Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu KIRKAĞAÇ-SOMA FAY ZONUNUN KIRKAĞAÇ ĠMAR PLANI SINIRLARI ĠÇERĠSĠNDE KALAN KESĠMĠNĠN PALEOSĠSMOLOJĠK VE YÜZEY FAYLANMASI TEHLĠKE ZONU (FAY TAMPON BÖLGE) AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Dr. Ramazan DEMĠRTAġ Mehmet Ali YAVUZ Bilgehan ġAHĠN Paleosismolojik ÇalıĢmalar Paleosismolojik çalışmaların gerçekleştirildiği kısım yaklaşık km uzunluktaki Soma-Kırkağaç Fay zonu içerisinde yer alır. Fay zonu yaklaşık km ile 5 km arasında değişen genişlikte zonal bir yapı gösterir. Fay zonu 5 farklı fay segmentinden oluşur (Şekil ). Bu segmentler, güneydoğudan kuzeydoğuya doğru sırasıyla, Bakır, Kırkağaç, Öveçli, Soma ve Kozanlı segmentleri olarak tanımlanabilir. ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonu ve inceleme alanındaki gidişi ( ölçekli Diri Fay Haritası (MTA ) Bakır segmenti Selvi – Bakır – Kayadibi – Karaali Mahallesi arasında uzanır ve yaklaşık 10 km uzunlukta olup, KB-GD gidişlidir. Soma-Kırkağaç fay zonu Kırkağaç güneyinde Karaali Mahalesi civarında yön değiştirerek KKB-GGD gidiş kazanır. Yaklaşık 5 km uzunluktaki bu bölüm Kırkağaç segmenti olarak tanımlanır ve güneyde Karaali Mahallesi – Kırkağaç - Askeri alan – Öveçli arasında uzanır. Öveçli civarında Soma- Kırkağaç fay zonu K-G gidiş kazanır. Yaklaşık km uzunluktaki bu kısım Öveçli 1 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu segmenti olarak tanımlanmıştır. Segment genel olarak K-G gidişli olup, Öveçli ile Yırca arasında uzanır. Soma-Kırkağaç fay zonu Öveçli batısında K-G doğrultusundan D-B doğrultusuna geçer. Öveçli – Soma – Turgutalp arasında uzanan D-B gidişli kısım Soma segmenti olarak tanımlanmış olup, yaklaşık km uzunluktadır. Fay zonu Turgutalp güneybatısında tekrar yön değiştirir. Turgutalp – Avdan arasında uzanan, KD- GB gidişli bölüm Kozanlı segmenti olarak tanımlanmış olup, yaklaşık km uzunluktadır (Şekil ). Yüzey Faylanma Tehlike Zonu (Fay-tampon bölge) açısından değerlendirilen bölüm, yaklaşık km uzunluktaki Soma-Kırkağaç fay zonunun km uzunluktaki Kırkağaç segmentinin yaklaşık km uzunluğundaki kısmını oluşturmaktadır (Şekil ; ). İnceleme alanını batıdan sınırlayan bu kısımı yüzey faylanma tehlike zonu açısından değerlendirebilmek için, MTA () haritasında diri fay olarak sınıflandırılan Soma-Kırkağaç fay zonunun Bakır – Kırağaç – Öveçli arasında kalan kısmı ayrıntılı olarak haritalanmış ve fay - tampon bölge kriterlerini sağlayıp sağlamadığına ilişkin paleosismolojik araştırmalar gerçekleştirilmiştir (Şekil ). ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Bakır – Kırkağaç – Öveçli arasında kalan kesiminin uydu görüntüsü. Soma – Kırkağaç fay zonu deprem kırılma mekanizması açısından irdelenecek olursa, fay geometrisi esas alındığında, Soma ve Kırkağaç parçalarının iki farklı deprem ile kırılabileceği düşünülebilir. Kozanlı ve Soma segmentlerinden oluşan Soma parçası yaklaşık 17 km; Bakır, Kırkağaç ve Öveçli segmentlerinden oluşan Kırkağaç parçası ise yaklaşık 22 km uzunluktadır. Bir başka anlatımla, inceleme alanının batıdan sınırlayan yaklaşık km uzunluktaki bölüme ilişkin tampon bölge değerlendirilmesi, 22 km 2 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu uzunluktaki Kırkağaç bölümü esas olarak gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle Bakır-Öveçli arasında kalan kesimde paleosismolojik çalışmalar kapsamında ayrıntılı jeomorfolojik, jeolojik ve kazı araştırmaları yapılmıştır. ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Bakır – Kırkağaç – Öveçli arasında kalan kesiminin zonal gidişini gösteren 1/ ölçekli morfotektonik haritası ve inceleme alanındaki gidişi 3 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Bakır – Kırkağaç – Öveçli arasında kalan kesiminin zonal gidişini gösteren 1/ ölçekli morfotektonik haritası ve inceleme alanındaki gidişi Jeomorfolojik çalışmalar kapsamında, inceleme alanını batıdan sınırlayan 22 km uzunluktaki Kırkağaç fay parçası ile ilgili morfotektonik yapıyı açıklamak amacıyla, inceleme alanı ve yakın civarını kapsayan Bakır – Kırkağaç-Öveçli-Soma arasında yer 4 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu alan geniş bir bölgenin 1: 25 ölçekli yüzey morfoloji, kabartma ve üç boyutlu haritaları yapılmış ve üzerine faylar haritalanarak morfotektonik yapı ortaya çıkarılmıştır. Morfotektonik ve kabartma haritalarında Bakır, Kırkağaç ve Öveçli segmentlerinden oluşan Kırkağaç fay bölümü morfotektonik açıdan çok belirgin olup, zonal yapı çok tipik olarak izlenmektedir. Bakır segmenti ve Soma segmenti çok geniş bir zona sahip olup, zon genişliği ile km arasında değişmektedir. Soma segmenti ile Bakır segmenti arasında yer alan Kırkağaç ve Öveçli segmentleri daha dar olup, m ile km arasında değişen zona sahiptir (Şekil , , , , ). ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Bakır – Kırkağaç – Öveçli arasında kalan kesiminin zonal gidişini gösteren 1/ ölçekli kabartma haritası ve inceleme alanındaki gidişi Bölgede kırmızı kalın çizgiler ile gösterilen dağlık alan ile ovalık alan arasında uzanan genel olarak (1) eğim atımlı normal faylanma şeklinde gözlenen ana fay; (2) mor 5 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu renklerle temsil edilen en yüksek kesimden başlayarak topografyanın kademeler şeklinde alçalması ile birkaç basamak halinde kendini belli eden ana kola paralel-yarı paralel olarak uzanan eğim atımlı normal faylanmalar ve (3) eğim atımlı normal fayların sıçrama bölgelerine karşılık gelen KD-GB yönlü dereleri izleyen yırtılma fayları olmak üzere üç farklı faylanma görülmektedir (Şekil , , , , ). ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Bakır – Kırkağaç – Öveçli arasında kalan kesiminin zonal gidişini gösteren 1/ ölçekli üç boyutlu morfotektonik haritası ve inceleme alanındaki gidişi Yaklaşık 10 km uzunluktaki geniş bir zonal yapı gösteren Bakır segmenti uzunlukları m ile km arasında değişen 7 farklı alt fay segmentinden oluşmaktadır. Faylar genel olarak KB-GD gidişli olup, eğim atımlı normal faylanma şeklinde gelişmiştir. Alt fay segmentlerinin sıçrama bölgelerinde D-B, DKD-BGB gidişli yanal atım bileşenli eğim atımlı normal faylanmalar izlenmektedir. Fayların KD blokları düşmüş, havza tarafı en az üç ya da dört basamakla kademeli olarak alçaltılmıştır (Şekil , 4, 5, 6, 7). m ile km arasında değişen daha dar bir zonal yapı gösteren km uzunluktaki Kırkağaç segmenti uzunlukları m ile m arasında değişen 5 farklı alt fay 6 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu segmentinden oluşmaktadır. Faylar genel olarak KKB-GGD gidişli olup, eğim atımlı normal faylanma şeklinde gelişmiştir. Alt fay segmentlerinin sıçrama bölgelerinde KD- GB, KB-GD gidişli yanal atım bileşenli eğim atımlı normal ve yırtılma faylanmaları izlenmektedir. Fayların D blokları düşmüş, havza tarafı birçok süreksiz basamaklarla kademeli olarak alçaltılmıştır (Şekil , 4, 5, 6, 7). ġekil Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Bakır – Kırkağaç – Öveçli arasında kalan kesiminin zonal gidişini gösteren 1/ ölçekli yüzey morfotektonik haritası ve inceleme alanındaki gidişi km uzunluktaki Öveçli segmenti segmenti uzunlukları m ile m arasında değişen 4 farklı alt fay segmentinden oluşmaktadır. Faylar genel olarak K-G gidişli olup, eğim atımlı normal faylanma şeklinde gelişmiştir. Fayların D blokları havza tarafına doğru kademeli olarak düşürülmüştür. Öveçli-Sarıkaya-Soma arasında kalan bölgede birbirine paralel çok sayıda KB-GD gidişli eğim atımlı normal faylanmalar gelişmiştir. Bu faylar yaklaşık km genişlikte bir zon içerisinde izlenmektedir (Şekil , 4, 5, 6, 7). Kırkağaç segmenti morfolojik olarak çok belirgin olup, fay boyunca üçgenimsi yüzeyler, basamaklanmalar, eğim kırılmaları, dere kesilmeleri, askıda kalmış yataklar, derin ve dik yarılmış vadi yatakları, fay diklikleri ve alüvyal yelpazeler çok tipik olarak 7 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu gelişmiştir. Hıdırağa, Cinosman, Musalar, Kadriye Mahalleri ve Asker Alan arasında kalan Kırkağaç segmenti boyunca tipik normal faylanmalara işaret eden çok belirgin üçgenimsi yüzeyler gelişmiştir (Şekil a, b). ġekila. Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Kırkağaç – Askeri alan arasında kalan kesiminden görünümler. 8 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekilb. Kırkağaç Fay Zonunun Kırkağaç – Askeri alan arasında kalan kesiminden görünümler. Kırkağaç kuzeyi Askeri alan ile Öveçli arasında kalan kesimde, Kovuklu deresi, Deveboynu deresi ve Yayla deresi boyunca çok geniş ve büyük üç yelpaze gelişmiş ve yelpazeler birleşerek büyük bir etek düzlüğü oluşturmuştur (Şekil b). Sedimantasyon hızının fayın yıllık kayma hızından çok fazla olması nedeniyle, yelpazeler üzerinde farklı dönemselliklere işaret eden birkaç yelpaze gelişimi olmuştur. Bir başka anlatımla yelpaze üzerinde yelpaze oluşumları gelişmiştir. Mevsimsel yağışlara bağlı olarak dağlık alandan çok hızlı boşalımlar olması ve kayma hızının düşük olması nedeniyle, fay diklikleri önünde, etek düzlüklerinde aşırı malzeme yığılması olmuş ve yelpazeler yarılmaya başlamıştır (Şekil b). Ayrıca dağlık alandan Bakırçay havzasına boşalım yapan küçük kuru dere yatakları, sulu dönemlerde, kaya ile alüvyon dokanağı boyunca yer alan fay düzlemleri boyunca süzülmeleri ve yok olmaları nedeniyle, tüm küçük dere yatakları fay izi boyunca kesilmiş olarak izlenmektedir (Şekil , 5). Ana fay izinden itibaren m uzunlukta, havzaya doğru alüvyal yelpaze ve etek düzlüklerinde süreksiz birkaç basamaklanma yapıları gözlenmiştir. Bu basamaklanmalar fayın havzaya doğru sürekli olarak göç ettiğine ve Holosen dönemindeki izin havza içerisinde olduğuna işaret etmektedir (Şekil a, b). 9 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekila. Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Kırkağaç segmentinde gözlenen basamaklanmalar. 10 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekilb. Soma-Kırkağaç Fay Zonunun Kırkağaç segmentinde gözlenen basamaklanmalar. Soma-Kırkağaç fay zonunun diriliğini, Kuvaterner ve özellikle Holosen’deki izini, yüzey faylanması oluşturabilecek büyüklükte deprem üretip üretmediğini anlamak amacıyla, Kırkağaç fay parçası boyunca fay güzergahının jeoloji haritası yapılmıştır. Bu çalışmada MTA jeoloji haritasından da yararlanarak bahsedilen alanın jeoloji haritası güncellenmiştir (Şekil , 11). Raporun “Genel Jeoloji – Stratigrafi” başlığı altında bölgenin jeolojisi ayrıntılı olarak verildiği için, bu bölümde aktif tektonik açısından jeolojik birimlerin konumları, yapısal özellikleri ve fay-tampon bölge açısından ne anlam ifade ettiklerine ilişkin bilgiler verilecektir. Bu ilişkileri açıklayabilmek amacıyla Bakır ve Kırkağaç segmentlerine dik yönde D-B yönlü 3 ve Kırkağaç segmentine paralel olmak üzere K-G yönlü bir kesit olmak üzere toplam 4 jeolojik enine kesit alınmıştır (Şekil ). 11 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Bakır-Kırkağaç ve Öveçli segmentleri ve civarını kapsayan bölgenin ölçekli jeoloji haritası. 12 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Bakır-Kırkağaç ve Öveçli segmentleri ve civarını kapsayan bölgenin ölçekli jeoloji haritası Fay güzergahı boyunca yüzeyleyen tüm birimler, genellikle birbirleri ile faylı dokanaklı bir ilişki sunmaktadır. Genel olarak Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı kumtaşı-çamurtaşından oluşan birimlerin yan yana gelmesi, fayın Alt Miyosen sonrası oluşmaya başladığına işaret etmektedir. Kesitlerde basamaklanma yapısı ve faylanmanın havzaya doğru göçü çok açık olarak görünmektedir. Dağlık alan birbirine paralel faylarla kademeli olarak düşürülmüştür. Dağlık kesimde Üst Triyas yaşlı birimler ile Alt kretase yaşlı birimler, Alt Kretase yaşlı birimler ile Alt Miyosen yaşlı birimler yan yana gelmiştir. Havza kenarında ise Üst Triyas ve Alt Miyosen yaşlı birimler ile Kuvaterner yaşlı çökeller yan yana gelmiştir. Ancak ana fay izi boyunca daha yaşlı birimler ile Kuvaterner yaşlı çökellerin faylı dokanaklı olduğuna ilişkin bir bulguya rastlanmamıştır. Kuvaterner yaşlı çökeller genellikle fay düzlemleri boyunca daha yaşlı birimlere yaslanmış olarak gözlenmiştir (Şekil ). Alt Miyosen yaşlı birimlerin dokanak ilişkilerinden, fayın toplam atımının m ile m arasında olabileceği tahmin edilmektedir (Şekil ). 13 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Kademeli faylanmala, fay zonunun km ile km arasında genişlikte bir zon içerisinde geliştiğini göstermektedir. Bu bulgu fayın Üst Miyosen’den Günümüze kadar sürekli olarak havzaya doğru göç ettiğine ve çok geniş bir zonu kullandığına işaret etmektedir. Bu durum bu tür eğim atımlı normal faylanmalar boyunca tampon bölge oluşturmanın ne kadar zor olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. ġekil Bakır-Kırkağaç ve Öveçli segmentlerine dik alınmış jeolojik enine kesitler. 14 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Fay eğiminin de 40 ile 70 derece, ortalama 60 derece olduğu dikkate alındığında, odak derinlikteki kırılmanın havzanın farklı kesimlerinde, gömülü ya da süreksiz belirgin olmayan kırılmalar şeklinde çıkacağını göstermektedir. Ayrıca ana fay önündeki düzlüklerde alüvyal yelpaze çökellerinin çok geniş bir alanda yayılım göstermesi, yelpaze yüzeylerinin yarılması, üst üste birkaç yelpaze çökelinin de yer alması, faylanma hızının düşük ve düşey yöndeki çökmenin çok yavaş olduğuna ve deprem kırıklarını yüzeye çıkamadığına ve gömülü olarak havza içerisinde saçıldığını belgelemektedir. İnceleme alanının batı sınırı ve hemen batı sınırına yakın kısımdan geçen ve MTA ölçekli diri fay haritasında diri fay olarak gösterilen yaklaşık 40 km uzunluktaki Soma-Kırkağaç fay zonunun km uzunluktaki Kırkağaç segmentinin km’lik bölümünü kapsayan kısmı için yüzey faylanma tehlike zonu (fay tampon bölge) oluşturulup oluşturulmayacağına karar vermek amacıyla, 10 km uzunluktaki Bakır segmenti ve 5 km uzunluktaki Kırkağaç segmenti boyunca ana fay zonu üzerinde 15 farklı noktada gözlem yapılmıştır (Şekil , ). Bakır ve Kırkağaç segmentleri boyunca ana fay zonu üzerinde çok tipik fay aynaları, fay breşleri ve fay çizikleri izlenmiştir. Aşağıda bu gözlem noktaları ile ilgili kısa bilgiler verilecektir. 1, 2, 5, 6, 7,8,9 10 ve 11 nolu durak noktaları faylanma özellikleri ve karakterlerini tanımlamak için kullanılırken; , 5, 8, 9, 13, 14, 15 durak noktaları ise yarma-tipi fay kazıları olarak değerlendirilmiştir. Durak Kırkağaç’ın km kuzeybatısında, Orta Tepesi’nin kuzeydoğu eteklerinde, Kırkağaç-Askeri alan arasında, Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen K20B 50KD birbirine paralel kademeli birkaç fay düzlemi gözlenmiştir. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanmalar şeklinde gelişmiştir. Fay düzlemi boyunca tutturulmuş fay breşleri ve düşen blokta ise Alt Miyosen yaşlı birimler yer almaktadır. Kuvaterner yamaç molozu çökelleri ise fay düzlemine yaslanmış olarak bulunmaktadır (Şekil ). 15 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 1 nolu durak noktasında Kırkağaç fay zonundan görünümler. Durak Askeri alan içerisinde, km kuzeybatısında, Kozan Tepesi’nin kuzeydoğu eteklerinde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen K15B 50KD fay düzlemi gözlenmiştir. Fay düzleminde yan yatımı, R = 3 derece olan kayma çizikleri izlenmiştir (Şekil ). Bu çizikler sağ yönlü doğrultu atımlı faylanmaya işaret etmektedir. Bu durum Soma- Kırkağaç fay zonunun daha önce doğrultu atımlı faylanma şeklinde hareket ettiğini göstermektedir. 16 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 2 nolu gözlem noktasında kayma çiziklerinden görünümler. Durak Kırkağaç’ın yaklaşık km kuzeybatısında, Kovuklu deresinin Askeri alana girdiği kısımda, Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen K46B 70KD, K50B 56KD, K20B 58KD gidişli birbirine paralel kademeli birkaç fay düzlemi gözlenmiştir. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanmalar şeklinde gelişmiştir. Fay düzlemi boyunca fay breşleri yer almaktadır. Alt kesimlerde fay düzlemi boyunca Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yelpaze çökelleri yan yana gelmiş gibi görünmekle birlikte, aslında fay düzlemine yaslanmış oldukları çok belirgin olarak izlenmektedir (Şekil ). Kovuklu deresinin fay zonunu dikine geçen yelpaze çökelleri içerisinde açılan kazıda, genç akarsu çökellerinin faylanmadan etkilenmedikleri görülmektedir. Ayrıca bu fay zonu 17 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu boyunca sıcak su çıkışlarının olduğuna ilişkin alterasyon zonları ve travertenleşmiş tarihi su kanalları yer almaktadır (Şekil ). ġekil nolu gözlem noktasında travertenleşmiş tarihi sıcak su kanalından görünümler. Durak Karaali Mahallesi’nin hemen güneyinde, mezarlık civarında, açılmış taş ocağında Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen çok sayıda fay düzlemleri gözlenmiştir. Fay düzleminin yönelimi K60D 70KB olarak ölçülmüştür. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanmalar şeklinde gelişmiştir. Fay düzlemi boyunca tutturulmuş fay breşleri ve fay killeri yer almaktadır. Fay düzleminin önünde fay breşleri üzerinde Kuvaterner yaşlı yamaç molozu çökelleri ise fay düzlemine yaslanmış olarak bulunmaktadır (Şekil ). 18 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 5 nolu gözlem noktasında Kırkağaç fay zonundan görünümler. Durak-6, 7, 8, 9, Hıdırağa, Cinosman ve Kadriye Mahalleri arasında kalan ve Kırkağacı batıdan sınırlayan yaklaşık km’lik hat boyunca ana faylanma zonu çok belirgin olup, bu hat boyunca fay aynaları, fay breşleri, fay killeri ve fay çizikleri çok tipik olarak izlenmektedir. Fay düzlemleri genellikle Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarında gözenmiştir. Fay düzlemi boyunca kalın tutturulmuş fay breşleri ve fay killeri yer almaktadır. Fayın düşen bloğunda ise Alt Miyosen yaşlı birimler yer almaktadır ve Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile yer yer fay düzlemleri boyunca yan yana gelmektedir. Fay düzleminin önünde, Kuvaterner yaşlı yamaç molozu çökelleri ise fay breşleri üzerinde fay düzlemine sıvanmış ve yaslanmış olarak bulunmaktadır (Şekil , 18, 19, 20). 19 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 6, 7 ve 8 nolu gözlem noktalarında Kırkağaç fay zonundan görünümler. 20 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 7, 8 ve 9 nolu gözlem noktalarında Kırkağaç fay zonundan görünümler. 21 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 8, 9 ve 10 nolu gözlem noktalarında Kırkağaç fay zonundan görünümler. 22 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil 7, 8 ve 9 nolu gözlem noktalarında fay breşlerinden görünümler. 23 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu 6, 7, 8, 9, 10 nolu Durak noktalarında fay düzleminin yönelimi (6) K20B 75KD, K5B 45KD; (7) K12B 45KD; (8) K20B 42KD; (9) K30B 60KD olarak ölçülmüştür. Bu hat boyunca eğim atımlı normal faylanmaların KB gidişli KD eğimli oldukları görülmektedir. Genel olarak faylanma eğiminin derece iken, derecelere düşmesi fay düzleminin geriye doğru aşındığına ya da gerisindeki faylanmalar nedeniyle dönmeye uğrayarak yatıklaştığına işaret etmektedir (Şekil , 18, 19, 20). Durak Kadriye Mahallesininin hemen batısında, Öndere’nin hemen güney kenarında Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen K20B 60KD gidişli fay düzlemi gözlenmiştir. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanmalar şeklinde gelişmiştir. Fay düzlemi boyunca tutturulmuş fay breşleri ve fay breşleri üzerinde ise Alt Miyosen yaşlı birimler yer almaktadır. Kuvaterner yamaç molozu çökelleri ise fay düzlemine yaslanmış olarak bulunmaktadır (Şekil ). ġekil 11 nolulu gözlem noktalasında Kırkağaç fay zonundan görünümler. 24 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Durak Karaali Mahallesininin hemen güneyinde Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı yamaç molozu çökelleri arasında K75D 65KB gidişli fay düzlemi gözlenmiştir. Fay düzleminin yan yatımı R= 90 derece olarak ölçülmüştür. Faylanma pür eğim atımlı normal faylanma şeklinde gelişmiştir. Fay düzlemi üzerinde fay breşleri ve kayma çizikleri ile kayma kertikleri izlenmiştir. Faylı dokanak şeklinde görülen Kuvaterner yamaç molozu çökellerinin aslında fay düzlemine yaslanmış olduğu görülmektedir. Bu konuya ilişkin bilgiler fay kazıları bölümünde ayrıntılı olarak açıklanacaktır. (Şekil ). ġekil 12 nolulu gözlem noktasında Kırkağaç fay zonundan görünümler. 25 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Durak Kayadibi Mahallesinin hemen güneyinde, Salman deresinin Kayadibi mahallesinde havzaya boşalım yaptığı yatağın güneydoğu Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen K60B 85KD gidişli fay düzlemi gözlenmiştir. Fay düzleminin yan yatımı R=12 derece olarak ölçülmüştür. Faylanma eğim atımlı normal faylanma göstermekle birlikte, yan yatımın 12 derece olması, fayın doğrultu atımlı faylanma olarak hareket ettiğini göstermektedir. Fay düzlemi eğiminin dike yakın olması da yatay atımı desteklemektedir. Fay düzlemi boyunca tutturulmuş fay breşleri yer almaktadır. Kuvaterner yamaç molozu çökelleri ise fay düzlemine yaslanmış ve örtmüş olarak bulunmaktadır (Şekil ). ġekil 13 nolu gözlem noktasında Kırkağaç fay zonundan ve kayma çiziklerinden görünümler. 26 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Durak Bakır’ın hemen kuzeybatısında, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı çamurtaşı birimlerini yan yana getiren DB 50K; K85B 62KD ve K68B 64KD gidişli fay düzlemleri ölçülmüştür. Fay düzleminin yan yatımı R=55 olarak saptanmıştır. Faylanmalar doğrultu atım bileşenli eğim atımlı normal faylanmalar şeklinde gelişmiştir. Fay düzlemi boyunca fay breşleri ve kayma çizikleri çok belirgin olarak izlenmektedir. Fayın düşen bloğunda Alt Miyosen yaşlı birimler yer almaktadır. Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökelleri Üst Triyas kireçtaşları ve Alt Miyosen yaşlı çamurtaşlarına yaslanmış ve örtmüş olarak bulunmaktadır (Şekil ). Alüvyal yelpaze çökelleri yatay olarak yer almakta ve herhangi bir tiltlenme göstermemektedir. Bu durum alüvyal yelpaze çökellerinin faylanmadan etkilenmediklerine işaret etmektedir. ġekil 15 nolu gözlem noktasında Kırkağaç fay zonundan görünümler. 27 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu FAY KAZILARI: İnceleme alanının batı sınırı ve hemen yakın kısmından geçen ve MTA 1/ ölçekli güncellenmiş diri fay haritasında, diri fay olarak gösterilen yaklaşık 40 km uzunluktaki Soma-Kırkağaç fay zonunun km uzunluktaki Kırkağaç segmentinin km’lik bölümünü kapsayan kısmı için yüzey faylanma tehlike zonu (fay tampon bölge) oluşturulup oluşturulmayacağına karar vermek ve tampon bölge kriterlerini sağlayıp sağlamadığını saptamak amacıyla, 10 km uzunluktaki Bakır segmenti ve 5 km uzunluktaki Kırkağaç segmenti boyunca ana fay zonu üzerinde, ana fay zonuna dik yönde açılmış, uzunlukları m ile metre; yükseklikleri m ile m arasında değişen 9 yarma, kazıcı ile düzeltilerek yarma-tipi fay kazıları haline getirilmiştir. Bu nedenle fay kazısı yapılmasına gerek duyulmamıştır. Ayrıca inceleme alanı batı sınırına yakın kısımda ana fay zonu ile havza arasında paralel gelişmiş süreksiz birkaç basamaklı yapılar üzerinde Kırkağaç yerleşimi (bitişik nizamda yapılmış bir dizi Romen evleri) olduğu için kazı yapılacak yerler bulunmamaktadır. Diğer yandan bu kesimlerde alüvyal yelpaze ve yamaç molozlarının çok kaba ve çok iri bloklu çökelleri yeraldığı için kazı yerleri için uygun yerleri oluşturmamaktadır. Bu nedenle, inceleme alanındaki km’lik hat boyunca tampon bölge sorununu çözmek amacıyla, 10 km uzunluktaki Bakır ve km uzunluktaki Kırkağaç segmentleri üzerinde, ana fay zonuna dik yönde açılmış ve düzeltilmiş yarmalardan yararlanılmıştır. Yarma tipi fay kazılarından özellikle, MTA 1/ ölçekli diri fay haritasında, diri olarak gösterilen ve Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökelleri ve yamaç molozu çökellerini yan yana getiren fay zonlarına dik açılmış fay kazıları kullanılmıştır. Fay Kazısı-1 (Durak): Kayadibi Mahallesinin hemen güneyinde, Salman deresinin Kayadibi mahallesinde havzaya boşalım yaptığı yatağın güneydoğu kenarında, m uzunlukta ve m yükseklikte ana fay zonuna dik açılmıştır. Kazının olduğu kesimde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı alüvyal-yelpaze-yamaç molozu çökelleri yan yana getirilmiştir (Şekil ). Kazının olduğu kesimde K60B 85KD yönelimli fay düzlemi ölçülmüştür. Fay düzleminin yan yatımı 12 derece olarak ölçülmüştür. Bu yan yatım faylanmanının doğrultu atımlı faylanma karakterinde olduğunu göstermektedir. Kazı duvarlarında üç farklı birim ayırt edilmiştir. Kazının en güneyinde temel kayacı oluşturan (1) Üst Triyas yaşlı kireçtaşları yer almaktadır. Kireçtaşları oldukça parçalanmış ve kırılarak bloklar haline getirilmiştir. Fay zonu boyunca yoğun bir alterasyonun olması, fay zonu boyunca sıcak su getiriminin olduğu, demirleşme ve limonitleşmenin oluştuğuna işaret etmektedir. Kireçtaşlarının önünde yaklaşık metre 28 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu genişlikte fay zonu yer almaktadır. Fay zonu (2) fay breşlerinden oluşmaktadır. Fay zonu içerisinde birbirine paralel gelişmiş birkaç faylanma izleri saptanmıştır. Fay breşleri, fay sarplığı önünde birikmiş kolüviyal kama şeklinde bir görünüm sergilemektedir. Fay zonu içerisinde Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarından türemiş iri bloklardan oluşmaktadır. Fay zonu önünde ise (3) Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze- yamaç molozu çökelleri yer almaktadır. Bu çökel paketi içerisinde farklı zamanlarda oluşmuş 8 farklı seviye ayırt edilmiştir. Alt kesimlerde daha iri bloklu seviyeler, üst tarafa doğru ise daha ince taneli seviyeler yer almaktadır (Şekil ). ġekil Fay Kazısı-1 duvarından görünümler ve kazı logu. Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökellerine ait seviyeler yatay olup, kesintiye uğramaksızın fay zonuna doğru devam etmektedir. Üstteki 3 seviye ise fay düzlemini tamamen örtmektedir (Şekil ). Alüvyal-yamaç molozu çökellerinde eski deprem ya da faylanma olaylarına işaret eden herhangi bir faylanma, kıvrımlanma, tiltlenme, ötelenme vb. deformasyona rastlanmamıştır. Çökel seviyelerinin yamaç eğimine uygun olarak depolanması, faylanmadan etkilenmediklerini göstermektedir. Alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökelleri içerisinde herhangi bir faylanma, yerdeğiştirme ve fay düzlemine doğru tiltlenme olmaması, bu çökellerin fay düzlemine yaslanmış olduklarını açıkça sergilemektedir. Bir başka anlatımla, genç çökeller, fay düzlemi önünde birikmiş ve sonra fay düzlemini aşındırarak uyumsuz olarak örtmüştür. Bu 29 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu durum Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı alüvyal çökellerin fay boyunca yan yana gelmesi, genç çökellerin faylanmış olduğu anlamına gelmediğini iyi bir örnek teşkil etmektedir. ġekil Fay Kazısı-2 duvarından görünümler ve kazı logu. 30 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Fay Kazısı-2 (Durak): Karaali Mahallesinin hemen güneyinde, m uzunlukta ve - m yükseklikte ana fay zonuna dik açılmıştır. Kazının olduğu kesimde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı alüvyal-yelpaze-yamaç molozu çökelleri yan yana getirilmiştir (Şekil ). Kazının olduğu kesimde K75D 65KB yönelimli fay düzlemi ölçülmüştür. Fay düzleminin yan yatımı 90 derece olarak ölçülmüştür. Bu yan yatım faylanmanının pür doğrultu atımlı faylanma karakterinde olduğunu göstermektedir. Kazı duvarlarında üç farklı birim ayırt edilmiştir. Kazının güneybatısında tabanda, temel kayacı oluşturan (1) Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ve fay breşleri yer almaktadır. Temel kayacın üzerine sıvanmış, yaslanmış ve uyumsuz olarak örtmüş (2) Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökelleri yer almaktadır. Alüvyal çökelleriçerisinde ince ve kaba taneli çökel tabakalarından oluşan 12 farklı seviye bulunmaktadır. En üstte ise Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı çökelleri uyumsuz olarak örten (3) kahve renkli, çakıllı killi toprak seviyesi yer almaktadır (Şekil ). Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökellerine ait seviyeler yamaç içerisine doğru değil tam tersine yamaç dışına doğru eğimli olup, kesintiye uğramaksızın fay zonuna doğru devam etmektedir. Üstteki 3 nolu toprak seviyesinden oluşan birkaç tabaka ise fay düzlemini tamamen örtmektedir (Şekil ). Eğimi 65 derece olan fay düzlemine yakın kesimlerde, alüvyal çökel tabakalarının fay düzlemine doğru eğimlenmemesi, tam tersine yamaç eğimine uygun eğimli olmaları, bu çökellerin faylanmadan etkilenmediklerini gösteren en belirgin bulguları oluşturmaktadır. Alüvyal- yamaç molozu çökellerinde eski deprem ya da faylanma olaylarına işaret eden herhangi bir faylanma, kıvrımlanma, tiltlenme, ötelenme vb. deformasyona rastlanmamıştır. Alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökelleri içerisinde herhangi bir faylanma, yerdeğiştirme ve fay düzlemine doğru tiltlenme olmaması, bu çökellerin fay düzlemine yaslanmış olduklarını açıkça sergilemektedir. Bir başka anlatımla, genç çökeller, fay düzlemi önünde birikmiş ve sonra fay düzlemini aşındırarak uyumsuz olarak örtmüştür (Şekil ). Bu kazı, Soma-Kırkağaç fay zonu boyunca neden tampon bölge oluşturulmaması gerektiğini gösteren çok güzel bir örnek oluşturmaktadır. Çünkü dike yakın bir fay düzlemi boyunca, eski birimler ile genç çökellerin yan yana gelmesinin faylanmadan ziyade yaslanma şeklinde olabileceğini çok iyi bir şekilde göstermektedir. Bu durum diri fay haritasında, diri fay izi olarak gösterilen izin aslında Holosen döneminde kullandığı iz olmadığını da belgelemektedir. 31 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Fay Kazısı-3 (Durak): Karaali Mahallesinin hemen güneyinde, m uzunlukta ve - m yükseklikte ana fay zonuna dik açılmıştır. Kazının olduğu kesimde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı çamurtaşları yan yana getirilmiştir (Şekil ). Kaplan Deresinin getirdiği alüvyal yelpaze çökelleri ise alttaki daha yaşlı birimleri uyumsuz olarak örtmektedir. ġekil Fay Kazısı-3 duvarından görünümler ve kazı logu. Kazının olduğu kesimde DB 50K; K85B 62KD ve K68B 64KD gidişli fay düzlemleri ölçülmüştür. Fay düzleminin yan yatımı 55 derece olarak ölçülmüştür. Bu yan yatım faylanmanının doğrultu atım bileşenli eğim atımlı normal faylanma karakterinde 32 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu olduğunu göstermektedir. Fay düzlemi boyunca fay breşleri ve kayma çizikleri çok belirgin olarak izlenmektedir. ġekil Fay Kazısı-3 duvarından görünümler. 33 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Kazı duvarlarında üç farklı birim ayırt edilmiştir. Kazının güneybatısında tabanda, temel kayacı oluşturan (1) Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ve fay breşleri yer almaktadır. Düşen blokta ise (2) Alt Miyosen yaşlı çamurtaşları ve en üstte ise (3) Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökelleri yer almaktadır. Fay kazısı 3 faylanma ilişkisini, Kuvaterner yaşlı çökellerin kesilip kesilmediğini ve tampon bölge oluşturulup oluşturulamayacağını açıklamak açısından çok iyi bir kazı örneği oluşturmaktadır. GB’da ana fay düzlemi boyunca Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı çamurtaşları yan yana gelmektedir. Fay 62 derece KD’ya eğimlenmektedir. Faylanmadaki eğimlenmeye bağlı olarak Alt Miyosen yaşlı çamurtaşları fay düzlemi yakında kesilerek daha dikleşmiş; fay düzleminden uzak kesimde ise fay düzlemine doğru eğimlenerek tiltlenmiştir. Buna karşın Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökellerine ait tabakalar yamaç eğimine uygun eğimlenme göstermektedir. Alttaki Alt Miyosen yaşlı çamurtaşı tabakaları fay düzlemine doğru, yamaç içeri eğimlenirken, üstteki Kuvaterner yaşlı alüvyal çökellerin yamaç dışına eğimlenmesi ve eğimleri 62 ve 55 derece olan fay düzlemi üzerinde yatay konumda bulunmaları, Kuvaterner yaşlı alüvyal çökellerin faylanmadığını açık olarak ortaya koymaktadır (Şekil , 28). Alüvyal çökeller kesintiye uğramaksızın yatay olarak devam etmektedir. Alüvyal yelpaze çökellerinde eski deprem ya da faylanma olaylarına işaret eden herhangi bir faylanma, kıvrımlanma, tiltlenme, ötelenme vb. deformasyona rastlanmamıştır. Çökeller içerisinde herhangi bir faylanma, yerdeğiştirme ve fay düzlemine doğru tiltlenme olmaması, bu çökellerin fay düzlemine yaslanmış olduklarını açıkça sergilemektedir. Bir başka anlatımla, genç çökeller, fay düzlemi önünde birikmiş ve sonra fay düzlemini aşındırarak uyumsuz olarak örtmüştür. Bu bulgular, ana fay izi olarak gösterilen hatın Holosen döneminde kullanılmadığını, havza içerisinde gömülü olarak kaldığını ve bu hat boyunca tampon bölge oluşturulmasına gerek olmadığını belgelemektedir. Fay Kazısı-4 – Fay Kazısı 5 – Fay Kazısı 6: (Durak): Kayadibi ile Bakır arasında, m ile m uzunlukta ve m ile m arasında değişen yükseklikte ana fay zonuna dik açılmıştır. Kazıların olduğu kesimde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökelleri yan yana bulunmaktadır. Kazının olduğu kesimde K10B 65KD; K6D 65GD ve K10B 65KD yönelimli fay düzlemleri ölçülmüştür. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanma karakteri göstermektedirler (Şekil , 30, 31). 34 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Fay Kazısı-4 duvarından görünümler ve kazı logu. Her üç kazı duvarlarında üç farklı birim ayırt edilmiştir. Kazıların tabanında, temel kayacı oluşturan (1) Üst Triyas yaşlı kireçtaşları; (2)fay breşleri ve temel kayacın üzerine 35 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu sıvanmış, yaslanmış ve uyumsuz olarak örtmüş (3) Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze- yamaç molozu çökelleri yer almaktadır. Her üç kazı duvarında fay düzlemi üzerinde kalın tutturulmuş fay breşleri bulunmaktadır (Şekil , 30, 31). ġekil Fay Kazısı-5 duvarından görünümler ve kazı logu. 36 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Fay Kazısı-6 duvarından görünümler ve kazı logu. 37 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Üstteki Kuvaterner yaşlı alüvyal-yamaç molozu çökelleri yamaç dışına doğru yamaç eğimine uygun olarak eğimlenmişlerdir. Çökel tabakaları eğimleri 65 derece olan fay düzlemleri üzerinde, fay düzlemlerine yakın kesimde herhangi bir tiltlenme ve dikleşme göstermeden yatay konumda bulunmaktadır. Kuvaterner yaşlı alüvyal çökellerin faylanmadığını açık olarak ortaya koymaktadır (Şekil , 28). Her üç kazı Kuvaterner yaşlı alüvyal-yamaç molozu çökellerin faylanmadıklarını, fay düzlemine yaslandıklarını açık olarak sergilemektedir (Şekil , 30, 31). Alüvyal-yamaç molozu çökelleri kesintiye uğramaksızın yatay olarak devam etmektedir. Alüvyal-yamaç molozu çökellerinde eski deprem ya da faylanma olaylarına işaret eden herhangi bir faylanma, kıvrımlanma, tiltlenme, ötelenme vb. deformasyona rastlanmamıştır. Çökeller içerisinde herhangi bir faylanma, yerdeğiştirme ve fay düzlemine doğru tiltlenme olmaması, bu çökellerin fay düzlemine yaslanmış ve fay düzlemi önünde birikmiş olduklarını; sonra fay düzlemini aşındırarak uyumsuz olarak örttüklerini göstermektedir. Her üç kazı, ana fay izi olarak haritalanan zon boyunca tampon bölge oluşturulmasına gerek olmadığını kanıtlamaktadır. Fay Kazısı-7 (Durak): Kırkağaç’ın yaklaşık km kuzeybatısında, Kovuklu deresinin Askeri alana girdiği kısımda,, m uzunlukta ve m yükseklikte ana fay zonuna dik açılmıştır. Kazının olduğu kesimde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökelleri yan yana getirilmiştir (Şekil , 33). Kazının olduğu kesimde Üst Triyas yaşlı kireçtaşlarını kesen K46B 70KD, K50B 56KD, K20B 58KD gidişli birbirine paralel kademeli birkaç fay düzlemi gözlenmiştir. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanmalar şeklinde gelişmiştir. Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Kuvaterner yelpaze çökelleri yan yana gelmiş gibi görünmekle birlikte, aslında fay düzlemine yaslanmış oldukları çok belirgin olarak izlenmektedir (Şekil , 33). Kazı duvarlarında iki farklı birim ayırt edilmiştir. Kazıların tabanında, temel kayacı oluşturan (1) Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ve temel kayacın üzerine sıvanmış, yaslanmış ve uyumsuz olarak örtmüş (2) Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökelleri yer almaktadır (Şekil , 33, 34). Kovuklu deresinin fay zonunu dikine geçen yelpaze çökelleri içerisinde açılan kazıda, genç akarsu çökellerinin faylanmadan etkilenmedikleri görülmektedir (Şekil ). Ayrıca bu fay zonu boyunca sıcak su çıkışlarının olduğuna ilişkin kırmızı-sarı renkli alterasyon zonları ve travertenleşmiş tarihi su kanalları yer almaktadır. 38 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Fay Kazısı-7 duvarından görünümler ve kazı logu. 39 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Fay Kazısı-7 duvarından görünümler. Kovuklu deresinin getirdiği ve dere ağzında biriktirdiği alüvyal yelpaze çökelleri içerisinde faya dik yönde açılan yarmada, tabakalar kesintiye uğramaksızın yatay olarak devam etmektedir. Alüvyal yelpaze çökellerinde eski deprem ya da faylanma olaylarına işaret eden herhangi bir faylanma, kıvrımlanma, tiltlenme, ötelenme vb. deformasyona rastlanmamıştır. Fay düzlemine yakın kesimlerde alüvyal yelpaze çökel tabakalarında herhangi bir eğimlenme ve dikleşme olmaması, fay önünde sedimantasyon hızının yüksek olması nedeniyle çok geniş alana yayılan alüvyal yelpaze çökellerinin olması, Soma-Kırkağaç fay zonunun diri olmasına karşın, Holosen döneminde kullandığı kolların havza içerisinde gömülü olduğuna, kayma hızının çok düşük ve deprem 40 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu yinelenme aralıklarının çok uzun olduğuna ve deprem kırıklarının yüzeye kadar çıkamadığına ve/veya fay geometrisi ve fay uzunluğu dikkate alındığında ortalama büyüklüğü arasında değişen depremler ürettiği / üretebileceği ve bu deprem kırıklarının km ile km arasında değişen zon içerisinde saçılacağı ve yüzeye ulaşamayacağına işaret etmektedir. ġekil Fay Kazısı-7 yakınında, fay zonuna dik yönde alüvyal yelpaze çökelleri içerisinde açılmış kazıdan görünümler. Fay Kazısı (Durak): Hıdırağa, Cinosman ve Musalar Mahallesi arasında ana fay zonuna dik açılmıştır. Kazıların olduğu kesimde, Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı fay breşleri yan yana getirilmiştir. Fay breşlerini kesen çok sayıda faylanmalar gözlenmiştir. Kazıların olduğu kesimlerde, K20B 75KD; K5B 75KD ve K12B 45KD yönelimli fay düzlemleri ölçülmüştür. Faylanmalar eğim atımlı normal faylanma karakteri göstermektedirler (Şekil 35, 36). 41 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Kazı duvarlarında üç ayrı birim ayırt edilmiştir. Tabanda (1) Üst Triyas yaşlı kireçtaşları, üzerinde faylı dokanaklı (2) Alt Miyosen yaşlı fay breşleri ve fay breşleri üzerinde uyumsuz olarak (3) Kuvaterner yaşlı yamaç molozu çökelleri yer almaktadır. ġekil Fay Kazısı-8 duvarından görünümler ve kazı logu. 42 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu ġekil Fay Kazısı-9 duvarından görünümler ve kazı logu. 43 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı tutturulmuş fay breşleri faylı dokanaklı olup, fay breşleri ana faya paralel birçok eğim atımlı normal faylanmalar tarafından kesilmiş ve fay zonu içerisinde dikleşmiştir. Kuvaterner yaşlı yamaç molozu çökelleri ise fay düzlemi boyunca Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile fay breşleri üzerine yaslanmışlardır. Alt Miyosen yaşlı fay breşlerinin çok sayıda faylarla kesilerek dikleşmesi; buna karşın Kuvaterner yaşlı yamaç molozu çökelleri tarafında örtülmeleri, faylanmanın Alt Miyosen Kuvaterner arası dönemde, ana fay izi olarak gösterilen zon boyunca hareket ettiğine; buna karşın Kuvaterner-Günümüz arasında ise Bakırçay havzası içerisine doğru göç ederek havza içerisinde kalın alüvyal çökeller altında etkinliğine devam ettiğini göstermektedir. Soma-Kırkağaç Fay zonunun Kırkağaç Segmentinin Yüzey Faylanma Tehlike Zonu (Fay-Tampon Bölge) açısından değerlendirilmesi: Bu çalışmada, paleosismolojik çalışmalar kapsamında gerçekleştirilen jeomorfolojik, jeolojik, sismolojik ve fay kazısı çalışmalarından elde edilen veriler kullanılarak, inceleme alanının batı sınırı ve hemen yakın kısmından geçen ve MTA 1/ ölçekli güncellenmiş diri fay haritasında, diri fay olarak gösterilen yaklaşık 40 km uzunluktaki Soma-Kırkağaç Fay zonunun km uzunluktaki Kırkağaç Segmentinin km’lik bölümünü kapsayan kısmı, Yüzey Faylanma Tehlike Zonu (Fay-Tampon Bölge) açısından yerleşime uygunluk değerlendirilmesi aşağıda ayrıntılı olarak maddeler halinde sunulmuştur: Yaklaşık 40 km uzunluktaki Soma-Kırkağaç Fay zonu km ile 5 km arasında değişen genişlikte zonal bir yapı gösterir. Fay zonu (1) 10 km uzunlukta KB-GD gidişli Bakır segmenti; (2) km uzunlukta KKB-GGD doğrultulu Kırkağaç segmenti; (3) km uzunlukta K-G gidişli Öveçli segmenti; (4) km uzunlukta D-B gidişli Soma segmenti ve (5) km uzunlukta KD-GB gidişli Kozanlı segmenti olmak üzere 5 farklı fay segmentinden oluşur. Fay geometrisi esas alınırsa, deprem kırılma mekanizması açısından Soma – Kırkağaç fay zonu, (1) Kozanlı ( km) ve Soma ( km) segmentlerinden oluşan yaklaşık 17 km uzunlukta Soma sismik fay segmenti ve (2) Bakır (10 km), Kırkağaç ( km) ve Öveçli ( km) segmentlerinden oluşan yaklaşık 22 km uzunluktaki Kırkağaç sismik fay segmenti olmak üzere iki sismik fay segmentinden oluşur. 44 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Bakır segmenti ve Soma segmenti çok geniş bir zona sahip olup, zon genişliği ile km arasında değişmektedir. Soma segmenti ile Bakır segmenti arasında yer alan Kırkağaç ve Öveçli segmentleri daha dar olup, m ile km arasında değişen zona sahiptir. Yaklaşık 10 km uzunluktaki geniş bir zonal yapı gösteren genel olarak KB-GD gidişli Bakır segmenti uzunlukları m ile km arasında değişen 7 farklı alt fay segmentinden oluşmaktadır. m ile km arasında değişen daha dar bir zonal yapı gösteren km uzunluktaki KKB-GGD gidişli Kırkağaç segmenti uzunlukları m ile m arasında değişen 5 farklı alt fay segmentinden oluşmaktadır. km uzunluktaki K-G gidişli Öveçli segmenti uzunlukları m ile m arasında değişen 4 farklı alt fay segmentinden oluşmaktadır. Faylar genel olarak olup, eğim atımlı normal faylanma şeklinde gelişmiştir. Fay geometrisi, 40 km uzunluktaki Soma-Kırkağaç Fay zonunun tüm uzunluğu boyunca tek bir depremle kırılamayacağını; birbirine yakın ve /veya farklı zamanlarda en iki ayrı depremle birbirinden bağımsız olarak yırtılabileceğine işaret etmektedir. Bir başka anlatımla 17 km uzunluktaki Soma sismik segmenti ve 22 km uzunluktaki Kırkağaç sismik segmentinin iki ayrı depremle kırılabileceği düşünülmektedir. Fay geometrisi, 22 km uzunluğundaki Kırkağaç sismik segmentinin de 10 km uzunluktaki Bakır segmenti ve km uzunluktaki Kırkağaç + km uzunluktaki Öveçli segmenti olmak üzere iki ayrı depremle kırılabileceğine işaret etmektedir. Benzer şekilde Soma sismik segmentinin de Soma ve Kozanlı segmentleri olarak iki ayrı depremle kırılabilir. Fay geometrisi, sismik segmentler ve deprem kırılma mekanizması; Soma- Kırkağaç fay zonunun (1) Bakır (10 km); (2) (Kırkağaç ( km) + Öveçli ( km)); Soma ( km) ve Kozanlı ( km) olmak üzere 4 farklı sismik segmentten oluştuğunu; tüm uzunluğunun en az iki; en fazla 4 ayrı depremle kırılabileceğine işaret etmektedir. Yukarda bahsedilen kırılma mekanizmasının işlediği kabul edilirse, 2 ayrı depremle kırılması durumunda tahminen her biri büyüklüğü ; 4 ayrı depremle kırılması halinde ise büyüklüğü civarında olabilecek depremler üretebileceği 45 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu tahmin edilmektedir. Bu büyüklükler, deprem kırıklarının yüzey faylanması oluşturup oluşturamayacağını, yer değiştirme miktarının yapıyı etkileyip etkileyemeceğini ve tampon bölge oluşturulup oluşturulamayacağını belirler. Kırkağaç segmenti morfolojik olarak çok belirgin olup, fay boyunca üçgenimsi yüzeyler, basamaklanmalar, eğim kırılmaları, dere kesilmeleri, askıda kalmış yataklar, derin ve dik yarılmış vadi yatakları, fay diklikleri ve alüvyal yelpazeler çok tipik olarak gelişmiştir. Bu morfolojik yapılar ve fay zonu boyunca sıcak su çıkışlarına işaret eden kırmızı-sarı renkli alterasyon zonları ve travertenleşmiş tarihi su kanallarının olması, Soma-Kırkağaç fay zonunun diri fay olduğunu belgelemektedir. Fay güzergahı boyunca yüzeyleyen tüm birimler, genellikle birbirleri ile faylı dokanaklı bir ilişki sunmaktadır. Genel olarak Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı kumtaşı-çamurtaşından oluşan birimler yan yana getirilmiştir. ana fay izi boyunca daha yaşlı birimler ile Kuvaterner yaşlı çökellerin faylı dokanaklı olduğuna ilişkin bir bulguya rastlanmamıştır. Kuvaterner yaşlı çökeller genellikle fay düzlemleri boyunca daha yaşlı birimlere yaslanmış olarak gözlenmiştir. Bölgede basamaklanma yapısı ve havzaya doğru faylanma göçü çok açık olarak görünmektedir. Dağlık alan birbirine paralel faylarla kademeli olarak düşürülmüştür. Kademeli faylanmalar, fay zonunun km ile km arasında genişlikte bir zon içerisinde geliştiğine işaret etmektedir. Bu bulgu fayın Üst Miyosen’den Günümüze kadar sürekli olarak havzaya doğru göç ettiğine ve çok geniş bir zonu kullandığına işaret etmektedir. Bu durum bu tür eğim atımlı normal faylanmalar boyunca tampon bölge oluşturmanın ne kadar zor olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Eğim atımlı normal fayların eğiminin 40 ile 70 derece, ortalama 60 derece olduğu dikkate alındığında, odak derinlikteki kırılmanın havzanın farklı kesimlerinde, gömülü ya da süreksiz belirgin olmayan kırılmalar şeklinde çıkacağını göstermektedir. Ayrıca ana fay önündeki düzlüklerde alüvyal yelpaze çökellerinin çok geniş bir alanda yayılım göstermesi, yelpaze yüzeylerinin yarılması, üst üste birkaç yelpaze çökelinin de yer alması, faylanma hızının düşük ve düşey yöndeki çökmenin çok yavaş olduğuna ve deprem kırıklarını yüzeye çıkamadığına ve gömülü olarak havza içerisinde saçıldığını belgelemektedir. 46 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Eğimi 65 derece olan fay düzlemine yakın kesimlerde, alüvyal çökel tabakalarının fay düzlemine doğru eğimlenmemesi, tam tersine yamaç eğimine uygun eğimli olmaları, bu çökellerin faylanmadan etkilenmediklerini gösteren en belirgin bulguları oluşturmaktadır. Alüvyal yelpaze-yamaç molozu çökelleri içerisinde herhangi bir faylanma, yerdeğiştirme ve fay düzlemine doğru tiltlenme olmaması, bu çökellerin fay düzlemine yaslanmış olduklarını açıkça sergilemektedir. Bir başka anlatımla, genç çökeller, fay düzlemi önünde birikmiş ve sonra fay düzlemini aşındırarak uyumsuz olarak örtmüştür. Fay kazısı-2, Soma-Kırkağaç fay zonu boyunca neden tampon bölge oluşturulmaması gerektiğini gösteren çok güzel bir örnek oluşturmaktadır. Çünkü dike yakın bir fay düzlemi boyunca, eski birimler ile genç çökellerin yan yana gelmesinin faylanmadan ziyade yaslanma şeklinde olabileceğini çok iyi bir şekilde göstermektedir. Fay kazısı 3 faylanma ilişkisini, Kuvaterner yaşlı çökellerin kesilip kesilmediğini ve tampon bölge oluşturulup oluşturulamayacağını açıklamak açısından çok iyi bir kazı örneği oluşturmaktadır. GB’da ana fay düzlemi boyunca Üst Triyas yaşlı kireçtaşları ile Alt Miyosen yaşlı çamurtaşları yan yana gelmektedir. Fay 62 derece KD’ya eğimlenmektedir. Faylanmadaki eğimlenmeye bağlı olarak Alt Miyosen yaşlı çamurtaşları fay düzlemi yakında kesilerek daha dikleşmiş; fay düzleminden uzak kesimde ise fay düzlemine doğru eğimlenerek tiltlenmiştir. Buna karşın Kuvaterner yaşlı alüvyal yelpaze çökellerine ait tabakalar yamaç eğimine uygun eğimlenme göstermektedir. Alttaki Alt Miyosen yaşlı çamurtaşı tabakaları fay düzlemine doğru, yamaç içeri eğimlenirken, üstteki Kuvaterner yaşlı alüvyal çökellerin yamaç dışına eğimlenmesi ve eğimleri 62 ve 55 derece olan fay düzlemi üzerinde yatay konumda bulunmaları, Kuvaterner yaşlı alüvyal çökellerin faylanmadığını açık olarak ortaya koymaktadır. Tüm fay kazılarında alüvyal-yamaç molozu çökellerinde eski deprem ya da faylanma olaylarına işaret eden herhangi bir faylanma, kıvrımlanma, tiltlenme, ötelenme vb. deformasyona rastlanmamıştır. Alüvyal-yamaç molozu çökelleri kesintiye uğramaksızın yatay olarak devam etmektedir. Sonuç olarak bu fay takımı elemanlarından kaynaklanmış bir yüzey deformasyonuna rastlanmamıştır. 47 Manisa İli, Kırkağaç İlçesi, 1/ Ölçekli; İmar Planına Esas Jeolojik-Jeoteknik Etüt Raporu Kırkağaç sismik fay segmentinin 10 km ve 12 km uzunlukta iki segmentten oluşması, km ile km genişlikte zonal bir yapı göstermesi, fay eğimlerinin ortalama 60 derece olması ve eğim atımlı normal faylanma karakteri göstermesi, havzada alüvyal yelpaze çökellerinin çok geniş bir alana yayılması, yelpaze çökellerinin üst üste gelişerek yarılması, yamaç molozu-alüvyal yelpaze çökellerine ait tabakalarda herhangi bir dikleşme ve tiltlenme olmaması, genç çökellerin fay düzlemine yaslanması, dağlık alandan havzaya doğru birçok paralel basamaklanma yapısının olması, fay kazılarında eski depremlere işaret eden faylanma, kıvrımlanma, ötelenme vb. hiçbir deformasyona rastlanmaması gibi yukarıda ayrıntılı olarak açıklanan jeomorfolojik, jeolojik, sismolojik ve fay kazısı çalışmalarından elde edilen paleosismolojik veriler Soma-Kırkağaç fay zonunun Kırkağaç sismik fay segmentinin Yüzey Faylanma Tehlike Zonu (Fay tampon bölge) oluşturacak nitelikte yüzey faylanması, fay sarplıkları ve yapıya yıkacak yüzeyde yer-değiştirmelere neden olamayacağını göstermektedir. Bu veriler ışığında, Soma-Kırkağaç Fay zonunun Kırkağaç Segmentinin inceleme alanını sınırlayan kırıkları boyunca Yüzey Faylanma Tehlike Zonu (koruma şeridi) oluşturulmasının gerekli olmadığı kanısına varılmaktadır. Yörede aktivitesi bilinen faylardan kaynaklanacak bir depremde Kırkağaç ve çevresi de etkilenecek olup belirleyici husus yapıların üzerinde yer aldığı zemin nitelikleri ile buna uygun yapılmış veya ihmal edilmiş yapı imalatları olacaktır. 48