Gelincik Dağı Hikayesi

Gelincik Dağı, Erzurum'un Tortum ilçesinde yer alan ve 2.700 metre yüksekliği ile yüksek bir dağdır. Bu dağ, ülkemizde ve dünyada özellikle yanardağ ve volkanoloji konularına ilgi duyanlar arasında bir popülerlik kazanmıştır.

Gelincik Dağı'nın tarihçesi, MÖ 600 yılına kadar uzanır. O dönemde, volkanik aktivite nedeniyle bölge depremlerle sarsılmaktaydı. Daha sonra, yüz binlerce yıl süren farklı dönemlerin ardından, son volkanik patlama MÖ 2.000 yılında gerçekleşti.

Gelincik Dağı'nın adının kaynağı, dağın zirvesinde bulunduğu düşünülen ve kırmızı bir renge sahip olan papatyalardır. Bu papatyaların yerleşimcilere göre "gelincik" olarak adlandırılması sonucu, dağın adı da Gelincik Dağı olarak kalmıştır.

Gelincik Dağı, doğası ve güzelliği ile birçok gezginin ilgisini çekmektedir. Dağcılık, trekking gibi doğa sporlarına ilgi duyanların yanı sıra, fotoğrafçılar da dağın rengarenk manzaralarını yakalamak için bölgeye çok sık gelmektedir. Ayrıca, bölgede yapılan özel turlar, doğa gezileri ve volkanik turistik aktiviteleri ile de Gelincik Dağı, Türkiye'nin doğa turizmi açısından en önemli yerlerinden biridir.

Anadolu, üç kıtayı birleştiren, dünyada bir benzeri olmayan yarım ada. Dünya tarihi kadar eski, cihan medeniyeti kadar zengin kültürel değerlere sahiptir. Üzerinde sayısız güzellikleri saklamıştır. Bunların bir kısmı bilinmiş, bir kısmı gün ışığına çıkmayı beklemektedir

Pek çok tarihi olaylara şahit olan bu dağlara Antik devirde Olimpos Dağları deniyormuş. Frigler zamanında önemli bir dini merkez olmuştur. Anadolu Tanrılarından Zeus Alsanos’un yaşadığı kabul edilen Sultandağlarında Orman Tanrısı Satiros yaşarmış1 . Frigya Kralı Midas, Satiros’u yakalamak ister. Bir türlü başaramaz. Yakalayana ödüller vaat eder. Gözcüler göndererek Satiros’u izletir. Satiros her gün sabah erkenden kalkar Gelincik Ana’daki mağarasından çıkar, Ulupınar Deresi’nin doğduğu pınardan su içer, sonra uçsuz bucaksız yemyeşil ormanlar içinde kaybolurmuş. Kral Midas, Satiros’un içtiği pınarın olduğu yere güzel bir çeşme yaptırmış. İçine şarap döktürmüş. Orman Tanrısı Satiros her günkü gibi sabah erkenden gelir, pınarda şaraplı suyu içer. Oraya bayılır. Gözcüler hemen yakalayıp, elini, ayağını bağlayıp, Kral Midas’a götürürler. Midas onu Gordion’daki mabede kapatır.2 Tarihte bu pınarların aktığı çeşmeye Midas Çeşmeleri denmiş.

Zamanla bu çeşme Anadolu’nun kutsal yerlerinden birisi haline gelir. Buradan su içen hastalar iyi olur, sevgililer kavuşurmuş. Sefere çıkan ordular zafer kazanmak için mutlaka bu pınara uğrar su içermiş. Bu kutsal suyun Gelincik Ana mağarasında doğduğu, yer altından Ulupınar’a kadar gittiğine inanılır.

Anadolu’ya şekil vermiş, Toroslar’ın bir uzantısıdır Sultandağları… Tarihin anlattığına göre Çay’dan Bolvadin’e kadar uzanan bu geniş ovada çok kanlı savaşlar olmuştur. Selçuklu Sultanı Şehinşah ile Bizans arasında sürekli savaşlar oldu. 1116 yılında yapılan savaşta bir sonuç alınmayınca Selçuklu Sultanı Şehinşah’ın kışı geçirmek için çekildiği dağlara Sultandağları ismi verildi. Bolvadin Valisi Emir Afşin’in çekildiği dağlara da Emir Dağları denilmiş… 900 yılı idrak ettiğimiz 1116 tarihli Bolvadin Zaferi ve akabinde yapılan Bolvadin Anlaşması Anadolu’nun Türkleşmesinde dönüm noktasıdır.

Bu gizli kalmış cennetlerden birisi de Sultan Dağları’nın 2.610 m yüksekliğindeki Gelincik Ana Tepesi’ndeki mağaradır. Gelincik Ana tepesi ve çevresi Anadolu’nun en güzel yayla turizmine, mağaralar nadir mağara turizmine açılabilir.

Gelincik Ana Tepesi’ne çıkıldığı zaman bir taraftan çıplak tepelerin arkasında çok uzaklardan Hoyran Gölü gözükür. Diğer taraftan bakarsanız, yemyeşil tepelerin arkasından pırıl pırıl Eber Gölü göz kırpar. Kendinizi başka bir âlemde sanırsınız.

Bu güzellikler için pek çok efsaneler söylenmiş, masallar düzülmüş, türküler yakılmıştır. Bu güzellikler dilden dile söylenmiş, bizlere kadar ulaşmıştır.

Eskilerin anlattığına göre:

“Yalvaç’ın Yarıkkaya köyü eskiden Köstük köyü yakınlarında Ayıp köyü denilen yerde 7 hanelik bir köymüş. Günlerden bir gün uzak köylerin birinden davullu, zurnalı gelin alayı geliyormuş, halk seyretmek için yollara dizilmiş. Alay tam köyün ortasına geldiği zaman bir fırtına kopmuş, gelinin örtüsü uçmuş, bacakları görünmüş, köyün aksakallı güngörmüş ihtiyarları:

–Kızım ayıp, bacaklarını ört deyince Gelin utancından ne yapacağını bilememiş, çaresiz kıbleye dönmüş:

–Yarabbi ben bu ayıpla yaşayamam beni ya taş et, ya da kuş et, uçup bu diyardan gideyim demiş. Kadir Mevla duasını kabul etmiş. Gelin bir kuş olmuş, uzun saçları rüzgarda dalgalana dalgalana düğün alayının ve köy halkının korku dolu bakışları arasında Sultandağları’nın tepelerine doğru uçmuş. Tepedeki mağara girmiş, sır olmuş. Düğün alayı ve köylüler günlerce mağarada ve civarında sır olan gelini aramışlar. Sonunda, gelin sır oldu, kırklara karıştı, kırk kızdan biri oldu demişler.

Buraları mesken edinmiş Çoban Nazım Akpınarlı’nın anlattığına göre mağaraya gelenler, kızın rüzgârlara karışan çığlıklarını duyarlarmış.

Zaman zaman buradan geçenlere görünür, onlara yol gösterir, yardım edermiş, darda kalanlara can yoldaşı olurmuş.

O tarihten sonra bu tepelere Gelincik Ana Tepesi demişler. Adak kurbanları burada kesmişler, dileklerinin olması için dualar etmişler, yağmur dualarına buralara çıkmışlar, hacet namazları kılmışlar.

Köylüler bu olayı, uğursuzluk saymış, köyü terk ederek, şimdiki yerlerine iskân olmuşlar. Önce Köstük köyünün mezrası olmuş, sonra köy statüsünü kazanmış. Köyün yakınlarındaki dikine yarımmış kayadan ismini almış, eski ismi zamanla unutulmuş, fakat gelin unutulmamıştır.

Bu efsaneyi bilenlerden dinlemek ve olayın geçtiği ilginç mağarayı görmek için bir Pazar günü yollara düştük. Can arkadaşım Ali Taşyürek fedakâr şoför Doğan Başarya ve Mevlit Öncü bu kervana katıldı. Çay’ın cennet gibi yemyeşil yaylalarından geçtikten sonra, Çay’a 45 km olan, Yalvaç’ın şirin köyü Yarıkkaya’ya geldik.

Köy halkında, güngörmüş bilge kişi Tahsin Akçay bize Yarıkkaya’yı ve Ayıp köyünü, sır olan gelini anlattı.

Sultandağlarının çıplak yamaçlarından 2.610 m yüksekliğindeki Gelincik Ana Tepesi’ne doğru tırmandık 30 km zorlu bir tırmanıştan sonra mağaraya ulaştık.

Mağara doğal bir oluşum. Tahmini Palaozoik zamanda meydana gelmiştir. Ulaşıla bilinen mağara ağzından içindeki pınarlara kadar 1 km uzunluğundadır. Fakat mağara içinde henüz açılmamış koridorlarda vardır. Mağaranın içi zaman zaman meydana gelen depremlerde çökmüştür.

Çok geniş bir girişten sonra birden aşağı doğru kaygan bir zeminden gidiliyor. Dar bir geçitten sürünerek iniliyor. Burada 10 m yüksekliğinde geniş bir mekâna geçiliyor. Bu mekânda sonradan yapılmış duvarlar ve gözetleme mazgalları var. Bu yapılar buranın insanlar tarafından kullanıldığı gösteriyor. Mağara dışındaki seramik parçaları, yine Çay-Koca Oğuz mevkisinde bulunan Hitit-hiyeroglifli anıt buranın iskânını Hititler Dönemi’ne götürür. Anıtın çözülmüş şekli “Fırtınalar ülkesinin/büyük kralının prensi/Tuti tarafından/fırtınalar ülkesinin/tanrısı adına bu stel/ buraya dikilmiştir.”

Yapıların bulunduğu mekândan dar bir geçitten sürünerek başka bir mekâna giçiliyor. Burası çok rutubetli ve kaygan bir zeminden kayarak aşağıya iniliyor. Zeminin tabanında buz gibi kaynak suyu çıkıyor, aynı zeminde tekrar batıyor. Suyun nereye gittiği bu günü kadar bulunamamıştır. Meraklı pek çok dağcı ve mağara uzmanı burayı ziyaret etmiş, ama çözememiştir.

Yetkililerin ve uzmanların bu gizemli tabiat harikasının inceleyip gün ışığına çıkarması, Türk Turizmine kazandırması dileğimizdir.

TAŞPINAR DERGİSİ'nden...

Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 42 (1): 63-77, 2011 J. of Agricultural Faculty of Atatürk Univ., 42 (1): 63-77, 2011 ISSN : 1300-9036 Araştırma Makalesi/Research Article Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi Füsun ERDURAN1 Umut CIRIK2 1 Sorumlu yazar: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Payzaj Mimarlığı Bölümü Çanakkale [email protected] 2 Şehir ve Bölge Plancısı, AKS Planlama ve Müh. Ltd. Şti Ankara. Geliş Tarihi : 06.05.2011 Kabul Tarihi : 28.06.2011 ÖZET : Gelincik Dağı Tabiat Parkı, sahip olduğu zengin doğal ve kültürel kaynakları ile rekreasyonel açıdan önemli bir potansiyel oluşturmaktadır. Bu kaynakların belirlenerek alanın bu veriler doğrultusunda planlanması, korunarak kullanılmasını sağlamak için önemlidir. Bu çalışmada Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın doğal ve kültürel kaynakları ve rekreasyonel peyzaj değerleri uzman görüşleri ile belirlenmiştir. Buna göre tabiat parkının görsel açıdan özellikle Eğirdir Gölü ve Senirkent Ovasına geniş görüş sağlayan dokuz noktası rekreasyonel değeri yüksek alan olarak belirlenmiştir ve bunlar alan haritasına işlenmiştir. Bu bölgeler: Alanın doğusundaki Tahtacıçukuru tepe, Küçükkapı tepe, Çıplak mevki; güneyinde Gelincikana tepe, Gelincik dağı, Karabeygir tepe, Dere yayla; kuzeyinde Kızıl tepe bölgelerinde yer almaktadır. Ayrıca tabiat parkının planlanmasında yol gösterici olması açısından alandaki mevcut sorunlar ve alanın sahip olduğu olanaklar da uzmanların görüşleri doğrultusunda belirlenmiştir. Bu şekilde yapılan sorun olanak analizine göre, alandaki en önemli tehdit unsurları: depremsellik, heyelan, çığ, domuzların aşırı üremesi, sel-taşkın riskleri ve kontrolsüz otlatma baskısıdır. Tabiat parkı genelinde ziyaretçi yönetimi ve herhangi bir kontrol ve denetim mekanizması olmaması da alanın sürdürülebilir kullanımını tehdit etmektedir. Anahtar kelimeler: Gelincik Dağı, Rekreasyonel Peyzaj Değeri, Tabiat Parkı Determination of Recreational Landscape Values of Mt. Gelincik Nature Park ABSTRACT : Mt. Gelincik Nature Park has a great potential in recreational terms with its rich natural and cultural resources. It is important to determine these resources and make plannings in the direction of these data in order to provide protection and use of the area. In this study, natural and cultural resources of Mt. Gelincik Nature Park and recreational landscape values were determined and of the area were determined by using expert views me. The analysis for the recreational use of the area was carried out on the basis of field works using expert views and they were the result of the analysis was included in the area map. Accordingly, nine points of the nature park viewing particularly Lake Eğirdir and Senirkent Plain were determined as the areas with higher recreational value. These areas are located in Tahtacıçukuru hill, Küçükkapı hill, Çıplak site in the eastern part of the area; Gelincikana hill, Mt. Gelincik, Karabeygir hill, Dere plateau in the southern part; Kızıl hill in the northern part. The current problems and facilities of the area were also determined by using expert views in order to use them as a guide for the planning of the nature park. According to the problem possibility analysis conducted in this way, the most important threat risks in the area are seismicity, landslide, avalanche, over-breeding of pigs, flood risks and uncontrolled grazing pressure. Having no visitor management and control and inspection mechanism throughout the nature park also threatens the sustainable use of the area. Key Word: Mt. Gelincik, Recreational Landscape Values, Nature Park GİRİŞ Doğa koruma, yaban hayvanlarını, bitki türlerini, hem de bilimsel çalışmaların gelişmesine yardımcı bunların doğal yaşam toplumlarını, doğal koşulları olmaktadır. altında peyzajı ve peyzaj parçalarını güvence altına En önemli koruma alanlarından biri olan tabiat alan bütün teşvik edici ve koruyucu önlemleri kapsar parkları, ülkemizin zengin doğal ve kültürel (Çolak, 2001). Philips (1998)’e göre ise doğa koruma kaynaklarının gelecek kuşaklara bozulmadan alanı, biyolojik çeşitliliğin korunması ve devamını aktarılmasının amaçlandığı alanlardır. Tabiat sağlamak için doğal ve kültürel kaynaklarla bir bütün parkları, 9.8.1983 tarihinde kabul edilen 2873 nolu olarak düşünülen ve yasal yollarla korunan doğal milli parklar kanununun 2/b maddesine göre şöyle alanlardır (Çetinkaya, 2003). tanımlanmaktadır: “Bitki örtüsü ve yaban hayatı Yücel ve Babuş (2005) ise “doğa koruma” özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın terimini, “insan sağlığı ve yaşamın garantisi için, dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarıdır”. doğada yaşayan bitki ve hayvan türlerinin varlığı, Bu Kanun kapsamına giren yerlerdeki turizm bölge, onların yetişme ve yaşam ortamları ile belirli kriterler alan ve merkezlerinde, turizm yatırımlarına ilişkin ışığında korumaya değer bulunan doğa parçalarını ve plan kararları Çevre ve Orman Bakanlığının görüşü doğal elamanlarını korumak” şeklinde alınarak sonuçlandırılır. Bu kanunun 14. maddesi tanımlamaktadır. Doğa koruma bitki ve hayvan uyarınca, bu kanun kapsamına giren yerlerde çeşitli popülasyonlarının devamlılığı, türlerin zenginliği ile koruma önlemleri alınmıştır. Ülkemizde şu anda doğal ya da doğala yakın ekosistemlerin korunmasına toplam 41 adet tabiat parkı, 81.425 ha.’lık alan katkıda bulunmakta ve koruduğu elemanlarla da hem kaplamaktadır (Anonim, 2011). genetik zenginliğin korunmasına ve geliştirilmesine, Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi İnsan–doğa ilişkilerinde doğa korumanın yeri ve turizmi açısından yoğun olarak kullanılmaktadır. önemini ortaya koyan en önemli gerekçeler; ekolojik, Alanın koruma kriterlerine göre yönetiminin ekonomik, tıbbi, bilimsel-pedagojik, etik sağlanması amacı ile tabiat parkının sahip olduğu gerekçelerdir. Uluslararası eğilimlere ve ülkemizdeki biyolojik (flora, fauna) ve ekolojik yapı, yaklaşımlara göre korunan alanların önemli jeomorfolojik, jeolojik, doğal, kültürel ve işlevlerinden biri de bilimsel, eğitsel ve rekreatif rekreasyonel peyzaj değerlerinin koruma-kullanma hizmetleridir. Dolayısıyla bu tür alanların yoğun bir dengesi içinde devamlılığını sağlayacak ziyaretçi talebi ile karşı karşıya bulunması beklenen düzenlemelerin yapılması ve yöntemlerin bir gelişmedir. Korunan alanların turizm ve geliştirilmesi amacı ile bu çalışma yapılmıştır. rekreasyon açısından çekiciliği konusunda 3 senaryo Çalışmada alanın rekreasyonel yönden kullanımına ileri sürülmektedir (Dirik, 2011): 1-Turistik ve yönelik önemli alanlar belirlenmiş ve bu alanların rekreatif amaçlarla yoğun bir şekilde kullanılan sürdürülebilir kullanımı açısından plan kararları ön yerler, koruma altındaki alanlardır. Bunun en tipik görülmüştür. Bu kararlara göre alanın “Mutlak örneği milli parklardır. Koruma Alanı, Sınırlı Kullanım Alanı ve Kontrollü 2-Bir alan koruma altına alındıktan sonra ilgi Kullanım Alanı” olmak üzere üç bölgeye ayrılarak çekici hale gelir. Bataklık ve turbalık alanlarda rekreasyonel açıdan kullanılması ön görülmüştür ve olduğu gibi. buna göre alanın korunarak kullanılmasının 3-Koruma, bir alanın özellikle rekreatif ve sağlanabileceği kriterler belirlenmiştir. turistik karakterlerini muhafaza etmeyi hedefler. Bu, özellikle peyzaj koruma alanlarında belirgindir. MATERYAL VE METOD Hangi senaryo esas alınmış olursa olsun, er veya Çalışmanın ana materyalini Isparta İli, Senirkent, geç, koruma gerekliliği ile rekreatif ve turistik Atabey ve Eğirdir ilçeleri sınırları içerisinde yer alan yararlanma isteği arasında belirgin çatışmaların “Gelincik Dağı Tabiat Parkı” oluşturmaktadır. Alan, ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu nedenle etkili bir 14.12.2005 tarihinde 2764 ha. büyüklüğünde tabiat koruma ile birlikte ziyaretçi taleplerinin parkı olarak ilan edilmiştir. Gelincik Dağı Tabiat karşılanmasının, koruma–kullanma dengesine dayalı Parkı’na Eğirdir-Barla yolu ile ulaşılmakta olup, (taşıma kapasitesine uygun) rekreasyon planlamaları Eğirdir’e 57 km, Senirkent’e 15 km, Atabey’e 68 km ile çözümlenmesi zorunludur (Dirik, 2011). ve Eğirdir-Barla yolu üzerinden Isparta şehir Doğal ve kültürel kaynak değerlerinin zenginliği merkezine 65 km mesafededir (Şekil 1) (Anonim ve hassaslığından dolayı koruma alanı ilan edilmiş 2010). olan Gelincik Dağı Tabiat Parkı, özellikle inanç Şekil 1. Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın ülke ve bölge içerisindeki yeri (AKS, 2010a) 64 F.Erduran, U.Cırık Çalışmada yöntem olarak birinci aşamada alanın Son aşamada bu analizler doğrultusunda tabiat doğal ve kültürel kaynak değerlerinin belirlenmesine parkı rekreasyonel kullanım açısından alanın kaynak yönelik literatür araştırması yapılmıştır. Resmi değerlerinin korunarak kullanımının sağlanması için kurum ve kuruluşlardan alan ile ilgili tüm doğal ve “Mutlak Koruma Alanı”, “Sınırlı Kullanım Alanı” ve kültürel veriler, yazılı kaynaklar, haritalar ve raporlar “Kontrollü Kullanım Alanı” olmak üzere üç bölgeye elde edilerek incelenmiş ve değerlendirilmiştir. ayrılmıştır. İkinci aşamada alanın rekreasyonel peyzaj Aynı zamanda alanın mevcut doğal kaynak değerinin belirlenmesi için mevcut görsel peyzaj değerlerine ve kullanımına bağlı olarak alanın değerine sahip alanlar ve gözlem noktaları mevcut sorunları de tespit edilmiştir ve bunların belirlenerek analizler yapılmıştır. Bu amaçla Philip aşılması ve oluşabilecek sorunların da önlenmesi Lewis (Belknap and Furtado, 1967)’ in dış mekan amacıyla uygulamaya konulacak alt rekreasyon planlamasında kullanılan algılanabilir planlar/programlar, stratejik amaçlar ve hedefler peyzaja yönelik görsel analiz yönteminden uzmanlar belirlenmiştir. tarafından ele alınması gerekli kriterlerin belirlenmesinde yararlanılmıştır. Bu yönteme göre ARAŞTIRMA BULGULARI uzmanlar arazi çalışmaları yaparak görsel açıdan Doğal Kaynaklar önemli noktaları, alanın mevcut kaynak değerleri Tabiat Parkı’nın ortalama yükseltisi 2000m. doğrultusunda belirlemişlerdir. Bu olup, %36’lık bölümü 2100m. den yüksek alanlardan değerlendirmelerde temel alınan kriter öncelikle oluşmaktadır ve alanın yaklaşık %80’inin eğimi alanın jeomorfolojik yapısının zengin olması nedeni %40’dan fazladır. Alandaki eğim fazlalığı, kar yağışı ile geniş görüş imkanı sunan ve manzaraya hakim ile birlikte yılın büyük bölümünde kuru olan yan “bakı noktaları” olmuştur. Alanın tabiat parkı olması derelerin çığ oluğuna dönüşmesine neden olmaktadır. nedeni ile öncelikle doğal kaynaklar açısından zengin Tabiat Parkı’nın ana kayaç yapısı çözünebilen görsel olanaklar sunan bakı noktaları “temel görsel nitelikteki kireçtaşıdır ve alanın kuzeyinde çözünme peyzaj değeri” olarak ele alınmıştır. Bunun yanı sıra sonucunda yeraltında oluşan mağaralar çökerek görsel açıdan önemli etkiye sahip olması nedeni ile obruklar oluşturmaktadır. Alanın jeolojik yapısına temel peyzaj değeri olarak “yaylalar” önemli bir bağlı olarak yol açımı sırasında oluşan şevler heyelan kriter olmuştur. Yaylalar alanda çok geniş yer oluşumu için riskli alanları oluşturmaktadır (AKS, tutmakla beraber hem doğal hem de kültürel unsurları 2010a). içermeleri ile rekreasyonel olarak sürekli kullanımı Alan iklim özelliği açısından Akdeniz ve İç artan alanlar oldukları için görsel peyzaj değeri Anadolu Bölgelerinin geçiş zonunda yer almaktadır. önemli alanlar olarak kabul edilmiştir. Alanın Bu nedenle kış aylarında İç Anadolu’nun karasal rekreasyonel açıdan peyzaj değerinin belirlenmesinde koşullarını, yaz aylarında ise Akdeniz sıcaklık ele alınan diğer kriter ise “ilave payzaj değerleri” rejimini yansıtmaktadır. Alanda yüksekliğe bağlı olmuştur. Rekreasyonel potansiyel açısından önemli olarak kış koşulları çok ağır olduğundan kar yağışı ve diğer tüm kültürel ve doğal veriler bu kapsamda soğuk hava nedeniyle, özellikle 2000 metrenin değerlendirilmiştir. Burada ele alınan kriterler: 1- üzerindeki bölgelere ulaşım güçlükle Topoğrafik yapının değerlendirilmesi: Bu kapsamda sağlanabilmektedir. Alanın bütünü içerisinde karasal alandaki ilginç kaya oluşumu varlığı, vadiler, tepeler, ekosistem hüküm sürmektedir. Değişik karakterdeki düzlükler incelenmiş ve değerlendirilmiştir. vadiler, genellikle yüksek eğimli yamaçlar, sırtlar ve 2- Bitki örtüsü: Bu kapsamda alanın doruklardan meydana gelen karasal ekosistem, tabiat vejetasyonu, çayır-meraları-anıt ağaç varlığı parkı içerisinde orman, otsu ve çıplak ekosistemleri belirlenmiştir. 3- Alandaki su kaynakları, akarsu ve ile temsil edilmektedir. Alanda endemizm oranı ıslak alan varlığı değerlendirilmiştir. %24,6’dır ve floristik çeşitliliği açısından korunması 4-Alanın sosyo-kültürel yapısı, yerleşimlerin zorunlu, hassas bir alandır. Aynı zamanda alan farklı durumu incelenmiştir. hayvan türlerine üreme, beslenme ve yaşama olanağı Alan bu kaynak değerlerine göre uzmanlar tanıması nedeniyle fauna türleri açısından da önemli tarafından değerlendirilerek puanlama yapılmış ve alanlardır (AKS, 2010b). alanın rekreasyon yönünden önemli bölgeleri belirlenmiştir. Bu amaçla gözlem noktalarından Kültürel Kaynaklar panoramik görüntüler elde edilmiş ve uzman grup Gelincik Dağı Tabiat Parkı yakın çevresinde altı tarafından bu bölgeler değerlendirilmiştir. adet yerleşme bulunmaktadır. Bu yerleşmeler; Belirlenen bu noktaların yükseklik değerleri ve Senirkent ilçe merkezi, Barla ve Yassıören beldeleri koordinatları belirlenerek bilgisayar ortamında ARC ile Akkeçili, Garip ve Ortayazı köyleridir. Senirkent GİS programı kullanılarak harita üzerine ve Barla yerleşmelerinde kentsel ve kırsal yaşam aktarılmıştır. biçimleri iç içe olup Akkeçili, Garip, Ortayazı ve Yassıören yerleşmelerinde kırsal yaşam biçimi 65 Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi sürdürülmektedir. Yerleşmelerde tarım ve organizasyonlar ya da kişisel olarak hayvancılık başlıca geçim kaynaklarıdır. Senirkent, gerçekleştirilmektedir. Yassıören ve Ortayazı yerleşmelerinin tabiat parkı ile Tabiat parkı, ziyaretçilerin botanik gezileri, dağ ilişkileri, topoğrafik eşikler nedeniyle, oldukça ve doğa yürüyüşleri, fotoğraf çekimi, böcek ve sınırlıdır. Barla, Garip ve Akkeçili yerleşmeleri, hayvanları inceleme, piknik yapma vb. rekreasyonel gerek yakınlık gerekse ulaşım bağlantılarının olması ihtiyaçlarına cevap verebilecek potansiyele sahiptir. nedeniyle, alan ile etkileşimi yüksek olan Alan, bahar ve yaz aylarında şehir merkezlerinin yerleşmelerdir. bunaltıcı atmosferinden uzaklaşıp bol oksijenli ve Tabiat parkının içerisinde bulunduğu yöre, serin orman havası almak isteyenler tarafından yoğun kültürel ve tarihi değerler açısından oldukça olarak tercih edilmektedir. Dağ ve doğa sporları zengindir. Alan sınırları içerisinde herhangi bir meraklıları alanda zirve tırmanışları yaparak arkeolojik sit ve kültür varlığı bulunmamakla birlikte, kamplarını alanın kuzey sınırının bitişiğinde, Garip, Ortayazı, Yassıören ve Barla yerleşmeleri çok Domuzazısı tepe ve Kızıl tepenin güneyinde bulunan sayıda höyük ve kültür varlığını barındırmaktadır. düzlük alanlarda kurmaktadırlar. Bu alanlar, ulaşım Yörede kültürel ve tarihi değerler açısından en zengin kolaylıkları ve orman içi açıklıkların bulunması yerleşme Barla’dır (AKS, 2010b). nedeniyle tercih edilmektedir. Zirve tırmanışları Barla ilçesi tarihi süreç içinde Isparta ili olarak da Gelincikana tepe ve Gelincik dağı doruğu açısından oldukça önemli bir yere sahip olmuştur. tercih edilmektedir. Alanın jeomorfolojik yapısı, Isparta, Eğirdir ve çevresi III.İzzettin Kılıçaslan orman örtüsünün yer yer seyrek dokuda olması ve zamanında, 1204 tarihinde Selçukluların eline geniş orman içi açıklıkları nedenleri ile tur kayağı geçmiştir. Bu dönemde Eğirdir’den Uluborlu’ya yapanların da ilgi duydukları bir alandır. Alanın tüm uzanan kervan yolu Barla’dan geçmektedir. Barla’nın yıl boyunca kullanımını sağlayacak bu tür bu konumu, gelişiminde oldukça önemli bir etken rekreasyonel faaliyetlerin planlanarak yönetilmesi ve olmuştur. Anadolu Selçukluları zamanında varlığını gerekli donanımlara yer verilmesi, sürdürülebilir geliştirerek sürdüren Barla kazası, Selçuklulardan turizm açısından en önemli husustur. Fakat tabiat sonra kurulan Beylikler döneminde de bir kasaba parkı içerisinde zirve tırmanışları, doğa yürüyüşleri olarak varlığını devam ettirmiştir. Kasaba 1391’de ve tur kayağının yapılmasına yönelik olarak herhangi Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı bir parkur düzenlemesi ve organizasyon İmparatorluğuna katılmıştır (Darkot, 1994). bulunmamaktadır. Önemli bir geçiş noktasında yer alması nedeni ile Barla kasabasında farklı dönemlere ait çeşitli Rekreasyonel Peyzaj Değerleri tarihi eserler bulunmasına rağmen günümüze sadece Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın rekreasyonel bir kaç örnek kalabilmiştir. Bunlar, Roma kaynak değerlerinin tespit edilebilmesi için öncelikle döneminden kalan Aya Geogios Kilisesi, Çeşnigir alanın görsel peyzaj değerleri belirlenmiştir. Bu Paşa Cami, Osmanlılardan kalan 2 adet köprü, 2 adet amaçla çalışma alanında yer alan görsel açıdan hamam ve tarihi çeşmelerdir. peyzaj değeri yüksek alanların analizi, arazi Kültürel ve tarihi değerler açısından bu derece çalışmasına dayalı olacak biçimde ve Philip H. Lewis zengin bir çevrede bulunan Gelincik Dağı Tabiat tarafından dış mekan rekreasyonel planlama amacıyla Parkı aynı zamanda dini amaçlarla yoğun ziyaret geliştirilmiş ve algılanabilir peyzaja dayalı yöntem edilen bir alandır. Tabiat Parkı’nın kuzeydoğusunda, ile yapılmıştır (Şahin vd., 2005). Yöntem kapsamında alanın giriş bölgesinde bulunan Tahtacıçukuru tepe, arazi çalışmaları ile belirlenen görsel peyzaj Çam dağı olarak adlandırılarak dini amaçla ziyaret kaynakları Çizelge 1’de sistematik olarak edilmektedir. Bu amaçla dağın tepesinde ve doğu sınıflandırılmıştır. Tabiat parkı, orman dokusu, yamaçlarında günübirlik kullanıma yönelik jeomorfolojik ve topoğrafik yapısıyla zengin peyzaj düzenlemeler yapılmıştır. Bu alanda bir adet 2 katlı değerlerine sahiptir. Bu nedenle görsel peyzaj idare-ziyaretçi merkezi, dinlenme amaçlı piknik değerlerine ilişkin gözlem noktalarının masaları, dolaşımı kolaylaştırmak için patika yollar belirlenmesinde öncelikli olarak, var olan doğal ve manzara seyir alanı bulunmaktadır. Bu bölgede peyzaja hakim görüntü sunan manzara seyir noktaları geçmiş dönemlerde dini toplantılar yapılması dikkate alınmıştır. Bununla birlikte, görsel peyzaj rivayetine dayalı olarak Mayıs-Ekim ayları arasında açısından olumlu etkiye sahip diğer algılanabilir ülkenin farklı bölgelerinden gelen ziyaretçiler peyzaj değerleri de manzara seyir noktalarının tarafından toplantılar yapılmaktadır. Ziyaretler, belirlenmesinde göz önünde bulundurulmuştur (Örneğin; Eğirdir gölünün görünümü). 66 F.Erduran, U.Cırık Çizelge 1. Görsel peyzaj değerlerinin sınıflandırılması. (AKS, 2010b) SINIF KOD KAYNAK TEMEL GÖRSEL PEYZAJ DEĞERLERİ T.1 Manzara seyir noktaları SINIF ALT SINIF KOD KAYNAK Doğal (İ.D) İLAVE GÖRSEL Topografik (İ.DT) İlginç jeomorfolojik İ.DT.1 PEYZAJ oluşumlar DEĞERLERİ (İ) İ.DT.2 Vadiler İ.DT.3 Tepeler Bitki örtüsü (İ.DB) İ.DB.1 Orman örtüsü İ.DB.2 Anıt ağaç Su yüzeyleri ve ıslak İ.DS.1 Göl alanlar (İ.DS) İ.DS.2 Akarsu İ.DS.3 Su kaynağı Sosyo-kültürel öğeler İ.KS.1 Yerleşim Sosyo-kültürel (İ.KS) (İ.KS) İ.KS.2 Otlatma Rekreasyonel öğeler İ.KR.1 Günübirlik kullanım alanı Rekreasyonel (İ.KR) (İ.K) İ.KR.2 Çadırlı kamp alanı Çalışma alanı, doğal özellikleri nedeniyle Tabiat rekreasyonel görsel peyzaj değerlerinin listesi ve Parkı olarak nitelendirildiğinden, var olan ve doğal görsel değer oluşturdukları lokasyonlara ilişkin peyzaja hakim görüntü sunan manzara seyir noktaları sayısal veriler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu “temel görsel peyzaj değerleri” olarak belirlenmiştir. tablodaki görsel peyzaj değerlerine ilişkin Rekreasyonel potansiyele sahip tüm diğer veriler ise lokasyonlar, UTM koordinat sistemine göre X ve Y “ilave görsel peyzaj değerleri” olarak değerleri olarak ölçülmüştür (Çizelge 2) . Alandaki isimlendirilmiştir. İlave görsel peyzaj değerleri, doğal görsel peyzaj değerine sahip noktalar uzman ve rekreasyonel peyzaj değerleri olarak iki alt başlığa görüşleri dikkate alınarak belirlenmiş ve panaromik ayrılmıştır. Arazi çalışmaları ile belirlenen doğal ve fotoğrafları çekilmiştir (Şekil 2 ve 3). Çizelge 2. Görsel peyzaj değerleri (AKS, 2010b). NO KAYNAK TİPİ X Y AÇIKLAMA 1 T.1.1 4218540 303866 Çam Dağı manzara seyir noktası 2 T.1.2 4217544 303621 Küçükkapı Tepe manzara seyir noktası 3 T.1.3 4219045 302745 Çıplak mevkii manzara seyir noktası 4 T.1.4 4215808 297794 Gelincikana Tepe manzara seyir noktası 5 T.1.5 4214396 298404 Gelincik Dağı manzara seyir noktası 6 T.1.6 4215779 303231 Karabeyğir manzara seyir noktası 7 İ.DT.1.1 4217851 302975 Çaşırlıçeşme mevkii batısında ilginç kaya oluşumları 8 İ.DT.1.2 4219128 299843 Alanın kuzeyindeki obruk 9 İ.DT.1.3 4214926 298513 Ayıyalağı mevkii buzul sirkleri 10 İ.DT.2.1 4218883 303033 Kapı Deresi vadisi 11 İ.DT.3.1 4216672 299245 Kıroğ Dağı 12 İ.DT.3.2 4215183 301149 Toklu Tepe 13 İ.DB.1.1 4218353 299019 Sedir ormanları 14 İ.DB.1.2 4218345 303334 Karaçam ormanları 15 İ.DB.2.1 4217918 301785 3 adet tescilli anıt Toros Sediri 16 İ.DS.1.1 - - Eğirdir Gölü 17 İ.DS.2.1 4217342 301584 Kapı Deresi 67 Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi 18 İ.DS.3.1 4218047 303823 Çaşırlıçeşme-I 19 İ.DS.3.2 4218067 303621 Çaşırlıçeşme-II 20 İ.DS.3.3 4216839 301016 Hatıllı Pınarı 21 İ.DS.3.4 4218358 298691 Kızlar kaynak grubu 22 İ.DS.3.5 4215741 299498 Soğukkaynak grubu 23 İ.KS.1.1 4210237 305776 Barla 24 İ.KS.1.2 4221875 306811 Akkeçili 25 İ.KS.1.3 4221813 299751 Garip 26 İ.KS.1.4 4221485 294095 Ortayazı 27 İ.KS.2.1 4216661 301162 Çoban barınakları ve ağıllar 28 İ.KR.1.1 4218430 303926 Çam Dağı günübirlik kullanım alanı 29 İ.KR.2.1 4219085 299328 Domuzazısı Tepe güneyi çadırlı kamp alanı 30 İ.KR.2.2 4219232 298613 Kızıl Tepe güneyi çadırlı kamp alanı İ.DT.1.1İlginç kaya oluşumu İ.DT.1.2 Obruk . İ.DT.2.1 Kapı deresi vadisi İ.DT.3.1 Kıroğ dağı İ.DT.3.2 Toklu tepe İ.DB.1.1 Sedir ormanları 68 F.Erduran, U.Cırık İ.DB.2.1 Anıt ağaç İ.DB.1.2 Karaçam ormanları Şekil.2. Görsel Peyzaj Değeri Belirlenene Alanlar (2010) İ.DS.2.1 Kapı deresi İ.DS.1.1 Eğirdir gölü İ.KS.1.2 Akkeçili köyü İ.DS.3.4 Kızlar kaynak grubu İ.KS.2.1 Barınak ve ağıllar İ.KR.1.1 Çam dağı piknik alanı 69 Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi İ.KR.2.1 Çadırlı kamp alanı Şekil.3. Görsel Peyzaj Değeri Belirlenen Alanlar (2010) Belirlenen bu alanlardan uzman görüşlerine göre fotoğrafa 1 den 5 e kadar bir puan verilmiştir. Buna (şehir bölge plancısı, mimar, biyolog, ekolog, jeolog, göre alanda en yüksek puanları alan 9 nokta çevre mühendisi, harita mühendisi, hidrojeolog, belirlenmiştir ve bunlar alan haritasına işlenmiştir sosyolog, tarih bilimci) görsel tercihler yapmaları (Şekil4). Belirlenen bu bölgelerin tanımlaması ve sağlanmıştır. Uzman grubuna alandan çekilmiş rekreasyonel açıdan kullanım analizleri Çizelge 3’ de toplam 15 fotoğraf gösterilmiş ve bunları sıralayarak yapılmış ve tır. puanlamaları istenmiştir. Puanlama yaparken her Şekil 4. Gelincik Tabiat Parkında Rekreasyon değeri yüksek alanlar (AKS, 2010a) Belirlenen bu bölgeler ve lokasyonları şu Gelincik dağında; T1.6: Alanın güney-doğusunda şekildedir: T1.1: Tabiat parkının doğusunda Karabeygir tepede; İKR1.1: Alanın doğusunda Tahtacıçukuru tepede; T1.2: Alanın doğusunda Tahtacıçukuru tepede; İKS2.1: Alanın güneyinde Küçükkapı tepede; T1.3: Alanın kuzey-doğusunda Dereyayla mevkinde (Hatılı pınar yakını); İKR2.2: Çıplak mevkinde; T1.4: Alanın güney-batısında Alanın kuzey-batısında Kızıl tepede yer Gelincikana tepede; T1.5: Alanın güney ucunda almaktadırlar. 70 F.Erduran, U.Cırık Çizelge 3. Rekreasyonel kullanım analizi (AKS, 2010b) NO KAYNAK POTANSİYEL KULLANIMI KISITLAMALAR TİPİ 1 T.1.1 Orman alanlarının, Eğirdir Ziyaretçi potansiyeli çok yüksek olan manzara seyir Gölü’nün ve Senirkent Ovası’nın noktasında beton zemin düzenlemesi dışında izlenmesi herhangi bir düzenleme yoktur 2 T.1.2 Orman ve kayalık alanların Bu mevkiye kısa bir dağ yürüyüşü ile izlenmesi ulaşılabilmektedir 3 T.1.3 Orman alanlarının ve Eğirdir Bu mevkiye ulaşan toprak yol oldukça bozuktur Gölü’nün izlenmesi 4 T.1.4 Tüm yörenin izlenmesi Bu nokta 2734 metre yüksekliktedir ve buraya ulaşmak için dağ tırmanışı gerekmektedir 5 T.1.5 Tüm yörenin izlenmesi Bu nokta 2799 metre yüksekliktedir ve buraya ulaşmak için dağ tırmanışı gerekmektedir 6 T.1.6 Tüm yörenin izlenmesi Bu nokta 2372 metre yüksekliktedir ve buraya ulaşmak için dağ tırmanışı gerekmektedir 7 İ.KR.1.1 Dinlenme, piknik, inanç turizmi Ziyaretçi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yeme- içme birimleri ile otopark yetersizdir. 8 İ.KS.2.1 Çadırlı kamp Yaz mevsiminde su sıkıntısı yaşanmaktadır 9 İ.KR.2.2 Çadırlı kamp Yaz mevsiminde su sıkıntısı yaşanmaktadır Belirlenen bu görsel peyzaj değerleri yüksek kısıtlamalar ortaya konulmuştur. Belirlenen bu alanlar, uzman görüşleri doğrultusunda arazi veriler, alanın doğal ve kültürel kaynak değerleri ile çalışmalarına dayalı olarak analiz edilerek Gelincik beraber alan haritası üzerine sayısal ortamda tüm Dağı Tabiat Parkı’nın rekreasyonel kaynak değerleri kaynak değerleri bir arada görülebilecek şekilde belirlenmiştir. Bu veriler doğrultusunda Çizelge 3’de işlenmiştir (Şekil 5 ). uzmanlar tarafından alanın rekreasyonel açıdan Ayrıca Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın önemli bölgelerinin fırsatları (görsel tercih, görüş planlanmasında yön gösterici olması nedeni ile alana açısından geniş imkanlar sunan noktalar) ve ilişkin sorunların ve olanakların değerlendirilebilmesi kısıtlamaları (işlevsel ve yapısal) dikkate alınarak için “sorun-olanak analizi” yapılmıştır ve alan ile değerlendirilen “rekreasyonel kullanım analizi” yer ilgili tespit edilen sorunlar ve bu sorunların almaktadır. Buna göre alanın rekreasyonel kaynakları ile olanaklar Çizelge 4’de belirtilmiştir. kaynaklarının potansiyel kullanımları belirtilmiş ve 71 Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi Şekil 4. Gelincik Dağı Tabiat Parkı Peyzaj Değerleri (AKS, 2010a) Çizelge 4. Sorunlar ve olanaklar (AKS, 2010b) KONU SORUNUN ADI SORUNUN OLANAKLAR KAYNAĞI Depremsellik Tabiat Parkı’nın Kumdanlı Fayı Alanın 1. Derece Deprem Bölgesi depremden öncelikli içerisinde kaldığının bilinmesi, olası etkilenecek bir alan yapılaşmalarda dikkatli olunmasını olması sağlayacaktır. Tektonik Deprem Diri faylar ve Diri faylar, doğanın gücünü ve bir fayın jeolojik yapı nasıl göründüğünün görülmesine olanak vermektedir. Kartlaşma Çökme depremi Jeolojik yapı Karstlaşma sonucunda çatlaklarda oluşan kalsit birikimleri, Tabiat Parkı’na ilgiyi arttırabilecektir. Yüksekliğe bağlı Çığ Yükselti ve iklim Kar yağışı ve kesintisiz yamaçların kar yağışı bulunması yörede tur kayağının yapılmasına olanak sağlamaktadır. Şiddetli sağanak Sel ve taşkın İklim Yörenin çok eğimli ve basamaklı olması, yağış sel sularının yayılmasını engellemekte ve su yatakta yükselmektedir. Alandaki olası yapılaşma için yamaçlardaki basamaklar kullanılmalıdır. Paleobuzullaşma Taşkın malzemesi Paleoiklim Akdeniz Bölgesi’nde birkaç tane olan Pleistosen buzullaşma sahasına (gelişkin sirk ve morenler) sahiptir. Bu alanlar yürüyüş rotasına dahil edilerek nadir güzellikteki bu oluşumlar görülebilir. Anıt ağaçlar ve Anıt ağaçların kar, -Aşırı yaşlanma Anıt ve aday anıt ağaçlar, yaşam koşulları aday anıt fırtına kırmalarına -Doğal iyileştirildiği taktirde Tabiat Parkı’na olan ağaçlar maruz kalması ve stabilitenin ilgiyi arttırabilecektir. zararlıların (insan, azalması böcek, mantar vb) -Ekstrem dış etkisiyle varlığının etkiler tehdit edilmesi 72 F.Erduran, U.Cırık Tehdit altındaki Lokal yayılışlı İlgili kurumlarda İlgili kurumların eksiklikleri giderme türler endemik türlerin uzmanlaşmış konusundaki duyarlılıkları bu türlerin biyolojisi ve izlenmesi personel alanda varlığını sürdürebilmesine olanak ile ilgili çalışmaların yetersizliği verecektir. yetersiz olması Domuz Domuzların diğer Domuz Alana kurt aşılanması veya yörede (Tabiat populasyonu havyan populasyonları populasyonundaki Parkı dışında) kontrollü domuz avcılığının üzerinde baskısı aşırı artış teşvik edilmesi, domuz populasyonunun azalmasına olanak sağlayacaktır. Otlatma Alanın pek çok Yöre halkı Yöre halkının bilinçlendirilerek otlatmanın bölgesinde otlatma kontrollü bir biçimde sürdürülmesi, halkın yapılması alanı daha fazla benimsemesini ve bölgenin korunmasına yardımcı olunmasını sağlayacaktır. Rekreasyonel Rekreasyonel Koruma-kullanma Alan çok çeşitli rekreasyonel faaliyetlerin faaliyetler faaliyetlerin yeterli dengesine yönelik yapılmasına olanak vermektedir. olmaması ziyaretçi Faaliyetlerin çeşitlendirilerek yönetilmesi, yönetiminin alanın özelliklerinin en iyi şekilde olmaması değerlendirilmesini sağlayacaktır. Su kaynakları Kirlenme Otlatma Otlatmanın yer altı ve yüzey suyunun kirlenmesine neden olabilecek alanların dışında yapılması, su kaynaklarının kirletilme riskini azaltacaktır. Su Sürdürülebilirlik Su kaynaklarına Zamana ve konuma bağlı olarak sularda kaynaklarının ait düzenli meydana gelebilecek değişimlerin kullanımı fiziksel ve belirlenmesi açısından bu parametrelerin kimyasal ölçülmesi önemlidir. Bu parametrelerin parametrelerin sürekli ve belli periyotlarda ölçülmesi, ölçülmemesi gelecek açısından su kaynaklarının kullanılabilirliği hakkında planlar yapılmasına olanak sağlayacaktır. Heyelanlar ve Alanda bazı Alanın doğal - kaya düşmesi bölgelerde heyelanlar yapısı ve yol ve kaya düşmelerinin açma faaliyetleri görülmesi Kontrol ve Alanın tamamında Personel ve Tabiat Parkı’na ulaşımı sağlayan iki toprak denetim kontrol ve denetimin finansman yol bulunmakta olup bu yolları alana olmaması yetersizliği girdiği mevkilerde giriş kontrol noktaları oluşturma imkanı bulunmaktadır. Otopark Alanda otoparkların Hafta sonları Alanın giriş bölgesinde (Çam Dağı bölgesi) yetersiz olması yoğun araç girişi araçlar için otopark alanı düzenleme olanağı vardır. Bilgilendirme ve Alanın sadece kültürel Yetersiz İl Çevre ve Orman Müdürlüğünün, ilgili Tanıtım değerinin bilinmesi, bilgilendirme ve kurum ve kuruluşlarla (Barla Belediyesi, İl doğal kaynak tanıtım Kültür ve Turizm Müdürlüğü vb.) işbirliği değerlerinin yeterince yaparak alanı bölge ve ülke ölçeğinde bilinmemesi tanıtma olanağı bulunmaktadır. Tabiat parkının bu veriler doğrultusunda doğal için ayrı ayrı geliştirilmesi, planın kaynak değerleri ile insan kullanımları ilişkileri uygulanabilirliğinin arttırılması, etkin bir idari değerlendirilerek kullanım açısından bölgelere organizasyon için zemin hazırlanması hedeflenmiştir. ayrılarak kullanılması öngörülmüş ve bu yönde plan Bu hedefler doğrultusunda yapılan bölgeleme kararları üretilmiştir. Bu bölgeleme çalışması ile; çalışması, sağlıklı, uygulanabilir ve etkin bir plan ortak özelliklere ve sorunlara sahip alanların ortaya konulmasında kolaylık sağlayacaktır. tanımlanması, plan kararlarının tanımlanan bölgeler 73 Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi Bölgelerin sınırlarının belirlenmesinde ele alınan güzergahları, mevcut parkurlar da dikkate alınarak, temel kriterler şu şekilde tanımlanmıştır: Ana kaynak alanın topografik yapısına göre bazı bölgelerde dik, değerini oluşturan orman alanlarının sınırları. - engebeli ve inişli-çıkışlı bir arazide oluşturulacaktır Ekolojik öneme sahip olan alanların sınırları. -Doğal ve araç trafiği yer almayacaktır. yapıdaki müdahale düzeyi. -Antropojenik baskı TG-1. Tahtacıçukuru Tepe (Çam Dağı)-Ahırlı- düzeyi. -Mülkiyet Durumu/Deseni. -Arazi kullanım Dereyayla-Deveçukuru-Ayıyalağı-Gelincik Dağı desenidir. Bu kriterler doğrultusunda Tabiat Parkı; Doruğu: Yaklaşık 8 km uzunluğundaki güzergah Mutlak Koruma Alanı, Sınırlı Kullanım Alanı ve üzerinde Senirken Ovası, Eğirdir Gölü, karaçam ve Kontrollü Kullanım Alanı olmak üzere üç bölgeye sedir orman alanları, anıt ve aday anıt niteliğindeki ayrılmıştır. Her alan için belirlenen kriterler aşağıda sedir ağaçları ile jeomorfolojik açıdan nadir bulunan detaylandırılmıştır (AKS, 2010c): buzul şekilleri görülebilmektedir. Dereyayla Mutlak Koruma Alanı: 1-Korunması zorunlu mevkiinden sonra eğim durumu ve yüksekliğe bağlı muhafaza karakterindeki saf Toros Sediri ormanları, olarak koşullar oldukça zorlaşmaktadır ve Sedir tohum meşceresi ve tescilli anıt ağaçları bilgilendirme zorunludur. kapsayan alanlar: Kavaksekisi mevkii ile TG-2. Domuzazısı Tepe-Küçükkirazlıçeşme- Çobanaliçeşme mevkii arası; Ahırlı mevkinin Kızlar-Kabacayaylası-Gelincikana Tepe: kuzeyinde bulunan tescilli anıt ağaçlar (Şekil 2; Yaklaşık 4 km uzunluğundaki güzergah üzerinde İDB2.1). 2-Korunması zorunlu endemik bitki türleri Senirkent Ovası, Eğirdir Gölü, eşsiz güzellikteki saf ve önemli yaban hayatı yaşam alanları: Küçükkapı sedir ormanları görülebilmektedir. Güzergahta, tepe kuzey yamaçları; Toklu tepe kuzeyindeki vadi Kabacayaylası mevkiinden sonra eğim durumu ve yamaçları ve kayalıklar; Çobanaliçeşme mevkii yüksekliğe bağlı olarak koşullar oldukça kuzeyi ve Çıplak mevkii batısı; Obruktaşı tepe ve zorlaşmaktadır. çevresi; Bozörünün ve Karabeyğir tepeleri kuzey Mola Noktaları (MN): Tur güzergahları yamaçları. üzerinde, ziyaretçilerin ihtiyaçlarını karşılamaya Sınırlı Kullanım Alanı: 1- Tabiat Parkı yönelik olarak aşağıda belirtilen mevkilerde mola içerisinde Toros Sediri, Anadolu Karaçamı ve Ardıç noktalarının oluşturulması öngörülmektedir. 1. ormanlarının yayılış gösterdiği ve muhafaza Dereyayla Mevkii Mola Noktası; 2. Gelincik Dağı karakterinde olmayan orman alanları: Yatsu mevkii, Mola Noktası (barınak olabilir); 3. Kabacayaylası Çobanaliçeşme mevkii doğusu, Toklu tepe ve Mola Noktası; 4. Gelincikana Tepe Mola Noktası. (1 Küçükkapı tepe çevreleri. ve 3’de. tuvalet, çeşme ve tanıtım panoları olmalı; 2 2-Anıt ve aday anıt niteliğinde Toros Sediri ve 4’de tuvalet ve barınak olmalı). ağaçlarının bulunduğu alan: Ahırlı mevkiinin Manzara Seyir Noktaları (MSN): Alan orman kuzeybatısındaki yamaçlar (Kızılin veya Kartal ve göl manzaralarının bir bütün içerisinde Yuvaları Altı mevkii). izlenebildiği alanları barındırmaktadır. Bu alanlardan 3-Jeomorfolojik açıdan nadir bulunan buzul ikisinde manzara seyir noktalarının düzenlenmesi şekillerini barındıran alanlar: Ayıyalağı, Deveçukuru öngörülmektedir. Bunlar; 1. Çam Dağı Manzara ve Soğukkaynak mevkii. 4-Topografik, jeomorfolojik Seyir Noktası. Senirkent Ovası, Eğirdir Gölü ve ve ekolojik özellikleri bakımından sınırlı kullanımına ormanlık alanların izlenebildiği 1790 metre rakımlı uygun olan kayalık ve dağlık alanlar: Kartal taşı manzara seyir noktası. 2. Çıplak Mevkii Güneybatısı mevkii, Kıroğ Dağı, Gelincikana tepe ve Gelincik Manzara Seyir Noktası. Senirkent Ovası, Eğirdir Dağı Doruğu kuzey yamaçları. Gölü ve ormanlık alanların izlenebildiği 1450 metre 5-Yöre halkının uzun yıllardır hayvan otlatmak rakımlı manzara seyir noktası. 3. Kızılyar Pınarı amacıyla kullandığı tescilli meralar ve diğer alanlar: Mevkii Güneyi Manzara Seyir Noktası. Senirkent Kabacayaylası, Dereyayla ve Ahırlı mevkileri ile ovası ve ormanlık alanları izlenebildiği 2450 metre Bozörünün tepe ve Kızılgedik arası. rakımlı manzara seyir noktası. 6- Tur güzergahları (TG), mola noktaları (MN) Kontrollü Kullanım Alanı: 1-Tahtacıçukuru ve manzara seyir noktaları (MSN): Tabiat Parkı Tepe (Çam Dağı) ve Çaşırlıçeşme mevkilerinde alanının daha iyi algılanması, kaynak değerlerinin oluşturulacak günübirlik kullanım ve kamp alanları. korunarak tanıtılması ve düzenli yürüyüş Koruma ve kullanım alanlarının Tabiat Parkı parkurlarının geliştirilmesi için aşağıdaki tur içerisinde kapladıkları alanlar (ha) ve yüzdeleri güzergahları ve mola noktaları belirlenmiştir. Tur olarak Şekil 5 de verilmiştir. 74 F.Erduran, U.Cırık 57; 2% 711; 26% Mutlak Koruma Alanı Sınırlı Kullanım Alanı Kontrollü Kullanım Alanı 1996; 72% Şekil 5. Bölgelerin Tabiat Parkı içerisinde kapladıkları alanlar ve yüzdeleri (AKS, 2010c). TARTIŞMA VE SONUÇ iyileştirilmesi ve kullanımı açısından stratejilerin Dirik (2011)’in koruma alanlarının en önemli geliştirilmesi ve peyzaj planlamasını kapsar. Bu işlevi olarak belirttiği bilimsel, eğitsel ve rekreatif amaçla bu alanların fiziksel olarak planlanmalarında hizmetlerin gerçekleştirilebilmesi için Gelincik Dağı koruma-kullanım amaçlı stratejilerin belirlenerek Tabiat Parkı hem konumu, fiziksel yapısı hem de plan kararları oluşturulması önemlidir. Bu bağlamda kaynak değerleri açısından zengin potansiyele sahip Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın koruma ve olduğu belirlenmiştir. Dirik (2011)’in belirttiği rekreasyon amaçlı gelişim stratejilerinin belirlenmesi koruma, bir alanın özellikle rekreatif ve turistik rekreasyonel kullanım analizine dayalı olarak karakterlerini muhafaza etmeyi hedefler yapılmalmıştır. yaklaşımından hareketle alanın mevcut rekreasyonel Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın zengin kaynak değerleri belirlenerek uzman görüşleri doğrultusunda değerlerinin ve rekreasyonel potansiyelinin analizleri yapılmıştır. sürdürülebilir kullanımı, alanın ekolojik Bu doğrultuda Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nda bütünlüğünün bozulmamasına, mevcut habitatların rekreasyonel açıdan önemli görülen 9 alan korunmasına bağlıdır. Bu nedenle alanda sorun koordinatları ile belirlenmiş ve alanın haritasına olanak analizi ile belirlenen işlevsel ve yapısal işlenmiştir. Belirlenen bu noktalar tabiat parkının kısıtlar da göz önünde bulundurularak alan bir bütün görsel açıdan en etkili alanları olmakla beraber, olarak ele alınmıştır. Alanın geleceğe yönelik olarak bunlardan ikisinde kamp yapmak için uygun orman ekolojik temellere dayalı planlanması amacı ile alan içi açıklık da mevcuttur. Bu alanlar manzara izleme, bölgelere ayrılmış ve alanda mutlak koruma bölgesi, dinlenme, ziyaret, doğa yürüyüşleri, kamp yapma sınırlı kullanım bölgesi ve kontrollü kullanım gibi olanaklara sahiptir. Fakat tabiat parkı doğal bölgeleri belirlenmiştir. Alanın korunarak kaynakları açısından çok hassas bir bölge olduğu için kullanımının sağlanması alanın bu bölgelendirme bu alanların kullanımında koruma yaklaşımlarının doğrultusunda kullanım yönetiminin geliştirilmesi ile etkin olması zorunludur. Özellikle orman varlığı ve mümkün olacaktır. endemik bitki türü açısından zengin olan alanda Mutlak koruma alanı olarak belirtilen alanda yapılacak her türlü rekreasyonel faaliyetlerin, alanın alınması gerekli önlemler ise şu şekilde sıralanabilir: mevcut kaynak değerlerine zarar vermemesi Doğal bitki örtüsünü tahrip edici ve yaban hayatını önemlidir. tehdit edebilecek faaliyetlere kara ve su ortamlarını Şahin vd.’ (2005) in çalışmasında da belirttiği kirletici hiç bir faaliyete izin verilmez. Doğa Koruma gibi peyzaj planlama peyzaj ekolojisine dayalı bir ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünden izin almak planlama yaklaşımıdır. Peyzaj değeri bulunan alanlar kaydı ile bilimsel amaçlı araştırma, inceleme, gözlem doğal ve kültürel kaynaklarının kullanım sürekliliği vb. çalışmalar yapılabilir. İl Çevre ve Orman sağlandığı ölçüde korunabilecektir. Peyzaj Müdürlüğünce belirlenecek güzergah ve koşullar değerlendirmesi, peyzajın korunması, yönetimi, doğrultusunda bilimsel amaçlı tanıtma, bilgilendirme 75 Gelincik Dağı Tabiat Parkı’nın Rekreasyonel Peyzaj Değerlerinin Belirlenmesi faaliyetleri gerçekleştirilebilir. Bilimsel amaçlı ve tabiat parkı genelinde herhangi bir kontrol ve ziyaretler bir program dahilinde alan kılavuzlarının denetim mekanizması da bulunmamaktadır. rehberliğinde ve sınırlı sayıda ziyaretçi tarafından Tabiat parkı rekreasyonel açıdan çok çeşitli gerçekleştirilmelidir. Arazi kullanım deseninden olanaklar sunmasına karşın bilgilendirme, tanıtım, kaynaklanan özgün peyzaj karakteri bozulamaz. Bu denetim ve yönetim sisteminin işlememesi nedeni ile doğrultuda peyzaj elemanı olarak alan yeterince kullanılamamaktadır. Tabiat Parkı değerlendirildiğinde mevcut arazi kullanımları ile içerisindeki ziyaretçi faaliyetlerinin yoğun olarak özellikle geleneksel yapı formu ve malzeme gerçekleştirildiği Çam Dağı bölgesi ve yakın çevresi değiştirilemez. Bilimsel amaçla İdarece gerekli (Çaşırlıçeşme mevkii) kontrollü kullanım alanı olarak görülen yerlerde alan çitle çevrilir veya koruma alanı tanımlanmıştır. Bu alan içerisinde giriş kontrol teşkil edilebilir. İçme ve kullanma suyu projesine ve noktası, idare ve ziyaretçi merkezi, günübirlik mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerinin ıslahına kullanım alanı ve kamp alanı bulunması ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, hiçbir öngörülmüştür. Alan içerisindeki taşıt yolları ve yapı yapılamaz. otoparklar da kontrollü kullanım alanları olarak Alan ile ilgili yapılan sorun olanak analizine belirlenmiştir. göre, alandaki en önemli tehdit unsurları: Gelincik Dağı Tabiat Parkı sınırları içerisindeki depremsellik, heyelan, çığ, domuzların aşırı üremesi, mevcut sorunların aşılması ve oluşabilecek sorunların sel ve taşkın riskleridir. Bunun yanı sıra alanda da önlenmesi amacıyla uygulamaya konulacak alt kontrolsüz bir şekilde otlatma baskısı görülmektedir planlar/programlar, stratejik amaçlar ve hedefler Çizelge 4 de belirtilmiştir. Çizelge 5. Alt plan/program, stratejik amaçlar ve hedefler (AKS, 2010c). milliparklar.gov.tr/DKMP/AnaSayfa/dogaKorumaHab er (9.3.2011). Anonim 2011, Milli Parklar Genel Müdürlüğü. AKS Planlama ve Müh. Ltd. Şt., 2010a. Gelincik Dağı Uzun http://www.milliparklar.gov.tr/DKMP/AnaSayfa/kanunlar.aspx?sfl Devreli Gelişim Planı Analitik Etüt Raporu. Ankara. ang=tr (9.3.2011). AKS Planlama ve Müh. Ltd. Şt., 2010b. Gelincik Dağı Uzun Belknap, R. K., Furtado, J. G. 1967. Three Approaches to Devreli Gelişim Planı Sentez Raporu. Ankara. Environmantal Resource Analysis. The Conservation AKS Planlama ve Müh. Ltd. Şt., 2010c. Gelincik Dağı Uzun Faundation. Washington, D. C. USA. Devreli Gelişim Planı Planlama Raporu. Ankara. Anonim 2010, Tabiat Parkları. 76 F.Erduran, U.Cırık Çetinkaya, G., 2003. Doğa Koruma Alanları ve Biyosfer Rezerv. Martinez-Falero, E., Gonzales-Alonso, S., 1995. Techniques in Çağlar Y. (ed.). Kırsal Çevre Yıllığı-2003: 32-40, Ankara. Landscape Planning. Boca Raton: Lewis Publishers. Çolak, A.H., 2001. Ormanda Doğa Koruma. Milli Parklar ve Av- Şahin Ş., Dilek F., Çakcı I., Köylü P., 2005. Akdağ Tabiat Parkı Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü Yayınları. ISBN:975-8273- Koruma ve Rekreasyon Amaçlı Peyzaj Planması. Çağlar Y. 7:354, Ankara. (ed.)Kırsal Çevre Yıllığı-2005:40-60. Ankara. Darkot B., 1994. “Isparta”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları. Yücel M., Babuş D., 2005. Doğa Korumanın Tarihçesi ve C.V/II:.681. İstanbul. Türkiye’deki Gelişmeler, (The History of Nature Dirik, H. 2011. Doğa Koruma Gerekçeleri ve Değerlendirme Conservation and Developments of Nature Conservation in Yaklaşımları. Turkey) Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü. http://www.paraketa.net/2011/01 (08.03.2011). Doa Dergisi (Journal of DOA): 11: 151 – 175. 77