Türkiye'de halk arasına uzanan dilbilim tartışmalarının en uzun soluklu olanlarından birisi, "makina" ile "makine" sözcüğünün kullanımı arasındaki çekişmedir. Özellikle de yılında emekli öğretim görevlisi Dr. Günseli Naymansoy'un "Sözcüğün doğrusu 'makine'dir; üniversitelerde bu kullanım düzeltilmelidir." şeklindeki çıkışı, bunun ardından YÖK ve Türk Dil Kurumu gibi kurumlara talepte bulunması ve bu sürecin ulusal medyaya da taşınması tartışmaların iyice karmaşıklaşmasına neden olmuştur.
Gerçekten de ülkemizdeki üniversitelerde bu konuda ciddi bir karmaşa görülmektedir. Türkiye'nin en önde gelen üniversitelerinin büyük bir çoğunluğunda (örneğin Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi), terim "makina" olarak geçmektedir. Bazı üniversitelerde ise (örneğin Bilkent Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Koç Üniversitesi) "makine" sözcüğünü tercih etmektedir. Bazı diğer üniversitelerin sitesinde ise (örneğin Selçuk Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi) her iki kullanıma birden rastlamak mümkündür.
Meslek kuruluşları açısındansa daha büyük bir fikir birliği bulunmaktadır. Örneğin Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) altındaki mühendislik odası, makina sözcüğünü tercih etmektedir: TMMOB Makina Mühendisleri Odası. Benzer şekilde, Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (KTMMOB) de Makina Mühendisleri Odası'nı tercih etmektedir.
Bu tarz konularda yetkili kurum Türk Dil Kurumu'dur. Her ne kadar kurumun bilimsel terminoloji konusundaki eksikleri bariz olsa da, bu tarz kelime kökenine dayalı bir konuda yetkili kurum olarak alınması elzemdir.
HaberTürk'ün yılında yaptığı bir haberde, Naymansoy'un TDK'ye attığı bir e-posta sonrasında, Türk Dil Kurumu başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın'dan aldığı cevapta " yılından itibaren imlâ kılavuzlarında sözcüğün 'makine' biçiminde yazıldığı" iddia edilmektedir.
Bu tuhaftır. Zira Türk Dil Kurumu'nun çevirimiçi olarak yayınlanan Genel Türkçe Sözlük'üne girip, makina sözcüğü aratılacak olursa, sözcüğün hatalı olmadığını gösteren bir şekilde makine sözcüğüne yönlendirme yapılmaktadır.
TDK, hatalı yazılan sözcüklerde herhangi bir sonuç vermemektedir. Örneğin aynı sözlükte tıraş yerine traş yazacak olursanız, "Traş yerine aşağıdakilerden birini bulmak istediyseniz tıklayınız." şeklinde bir uyarı çıkmaktadır.
Neden Desteğe İhtiyacımız Var?
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak Daha fazla göster
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Destek Ol
Dolayısıyla sözcüğün makina kullanımı Türk Dil Kurumu tarafından hatalı sayılmamaktadır. Yalnızca olan, kurumun makine sözcüğüne yönelik bir tercih beyan ediyor olmasıdır. Bu terimin karşılığı olarak detaylı açıklama yapılmaktadır:
Kafa karışıklığını arttıran bir durum, yukarıdaki vaziyete karşın Türk Dil Kurumu'nun Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrularisimli köşesinde makina sözcüğü hatalı olarak verilmekte, makine sözcüğü ise onun doğrusu olarak belirtilmektedir:
İşte kafaları karıştıran problem de buradan doğmaktadır. Hem sözcüğü Genel Türkçe Sözlük'te barındırıp, hem de hatalı olduğunu iddia etmek, kimilerinin sözcüğün doğrusunun "makine" yazımı olduğunu düşünmelerine neden olmaktadır. O halde makina sözcüğü neden sözlükte barındırılmaktadır?
Bu herkes için büyük bir problem olmayabilir; ancak dilbilime ilgi duyan kişiler için bu tip ufak detaylar oldukça ilgi çekici ve önemli olabilmektedir. Bu yazımızın da bu tarz detaylara ilgi duyan kişilere yönelik yazıldığını düşünülecek olursak, biraz daha detaya girmekte sakınca görmüyoruz. Dolayısıyla, işin aslı konusunda güvenilir bir limana sığınmak için birkaç noktaya bakabiliriz:
Elbette bir kelimenin ünlü harflerinin nasıl düzenlenmesi gerektiğiyle ilgili olarak akla gelen ilk unsur, hepimizin ilkokul sıralarından beri öğrendiği en temel Türkçe kurallarından birisi ünlü uyumu kavramıdır. Büyük Ünlü Uyumu, Türk Dil Kurumu tarafından şöyle tanımlanmaktadır:
Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb.
Ne var ki yine Türk Dil Kurumu'na göre:
Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb.
Dolayısıyla aradığımızı burada bulamıyoruz. Hoş, zaten sözcüklerin ikisi de (makina da, makine de) bu kuralı ihlâl edeceği için çok da uzağa gidemezdik.
Bu durumda, kelimenin ödünç alındığı dile bakmak, sıradaki en mantıklı adım olacaktır. Türk Dil Kurumu tarafından hem makina hem de makine sözcüğünün kökeni İtalyancadaki macchina sözcüğüne dayandırılmaktadır. Sözcük, bariz bir şekilde a harfi ile bitmektedir. Bu, önemli bir ipucudur.
İtalyancada macchina "karmaşık aygıt" anlamına gelmektedir. Latincede sözcük machina olarak geçmektedir ve aynı anlamda kullanılmaktadır. Antik Yunancada mēχanḗ olarak, "aygıt, mekanizma, özellikle makaralı kaldıraç" anlamında kullanılmıştır. Tüm bunlar, Hintavrupa Anadili'nde *magh- kökünden gelmektedir. Yani "yapma, yarama, yapabilme, gücü olma"
Etimoloji dendiğinde akla gelen ilk kaynak kuşkusuz Nişanyan Sözlük'tür. Bu sözlüğün gösterdiği köken bilgisi önemlidir; çünkü böylelikle yılındaki kafa karıştıran kararın ötesine geçerek sözcüğün gerçek Türkçe kökenine ulaşabiliriz.
Nişanyan Sözlük'te de makina sözcüğü, makine sözcüğüne yönlendirmektedir. Sözcüğün ilk kullanımına yılında Ebubekir Ratib Efendi tarafından yazılmış olan Nemçe Sefaretnamesi isimli eserde rastlıyoruz:
Ertesi gün bir akademyaya dahi götürüp makina elektrika dedikleri alet ile on beş mikdarı i'mal-i acibe () izhar eylediler.
Sonuç olarak sözcüğün orijinal olarak ödünç alındığı kaynak dikkate alınacak olursa makina kullanımı, Türk Dil Kurumu'nun tarihli gerekçesiz kararı dikkate alınacak olursa makine kullanımı geçerlidir. Ancak Genel Türkçe Sözlük'ten yola çıkacak olursak ikisi arasında fark olmamakla birlikte, dilbilimcilerin makine sözcüğü yönünde bir tercih gösterdiği görülmektedir.
Konuyla ilgili bir diğer tahmin, ödünç alınan kaynağın zamanla değişmesi olabilir. Özellikle yüzyılın ortalarında dilimizde İngilizcenin etkisi arttıkça, İngilizcedeki machine sözcüğü de dilimize makine şeklinde sirayet etmiş olabilir. 'te alınan karar, İtalyanca yerine İngilizcedeki sözcüğün ödünç alınmasına yönelik bir çabanın ürünü olabilir. Gerekçe açıklanmadığı için nedenini de bilmek güçtür.
Bu tarz sözcüklerin farklı biçimlerinin kabaca eşit düzeyde yaygın olduğu durumlarda dilbilimciler, genellikle "yarı-Darwinci" bir yaklaşım sergilemeyi tercih edebilirler: Güçlü olan ayakta kalsın. Kurumsal bir şekilde belli bir sözcüğü halka dayatmaktansa, sonucun yıllar geçtikçe kendi kendine ortaya çıkmasını beklerler.
Fakat elde var olan bilgiler ışığında, keyfi ve gelişigüzel tercihlerin ötesinde herhangi bir gerekçelendirme yapılmamaktadır. Bu durumda hangi sözcüğün tercih edildiğinin bilimsel bir temeli olmadığı, dolayısıyla nihayetinde fark etmediği söylenebilir.
Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna GitBu İçerik Size Ne Hissettirdi?
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
funduszeue.info
Bilimi Anlatmamıza Yardım Edin!
Her ay milyonlarca bilimsever, Evrim Ağacı olarak karmaşık bilimsel konuları basitçe anlatmamızdan ve ülkemizde bilim anlatıcılığını geliştirmeye yönelik yaptığımız kapsamlı çalışmalarımızdan faydalanıyor. Bütçenize zarar vermeden, aylık veya tek seferlik sadece 20₺ gibi miktarlarda bize destek olarak bu çabalarımızı destekleyebilir, Türkiye'de bilim okuryazarlığını güçlendirmemize katkı sağlayabilirsiniz.
Destek Ol
Neden Destek İstiyoruz?
nest...çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası