Islahat Fermanı Amacı

Islahat Fermanı Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş döneminde devletin yıkılmasını önlemek adına oldukça önemli kararların alındığı bir ferman olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarih derslerinde muhakkak işlenen konular arasında yer alan Islahat fermanı ile ilgili konu başlıkları genellikle ıslahat Fermanı nedir, Islahat Fermanı ne zaman ilan edildi, maddeleri, özellikleri ve sonuçlarını içermektedir. Bu nedenle bizlerde ıslahat fermanı hakkında merak edilen tüm detaylara içeriğimizde yer vereceğiz…

ISLAHAT FERMANI NEDİR?

Islahat fermanı diğer bir adı ile Islahat Hattı Hümayunu olarak bilinmektedir. Osmanlı devletinin kişi hak ve özgürlüklerinin düzene girmesinde rol oynayan hukuk sisteminde iyileştirmeyi hedefleyen ve büyük oranda Avrupa devletlerinin etkisi ile çıkarılmış olan bir padişah buyruğudur.

Islahat fermanı 18 Şubat yılında Sultan Abdulmecid döneminde ilan edilmiş olup, Osmanlı imparatorluğu sınırlarında bulunan Müslüman olamayanlara verilen haklar açısından son derece büyük bir öneme haizdir.

Tanzimat fermanından sonra kişisel hakların genişletilmesi söz konusu olunca Osmanlı Devleti tebaasında hayatını sürdüren yabancı uyruklu halklar daha büyük imtiyazlar beklemişlerdir. Yanı sıra bağımsızlık hayalini içlerinde barındırarak Avrupalı devletlerin çıkarlarına ortak olmayı amaçlamışlardır. Avrupa devletlerinin Şark Meselesi olarak bilinen projenin son aşaması olan Osmanlı Devleti'nin paylaşılması, çok uluslu bir yapıya sahip olan bu devleti yıkmayı gerektirmiştir. Kırım Harbi'nin son yıllarına gelindiğinde hazırlanmış olan Islahat Fermanı kaynağı ve ortaya çıkış nedenini yabancı devletlerden almıştır.

ISLAHAT FERMANI MADDELERİ

Babı Ali tarafından ilan edilen ıslahat Fermanı, Gülhane Hattı Şerif reformlarını genişletmiştir. Islahat fermanının başlıca maddeleri şu şekilde sıralanabilir;

• Dayak, işkence ve angarya kaldırılacak
• Rüşvet ve kayırma kalkacak
• Kanun önünde eşitlik
• Vergiler konusunda eşitlik
• Topluluğun ve şahsın tasarruf hukuklarına saygı
• Vergiler hususunda eşitlik
• Mahkemelerde şahitlik konusunda eşitlik
• Suçlu mülklerin müsadereci usulünün ortadan kaldırılması
• Mahkemelerin açık olması ve ilanların yayılması
• Devlet hizmetlerine ve askerlik ödevine bütün tebaanın kabulü
• Bazı sınırlar içerisinde eğitim ve mezhep hareketi
• Hapishane usul ve nizamlarının insanlık kaidelerine uygun olması
• Ceza kanunları ile mahkeme usullerinin düzenlenmesi
• Patrikhanalerin ya da Müslüman olmayan meclislerin bazı hallerde hukuk davalarında sahip olacakları selahiyetlerin teyidi
• Karma ticaret, ceza ve cinayet davaları için karma mahkemeler kurulması

ISLAHAT FERMANI TARİHİ

Islahat Fermanı Babıâli'de gerçekleştirilen bir tören ile okunarak kabul edilmiştir. Bu fermanın içeriğinin hazırlık aşamasında Avrupa devletlerinin büyük etkisi olmuştur. Fermanın içeriği Fransa, İngiltere ve Avusturya'nın İstanbul'daki elçileri ile Osmanlı sadrazamı ve dış İşleri bakanı arasında geçen toplantı soncunda belirlenmiş olup Osmanlı yöneticilerinin metnin hiçbir açıdan uluslararası bir nitelik kazanmasını istememeleri nedeni ile düzenleme padişah fermanı olarak yapılmıştır.

Fermanın kopyaları Paris Kongresine katılan devletlere verilmiştir. Bu ferman Osmanlı devletinin gayrimüslim tebaasını alakadar etse de bu düzenlemelerin eşit vatandaşlık ve kanun önünde eşitlik ilklerine dayanması bakımından hukuk düzenini etkileyen sonuçlar doğurmuştur.

Tanzimat Fermanı ile başlayarak Türkiye'de anayasal hakların gelişme süreci Islahat Fermanı olarak devam etmiştir. Bu dönemde Avrupa ülkelerinin hemen hepsinde halka tanınan haklar Osmanlı tebaasına da tanınmaya başlamıştır. Demokraside hukuk önünde eşitlik ilkesi en önemli kurallar arasında yer alıyordu. İnsanların dinlerine bakılmaksızın tüm halkın hukuk önünde eşit olması ve eşit vatandaşlık haklarına sahip olmaları Batı Avrupa ülkelerinin büyük bir kısmında benimsenmiştir. Osmanlı hukuk düzeninde de bu ilkenin benimsenmesi anayasal ve demokrasi düzeni bakımından ileriye doğru atılan büyük bir adımdır.

ISLAHAT FERMANI ÖZELLİKLERİ

• Islahat fermanı sonrası yabancıların açtığı okullar devletin dağıtılmasını hızlandırmıştır.
• Yabancıların haklarını genişleterek Müslümanların tepkisini çekmiştir.
• Islahat fermanının bir diğer özelliği ise patrikhaneye meclis açma yetkisi vererek gayrimüslimlerin bağımsızlık isteklerini alevlendirmesidir.
• Osmanlı Devleti'nin içişlerinde karışmaya devam edilmiştir.
• Bu ferman, Osmanlı toplumunun her alanında değişimlere sebep olmuştur.

ISLAHAT FERMANI SONUÇLARI

Müslümanların hakları yerine gayrimüslimlerin haklarının genişletilmesi, büyük bir bölümü Müslüman olan halkın tepkilerine neden olmuştur. Toplum içinde sorunların ortaya çıkması üzerine çöküşün önlenmesi planlanan Islahat Fermanı çöküşe olanak sağlamıştır. Islahat Fermanı'nın bilinen en önemli sonuçları aşağıda yer almaktadır;

• "Osmanlıcılık" anlayışı ile hazırlanan ferman, toplumsal dengenin bozulmasına neden olmuştur.
• Patrikhaneye meclis açma izni verilmesi gayrimüslimlerin bağımsızlık temayülünün artmasına yol açmıştır.
• Kişisel haklar, dini eşitlik ve vergi gibi konular yalnızca dünyaya duyurulmakla kalmamış; şer'i hukuk nedeniyle fermanın maddelerinin uygulanmasında problemler çıkmıştır.
• Ferman ile yabancı ülkelere ve gayrimüslimlere verilmiş olan imtiyazlar, Osmanlı'nın parçalanma ve çöküş sürecini hızlandırmıştır.
• Ekonomik destek isteyen Osmanlı, sadece bazı imtiyazlar tanımak koşulu ile Batı'dan borç alabilmiştir.
• Bazı Islahat Fermanı ve Osmanlı kanunları maddeleri arasında çatışmalar çıkmış fermanda öngörülen bazı reformların önü tıkanmıştır.
• Gayrimüslimlerin açmış olduğu yabancı okullarda ırkçı bir nesil yetiştirilmiştir.

TANZİMAT VE ISLAHAT FERMANI ORTAK ÖZELLİKLERİ

Tanzimat fermanı ve Islahat Fermanı arasında 17 yıl bulunmaktadır. Tanzimat Fermanı padişah ve yöneticilerin istekleri doğrultusunda hazırlanmıştır. Islahat Fermanı ise dış sebeplerden dolayı oluşan bir fermandır. Her iki fermanın ortak özellikleri şu şekilde sırlanabilir;

• Din ile ilgili maddeler tekrar edilmiştir.
• Abdülmecit döneminde ilan edilmiştir.
• Devleti çöküntüden kurtarmak adına halka bir haklar vermeyi ilke edinmişlerdir.
• Hukuka bağlı devletin temellerini attılar.
• Azınlıklar ile Türklerin kaynaşmasını istediler.
• Müslüman halkın tepkisine neden oldular.
• Gayrimüslimlerle alakalı konuları kesinleştirmek için terimler daha da genişletildi.