6, 58 metin H.c metre 8, 2 metro 6,37 mevcut 11, 77 mevki 14,62 mevsim 10, 15 meydan 6, 12

m.a getirmek 14,3 d. meyva 10,73 mezun 11,52 mmtakall,37 mısır 13,40 miktar 13,20 millet 10,31

ne m.ten?

m.lerarası milyar4, 63 milyon 4,62 minare 12,56 misafir* 9,2! misal* 5,66 mobilya 9.43 model 12,48 modern 8,70 muallim* 3, 32 muavin 11,4 t. muayene 14,74

m. elmck

gümrük m.si 14,75 muazzam* 8., 28 muhakkak 12,25 muharebe* 11, 22 muhtaç 13, 18 musiki 12,68 musluk 12,38 mutfak 12, 34 mutlaka 9, 5 i müdür* 3,63 müddet 11,54 müessese 13, 5 mühendis 8, 10

yüksek m. mühim* 10,21 mükâfat* i O, 39 mükemmel 10,30 mümkün 9, 35 münasebel* 12. 15

bu m.Ie

nem.

müracaat etmek 12,30 mürekkep 4,14 müsaade 11,4

m.siyle

m. etmek müsait* 10,68 'müşteri 13, 56 mütehassıs* 13, 6 mütekait* 11, 11 t. mütercim* 7, 56 müze 6, 39

n

nafile* 10, 7 t. nam* l, 17

n.ma 9, l d. nasıl 1,14

n.siniz 4, 8 d. ne l, 49

ne var9 4, 2 d.

ne var ne yok? 4, 3 d.

neniz (neyiniz) var? 4, 6 d.

ne ayındayız? 6, 2 d

ne bileyim 8, 14 d.

ne gıbî? 8, 8 d.

ne kadar (da) 8,5 d.

ne o? 9, 3 d. nebat 13,37 neci 8, 13 neden 11,6

bu n.le

nedense 12, 31 nehir 6,67 nerede l, 50 nereli 7,2 t. neresi 3, 5 netice 11,27

n.ye varmak nevi 9, 2 niçin 8, 57 nihayet 9, 61

en n

nisan 10, 7 nitekim 13.21 niyet 13,30 Noel: N. ağacı 10,2 d. nokta 11,10 not 13,75

n. etmek

n. almak (tutmak)

n. vermek nöbetçi 8, 6 numara 3, 39

(on)n h (oda) nüfus 11. 34

o

o,2,3

o kadar 8, 7 d-

ocak I 10,4 ocakll 12,36

(hava)gaz(ı)o.ı 12, 37

oda 2, 7 oğlan 3, 42 oğul 3,40

o.kim! okul 3,7

ilk o. 7,50 okumak 5, 18 okyanus 14,32 olanak 9, 35 olanaklı 9, 35 olay 12,14 oldukça 4, 8 olgu 12, 14 olmak 7, 14; 8, l y.

olmaz! 11,8 d.

olur biter 14, 5 d.

oluşturmak l û, 76 on 2,45 onlar 3, 13 opera 9,8 orada 3,3 oralı 7, 41.

o. değil orası 3,4

o.nı bilmiyorum 7,6 d.

ordu 10,32 orman l O, 69 orta 7, 13

o.da

ortalama İ 4,2 t. ortalık 10, 3 î.

o ta

otel 6, 64 otobüs 6, 35 oto(mobü) 6,2 oturmak 5, 19

ova 14, 28 alçak o.

oynamak9,15; 14,121 oysa(ki) 12, 5 î. oyun 13, 8 t,

ö

öbür3, 64 ödev 7,60 ödül lO, 39

öğle 7, П öğrenci 3, 31 öğrenmek 7, l

öğrenim 1!,3 t. öğretmen 3, 32 öküz 13,33 ölmek 8,14 ön 5,32 önce 7,23

ilk o. 7,50

her şeyden ö. 7, 5 d. önem 10;21

Ö.li önermek 9, 34

öneri

önümüzdeki 9, 5 t. örnek 5,66 örneğin 7, 53 örtmek 14,43 örtü

sofra örtüsü Öte 6,47

ö.de

öykü 8, 76 Öyie6,70

öyleyse öz 8, 33

Özü=kendisi özel* 12,69 Özellik 14, 8 t.

P

paha 13,79

p.l,

p.lılık paket 14,72

p.lemek palto 9, 38 pamuk 11, 14 pantalon 12,49 para 2,15 paralel 14,13 parça 11,3

bir p. park 6, 57

kültür p.{ı) parti 6, 60 patinaj 9, 71

p. yapmak pazar 7, 6 pazartesi 7, 7 pek 2, 34; 8, 6 y. pekâlâ bkz. âlâ pekı3, 17 pencere 4, 15 perşembe?, î û peynir 13, 64

taze p. 13, 65 pis 2,41 piyano 9, 74

p. çalmak piyes 14, 5 plân 9, 52 posta 11,19

p.ne profesör 5,49

r

radyo 2, 23 raf 12,41 rahat 11,56

r.ı kaçtı 12,79 rahatsız 7,43

r. etmek rasgele 33. 4 t. ras(l)gelmek, rastlamak 9.58 razı 9,3 i

r. olmak

Allah sizden r. olsun refika 8,22 renk 2, 54

ne r.(tedır)? resim l, 37 ret 14,58

ıcddetmek пса 12,7

r. etmek rol 14.6

r oynamak

r e çıkmak roman 6, 13 ruble 2, 16 Rus 3,48 Rusya 3.49 ıÜ7gâr10,62

s

saadet 10,19 saat 4, 46

s. kurmak 10,23 babalı 5,42

bu s.

s. lan

sabun 12,44 saç 7, 72 sade 1,30 sağ 3, 33 sağlık 13,5 t. saha* 12,63 sahi, sahiden 10,48 sahifebk. sayfa

sahil* 12,77 sahip* 12,35 sakınmak 7,65

sakın

salata 13.70 salı 7, 8 salon 2. 10 sanay:l î,38 sandalye 2, 24 sanmak 10, l saray 6, 59 sarı l, 7 satıh 14,21 satınalmakS, 66 satmak 8, 65 satranç 9, 63

s. oynamak savaş П. 22 sayfa 12, 10 saymak 11, 58

sayı

sebep İ l, 6 sebze 13,28 seçkin 12,7 t. seçmek 11,59 sedir 1,38 sekiz 3, 58 seksen 4, 60 selâm 7. 54

s. vermek selâmlamak 12.21. semt 6,55 sen 1,42 sene* 6, 8 sergi 12, 75 serin 1.31 sert l O, 3 servis 14, 79 ses l, 39

yüksek s.le 11, l O d. sevgi 10, 2 t.

yurt s.si

sevinmek 14,53

sevinç sevmek 8, 32 seyahat* 14.50 seyrek 10, 75 seyretmek 9,65

seyirci sıcak 4, 19 sıfır 3,60 sığ 14.38 sıhhat* 13, 5 t. sık 10,66

s.s sıkı 7, 58

s.s. sıkmak 12,24

sıkılmak

içim sıkılıyor

can sıkıntısı sınav 6, 5

s. vermek sınıf 3, 8 sınır 14, 18 sıra 1,12

os.(Iar)dall,2d.

dağ s sı 14, 2 d. sırf 13, 14 sigara 9, 69

s. içmek silâh 10.34 sinema 1,40 sistem 14,25 sivil 3,3 8 siyah 2,28 siz3, 12 ski* 9,59

s. yapmak sofa 12, 32 sofra 13. 55

s. kurmak

s.(yi) toplamak soğuk 4, 20

s. almak İ0,8d. sokak 6, 17

ara s.

kenar s. 14, 23 sol 3,34 son 7, 30 sonra 7, 22 sonuç 11,27

s.a varmak

s.süz

sormak 6, l O sorun 8, 64 sovyet 3, 47 Sovyetler Birliği soy 3,44

soyadı

söylemek 7,59 söz 7,57

s.ün kısası

ata(lar)s.ü 10,4 d. sözcük 11 c. spor 6, l

s. yapmak stad, stadyom 9, 76 su 9, 54

suya düşmek

sulu

su gibi bilir 11,5 d.

et suyu 13, 8 sual* 6, l ] subay 2, 31 sucuk 13, 66 Suriye 14, c. 16 susmak 11,5 suvare12,16 süre 11, 54

bir s. sürmek 13,11

(çift) s. 13,12

öne s. süs 10,35

süslemek süt 11,74

s. liman 14, 7 d.

Ş

şapka 9,39 şarap 13, 74

beyaz (kırmızı) ş. şark 11,31 şart 11,55 şaşmak 9,46 sefil, 12 şehir* 5, 38 şeker И, 73 şekil 14,22

bu ş.de şen 12,18

ş.lik şey 4, 22

ş....

bir ş.

birş. değil?, 8 d. şiddet 10,61

ş.H

şimal* 11,30 şimdi 4,30

ş.lik 14,9 t. şişe 13,76 şöyle 6, 71

ş. böyle 12, 2 d. şu 2, 2 şubat 10,5 şüphe 11, 35

ş.siz

t

tâ 8, 15 tabak 13,57 tabiat 10, 61. tabii 4,38 tablo 3, 9 tahsil* 11,3 t.

t. görmek tahta 2, 33

kara t.

yazı t. s ı takım 13,54

sofra 1.1 13, 55

bir t. takip 14, 24

t. etmek taksi 6, 41 takvim 8, l talebe* 3,31 tam 7,29 tamam 11,49

t.iyle

t.lamak tane 7, 26 tanıdık 13, 71. tanımak 7,68

yakından t. tanışık 13. 7 t. Tanrı 10,47 tarafll, l

her t. ta tarım 11,36 tarih 6,44

t.li

tarla 13,31 taş 9, 3 taşımak l1,42

taşınmak tat 13,47

t.ma doyulmaz

t.h

ağız t.iyle 13,48 tatil 9, 20

t.günü tavan 3, 10 taze 13,65 tebesir4, 16 tebrik etmek 10, 19 tecim 14,9

t.el tecrübe* 5,48

t.li tek 14,39

çorabı 171. i teklif 9,34

t. etmek

t. s izce teknik 8,62 tekrar 7,18

t. etmek

t.lamak telefon 12,20

t. etmek

televizyon 9,64 tembel 5,65 temenni* 10, 36 temiz 2,40

t. hava almak 10, l d.

temmuz ÎO, 10 temrin 11, c. teneffüs?, 61 terbiye 8, 39

(. etmek

t.li

tercih etmek* 11, 75 tercüme* 7, 56

t. etmek

tercüman termometre 10,51 teşekkür ederim 4,9 d. teşkil etmek* 10,76 teşrin*: son t. 6, 7

ilk 1.10,13 teyp 8, 77 teyze 8,47 tıraş 7, 40

t. etmek

t. olmak ticaret )4, 9

ticari tifo 8, 30 tip 9, l tiyatro 6, 14 tok 13,2 ton 8, 5

toplamak 9, 37 toplantı 4, 49 toprak 13,25 Toroslarl4,c. 18 Trakya 14, c.6 tren 11.13 troleybüsö, 36 tuhaf8,52

t.ma gidiyor turist (2,66

tik tutmak 9,9

üstün t. 10, 6 d. tuz 14,45

t.lu

tümce 7, 2 türk 3,50 türkçe 5, 57 Türkiye 3,51 türlü 8, 61

1.1.

bir t.

başka t. tütün 13,41

t. içmek

u

ucuz 13,78 uç 14, 14

kalem ucu

bir ucundan bir ucuna ufak 3,56

u. para

u. tefek (şeyler) 12, 4 d.

uğramak 6,74 uğraşmak 6, 33 uğur 10, 19

u.lu u!uslO, 31

u.lararası

umumî* 12, 71

u. harp

umumiyetle 9,27 unutmak 7,78 usta 8,20 uyanmak 7, 38 uyku l O, 57 uyumak 7,62 uzak 5,41

u. ta

uzanmak 14,11. uzman 13,6 uzun 2,38

ü

üç 4, 55 ülke 6,61 üniversite 6, 62 ünlü 6, 58 ürün 13,26 üst 5, 33

ü. baş 12, 5 d. üşümek 10,79 üvey 8,34

ü. ana üzer 5,34 İİ2raek H, 61

üzülmek üzüm 13,43

v

vaka*î 2,14 vakit 5, 59

v.im yok

v.İYide8,2 d.

v.iyleS, l d.

v.v. 9, 5 d. vallahi 8, 74 Van 14, c. 21 vapur 14,4 var 2, 52

varmak 7,45 vasati 14, 2 t. vasıta 14, 31

... v.siyle vatan l O, 2 vazife* 7,60 vaziyet* 11, 16 ve 2,37 vermek 6,4

ders v. veya 5,62 video 8, 78 vitrin 8, 67 vurmak 12,30

baş v.

У

ya3,18;8,4y.

ya ... ya da 6, 7 d. yabancı 11,15

buranın y.sı yağ 13,67

terey.ı

yağmak 10,42 yağmur 10,43 yahu 10,50 yahut* 5,62 yakın 5,40

y.lar

y.da 12, 4 ı. yaklaşmak 14, 19 yalan 7, 69

y. söylemek yalnız 8, 31 yan 5, 35

y.ımagel 6, IO d. yani 5,46 yanılmak?, 20 yanıt 6. 15

y. vermek yanlış 7, 21

y. anlamak

yapı 5,36 yapmak 5, 20 yaprak 4, 66 yarar 13,46

y.l,

y. l an m ak yardım 5, 23

y. etmek

y. göstermek 7, 16

y.cı 11,41. yarı 11,68

gece y.sı yanın?, 31

y. saat

saat y.

yanmada 14, 11 yarın 9.22 yasa 10,26 yasak 9, 26

y. etmek yaş 6,9

... y.ma girdi 8,4 d. yaşam 11,18 yasamak 8, 53 yaşlı 4, 35

y. başlı 5, 37 yatak 7, 39

y. a girmek yatmak 10,80 yavaş 9,56

У-у.

yay 14, 36 yaya 5,45 yayla 14,27 yaymak 13,43 yaz l O, 17

ilkyaz 10,18 yazı 2,32 yazık 9,72

y.lar olsun yazın 10, 17 yazmak 5,21 yedi 3,57

y.sinden yetmişine kadar 12, 7 d. yeğlemek 11. 75 yemek 7,33

öğle y.i

akşam y.i

y. yemek yemekhane 3,67 yengi 10,28 yeni 3, 14 yer 6, 32

y. yüzünde, üstünde

işy.i

y.ine getirmek 13. 6 d.

y.inde 11,9 t. y.li7,6t.

yeşil 4, 9

y.ük 11, l t. Ycşihrmak 14, c. 25 yeter 4, 67

y.ki 14, 6 d. yetişmek 13. 19

yetiştirmek 'yetkin 10,30 yetmiş 4, 59 yıkamak 7.41 yıl 6, 8 yılbaşı 10, l t.

y. gecesi yıldönümü 10,25 yine 6, 45 yirmi 3,52 yok 2,53

y. değiidır 13, 5 d. yoksa 4,32 yoksun 13, 17 yol 7, 35

y.unda

y.unuz açık olsan 10,4(1

y.a koyulmak 13,7d. yoldaş 2, 51

yormak 11, 71

yorulmak yön 14, 10 yönetim 8, 11 yönetmek 8, 12 yönetmen 3, 63 yukarı 10, 52 yumurta 13, 68 yumuşak 10, 65 Yunanistan 14, c. yurt l0, 2

öğrenci y. u

y. taş yüksek 3, 28

y. okul yükselmek 6, 46

yükselti 14, 3 t. yükümlü 14, 61

y. lük

yürümek 9, 57 yüz 13, 61

bu y. den 14, l d. yüz II 3, 62 yüzey 14, 21 yüzmek 14, 56 yüzyıl 13, 35

z

zade 8, 41 zafer 10, 28 z. almak zaman 5, 52

z. z. 9, 5d.

z. ında 8, 2 d.

z. la 9, 4 t.

o z. 8, 3 d.

her z. ki gibi 13, 6 d. zannetmek* 10, l zarar 9, 50

z. (ı) yok

z. vermek zaten 12, 13 zengin 8, 46 zevk 12, 74 zil 7, 48 ziraat* 11, 36 zor 11, 46

-mak zorunda

Кузнецов Петр Иванович

учебник турецкого языка

начальный курс

Генеральный директор ООО ИД «Муравеи-Гайд» — О. Я. Вишневский

Редактор

Корректор

Оформление и верстка

В. Б. Панин Е. В. Копылова М. Н. Грицук

Издательский Дом "Муравей-Гайд".

Тел. /факс:

Для корреспонденции:

E-mail:

Интернет:

(095)482-09-58 123363, Москва, а/я 81 phmuravci@mtu-net. ru www. muraveı webzone. ru

Издательский Дом «Муравей-Гайд» — ЛР № 066420 от 19. 03. 1999 г.

Сдано в набор 20. 02. 99. Подписано в печать 22. 10. 99.

Усл. печ. л. 25, 0. Формат 60x90 1/16 Печать офсетная.

Гарнитура "Таймс". Заказ. № 3310.

Отпечатано в полном соответствии с

качеством предоставленных диапозитивов

в ОАО «Ярославский полиграфкомбинат».

150049, Ярославль, ул. Свободы, 97.

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BATI DİİLERİ ve EDEBİYATLARI (RUS DİLİ ve EDEBİYATI) ANABİLİM DALI RUSÇA DA EDATLI FİİLLERİN KULLANIMI Yüksek Lisans Tezi Nuray Akyol Ankara-2006

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BATI DİİLERİ ve EDEBİYATLARI (RUS DİLİ ve EDEBİYATI) ANABİLİM DALI RUSÇA DA EDATLI FİİLLERİN KULLANIMI Yüksek Lisans Tezi Nuray Akyol Tez Danışmanı Doç. Dr. Ayşe Pamir Dietrich Ankara-2006

3 İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ 1. Ad Durumu ( Падеж ) Nedir? Rusça da Ad Durumu Ulamı Rusça da Ad Durumu Anlamı Nesnel Anlam Öznel Anlam Niteleyici Anlam Tümleyici Anlam Ad Durumunda Anlam Ortaklığı Rusça da Ad Durumu Dizgeleri Yalın Durum Tamlayan Durum Yönelme Durumu Belirtme Durumu Araç Durumu Edat ( Предлог) Nedir? Rusça da Edatlar Biçimsel Yapı Bakımından Rusça da Edatlar Birincil, Birincil Olmayan, Basit Ve Birleşik Edat Yapıları Birincil Basit Edatlar Birincil Olmayan Edatlar...55 i

4 Zarfsı Edatlar Basit Zarfsı Edatlar Birleşik Zarfsı Edatlar İsimsi Edatlar Bir Birincil Edatlı Birleşik İsimsi Edatlar İki Birincil Edatlı Birleşik İsimsi Edatlar Basit İsimsi Edatlar Eylemsi Edatlar Basit Eylemsi Edatlar Birleşik Eylemsi Edatlar Edatın Leksik Anlamı Edatlı Ad Durumu Rusça da Edatlı Fiil Yönetimi Tekli Edatlı Yönetim Güçlü Tekli Edatlı Yönetim Tamlayan Durum Bağlantıları От Edatıyla До Edatıyla Из Edatıyla С Edatıyla Против Edatıyla Вокруг Edatıyla Yönelme Durumu Bağlantıları К Edatıyla ii

5 По Edatıyla Belirtme Durumu Bağlantıları В Edatıyla На Edatıyla За Edatıyla Через Edatıyla Под Edatıyla Об Edatıyla Araç Durumu Bağlantıları С Edatıyla Перед Edatıyla над Edatıyla За Edatıyla Edatlı Durum В Edatıyla На Edatıyla О Edatıyla Zayıf Edatlı Tekli Yönetim Tamlayan Durum Bağlantıları Из Edatıyla У Edatıyla От Edatıyla Для Edatıyla Yönelme Durumu Bağlantıları iii

6 По Edatıyla Вслед Edatıyla Навстречу Edatıyla Belirtme Durumu Bağlantıları В Edatıyla О Edatıyla На Edatıyla За Edatıyla Через Edatıyla По Edatıyla Перед Edatıyla За Edatıyla İkili Edatlı Yönetim Bağlantıda Birinci Ad Durumu Edatsız, İkinci Ad Durumu Edatlı Olan Yönetim İkinci Yönetim от Edatıyla İki Tamlayan Durumlu Yönetim Belirtme Durumu + До, От, У, С, Из, Вокруг Ve Из-Под Edatlarıyla Tamlayan Durum A Grubu B Grubu Üçlü Yönetime Sahip Olabilen Пере Önekli Geçişli Fiiller Belirtme Durumu + К, По, Вслед Ve Навстречу Edatlarıyla Yönelme Durumu A Grubu Fiiller B Grubu Fiiller Tümleyici İlişkilerle iv

7 По, вслед ve навстречу edatlarıyla yönelme durumu Belirtme Durumu + В, На,За Ve Через Edatlarıyla Belirtme Durumu A Grubu Fiiller B Grubu Fiiller Tümleyici Anlamla Belirtme Durumu + С, Под, Перед, За Ve Над Edatlarıyla Araç Durumu A Grubu B Grubu Belirtme Durumu + В, На Ve О Edatlarıyla Edatlı Durum Yönelme Durumu + На Ve За Edatlarıyla Belirtme Durumu Yönelme Durumu + У Edatıyla Tamlayan Durum Yönelme Durumu + О Ve В Edatlarıyla Edatlı Durum Araç Durumu + В Ve О Edatlarıyla Belirtme Durumu Araç Durumu + С Edatıyla Araç Durumu Bağlantıda Her İki Ad Durumu da Edatlı Olan Yönetim Tamlayan Durum + Diğer Yalın Dışı Durumlar Tamlayan Durum + Yönelme Durumu Tamlayan Durum + Belirtme Durumu Tamlayan Durum + Edatlı Durum Araç Durumu + Diğer Yalın Dışı Ad Durumları Araç Durumu + Belirtme Durumu Araç Durumu + Edatlı Durum Değişken Yönetim v

8 Değişken Bağlantıda Birinci Ad Durumu Edatsız, İkinci Ad Durumu Edatlı Olan Yönetim Tamlayan Durum До Edatıyla Tamlayan Durum Tamlayan Durum Перед Edatıyla Araç Durumu Tamlayan Durum О Edatıyla Edatlı Durum Yönelme Durumu Для ve Среди Edatlarıyla Tamlayan Durum Для Edatıyla Среди Edatıyla Yönelme Durumu Yönelme Durumu К Edatıyla Навстречу Edatıyla Yönelme Durumu - На Edatıyla Belirtme Durumu Yönelme Durumu Araç Durumu Перед Edatıyla За Edatıyla Belirtme Durumu Tamlayan Durum Вокруг Edatıyla Belirtme Durumu Yönelme Durumu По Edatıyla Belirtme Durumu Belirtme Durumu За Edatıyla Через Edatıyla За Edatıyla Belirtme Durumu Edatlı Durum vi

9 В Edatıyla Araç Durumu Tamlayan Durum С Edatıyla Araç Durumu Belirtme Durumu В Edatıyla За Edatıyla На Edatıyla Araç Durumu Yönelme Durumu По Edatıyla Araç Durumu Edatlı Durum В Edatıyla На Edatıyla Değişken Bağlantıda Birinci Ve İkinci Ad Durumu Edatlı Olan Yönetim Tamlayan Durum Tamlayan Durum У Кого-Н. От Кого-Н У Кого-Н. С Кого-Н У Кого-Н. Среди Кого-Н Для Кого-Н. Ради Кого-Н Belirtme Durumu Tamlayan Durum На Кого-Что-Н. Для Кого-Чего-Н В Кого-Что-Н. До Кого-Чего-Н Belirtme Durumu Edatlı Durum За Кого-Что-Н. О Ком-Чем-Н За Что-Н. В Чем-Н vii

10 Yönelme Durumu Yönelme Durumu К Кому-Чему-Н. По Отношению К Кому-Чему-Н Yönelme Durumu Belirtme Durumu К Чему-Н. На Что-Н К Чему-Н. Во Что-Н К Кому-Н. Под Кого-Н Yönelme Durumu Edatlı Durum По Кому-Чему-Н. О Ком-Чем-Н С Чем-Н. Насчет Чего-Н Перед Кем-Н. У Кого-Н С Кем-Н. Против Кого-Н С Кем-Н. Среди Кого-. Н Araç Durumu Belirtme Durumu С Чем-Н. На Что-Н Araç Durumu Araç Durumu С Чем-Н. Над Чем-Н За Кем-Чем-Н. Вслед, Следом За Кем-Чем-Н С Кем-Н. -Между Кем-Н. У Кого-Н Edatlı Durum Tamlayan Durum В Ком-Н. У Кого-Н При Ком-Н. У Кого-Н В Чем-Н. В Деле Чего-Н В Чем-Н. С Чем-Н Над Чем-Н. О Чем-Н viii

11 Birkaç Değişken Yönetime Sahip Olan Fiiller SONSÖZ KAYNAKÇA ix

12 ÖNSÖZ Rusça da fiillerin yönetim управление olarak adlandırılan bağlantı dizgesi vardır. Bu dizge yan bağlantı dizgesidir. Fiilin yan bağlantısı подчинительная связь глагола dizgesine fiilin özneyle olan ilişkisi girmez. Fiilin özneyle olan ilişkisinde asıl söz konusu olan fiilin birleşim сочетаемость özelliği değil, tümcenin öznesi ve yüklemi arasındaki, ismin ve fiilin belirli formlarıyla ifade edilen koordinasyondur. Bu nedenle fiil yönetimi dizgesinde yalın durum bulunmamaktadır. Fiillerin ad durumlarıyla kullanımı olan fiil yönetimi yukarıda söz ettiğimiz gibi yan подчинительный bağlantıdır. Bu bağlantıda fiile bağlı olan isim yalın dışı ad durumunda bulunur ve bu halde nesnel объектное, tümleyici восполняющее, kompleks (nesnel tümleyici объектное - восполняющее, nesnel niteleyici объектно определительное ) ilişkiler kurulur. Çalışmamızda Rusça da fiillerin bağlılık ilişkisi dizgesinde yer alan edatlı fiil yönetimini yani edatlı fiillerin kullanımını inceliyoruz. Bu çerçevede fiil yönetiminde kurulan nesnel, tümleyici, kompleks vb. ilişkiler ad durumu ulamına bağlı olduğundan öncelikle Rusça da ad durumu ulamına bakılmıştır. Daha sonra da çalışmamızda Edatlı Fiilleri incelememiz dolayısıyla Rusça da edatların yapısal ve anlamsal özelliklerine yer verilmiştir. Son bölümümüz ise çalışmamızın ana temasını oluşturmaktadır. Burada edatlı fiillerin ad durumlarıyla kullanımı incelenmiştir. Bunu yaparken öncelikle edatlı fiillerin tekli kullanımı güçlü bağlantıya sahip tekli ve zayıf x

13 bağlantıya sahip tekli kullanımlar olmak üzere ad durumlarına göre detaylı olarak sınıflandırılmıştır. Sonra da edatlı fiillerin ikili kullanımı, edatlı fiillerin ad durumlarıyla kullanımında ikinci yönetim edatlı olanlar ve her iki yönetim de edatlı olanlar şeklinde yine ad durumlarına göre tüm detaylarıyla sınıflara ayrılmıştır. Son olarak da edatlı fiillerin değişkenlik özelliği incelenmiştir. Bu özellik de edatlı yönetim ile edatsız yönetim arasındaki değişkenlik özelliği ve edatlı yönetim ile edatlı yönetim arasındaki değişkenlik özelliği olmak üzere iki türlü sınıflandırılmıştır. Çalışma Rusça yı doğru kullanmak ve konuşmak, edatlı fiillerin kullanımlarını en iyi şekilde öğrenmek isteyen tüm öğrenciler için en anlaşılır şekilde hazırlanmaya çalışılarak faydalı bir kaynak olması amaçlanmıştır. Bu arada çalışmam boyunca yardımlarını, sonsuz anlayış, destek ve sabrını benden esirgemeyen saygıdeğer Doç. Dr. Ayşe Pamir DIETRICH e teşekkür ederim. Nuray AKYOL xi

14 1. AD DURUMU (Падеж) NEDİR? Ad durumu adın tümcedeki işlevini gösteren, biçim değişimlerini ya da çekim eklerini belirten bir dilbilgisi ulamıdır 1. Dünya dillerinde elliyi aşkın ad durumu bulunmakla birlikte sayıları dilden dile değişmektedir.almanca da dört 2 olan bu sayı İngilizce de üç 3, Rusça da altı, Fince de on beş Macarca da ise yirmiye yakındır.sadece bir dile özgü olan ad durumları bulunabildiği gibi bir çok dilde kullanımı olan ad durumları da bulunmaktadır 4.Örneğin zirveye doğru yapılan hareket kullanımını ifade eden sublatif durum yalnız Macarca ya, çoğul öznenin ayrıntılı olarak yazılması ya da özne tekrarının vurgulanması kullanımı ifade eden ayrıştırıcı(disjunctive case) 5 durum sadece Fransızca ya ait olan bir ad durumuyken, adın öznenin gerçekleştirdiği eylemin aracı ya da vasıtası olduğu araç durumu (instrumental case) ise Gürcüce, Çekçe, Litvanya dili, Lehçe, Rusça Sırpça, Slovakça gibi bir çok dilde kullanılmaktadır Almanca da yalın, tamlayan, yönelme ve belirtme durumları bulunur. Bu dilde yer almayan kalma ve çıkma durumları edatlar yardımıyla ifade edilir: In der Schule okulda, vom Bahnhof istasyondan gibi. Ayrıca Almanca da adların cins durumunu yansıtan tanımlıkların değişiklikleriyle ad durumları oluşur. 3 İngilizce de yalın, nesnel ve tamlayan durumları vardır. Eski İngilizce de yer alan ancak çağdaş İngilizce de yer almayan belirtme, yönelme, araç durumları tümcede sözcük dizimi ve edatlar yardımıyla ifade edilmektedir: The man with black hat siyah şapkalı adam gibi. İngilizce de adlara yalnızca tamlayan durumda ek gelir: My uncle s house Amcamın evi gibi.ayrıca bazı dilciler İngilizce de tamlayan durum olmadığını düşünürler ve bu düşüncelerini şu örnekle savunurlar: The king of Sparta s wife was called Helen Sparta kralının eşinin adı Helen idi örneğinde s nin tamlayan durum eki olması halinde, sözü edilen eşin Sparta ya ait olması gerekirdi. Oysa s eki tüm öbeğe (the king of Sparta)aittir. Bunu savunan dilciler s yi bağımsız ilgeç (independent particle) olarak görüler. 4 Bazı ad durumları ayrımlaşmış biçimlere sahip olabilmektedir.örneğin yalın durum,belirtme durumu, nesnel durum gibi ad durumları yer aldıkları dillerde kendi ayrımlaşmış biçimlerini korurlar.örneğin nesnel durum Bengal dilinde fiilin dolaylı ve dolaysız nesnesi kullanımına sahip iken İngilizce ve İsveç dilinde ise bu kullanıma ek olarak edat öbeğinin nesnesi kullanımını da taşır: Bengal. I saw her Onu görüyordum, I gave her the book Ona kitabı verdim. İng. I saw her Onu görüyordum, I gave her the book Ona kitabı verdim, with her onunla gibi. 5 Bu ad durumu sadece zamirler içindir. 1

15 Diller tümcede eyleyici (agent) ve nesne (patient) ile olan ilişkisine dayalı olarak birkaç ad durumu dizgesine göre sınıflara ayrılmışlardır Yalın-belirtme durumu (nominative-accusative) : Hem geçişli hem geçişsiz eyleyici her zaman yalın durumda olup geçişli fiilin nesnesi her zaman belirtme durumundadır.yönelme durumu da bulunabilir ( 1 ) a. Der Mann kam. Adam geldi b. Der Mann sah den Jungen. Adam çocuğu gördü. Almanca dan verdiğimiz örnek (1a)da geçişsiz gelmek fiilinin edeni yalın durumdadır. Örnek (1b) de ise geçişli görmek fiilinin nesnesi belirtme durumundadır. Belirtme durumuna girdiği için tanımlık da den halini almıştır Yalın - Eden durumu (ergative- absolutive): geçişsiz fiilin öznesi geçişli fiilin nesnesiyle aynı durumdadır; be nedenle bu durum yalın olarak adlandırılmıştır, geçişli fiilin öznesi eden durumunda olduğundan da eden olarak adlandırılır. (2) a. Gizona etorri da Adam geldi (gizona: adam, etorri da: geldi) Daha önce de değindiğimiz gibi Almanca da adların cins durumunu yansıtan tanımlıkların değişimiyle de ad durumu oluşur: der Mann adam, des Mannes adamın, dem Mann adama den Mann adamı gibi. Örneklerde der, des, dem ve den ad durumlarına göre değişen eril cins tanımlıklarıdırlar. 2

16 b. Gizonak mutila ikusi du. Adam çocuğu gördü (gizona-k:adam, mutila: çocuk, ikusi du: gördü.) Bask dilinden verdiğimiz örnek (2a) da gizona geçişsiz fiilin öznesi olduğundan yalın durumundadır. Örnek(2b) de ise gizona sözcüğü k sonekini alarak eden durumuna geçmiştir. Geçişli fiilin nesnesi olan mutila ise yalın durumdadır. Eden durumu sadece geçişli öznededir. 3. Aktif-statif durumu (active-stative): Fiilin edeninin her zaman özne durumunda (subject case) nesnesinin de her zaman nesne durumunda (object case) olduğu sınıftır. Ad durumu fiilin geçişli ya da geçişsiz olmasına bağlı değildir. Örnek olarak Gürcü dilini verebiliriz. Holinsky (1987) ye göre bu dilde öznenin her zaman nesnellik belirttiği ve kontrol edilemeyen durumlarla (açıkmak,titremek vb.) ilgili olan otuz bir tane fiil vardır. Yetmiş sekiz tane fiil (yürümek, konuşmak, düşünmek vb.) ise eden özne belirtir Tetik durumu (trigger): Tümcede konu ya da odak olan ad tetik durumundadır ve tümcede herhangi bir öğenin(fiil, ek vb.) taşıdığı bilgi tetiğin sahip olduğu rolü belirler.tetik durumundaki ad eden, nesne vb. olabilir.tümcede diğer adlar ad durumuna göre çekime girebilirler ancak çekimler aşırı yüklenmiştir. Örneğin Filipinler Cumhuriyetinin başlıca 8 3

17 dillerinden biri olan Tagolog dilinde tetik durumunda olmadıkları zaman tümcede özne ve nesnenin ikisi birden tamlayan durumundadır. Şimdi sözünü edeceğimiz dizgeler ise bazı dillerde çekimin yerine ya da çekimle birlikte kullanılan dizgelerdir. 5. Konumsal durum (positional): Bu durumda ad çekime uğramaz. Adın tümcedeki konumu ad durumunu belirler. 6. Ön ve son ilgeçli durum (prepositional/postpositional): Bu durumda adla beraber olan ilgeç ad durumunu belirler.ad yalnız başına hiçbir biçim ifade etmez. ( 3 ) a. in the room. (ing. evin içinde) b. за домом. (rus. evin arkasında) с. ihm zufolge (alm. ona göre ) d. two years ago (ing. iki yıl önce) e. eve doğru (türk.) f. shentvis 9 (gürc. senin için) Örnek (3a) ve (3b) de ilgeçler önde yer aldığından ön ilgeçtirler. Örnek (3c), (3d), (3e) ve (3f) de ise sonda yer aldıklarından son ilgeçtirler.eklemeli bir dil olan Türkçe de sadece son ilgeç bulunur. 9 Bu dilde yer alan hemen hemen tüm son ilgeçler doğrudan sözcüğe bağlanırlar. 4

18 Ad durumu ulamı hakkında dünya dillerinden verdiğimiz açıklamaların ardından şimdi de bu ulamın dilimizde nasıl göründüğünden kısaca söz etmek istiyoruz. Türkçe de genel olarak benimsenen görüşe göre altı durum vardır: Yalın durum, tamlayan durum, belirtme durumu, yönelme durumu, kalma durumu ve çıkma durumu. Bazı kaynaklarda eşitlik ve araçlı durumundan da söz edilir 10. Yalın durumda bulunan sözcük tümcede özne işlevini yerine getirir.yalın durumda ad herhangi bir ek almamıştır, diğer bir deyişle sıfır biçimbirimle 11 belirlenmiştir.okul, çocuk, balık, aşk. gibi. Tamlayan durumu bir kavramın başka bir kavramla ilişkisini, bağlantısını anlatır. Türkçe de (-in) sonekiyle belirtili ad tamlamaları kurar. Evin kapısı, çocuğun oyuncağı gibi. Türkçe de tamlayan durum iyelik ilişkisini belirtir. Belirtme durumunda özne ile yüklem arasında bir ilişki kurulur. Türkçe de (-i) son ekiyle belirtilen bu durum tümcede belirtili bir nesne olduğunu gösterir. Evi boyadık, gönderdiğim paketi aldın mı, arabayı yıkadım gibi. Yönelme durumunda kullanılan bir ad, tümcede genellikle dolaylı tümleç işlevi yüklenmiştir: Okuldan çıkıp eve gittim. Evi yüz milyona kiraladık tümcesinde olduğu gibi bir şeyin fiyatını belirlemede kullanıldığı gibi, senin işin yarına kaldı tümcesinde olduğu zaman belirteci işlevi yüklenir. Yönelme eki gerektiren ilgeçlerle tümcede ilgeç öbeği oluşturur: 10 Toklu M. O., Dilbilime Giriş, 2003, s En küçük dilsel birim.biçimbirimler iki türü kapsar: Bağımsız biçimbirim tek başına sözce oluşturabilir; bağımlı biçimbirimse hiçbir zaman tek başına gerçekleşemez ve sözce oluşturamaz. 5

19 Duyduğuma göre / Ahmet e göre hava hoş / Akşama doğru gibi. Yönelme durumundaki adlar bazı deyimlerle kalıplaşabilir: Suyuna gitmek, aklına gelmek, ağrına gitmek gibi. Ayrıca yönelme eki almış adlar ikilemeler de kurabilir: El ele, göz göze, soluk soluğa gibi. Kalma durumundaki adlar da tümcede dolaylı tümleç işlevi yüklenirler: Çantamı evde unuttum, kuşlar havada uçuyor gibi. Kalma soneki almış adlar ölçü bildirerek karşılaştırma yapan sıfat öbekleri oluştururlar: Bilek kalınlığında su, ceviz büyüklüğünde dolu gibi. Çıkma durumunda olan adlar tümcede dolaylı tümleç veya belirteç tümleci görevi yüklenirler: İstanbul a giderken Bolu dan geçtik (Dolaylı tümleç), Üzüntüden saçları ağardı. (Belirteç tümleci). Benzetme ve karşılaştırma ilgisi kurarlar: Baldan tatlı, candan aziz, Ayça Ayşe den daha güzel, taştan sert gibi. Ad durumu ulamının tanımına, dünya dillerinde sahip olduğu ortak ve ayrımlaşmış özelliklerine ve dilimizde nasıl olduğuna genel olarak değindikten sonra şimdi de Rusça da bu ulamın nasıl olduğundan söz etmek istiyoruz. 6

20 2.RUSÇA DA AD DURUMU ULAMI 2.1. Rusça da Ad Durumu nun Anlamı Rusça da ad durumu, tümcede bir ad biçiminin форма имени diğer sözcüklerle olan ilişkisini gösterir.örneğin отпереть дверь ключом kapıyı anahtarla açmak, ключ от двери kapının anahtarı, связка ключей anahtar destesi, обзавестись ключами anahtar edinmek tümcelerinde ключ anahtar, sözcüğünün dört ayrı ad biçimi (ключ anahtar, ключом anahtarla, ключей anahtarların ключами anahtarlarla ) отпереть açmak, от двери kapının, связка deste, обзавестись edinmek sözcükleriyle olan farklı ilişkileri gösterilir. Tümcede bir ad biçiminin diğer sözcüklerle olan ilişkisi çok çeşitli olabildiğinden her bir ad durumu birkaç anlama sahip olabilmektedir 12. Çağdş Rusça da adlar tümce içinde aldıkları altı duruma göre sınıflandırılmıştır 13. Yalın dışında bütün diğer durumlar косвенные падежи (yalın dışı durumlar) adını almaktadırlar. Bu altı durum sırasıyla: yalın durum именительный падеж, belirtme durumu винительный падеж, yönelme durumu дательный падеж, tamlayan durum родительный падеж, araç durumu творительный падеж ve edatlı durum предложный падеж dir. Ad durumlarının anlamları bu durumların tümcedeki sözdizimsel işlevlerine göre şekillenir. Ancak bu anlamlar sözdizimsel işlevlerden soyutlanmışlardır 14. Ad durumlarının anlamları çok çeşitlidir. Örneğin Pamir Dietrich A., Rusça Dilbilgisi ( Sesbilgisi Biçimbilgisi Sözdizimi ), İstanbul, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, / htlm. 7

21 yönelme durumlu 1- подарить книгу отцу babaya kitap hediye etmek 2- отцу не нравятся твои новые увлечения senin yeni heveslerin babanın hoşuna gitmiyor 3- памятник отцу babaya anıt = babanın anıtı ve tamlayan durumlu 1- не ждать отца babayı beklememek 2- нет отца baba yok 3- памятник отца babanın anıtı tümcelerini incelediğimizde 1- numaralı tümcelerde ad durumu biçiminin nesnel anlamı: hareketin kendisine yöneldiği şahıs ve bir şahsa herhangi birinin süreçsel durumunun yönelmesi 2- numaralı tümcelerde ad durumu biçiminin öznel anlamı: içsel ya da dışsal durumun taşıyıcısı olan şey предмет- носитель состояния 3- numaralı tümcelerde ad durumu biçiminin niteleyici anlamı : önceden tayin etme ve iyelik durumları taşıdığını görürüz. Ad durumunun tümcede bir ad biçiminin (форма слова) diğer sözcüklerle olan ilişkisini gösterdiğini artık biliyoruz. Bu sözcüksel konumla ilgili olan genel bir tanımdır: читаю книгу kitap okuyorum жизнь в городе şehir yaşamı десять часов on saat час рaссвета şafak vakti gibi. Ancak ad durumunun tümcenin bütün yapısını 'целый состав предложения etkilediği durumlar da vardır: в городе много зелени şehrin yeşilliği boldur, у школьников начались каникулы küçük öğrencilerin tatili başladı мне предстоит командировка görev seyahati yapacağım gibi. Bunun yanı sıra ad durumunun özne - yüklem ilişkisini ifade etmesi de söz konusudur: дом - у дороги ev - yol üstünde все эти разговоры - от безделья tüm bu dedikodular işsiz güçsüzlükten пирог - к чаю çayın yanında pasta письмо - тебе mektup sana ученик читает öğrenci okuyor. 8

22 Neticede ad durumunun sözcüksel konumdaki ilişkisi отношение падежа к слову ve sözdizimsel yapının синтаксическая конструкция в целом herhangi bir öğesiyle olan ilişkisi olmak üzere iki türlü ilişkisi olduğunu söyleyebiliriz. Birinci durumda присловная позиция sözcüğe bağlı olan bir ilişki mevcuttur, yani herhangi bir ad durumunda olan sözcük ilişkili olduğu diğer sözcüğün tüm biçimleriyle bağlantı kurmaktadır: читать книгу 'kitap okumak', читаю книгу kitabı okuyorum читал книгу kitabı okudu(m) читая книгу kitabı okuyarak читающий книгу kitabı okuyan ; час рассвета şafak vakti, часы рассвета şafak vakitleri, о часе рассвета şafak vaktiyle ilgili gibi. İkinci durumda ise sözcük bağlamında olmayan bir ilişki söz konusudur. Ancak ister sözcük bağlamında olsun ya da olmasın ad durumu, herhangi bir ad durumundaki adın bir diğer birimle olan ilişkisi anlamına sahiptir. Bu anlam edatsız ad durumlarına özgü oluşu kadar edatlı ad durumlarına da özgüdür. Yukarıda değindiğimiz gibi ad durumu tümcede sözcüksel konumda ve diğer konumlarda ilişkilere sahiptir. Gerek sözcüksel konumda gerekse de diğer konumlarda beliren bu anlamlar herhangi bir ad durumuna aittir. Ad durumunun sözü edilen konumlarda sahip olduğu temel ve en genel anlamlar öznel, nesnel ve niteleyici anlamlardır 15. Bu anlamların hepsi de kendinde genel anlamın özel durumlarını yansıtan ayrışmış anlamlar barındırırlar. Şimdi bununla ne demek istediğimizi biraz açalım. Örneğin Rusça da hem belirtme durumu, hem de yönelme durumu nesnel anlam taşır. Ancak belirtme durumundaki nesnel anlam ile yönelme durumundaki nesnel anlam, 15 Niteleyici anlam kendinde belirteç niteleyenini de kapsayan tüm niteleyen anlamları barındırır. 9

23 nesnel anlamın ayrışmış özel durumlarıdır. Belirtme durumundaki nesnel anlam dolaysız nesne прямой объект ifade eder. Oysa yönelme durumundaki nesnel anlam somut alıcı адресат anlamını taşır: строим дом молодоженам yeni evlilere ev inşa ediyoruz tümcesinde belirtme durumundaki дом ev sözcüğü dolaysız nesne, yönelme durumundaki молодоженам yeni evlilere sözcüğü ise alıcı anlamındadır. Yalın durumdaki nesnel anlam ile araç durumundaki nesnel anlam da nesnel anlamın ayrışmış özel durumlarıdır. Yalın durumdaki öznel anlam eylemin belirttiği oluşu geçekleştiren ya da bu oluşa konu olan öğededir. Araç durumunun sahip olduğu öznel anlam ise araçsallık орудийность bildiren anlam öğesidir: сарай зажгло молнией yıldırım samanlığı tutuşturdu, станки выпускаются заводом tezgahlar fabrika tarafından satışa çıkarılıyor tümcelerinde молнией yıldırımla ve заводом fabrikayla sözcük biçimleri öznel anlamın ayrışmış araçsallık anlamını taşırlar:сарай зажгло молнией yıldırım samanlığı tutuşturdu tümcesinde tutuşturma eyleminin belirttiği oluşumu gerçekleştiren молнией yıldırımla sözcüğüdür, dolayısıyla ifade edilen öznel bir anlamdır. Gene станки выпускаются заводом tezgahlar fabrika tarafından satışa çıkarılıyor tümcesinde satışa çıkarma eyleminin belirttiği oluşumu gerçekleştiren заводом fabrikayla sözcüğüdür ve öznel bir anlam ifade etmektedir. Buradaki bu öznel anlam araçsallık bildirmektedir: Samanlığın tutuşması eylemine yıldırım araç olurken sehpaların satışa çıkarılmasına ise fabrika araç olmuştur. Şimdiye kadar ad durumunun taşıdığı anlamlardan genel çerçevede söz ettik. Şimdi de bu konudan detaylarına inerek söz etmek istiyoruz. 10

24 Nesnel anlam: Nesnel anlam nesnenin предмет, kendisine yönelen hareketle olan ilişkisidir. Söz konusu olan hareket sadece somut, değil aynı zamanda soyut kavramlarla da ilgili olabilir: 1- рубить дрова odunları kesmek 2- читать книгу kitap okumak 3- любить детей çocukları sevmek 4- ценить дружбу dostluğa değer vermek 5- наслаждаться жизнью hayatın tadını çıkarmak örnek tümcelerini incelediğimizde 1 ve 2 numaralı tümcelerde nesnel anlamın somut, 3, 4 ve 5 numaralı tümcelerde ise nesnel anlamın soyut kavramlarla ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Bir ad durumu almış olan sözcüğün sözcüksel anlamı ya da ad durumunun bütün bir tümceye yaydığı anlama bağlı olarak ad durumlu nesne somut конкретный, soyut отвлеченный, varma достижение, uzaklaşma удаление, verme давание, alma получение, yapma созидание, konuşma речь, düşünme мысль arzu edilen eylem воленаправленный акт, algı восприятие, içsel ilişki внутренное отношение vb. nesnel anlamlarını taşıyabilir. Ad durumunun taşıdığı nesnel anlamların sınırının nerede bittiği konusu bir bütün olarak sözcüğün ve tümcenin anlam ayrıntısına bağlıdır. (4) nesnel anlamlı ad durumu örnekleri: A - Tamlayan Durum Настроили домов. Evler inşa ettiler. 11

25 Разгрузили вагонов. Vagonları tahliye ettiler. Не желает никому зла. Hiç kimsenin kötülüğünü istemiyor. Требую объяснения. Açıklama istiyorum. Выпей воды. Su iç. Стыдишься товарищей. Arkadaşlardan çekiniyorsun. У меня нет книги. Kitabım yok. Билетов мы купили два. İki bilet aldık. B- Yönelme Durumu Он раскаивается: простим ему. Pişmanlık duyuyor: affedelim onu. Напиши матери. Annene yaz. Курение вредит здоровью. Sigara içme sağlığa zarar verir Не попадайся ему на глаза. Onun gözüne gözükme. 12

26 Людям он хочет добра. İnsanların iyiliğini istiyor. Нет равнодушию! Umursamazlık yok. Я тебе не судья. Senin davranışların hakkında hüküm vermek bana düşmez C - Belirtme Durumu Отец любит сына. Baba oğlunu seviyor. Ученик огорчает учителя. Öğrenci öğretmenini üzüyor. Споем песню. Şarkı söyleyelim. Построили дом. Ev inşa ettiler мне жаль друга. Arkadaşıma acıyorum. Сейчас бы мне интересную книгу! Şimdi elimde ilgi çekici bir kitap olsaydı! D - Araç Durumu Недоволен учеником. Öğrencisinden memnun değil. 13

27 Изумлены смелостью. Cesaretine hayrette kalmışlar. Восхищаюсь искусством. Sanata hayranlık duyuyorum. E - Edatlı Durum Отказали в просьбе. Ricayı reddettiler. Разбирается в музыке. Müzikten anlıyor. Сосредоточимся на главном. İşin özü üzerinde yoğunlaşalım. Болезнь отразилась на работоспособности. Hastalık çalışma yeteneğini aksattı vb Öznel anlam: Öznel anlam nesneyle, nesnenin kendisinin gerçekleştirdiği hareket, nesneden kaynaklanan bir hal ya da sözü edilen nesnenin yaratmış olduğu bütün bir durum arasındaki ilişki anlamına sahiptir. Dolaysız olarak непосредственно bağlı olduğu sözcüğün sözcüksel anlamına ya da özneden kaynaklanan, öznenin taşıyıcısı olduğu durumu adlandıran bütün bir tümcenin anlamına bağlı olarak, ad durumunun adlandırdığı özne, somut hareket, konuşma, düşünme, arzu edilen bir eylem, ilişki, sahip olan varlık hatta bütün bir durumun taşıyıcısı нoситель целой ситуации olabilir. Öznel anlamın sınırları tıpkı nesnel anlamda olduğu gibi 14

28 ad durumunun bağlı olduğu sözcüğün ve tümcenin anlamsal ayrıntısına bağlıdır. (5) Öznel anlamlı ad durumu örnekleri: A - Yalın Durum Машина работает. Araba çalışıyor. Поезд идет. Tren geliyor Профессор читает лекцию. Profesör ders veriyor. Люди просят о помощи. İnsanlar yardım istiyorlar. Наступила ночь. Gece oldu. Стоит тишина. Sessizlik var. Вот и зима. İşte kış geldi. Семья в сборе. Aile toplanmış bulunuyor. Мастерство дается трудом. Ustalık, emek harcamayla olur Задача - бороться за высокое качество продукции. Amaç yüksek mal kalitesi için çalışmak. 15

29 B - Tamlayan Durum Прибытие делегации. Heyetin gelişi. Выпадение осадков. Yağış Есть диспропорция мощностей. Güç orantısızlığı vardır. Перепалка соседок. Komşu kadınların ağız kavgası. Жестокость героя. Kahramanın katı yürekliliği. Гудок автомобиля. Otomobil klaksonu.' Смысль преобразований. Reformların faydası. Не прошло и году. Bir yıl bile geçmedi. Дел прибавилось. İşler arttı. Сил нет. Güç yok. Результата никакого. Hiç bir sonuç yok. 16

30 Предложений поступило три. Üç teklif geldi. C - Yönelme Durumu Тебе не следуеет соглашаться. Senin razı olman gerekmiyor. Молодым бы поучиться у стариков. Gençler ihtiyarlardan ders alsalar Детям весело. Çocukların neşesi yerinde. Больному не до веселья. Hasta hiç neşelenecek halde değil Гостям не хочется уходить. Misafirlerin canı kalkmak istemiyor. Ребенку нездоровится. Çocuk rahatsızdır Нам видно звезды. Yıldızlar bize görünüyor. D - Belirtme Durumu Больного знобит. Hasta üşüyüp titriyor. Руку больно. El acıyor. 17

31 E - Araç Durumu Ожидается объезд района инспектором. 'Müfettişin bölgeyi dolaşması bekleniyor.' Помнил исполнение этой арии еще Шаляпиным. Bu aryayı birde Şalyapin in söylediğini hatırlıyordu. Комиссией сделаны выводы. Komisyon tarafından sonuçlar çıkarıldı Хозяйкой наготовлено запасов. Ev sahibesi tarafından stoklar hazırlandı Врачами рекомендуется отдыхать. Doktorlar istirahat etmeyi tavsiye ediyorlar vb Niteleyici anlam: Ad durumunun niteleyici anlamı bir nesnenin diğer bir nesneyle, hareketle, durumla ya da konumla olan ilişkisi anlamını taşır. Sözü edilen nesnenin ilişkili olduğu nesne, hareket, durum ve konum farklı yönlerden nitelenebildiğinden ad durumunun niteleyici anlamı da çok çeşitli, bazen de birbirinden çok uzak olan özel anlamlarda belirir.bu anlamlar nitelik, özellik, dış özellik ve çeşitli koşullar (amaç, sebep, şart, tarz, nicel ya da sınırlılık özelliği, ölçü) vb. anlamlardır. (6) Niteleyici anlamlı ad durumu örnekleri A- Yalın Durum Природахудожница. Bayan ressam doğası. 18

32 Городгерой. Kahraman şehir. Село Селезнево. Seleznev Köyü. Живет в доме номер пятнадцать. On beş numaralı evde oturuyor Приехал как консультант. Danışman olarak geldi. Пишет под писевдонимом Наблюдатель. Gözlemci takma adıyla yazıyor. Он - мастер спорта. O usta sporcudur. Уже три часа ночи. Artık gecenin üçü. Он - призер личного первенства. O ferdi birincilik kupa sahibidir. Человек преклонного возраста. Yaşı geçkin insan. Это фактор большого значения. Bu çok önemli etkendir. Приехал пятого мая. Beş mayısta geldi. Третьего дня пройзошло важное событие. Üçüncü gün önemli bir olay oldu. 19

33 Семнадцатого апреля субботник. On yedi nisan cumartesiye denk geliyor. B- Yönelme Durumu Мы подали повод насмешкам. Alaya sebebiyet verdik. Улыбнулся шутке. Şakaya gülümsedi. Ведет счет годам. Yılların hesabını tutuyor. Я составлю список долгам. Borçların listesini tutuyorum. C- Belirtme Durumu Прождали час. Bir saat beklediler. Стоит рубль. Ederi bir rubledir. Пробежали целый километр. Tam bir kilometre koştular. Уже сутки мы в городе. Artık yirmi dört saattir yoldayız. 20

34 D - Araç Durumu Он казак душой. Kazak ruhludur. Я украинец родом. Aslen Ukraynalıyım. Дали нам рубль серебром. Bize gümüş ruble verdiler. Она надета ситец цветочками. Çiçekli basma giyimlidir. Смотрит осуждающим взглядом. Ayıplayan bakışla bakıyor. Режет хлеб ломтями. Ekmeği incecik dilimlere ayırıyor. Лечу первым рейсом. İlk seferle uçuyorum. Толпа гудит ульем. Kalabalık arı kovanı gibi uğulduyor. Прошел черным ходом. Arka kapıdan geçti Вернулся поздней ночью. Gece geç saatte döndü. Покупают овес мешками. Çuvallarla yulaf alıyorlar. 21

35 Там стоят банки вместимостью в ведро. Orada kova kapasiteli kavanozlar duruyor. Мальчик чудом спасся. Çocuk mucize eseri hayatta kaldı Характером сын в деда. Oğlun karakteri dedesininkiyle aynı. На стене висит его портрет еще школьницей. Duvarda henüz küçük bir okul çocuğuyken çekilmiş resmi asılı. D - Edatlı Durum Парень - известнейший в области. 'Delikanlı alanının en ünlüsüdür.' Живет в Москве. Moskova da yaşıyor. Остановка в Малаховке. Malahovka durağı. Встречались в юности. Pek gençken görüşüyorlardı. Имеется в достатке. Refah, bolluk vardır. Почта в двух шагах. Çok yakındaki postane. Запасов - в избытке. Stoklar dolu. 22

36 в давке потеряли друг друга. Kalabalıkta birbirini kaybettiler. Явился во всей красе. Bütün güzelliğiyle çıktı. Его руки в царапинах. Elleri sıyrıklar içinde. В гневе забыл о справедливости. Öfkeden ötürü adalet aklından çıktı. Коекто на западе. Batıda bazı kimseler. Тесто на дрожжах. Mayalı hamur. На даче скучно. Yazlık sıkıcıdır. Там стоит стол о трех ножках. Orda üç ayaklı masa duruyor. Читает при свече. Mum ışığında okuyor. При планировке поселка сохранены зеленые насаждения. Kasaba planlanmasında ağaçlanma sahaları korunmuş Birçok hallerde ad durumu almış olan isme uygun olan согласуемое sözcük, söz konusu olan isme sıkı sıkıya bağlıdır: призер личного первенства ferdi birincilik ödül sahibi, прошел черным ходом arka 23

37 kapıdan geçti, стол о трех ножках üç ayaklı masa gibi. Bu tür bağlılık ad durumu çözümlemesinde en küçük sözdizimsel birimler минимальные синтаксические единицы olarak incelenirler, yani kendiliğinden ad durumu biçimine eşitlenirler. Öznel ve nesnel anlamları niteleyici anlamın çeşitli özel türleriyle kıyaslayacak olursak öznel ve nesnel anlamları soyut, söz konusu niteleyici anlamları ise somut olarak adlandırabiliriz. Burada somut anlamla demek istediğimiz karşılaştırmalı belirlilik ve daha az soyutluk anlamıdır. Öznel ve nesnel anlamların daha fazla soyut olması bu anlamlarda leksik ve semantik etkenlerin niteleyici anlamlara kıyasla daha zayıf oluşunun bir neticesidir: niteleyici anlam karakteristiğiyle, belli ad durumlarında belli niteleyici anlamlar taşıyan sözcüklerin yeterli ölçüde ayrışmış leksik-semantik niteliği hemen hemen her zaman bir arada bulunmak zorundadır, ancak öznel ve nesnel anlamlarda bu nitelik bulunmamaktadır Ad durumunun tümleyici anlamı: Rusça da bazı ad durumu kullanımları vardır ki bu kullanımlarda ad durumu anlamı ayrı bir birim olarak kurulamaz. Bu kullanımlarda sözcükler kendi sözlüksel anlamlarının zorlayıcılığıyla anlamlı bir bilgi verici tümleyici информативное восполнение talep ederler. Örneğin два дома iki ev, три часа üç saat birleşmelerinde sayılan nesneleri adlandıran adın tamlayan durumu anlamı nesnel, öznel ve de niteleyici anlamlardan hiçbirini taşımamaktadır. Ad durumu burada herhangi bir anlamdan yoksundur ve sadece sözcüğün talebi üzerine belirli bir nicel anlamla sözcüğü tümler ve ad durumu bu sözcükle birlikte nesnelerin miktarını ifade eder. Yine прослыл ворчуном adı 24

38 homurdanana çıktı, числится передовиком öncülerdendir считается умником akıllı diye biliniyor birleşmelerinde araç durumu da hiçbir ayrı anlamsal niteliğin etkisi altında değişmez: araç durumu fiili tümler ve fiille birlikte en küçük anlamlı birim oluşturur. (7 ) Tümleyici-bilgiverici anlamlı ad durumu örnekleri: A - Yalın Durum Сына назвали Вася. Erkek evlada Vaysa adını verdiler. Дочку зовут Лена. Kız evladın adı Lena dır. B- Tamlayan Durum Два товарища. İki arkadaş. Сорок солдат. Kırk asker. Трое знакомых. Üç tanıdık. Обе сестры. Her iki kız kardeş. Несколько книг. Birkaç kitap. Моложе брата. Erkek kardeşten daha genç. 25

39 Меньше года. Bir yıldan daha az. Больше сотни. Yüzden fazla C- Yönelme Durumu Народ следует обычаям. Halk alışkılara uyuyor. Равносильно измене. İhanetle bir. D - Araç Durumu Слывает скептиком. Şüpheci diye tanınıyor. Состоит надзирателем. Gözcüdür. Считаю его эгоистом. Onun bencil olduğunu düşünüyorum. Событие чревато опаснымы последствиями. Olay kötü sonuçlar verebilir. Обилен растительностью. Bitkisi boldur. 26

40 Ad durumunun taşıdığı farklı anlamların sıklıkla karşılıklı bağlanmalara girdiğini yukarıda belirtmiştik. Ad durumunun sahip olduğu anlamlardaki bu dağınıklık диффузность, ad durumu biçiminin gerek benzer anlamsal ortaklıklara совместнось olan yetisi, gerekse de leksik - semantik etkenlerin gerçekleştirdiği eylem şeklinde tanımlanır. Ad durumu biçiminin yetisiyle, leksik-semantik etkenlerden ötürü birleşmelerindeki iki anlam öğesini (öznel ve niteleyici, nesnel ve niteleyici, öznel ve nesnel, niteleyici anlamın farklı türleri) kendinde toplamaktan anlaşılan anlamların ortaklığıdır. Örneğin рубить (дерево) топором baltayla ağaç kesmek ve пилить (дрова) пилой odunları testereyle bıçkılamak tümcelerini ele alırsak araç durumunda nesnel ve niteleyici anlamların ortaklığından (bölünmezliğinden) söz ederiz: bir taraftan hareket iki tane nesneye yönelmiştir- 1) etkisinde kaldığı tesir tarafından değiştirilen dolaysız tesir nesnesine (рубить что? kesmek neyi?, пилить что? bıçkılamak neyi? ) 2) hareketin kendi şahsi aracına ( рубить чем? 'kesmek neyle?, пилить чем? bıçkılamak neyle? ), diğer taraftan ise araçtan yararlanma пользование орудием hareketi gerçekleştirme biçimidir (рубить kesmek, пилить bıçkılamak как? nasıl? каким способом? ne biçimde, при помощи чего? neyin yardımıyla ). Durumu daha anlaşılır kılmak için diğer bazı örnekleri incelemek istiyoruz. Памятник поэту şaire anıt : şairin anıtı цена ошибке falsoya fiyat : falso fiyatı) örneklerini incelediğimizde yönelme durumunda nesnel ve niteleyici anlamların ortaklığından (памятник кому и чей? anıt kime ve 27

41 kimin?, цена кому и как? fiyat neye ve nasıl? ), встретиться на балу baloda buluşmak, обсудить на собрании toplantıda müzakere etmek örneklerini incelediğimizde edatlı durumda yer ve zaman niteleyicisi anlamlarının ortaklığından ( где? и когда? nerede ve ne zaman ) söz ederiz. Şimdiye kadar anlattıklarımızdan, sözdizimsel işlevlerinden, sözcük öbeği ve tümcedeki ilişkilerinden soyutlanmış ad durumu anlamının çok karmaşık olduğu sonucunu çıkarabiliriz: ad durumu anlamının karmaşıklığı birçok etkenin temelinde yatmaktadır. Bu etkenler sıralanacak olursa: 1- Ad durumu biçiminin dolaysız bağlı olduğu sözcükle olan dilbilgisel bağı: idarenin управление sözdizimsel bağı için bazı belli ad durumu anlamları, uyum соглосование ve bağlılıkta примыкание ise diğer belli bazı anlamlar ayırıcıdır. Üçüncü bölümde idarenin ad durumu anlamlarından bahsedeceğiz. 2- Belli bir ad durumuna giren sözcüğün sözcüksel leksik anlamı, örneğin ad durumunun farklı anlamlara sahip olduğu haller: попытка смельчака cesur adamın çabası öznel anlam + niteleyici anlam, попытка самоубийства intihar teşebbüsü niteleyici anlam, чтение актера aktörün okuması - aktör okuyor öznel anlam + niteleyici anlam ve чтение сказок masalların okunması masal okuyorum, masallar okunuyor öznel anlam + nesnel anlam. Örnek tümcelerden anlaşıldığı üzere tamlayan duruma giren cesur adam, intihar, aktör ve masal sözcüklerinin leksik anlamı tümcelerdeki ad durumu anlamını belirlemiştir. 28

42 Çoğu durumda: yan bağlantı türü ( вид подчинительной связи ) ad durumu anlamlarının belirleyicisidir : читать книгу kitabı okumak ( yan bağlantı türü: yönetim управление, ad durumu anlamı: nesnel anlam), читать час bir saat okumak ( yan bağlantı türü: bağlılık примыкание, ad durumu anlamı: niteleyici anlam), не ждали поезда treni beklemediler ( yan bağlantı türü: yönetim управление, ad durumu anlamı: nesnel anlam), не ждал (и) минуты bir dakika (bile) beklemedi ( yan bağlantı türü: bağlılık примыкание, ad durumu anlamı: niteleyici anlam). 3- Kendisinde herhangi bir ad durumunun varlığını belirleyen sözcüğün leksik-semantiği, örneğin едет к дому eve (vasıtayla) gidiyor ve привык к дому eve alıştı, настаивает на отдыхе tatil için diretiyor ve находится на отдыхе tatildedir, спорил с другом arkadaşla tartışıyordu ve это случилось с другом bu arkadaşın başına geldi, дом отца babanın evi ve упреки отца babanın serzenişleri, смотрит с пренебрежением nefretle bakıyor ve его поведение связано с пренебрежением к окружающим davranışı çevresindekilere olan kininden ileri geliyor gibi. Genellikle sözdizimsel işlevlerinden soyutlanmış olan ad durumu biçiminin anlamı, daima ad durumu biçiminin sözsel ortamına словесное окружение bağlıdır. Böylesi bir ortam çok dar olabilir, - bu ortam her şeyden önce ad durumunun dolaysız bağlı olduğu sözcüktür. Ancak ad durumunun ortamını tüm bir tümce de oluşturabilir. Örneğin, с бородой тебя не узнать sakallı halinle tanınmıyorsun ve в очках человек выглядит старше свойх лет insan gözlük takınca yaşından büyük gösteriyor tümcelerinde belirleyici 29

43 olan с бородой sakallı ve в очках gözlüklü ad durumu biçimleri için sözdizimsel ortam, tümcenin bütünüdür. Anlaşıldığı üzere ad durumu Rusça da çok anlamlı bir birim olarak varlığını sürdürmektedir. Onun bu özelliği edatsız ad durumlarının tümüne edatlı ad durumlarının ise büyük bir kısmına aittir. Rusça da her bir ad durumunun kendine özgü anlam dizgesi vardır. Ad durumu anlamları birbirine yakın olabilir ya da örtüşebilir, ancak genelde farklı ad durumlarının anlam dizgeleri hiçbir zaman birbirleriyle tam olarak örtüşmezler. Ad durumu çok anlamlı bir birim olarak birbirleriyle belirli ilişkiler içinde bulunan soyut anlamlar kompleksidir. Bu komplekste (belli bir ad durumunun sahip olduğu anlamlar dizgesinde) ad durumunun semantik yapısında belli bir ad durumu için en çok elle tutulur olan, baskın olan bazı anlamlar merkezidirler, temeldirler. Diğer anlamlar ise belli bir durumunun merkezden uzakta yer alan semantiğini kurar. Merkezi, yani temel anlamlardaki leksik-semantik sınırlar kural olarak daha zayıftırlar. Ad durumunun merkezden uzakta yer alan anlamlarına genellikle yeterli derecede belirli leksik-semantik özellikler, ya da sözdizimsel bağımlılık eşlik eder. Ad durumu anlamlarının özgellik dizgesindeki merkezi anlamın başlıca özelliğini diğer anlamları etkileme, onlarla birleşme, alanlarına nüfuz etme yetisine sahip olması oluşturur. Mesela edatsız belirtme durumunun semantik dizgesinin merkezinde nesnel anlam yer alır: читает книгу kitabı okuyor, готовит доклад rapor hazırlıyor, любит детей çocukları seviyor, мне жаль сестру kız kardeşime acıyorum, мне надо пропуск на завод fabrikaya girmem lazım, воду и чистый халат! suyu ve temiz 30

44 gömleği!, врача! doktoru! gibi. Belirtme durumu, biçemle ilgili izler (gündelik dil ve halk dili) taşıyan birleşmelerde ses görünüşü ve anlam bakımından fiili tekrarladığında hiçbir gerçek hareket nesnesi bildirmemekle birlikte nesnel anlamını yitirmez : шутки шутить şakayı şaka yapmak, ерунду ерундить saçmalığı saçmalamak, думу думать düşünceyi düşünmek, горе горевать acıyı acı çekmek gibi. Durum bildiren tümcelerde belirtme durumu öznenin sözdizimsel konumunda beliriverdiğinde (gerçekleştirilmemiş başlangıç konumu начальная неактуализированная позиция ) dahi belirtme durumu nesnel anlamını yitirmez : ( руку больно el acıyor, больного трясет hasta titriyor, сарай зажгло samanlık tutuşturulup yandı, людей видно insanlar gözüküyor, голоса слышно sesler duyuluyor ) ve ancak nesnel anlamla etkileşime giren (людей видно insanlar gözüküyor, голоса слышно sesler duyuluyor ) öznel anlam üretir. Belirtme durumunun semantik dizgesinin merkezden uzak yerinde, onun çeşitli niteleyici anlamları bulunur: zaman ölçüsü niteleyicisi ( едем уже час bir saattir gidiyoruz, ждем целую неделю bütün hafta bekleyelim ), mesafe ölçüsü niteleyicisi (пробежали целый километр bir kilometreyi koşarak katettiler ), değer niteleyicisi ( стоит рубль ederi bir rubledir ), ağırlık ölçüsü niteleyicisi ( весит тонну bir ton çekiyor ), tekrar edilebilirlik (сколько раз встречались kaç kez görüştünüz, каждый вечер ссора her akşam münakaşa ) Benzer tüm durumlarda belirtme durumunun niteleyici anlamı, sözcüğün leksik - semantiği tarafından açıkça düzenlenmiştir Şimdiye kadar ad durumlarının sözcüksel ve tümcedeki konumundan, sahip olduğu anlamlardan, bu anlamların örtüşme ve ayrışma 31

45 özelliklerinden, anlamları belirleyen etkenlerden, bu anlamların sahip oldukları anlamsal ortaklıklardan söz ettik. Şimdi ise yukarıda kısaca sözünü etmiş olduğumuz diğer bir konuya, ad durumlarının her birinin diğeriyle örtüşmeyen, kendine özgü olan anlam dizgeleri konusuna detaylı olarak değinmek istiyoruz Yalın durum (именительный падеж): Yalın durumun merkezi anlamı öznel ve niteleyici anlamlardır. Yalın durumun öznel anlamı öznede ( дочь студентка kız evlat öğrencidir, сын работает erkek evlat çalışıyor ) ve ночь gece, весна ilk bahar tipi tümcelerde belirir. Yalın durumun öznel anlamının sahip olduğu özgellik, onun diğer ad durumlarının sahip olduğu öznel anlamların aksine başka anlamlarla ortaklığa girmemesinde yatar. Ancak bazı durumlarda (her şeyden önce edilgen yapılarda ) yalın durumun öznel anlamı (durum öznesi), nesnel ( hareket nesnesi) anlamla birlikte ortaklığa girmeye yetkindir: сын наказан отцом oğul baba tarafından cezalandırıldı, перо приравнивается к штыку kalem süngüyle birdir gibi. Yalın durumun niteleyici anlamı ad yükleminde (наш город герой bizim şehir - kahraman, дочь красавица kız evlat güzeldir ) ve ek ad koymada (город герой kahraman şehir, красавицадочь güzel kız evlat ) belirir. Yalın durum diğer bir ismi özellik (свойство, признак ) ve nitelik bakımından niteler. Belirteç niteleyicisi anlamı yalın duruma özgü değildir. Niteleyici anlama её зовут Лена onun adı Lena dır, сына назвали Вася oğula Vaysa adını verdiler, числится как инструктор öğretmen sayılıyor tipi bileşimlerde yalın durum niteleyici anlam taşır. Sonuç olarak denilebilir ki yalın durumun merkezi anlamları 32

46 öznel ve niteleyici anlamlardır. Ayrıca yalın durum başlıklarda, imzalarda, hitaplarda da varlığını gösterir Tamlayan durum ( родительный падеж): Tamlayan durumun merkezi anlamını öznel ve niteleyici (belirteç niteleyeni hariç) ve nesnel anlamlar oluşturur. Tamlayan durumun öznel anlamı farklı sözdizimsel konumlarda belirir. Tamlayan durum tümcede öznel anlam taşıdığında kural gereği kendisinde nicellik anlam öğesi ( много çok, мало az, сколькото bir miktar ) bulunur: забот хватает iş yetiyor, воды прибывает sular kabarıyor, хлеба осталось ekmek arttı, билетов ни одного tek bir bilet yok, экономии на тысячи рублей bin rublelik tasarruf gibi. Ayrıca, anlamın nicel öğesi dolgunluk, tükenmişlik ( совсем büsbütün, вообще genellikle, нисколько hiç, zerre ) anlam öğesi olarak sunulabilir: Счастья не существует mutluluk yoktur, Бога нет Tanrı yoktur, книг не выпускаются kitaplar yayınlanmıyor, никого нет hiç kimse yok, ни облачка bir tek bulut yok, ни малейшей надежды en küçük bir umut yok gibi. Tamlayan durumun öznel anlamlı sözcük öbeği birleşiminde nicel anlam öğesi yoktur; burada öznel anlamın niteleyici anlamla ortaklığı söz konusudur: выступление артистов sanatçının gösterisi, осведомленность историков tarihçinin bilgili oluşu, гудок автомобиля, otomobil klaksonu, бой быков boğa güreşi, взаимосвязь явлений olayların bağlılaşması, блеск пруда havuzun ışıltısı gibi. Gerek sözcük öbeğinde gerekse de tümcede tamlayan durumun öznel anlamı diğer anlamlarla çeşitli etkileşimlere girebilir: 1- niteleyici (sahip olan özne: рука отца babanın eli ; özellik taşıyıcısı olan özne: бархат кожи cildin 33

47 yumuşaklığı ; yaratıcı, üretici özne: закон Ньютоа Newton kanunu ve 2- nesnel ( пмятник героя kahramana anıt : kimin? ve kime?) gibi. Tamlayan durumun nesnel anlamı sözcük öbeklerinde belirli leksik semantik sözcük gruplarında ( желать славы şöhret arzulamak, ждать утра sabahı beklemek, бояться ответственности sorumluluktan korkmak, настроить домов evler kurmak, дать хлеба ekmek vermek ), olumsuzluk ifadelerinde ( не читает книг kitap okumuyor, не просит хлеба ekmek istemiyor ) görülür. Tümcede ise tamlayan durumun nesnel anlamlı kullanım alanı genişler: книг он прочитал сотни yüzlerce kitap okumuştur ; окружающих стыдно çevreye ayıp oluyor ; жаль молодости gençliğe yazık ; я этого не смею ben buna cesaret edemem ; большей обиды трудно придумать ağır bir hakareti düşünüp bulmak zordur gibi. Durum bildiren tümcelerde ad durumunun öznel konuma yaşınmış nesnel anlamı öznel anlam öğesiyle ortaklığa girebilir: подтверждения не получено teyit olunmadı, изменений не заметно değişiklikler belli olmuyor gibi. Tamlayan durumun diğer bir merkezi anlamı ise niteleyici anlamıdır.özellik, nitelik, bir şeye ilişkin görme (признак, свойство, качество, отнесенность к чему-н.) anlamlarını taşıyan söz konusu niteleyici belirteç niteleyeni необстоятельственное определение' değildir: человек дела 'aksiyon adamı, ночь ошибок hatalar gecesi, страна озер göller ülkesi, вещества малого веса düşük ağırlıklı maddeler gibi. Tamlayan durumun niteleyici anlamının öznel anlamla girdiği etkileşime yukarıda değinmiştik. Tamlayan durumun niteleyici anlamı nesnel 34

Daha göster

Tehlikedeki Türk Dilleri C.3

UNESCO 2016 Hoca Ahmed Yesevî Yılı anısına ve Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri onuruna, Uluslararası Türk Akademisi ve Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığının destekleriyle hazırlanan “Tehlikedeki Türk Dilleri” kitabı 4 cilt olarak yayımlandı. “Tehlikedeki Türk Dilleri” projesi; dünya gündeminden nispeten uzak kalan az nüfuslu ve az konuşurlu Türk halklarını, onların dillerini ve kültürlerini bir arada, ortak ana başlıklar halinde ele almayı, tanıtmayı, bilgi ve belgeleri kamuoyu ile paylaşmayı ve bu yolla tehlikedeki Türk dilleri ve kültürleri konusundaki farkındalığı ve duyarlığı geliştirmeyi, sonraki kuramsal çalışmalar, dokümantasyon çalışmaları, yeniden canlandırma vb. diğer faaliyetler için müşterek bir akademik zemin ve platform oluşturma amacıyla yayımlanmıştır. Kitapta 26 ülkeden 130 bilim insanının telif ve tercüme toplam 132 özgün yazıyla yer aldığı 4 ciltlik kitap seti; süreli yayın, web sitesi vb. “Tehlikedeki Türk Dilleri” adlı geniş kapsamlı projenin bir parçasıdır. Kitap seti 3 ana bölümden ve 4 ciltten oluşmaktadır. Bu çalışmada yer alan “Tehlikedeki Türk Dilleri”ni belirlemede temel ölçüt olarak UNESCO’nun Tehlikedeki Dünya Dilleri Atlası (UNESCO Atlas of the World’s Languages in Danger) esas alınmıştır. Atlas’ta Rusya Federasyonu’nda konuşulan Türk dillerinin, Tatarca dışında, Başkurtça, Çuvaşça ve Yakutça dâhil, tamamı farklı düzeylerde tehlikede gösterilmiştir. Atlas’ta yer almayan Çin Kazakçası, Çin Kırgızcası, Avrupa’daki yerli ve göçmen Tatar ve Başkurt vb. Türk dilleri de aynı şekilde proje kapsamına dâhil edilmiştir. Öz deyişi “Son Sesler Kaybolmadan” olan projede, Çin’in kuzeydoğusundaki Fu-yü Kırgızcasından, Avrupa’nın en batısında Litvanya Karaycasına; Taymır yarımadasında konuşulan Dolgancadan, Basra körfezinin doğu kıyılarına yakın İran coğrafyasındaki Kaşgaycaya değin az nüfuslu, az konuşurlu Türk dilleri ele alınmaktadır. Yazıların tamamı bilimsel çalışma yaşamının önemli bir bölümünü bu projede ele aldığı Türk diline adayan yazarların kaleminden çıkmıştır. Yazarların önemli bir bölümü aynı zamanda ele aldığı dilin konuşurudur. Proje makalelerinin dilleri, sayı bakımından İngilizce başta olmak üzere Türkçe, Rusça, Kazakça, Özbekçe vd. Türk dilleridir. Tehlikedeki Türk Dilleri Editörler Prof. Dr. Süer Eker, Prof. Dr. Ülkü Çelik Şavk Yayın Koordinatörü Halil Ulusoy © Uluslararası Türk Akademisi Barış ve Uyum Sarayı Tauelsizdik Cad. No:57 Astana / Kazakistan www.twesco.org • [email protected] Tel: +7 (7172) 74-46-86 © Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı Taşkent Cad. Şehit H. Temel Kuğuoğlu Sokak. No: 30 06490 Bahçelievler/ANKARA Tel: 0312 216 06 00 • Faks: 0312 216 06 09 www.ayu.edu.tr • [email protected]

nest...

10726 10727 10728 10729 10730

çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası