Tamlayan Ve Tamlanan Eki
Tamlayan Tamlanan Nedir? Tamlayan Ve Tamlanan Ekleri &#;rnekleri Nelerdir?
Türkçede iki çeşit tamlama olması kelime tamlaması iki isimden oluşuyor ise isim tamlaması iki sıfattan oluşuyor ise sıfat tamlaması olarak bilinmektedir. İsim ve sıfat tamlamalarını iyi anlayabilmek için tamlanan ve tamlayan ne olduğunu iyi kavramak gerekmektedir.
Tamlayan ve Tamlanan Nedir?
Tamlama cümlede belirtilen isme ve açıklanan isme verilen addır. Tamlayan ise belirtilen isimi açıklayan kelimelere denilmektedir. Bir cümlede isim tamlamasında yahut sıfat tamlamasında tamlayan ve tamlanan belirli ekler almaktadır.
Tamlanan ve Tamlayan Ekleri Örnekleri Nelerdir?
İsim tamlamalarında tamlanan ve tamlayan ekler almaktadır. Belirtili isim tamlamasında tamlayan - ın, - in, - un, - un, - nın, - nin, - nun, - nün ekleri almaktadır. Tamlanan ise - ı, - i, - u, - ü eklerini almaktadır. Belirtisiz isim tamlamalarında ise sadece tamlanan ek almaktadır. İki isim tamlamasının birbirleriyle iç içe geçmiş şekilde tamlama oluşturmasına ise zincirleme isim tamlaması denilmektedir.
Sıfat tamlamalarında ise bir ismin önüne gelerek o isim hakkında bilgi veren tamlamalardır. Bir sıfat ve isim yer almaktadır.
Tamlanan ve tamlayan eki ile ilgili örnekler;
Okulun bahçesi (-un eki ve - i eki)
Portakalın kabuğu
Çiçeğin yaprağı
Kalbimin köşesi
Gözümün nuru
Pencerenin perdesi
Devletin memuru
Resimin çerçevesi
Ayakkabının bağcığı
Belirtisiz isim tamlamasında ise örnekler şöyledir;
Okul yolu (-u eki tamlanan almıştır.)
Çiçek bahçesi (-i eki tamlanan almıştır.)
Kedi kılı (-ı eki)
Terlik kabı (-ı eki)
Yatak örtüsü (- ü eki)
Kazan kapağı
Tatlı şerbeti
Vergi borcu
Tatil kitabı
Halı örtüsü
Yemek tabağı
Aşçı yamağı
Örnek cümlelerde tamlanan ve tamlayan ekleri yer almaktadır. İsim tamlamalarında belirtili veya belirtisiz isim tamlamalarını da bu şekilde ayırt etmek mümkün olmaktadır.
Bir ismin benzerlerinden ayırt edilebilmesi için başka bir isim, zamir veya sıfatla anlam ilişkisi kurarak oluşturduğu söz öbeğine tamlama denir.
Tamlamalar bir söz öbeğidir ve en az iki kelimeden oluşur, tek sözcüklü tamlama olmaz.
>Tamlamalarda iki öge vardır: tamlayan ve tamlanan. Tamlamada belirtilen, açıklanan isme tamlanan denir. Tamlananı belirten, açıklayan sözcüklere de tamlayan denir.
Örnek(ler)
»televizyonunkumandası
tamlayan tamlanan
Tamlamalar, sıfat tamlaması ve isim tamlaması olmak üzere iki ana başlıkta incelenir:
1. Sıfat Tamlamaları
Bir ismin rengi, şekli, durumu, sayısı gibi özelliklerini belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatların, isimlerin önüne gelerek onlarla oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tamlaması denir.
Sıfatlar her zaman isimlerden önce gelir. Dolayısıyla sıfat tamlamalarında tamlanan isim, tamlayan ise sıfattır.
Örnek(ler)
| »kırmızı | elbise |
| sıfat | isim |
| (tamlayan) | (tamlanan) |
| »çalışkan | öğrenci |
| sıfat | isim |
| (tamlayan) | (tamlanan) |
Yukarıdaki örneklerde &#;kırmızı&#; sözcüğü, &#;elbise&#; adını; &#;çalışkan&#; sözcüğü de &#;öğrenci&#; adını nitelik yönüyle anlamca bütünleyerek bir söz grubu kurmuş ve sıfat tamlaması oluşturmuştur.
» Caddeler rengarenk ışıklarla süslenmişti.
» Sınavdan sadece birkaç öğrenci geçebildi.
»Bu evde güzel günler geçirdim.
Yukarıdaki cümlelerde koyu renkli kalın harflerle yazılmış söz öbekleri sıfat tamlamasıdır.
NOTSıfat tamlamalarında, tamlanana (isme) sorduğumuz &#;nasıl, hangi, kaç, kaçıncı?&#; sorularıyla tamlayanı (sıfatı) bulabiliriz.
| TAMLAYAN (SIFAT) | TAMLANAN (İSİM) | |
|---|---|---|
| » iyi | insan | nasıl insan? → iyi |
| » acılı | yürek | nasıl yürek? → acılı |
| » o | araba | hangi araba? → o |
| » on beş | elma | kaç elma? → on beş |
| » onuncu | yüzyıl | kaçıncı yüzyıl? → onuncu |
NOTSıfat tamlamalarında, tamlayan da tamlanan da birden çok sözcükten oluşabilir.
Örnek(ler)
| TAMLAYAN | TAMLANAN | ||
| »kalın | bir | kitap | |
| sıfat | sıfat | isim | |
| TAMLAYAN | TAMLANAN | |
| »eski | evler, | dükkânlar |
| sıfat | isim | isim |
» Kitapta güzelöyküler ve şiirler var.
»Bu beyazgömlek sana çok yakışıyor.
Yukarıdaki cümlelerde kırmızı renkli kalın harflerle yazılmış kelimeler tamlayan (sıfat), yeşil renkli kalın harflerle yazılmış kelimeler ise tamlanan (isim) görevindedir.
2. İsim Tamlamaları
Bir ismin aitlik ilgisi yönünden daha belirgin hâle gelmesi için başka bir isim tarafından tamamlanmasıyla oluşan isim grubuna isim tamlaması denir. İsim tamlamaları da tıpkı sıfat tamlamaları gibi tamlayan ve tamlanandan oluşur.
Örnek(ler)
| »düğme | ⇒ | gömleğin | düğmesi |
| isim | isim | isim | |
| (tamlayan) | (tamlanan) |
Yukarıdaki örnekte &#;düğme&#; isminin önüne gelen &#;gömlek&#; ismi o düğmenin kime veya neye ait olduğunu göstererek daha belirgin hale gelmesini sağlamış ve isim tamlaması oluşturmuştur. Bu tamlamada &#;gömleğin&#;sözcüğü tamlayan, &#;düğmesi&#; sözcüğü ise tamlanan görevindedir.
>İsim tamlamalarında tamlayan, ilgi eklerini; tamlanan ise iyelik (aitlik) eklerini alır.
Tamlayan ekleri (ilgi ekleri):-ın /-in /-un /-ün, -(n)ın /-(n)in /-(n)un /-(n)ün, -im
Tamlanan ekleri (iyelik ekleri):-ı /-i /-u /-ü, -(s)ı /-(s)i /-(s)u /-(s)ü, -im, -in
Örnek(ler)
» telefonun ekranı
Bu örnekte &#;telefon&#; ve &#;ekran&#; sözcükleri birer isimdir. &#;Telefon&#; ismi, &#;-un&#; tamlayan ekini; &#;ekran&#; ismi ise &#;-ı&#; tamlanan ekini alarak isim tamlaması oluşturmuşlardır.
>İsim tamlamaları belirtili, belirtisiz ve zincirleme isim tamlamaları olmak üzere üçe ayrılır:
Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanın ilgi eki, tamlananın da iyelik eki aldığı tamlamalardır. Bu tamlamalarda belirgin bir aitlik anlamı vardır, tamlananın tamlayana ait olduğu belirtilir.
Belirtili isim tamlaması ⇒ tamlayan + ilgi eki
nest...