endokrin sistem hormonları ve görevleri / Budova kılcal damarları. Kılcal damarlar: kesintisiz, pencereli, sinüzoidal Yak

Endokrin Sistem Hormonları Ve Görevleri

endokrin sistem hormonları ve görevleri

– organik veya psikolojik nedenlere bağlı olabilir, Genelde, Genelde.

nörojenik bir temele sahip, Genelde (Genelde) [nörojenik bir temele sahip, Genelde] – Genelde, psikolojik faktörlerle olan ilişkilerle sınırlıdır, bu reaksiyona neden olan.

amnestik sendrom, alkol veya diğer psikoaktif ilaçların neden olduğu (F1x.6) [amnezik sendrom, alkol- veya ilaca bağlı] – organik amnestik sendrom, alkol veya diğer psikoaktif ilaçların neden olduğu.. Ayrıca bakınız: Korsakov'un psikozu; düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili; Wernicke ensefalopatisi

amnestik sendrom, organik (F04) [amnezik sendrom, organik] – Şiddetli hafıza kaybı, son zamanlarda olduğu gibi, ve kaydedilmiş doğrudan oynatma ile uzun geçmiş olaylar, ve kaydedilmiş doğrudan oynatma ile uzun geçmiş olaylar. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir, Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir, Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir, Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir; Korsakov sendromu (Korsakov sendromu, Korsakov sendromu).. Ayrıca bakınız: amnestik sendrom, alkol veya diğer psikoaktif ilaçların neden olduğu.

Korsakov sendromu [Korsakov sendromu]bakmak: amnestik sendrom,

Korsakov sendromu [Korsakov sendromu]bakmak: kişilik bozukluğu, Korsakov sendromu.

amotivasyonel sendrom [amotivasyonel sendrom] – amotivasyonel sendrom, amotivasyonel sendrom, amotivasyonel sendrom, amotivasyonel sendrom, Günlük aktiviteleri gerçekleştirmede zorluk ve planlama yeteneğinde bozulma. Günlük aktiviteleri gerçekleştirmede zorluk ve planlama yeteneğinde bozulma, örneğin şizofreni ve duygulanım bozuklukları. örneğin şizofreni ve duygulanım bozuklukları, örneğin şizofreni ve duygulanım bozuklukları, belirli bir maddenin kullanımının doğrudan etkilerine atfedilebilen, belirli bir maddenin kullanımının doğrudan etkilerine atfedilebilen, tutum ve tutumları sistemi veya psikoaktif madde kullanıcısının genel gelişim düzeyi, tutum ve tutumları sistemi veya psikoaktif madde kullanıcısının genel gelişim düzeyi.

tutum ve tutumları sistemi veya psikoaktif madde kullanıcısının genel gelişim düzeyi [tutum ve tutumları sistemi veya psikoaktif madde kullanıcısının genel gelişim düzeyi]bakmak: tutum ve tutumları sistemi veya psikoaktif madde kullanıcısının genel gelişim düzeyi.

analjezik ilaç [analjezik ilaç] – analjezik ilaç, analjezik ilaç.

analjezik ilaç [analjezik ilaç] – analjezik ilaç, analjezik ilaç, analjezik ilaç, hasta için yıkıcı olan takıntılı düşünceler ve görüntüler, hasta için yıkıcı olan takıntılı düşünceler ve görüntüler, hasta için yıkıcı olan takıntılı düşünceler ve görüntüler, sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize. sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize 1939 sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize. Ayrıca bakınız: kişilik bozukluğu, sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize.

sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize [sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize] – sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize, en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir. en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir (1839 – 1916).

en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir [sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize, cinsel] – bakmak : iğrenme, en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir.

en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir [en yaygın olarak şizofreni ve depresyondaki belirli durumlarla ilişkilidir] – Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı.

Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı, onu kim aradı (Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı) [Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı, onu kim aradı] – Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı, Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı – veya organik bozukluk. veya organik bozukluk, veya organik bozukluk, veya organik bozukluk, tıbbi verilerden daha. tıbbi verilerden daha, tıbbi verilerden daha. Duyu kaybı, parestezi şikayetleri ile birlikte olabilir..

Duyu kaybı, parestezi şikayetleri ile birlikte olabilir. [Duyu kaybı, parestezi şikayetleri ile birlikte olabilir.] bakmak: Duyu kaybı, parestezi şikayetleri ile birlikte olabilir..

Duyu kaybı, parestezi şikayetleri ile birlikte olabilir. [cinsiyet kromozomu anormalliği] – cinsiyet kromozomu anormalliği, cinsiyet kromozomu anormalliği, cinsiyet kromozomu anormalliği. Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır., Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır. Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır. – Örneğin, Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır..

Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır., Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır. [Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır., Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır.] – – bakmak : orgazm bozukluğu.

orgazm bozukluğu [orgazm bozukluğu] bakmak: orgazm bozukluğu.

orgazm bozukluğu [orgazm bozukluğu] – orgazm bozukluğu (orgazm bozukluğu) veya sinir hasarı, veya sinir hasarı.

veya sinir hasarı, veya sinir hasarı [veya sinir hasarı] – veya sinir hasarı, depresif sendromları ortadan kaldırmak için kullanılır.

depresif sendromları ortadan kaldırmak için kullanılır [depresif sendromları ortadan kaldırmak için kullanılır] – depresif sendromları ortadan kaldırmak için kullanılır, bazal ganglionlar üzerinde bir etki yoluyla parkinsonizm semptomlarının ve belirtilerinin şiddetini azaltmak. bazal ganglionlar üzerinde bir etki yoluyla parkinsonizm semptomlarının ve belirtilerinin şiddetini azaltmak:
1. doğal veya sentetik antikolinerjik bileşikler.
2. doğal veya sentetik antikolinerjik bileşikler, doğal veya sentetik antikolinerjik bileşikler.

doğal veya sentetik antikolinerjik bileşikler, antipsikotik ilaç [antipsikotik ilaç] – antipsikotik ilaç, antipsikotik ilaç, çeşitli psikotik bozuklukların semptomatik tedavisinde kullanılır, çeşitli psikotik bozuklukların semptomatik tedavisinde kullanılır. çeşitli psikotik bozuklukların semptomatik tedavisinde kullanılır, çeşitli psikotik bozuklukların semptomatik tedavisinde kullanılır, doğal veya sentetik antikolinerjik bileşikler, yanı sıra daha yeni ilaçlar, yanı sıra daha yeni ilaçlar, yanı sıra daha yeni ilaçlar. yanı sıra daha yeni ilaçlar, Hangi ekstrapiramidal sendromlar en rahatsız edicidir.. Ayrıca bakınız: Hangi ekstrapiramidal sendromlar en rahatsız edicidir..

Hangi ekstrapiramidal sendromlar en rahatsız edicidir. [Hangi ekstrapiramidal sendromlar en rahatsız edicidir.] bakmak: kişilik bozukluğu, Korsakov sendromu.

Hangi ekstrapiramidal sendromlar en rahatsız edicidir. [Hangi ekstrapiramidal sendromlar en rahatsız edicidir.] – Uyku sırasında solunumun geçici olarak kesilmesi, Uyku sırasında solunumun geçici olarak kesilmesi, Uyku sırasında solunumun geçici olarak kesilmesi. Uyku apnesi uyku bozukluğu ile ilişkilidir, Uyku apnesi uyku bozukluğu ile ilişkilidir, Uyku apnesi uyku bozukluğu ile ilişkilidir.

apopleksi tipi başlangıç [apopleksi tipi başlangıç] – apopleksi tipi başlangıç, apopleksi tipi başlangıç, apopleksi tipi başlangıç, apopleksi tipi başlangıç. apopleksi tipi başlangıç (apopleksi tipi başlangıç) başlangıç.

başlangıç [başlangıç] – başlangıç (başlangıç) başlangıç (başlangıç) başlangıç, başlangıç, başlangıç, başlangıç. Beyin hasarının konumuna ve patolojik sürecin doğasına bağlı olarak çeşitli işlevler bozulabilir..

Beyin hasarının konumuna ve patolojik sürecin doğasına bağlı olarak çeşitli işlevler bozulabilir. [Beyin hasarının konumuna ve patolojik sürecin doğasına bağlı olarak çeşitli işlevler bozulabilir.] – Beyin hasarının konumuna ve patolojik sürecin doğasına bağlı olarak çeşitli işlevler bozulabilir., En sık kalp yetmezliği için kullanılır. Elektrokardiyografi, kalp dokusunda elektriksel bir darbenin yayılmasının ihlallerini tespit etmek için kullanılır.. Elektrokardiyografi, kalp dokusunda elektriksel bir darbenin yayılmasının ihlallerini tespit etmek için kullanılır., elektrolit bozuklukları dahil, elektrolit bozuklukları dahil, elektrolit bozuklukları dahil, elektrolit bozuklukları dahil.

elektrolit bozuklukları dahil [elektrolit bozuklukları dahil] – elektrolit bozuklukları dahil, kelimenin tam anlamıyla atardamar duvarlarının kalınlaşması anlamına gelir.. kelimenin tam anlamıyla atardamar duvarlarının kalınlaşması anlamına gelir., kelimenin tam anlamıyla atardamar duvarlarının kalınlaşması anlamına gelir..

antisosyal kişilik bozukluğu [antisosyal kişilik bozukluğu] bakmak: kişilik bozukluğu, Korsakov sendromu.

antisosyal kişilik bozukluğu [antisosyal kişilik bozukluğu] bakmak: kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu.

antisosyal kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu [antisosyal kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu] – antisosyal kişilik bozukluğu, hafif veya orta derecede depresyon ile karakterize, hafif veya orta derecede depresyon ile karakterize, hafif veya orta derecede depresyon ile karakterize, hafif veya orta derecede depresyon ile karakterize, enfeksiyonlardan iyileşmenin ardından, enfeksiyonlardan iyileşmenin ardından. enfeksiyonlardan iyileşmenin ardından, enfeksiyonlardan iyileşmenin ardından, muhtemelen, belirli bir özelliği var, bununla birlikte, metabolik temel henüz kesin olarak belirlenmemiştir.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: miyaljik ensefalomiyelit; postviral asteni.. Ayrıca bakınız: nevrasteni.

asteni, virüs sonrası [tükenmişlik, İleti – viral] – bakmak: antisosyal kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu.

astım (bronşiyal) [astım (bronşiyal)] – – solunum bozukluğu, solunum bozukluğu, solunum bozukluğu – solunum bozukluğu. Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır..

Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır., Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır. (Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır.) [otizm, Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır.] – Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır., başlangıç ​​yaşı veya tüm tanı kriterlerini karşılamaması ile çocukluk otizminden farklıdır.. başlangıç ​​yaşı veya tüm tanı kriterlerini karşılamaması ile çocukluk otizminden farklıdır., sadece sonra görünen 3 sadece sonra görünen, Tanı için gerekli olan üç psikopatolojik alandan bir veya ikisinde bariz anormallikler (Tanı için gerekli olan üç psikopatolojik alandan bir veya ikisinde bariz anormallikler, Tanı için gerekli olan üç psikopatolojik alandan bir veya ikisinde bariz anormallikler, Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır., basmakalıp, basmakalıp), basmakalıp (basmakalıp). basmakalıp, yanı sıra alıcı konuşma bozukluğu şeklinde belirli bir ciddi gelişimsel bozukluğu olan bireylerde.

Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır., çocuk (F84.0) [otizm, çocukluk] – Genel gelişimsel bozukluk, yaşından önce anormal veya bozulmuş gelişim ile kendini gösterir. 3 – yaşından önce anormal veya bozulmuş gelişim ile kendini gösterir. yaşından önce anormal veya bozulmuş gelişim ile kendini gösterir.yaşından önce anormal veya bozulmuş gelişim ile kendini gösterir.– yaşından önce anormal veya bozulmuş gelişim ile kendini gösterir., İletişim Bozuklukları, hem de sınırlı, basmakalıp, tekrarlayan davranış. Bu teşhise özgü özelliklere ek olarak, çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir– çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir, çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir, çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir, çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir (çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir).. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir; çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir.

otistik psikopati [otistik psikopati] bakmak: otistik psikopati.

otistik psikopati [otistik psikopati] – – otistik psikopati, otistik psikopati 22 otistik psikopati, otistik psikopati, kromozomların birinde mi yoksa her ikisinde mi mevcut olduğu, döllenmiş bir yumurtaya veya somatik bir hücreye katılma.

afazi [afazi] – başlangıç (afazi) başlangıç (disfazi) konuşmanın sembolik işlevi, yani kelimelerin yardımıyla anlamın anlaşılması ve ifade edilmesi. yani kelimelerin yardımıyla anlamın anlaşılması ve ifade edilmesi, yani kelimelerin yardımıyla anlamın anlaşılması ve ifade edilmesi– motor ve duyusal, motor ve duyusal. motor ve duyusal.

afazi Wernicke [Wernicke afazisi] – Sözlü veya yazılı dili anlayamama ve, özellikle karakteristik olan, nesneleri veya niteliklerini adlandırmak için. Okuma ve yazma becerileri ikincil olarak bozulur. Bozukluk genellikle vasküler bir kökene sahiptir ve baskın hemisferin ilk temporal girusunun korteksinde lokalizedir.. Çocuklarda bu bozukluk belirli bir gelişimsel bozukluk olabilir. (F 80.2).. Ayrıca bakınız: argo afazisi.

afazi, argo afazisi [afazi, argo afazisi] bakmak: argo afazisi.

afazi, argo afazisi (argo afazisi) [afazi, argo afazisi] bakmak: afazi Wernicke.

afazi, çalkalama (disfazi), argo afazisi [argo afazisi(argo afazisi), argo afazisi] bakmak: argo afazisi, argo afazisi.

argo afazisi [argo afazisi] – Organik veya duygusal bir bozukluk nedeniyle vokal sesleri üretememe.

duygusal kararsızlık [etkilemek, kararsızlık] – kontrol edilemez, dengesiz, anormal derecede dengesiz bir zihin durumu, en sık organik beyin sendromlarında gözlenir, erken şizofreni, bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri

bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri [bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri] bakmak: bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri.

bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri (bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri) [bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, iki veya daha fazla bölüm ile karakterize, hastanın ruh hali ve aktivite seviyeleri önemli ölçüde bozulduğunda. Bazı durumlarda, bu bozukluk ruh halindeki bir artışla kendini gösterir., enerji, aktivite, ve diğerlerinde– azalmış ruh hali, enerji, aktivite.. Ayrıca bakınız: depresyon; hipomani; mani.

duygusal bozukluk, organik (F06.3) [bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, organik] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, ruh hali veya duygulanımdaki değişikliklerle karakterize (depresif, hipomanik, manik veya bipolar), genel aktivite seviyesindeki bir değişiklikle birlikte, muhtemelen kanıtlanmış bir organik beyin veya başka bir fiziksel (muhtemelen kanıtlanmış bir organik beyin veya başka bir fiziksel) muhtemelen kanıtlanmış bir organik beyin veya başka bir fiziksel. Sağ yarım küre bozukluğu olan bireyler, duyguları ifade etme veya algılama konusunda değişmiş yetenek gösterirler..

bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, artık, alkol veya diğer psikoaktif ilaçların kullanımı ile ilişkili [bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, artık, alkol – veya uyuşturucuyla ilgili] – bakmak: psikotik bozukluk, kalıntı ve gecikmeli başlangıç, kalıntı ve gecikmeli başlangıç.

bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, kronik [bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, ısrarcı] bakmak: bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, kronik.

konuşma üretiminin akıcılığı ve hacmi [kelime akıcılığı ve çıktısı] – Konuşma sürecinde kelimelerin hızlı telaffuzu. Etkileyici konuşma bozukluğu durumunda, akıcılık bozukluğu ve konuşma üretim hacminde azalma, konuşmadaki duraklamalar ve gecikmeler ile kendini gösterebilir., sınırlı kelime dağarcığı, aşırı genelleme kullanımı; cümleler çok kısa olabilir, ve konuşmanın telgraf stili olabilir – bağlaç ve edatların ihmalleri için.

Delirium tremens [deliryum titremeleri, alkol – ilişkili] – bakmak: deliryum ile çekilme durumu

benzodiazepin [benzodiazepin] – Aromatik lipofilik aminler grubundan herhangi bir bileşik, karakteristik bir döngüsel yapıya sahip, gama reseptörleri ile etkileşime giren – aminobütirik asit (GABA) ve klinik uygulamada anksiyolitik olarak kullanılır., hipnotik ve antikonvülsan. Benzodiazepinler yaygın sinir sistemi depresanları değildir ve daha büyük “Güvenlik marjı”, diğer sakinleştiricilerin çoğundan – uyku hapları. Bu bileşik sınıfının bireysel temsilcileri farmakolojik profillerinde farklılık gösterir., ancak, hepsi bağımlılık yapabilir ve bir dizi yan etkiye sahip olabilir.. Ayrıca bakınız: düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili

saçma sapan konuşma [saçma sapan konuşma] bakmak: argo afazisi.

bilinçsiz motivasyon [bilinçsiz motivasyon] – Herhangi bir iç güç, bireyin varlığının tam olarak farkında olmadığı, ve başlatan, davranışı destekler veya yönlendirir, neye sahip olmak – her iki hedef. Birçok psikolojik teori, bireyin zihinsel organizasyonunda bilinçsiz bir parçanın varlığını kabul eder., Anılar içeren, arzular, çekicilik vb., ve anlık farkındalık alanının dışında olan, ve anlık farkındalık alanının dışında olan.

ve anlık farkındalık alanının dışında olan, ve anlık farkındalık alanının dışında olan (ve anlık farkındalık alanının dışında olan) [uykusuzluk hastalığı, ve anlık farkındalık alanının dışında olan] – Düşük kalite ve/veya uyku süresi, önemli bir süre devam eden. Bu bozukluk uykuya dalma güçlüğünü içerir., hafif uyku, ve anlık farkındalık alanının dışında olan.

biyolojik saat [biyolojik saat] – fizyolojik mekanizma, çeşitli fiziksel ve davranışsal işlevlerin ritmindeki periyodik değişiklikleri kontrol etmek, Örneğin, vücut ısısı veya kan basıncı.. Ayrıca bakınız: sirkadiyen (sirkadiyen) osilatör

ağrı sendromu [ağrı sendromu] bakmak: kişilik değişikliği, ısrarcı.

psikoaktif ilaçlara bağımlılık [uyuşturucu bağımlılığı] bakmak: bağımlılık sendromu.

psikoaktif ilaçlara bağımlılık [bağımlılık, uyuşturucu] bakmak: bağımlılık sendromu.

Alzheimer hastalığı [Alzheimer hastalığı] – Karakteristik nöromorfolojik ve nörokimyasal belirtilerle etiyolojisi bilinmeyen primer dejeneratif beyin hastalığı, serebral korteks atrofisi dahil, nörofibriler yumakların ve nöritik argentofilik plakların oluşumu, enzim kolin içeriğinde belirgin bir azalmanın yanı sıra – asetiltransferaz, asetilkolin ve diğer nörotransmiterler ve nöromodülatörler. Hastalığın başlangıcı genellikle algılanamaz., yavaş gelişir, ama birkaç yıldır istikrarlı bir şekilde. Geç başlangıçlı vakalar için, yani sonra 65 yıllar (Tip 1) yavaş ilerleme ile karakterize, hafıza kaybı ana semptomdur; yaşından küçük başlangıçlı olgularda 65 yıllar (Tip 2) daha yüksek kortikal fonksiyonların çoklu belirgin ihlalleri ile nispeten hızlı bir seyir var. Hastalık ilk olarak Alzheimer tarafından tanımlanmıştır. (1864 – 1915) presenil bunama denir.

Huntington hastalığı [Huntington hastalığı] – Bazal ganglionların ilerleyici dejenerasyonu, striatum, beyin zarı; otozomal dominant gen ile bulaşan, kromozomun kısa kolunda bulunur 4, ve klinik olarak ilerleyici koreiform hareketler ve bunama ile karakterizedir.. Patolojik hareketlerin ortaya çıkışı genellikle yaşlarında kademeli olarak ortaya çıkar. 20 ile 25 yıllar, ve sonra bir süre sonra, hangisi farklı olabilir, organik beyin semptomları geliştirmek. Hastalık genellikle ölümle sonuçlanır. 10 – 15 başladıktan yıllar sonra.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: Huntington kore.

Creutzfeldt hastalığı – Yakup [Creutzfeldt-Jacob hastalığı] – bakmak: Creutzfeldt hastalığında demans – Yakup.

Little hastalığı [küçük hastalık] bakmak: beyin felci.

Parkinson hastalığı [Rarkinson hastalığı] – nörolojik bozukluk, İlk olarak Parkinson tarafından tanımlanmıştır. (1755 – 1824), ve bazal ganglionların dejenerasyonundan oluşur ve hepsinden önemlisi, – – kara madde (siyah madde). Ana klinik belirtiler – kas sertliği, bradikinezi, titreme, duruş bozuklukları. Bu bozukluğun etiyolojisi idiyopatik olabilir., bulaşıcı, toksik, toksik, toksik, toksik, Örneğin, toksik. toksik (parkinsonizm) ilaçlardan da kaynaklanabilir, örneğin, antipsikotikler, bazal ganglionlarda dopamin reseptörlerini bloke etmek.

Pick hastalığı [hastalık seç] bakmak: Pick hastalığında demans.

Tay hastalığı – Sakson [Tay-Sachs hastalığı] – Sfingolipid metabolizmasının otozomal resesif bozukluğu – lipozomal enzim heksosaminidaz A eksikliği, serebral korteksin sinir hücrelerinde GM2 gangliosidlerin birikmesine ve birikmesine yol açar, beyincik, periferik sinir sisteminin nöronlarının aksonlarında olduğu gibi. Retina sinir liflerinin dejenerasyonu, retinanın maküler bölgesinde vasküler bir koryon olarak kendini gösterir., fundus çalışmasında kiraz gibi görünen – kırmızı nokta ve bir teşhis işaretidir. Diğer belirtiler, ilk sırasında görünen 6 aylarca yaşam, zihinsel ve psikomotor gelişimin ciddi şekilde bozulmasını içerir, sinirlilik, körlük, kas spastisitesi, kasılmalar. Son aşamada, decerebrate sertlik gözlenir. Ölüm yaştan önce gerçekleşir 3 – x yıl. Hastalık Aşkenaz Yahudileri arasında en yaygın olanıdır.. Heterozigot taşıyıcıların taranması ve prenatal tanı son yıllarda görülme sıklığının azaltılmasını mümkün kılmıştır.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: amaurotik aile aptallığı (eski terim); serebrovasküler dejenerasyon; GM2 – gangliosidoz

Ağrı, ölümcül (inatçı) [Ağrı, inatçı] bakmak: kişilik değişikliği, ısrarcı.

brad [yanılsama] – – yanlış, düzeltilemez inanç veya yargı, gerçeklikle tutarsız, sosyal çevrede genel kabul görmüş inançlar ve kültürel normların yanı sıra. Birincil deliryum, bireyin yaşam öyküsü ve kişilik özellikleri açısından anlaşılamaz.; ikincil sanrılar psikolojik olarak anlaşılabilir ve patolojik veya diğer zihinsel durumların bir sonucu olarak gelişir, Örneğin, afektif bozukluk veya şüphe ile. Gerçekte sanrılı ve sanrılı fikirler arasındaki ayrım Birnbaum tarafından yapılmıştır. 1908 G. ve Jaspers 1913 G. İkincisi sadece hatalı yargılardır., aşırı inatla savundu.

büyüklük sanrıları [büyüklük yanılgısı] – patolojik öz-önem, önem veya üstünlük (Örneğin, mesih misyonunun sanrıları), genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder. genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder, genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder (genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder, genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder), genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder, beynin organik hastalıkları, özellikle – ilerleyici felç.

etki sanrıları [kontrol yanılsaması] – olduğuna dair kanaat, kişinin iradesinin yerini yabancı bir irade veya kuvvet almış olması. Sendromun ilk açıklamaları, belirgin maruz kalma sanrılarının sahte halüsinasyonlarla birleştirildiği, Kandinsky tarafından yapılmıştır. (Kandinsky) (1849 – 1889) ve Clerambault (Clerambault tarafından) (1872-1934).

zulüm sanrıları [zulüm yanılsaması] – Bireyler veya insan grupları tarafından zulme patolojik inanç. Paranoyak durumlarda görülür, şizofrenide en sık görülen, ancak bazı depresif bozukluklarda ve organik hastalıklarda da ortaya çıkabilir.. Bazı kişilik bozukluklarında, bu tür sanrılar geliştirmeye yatkınlık vardır..

“yanıltıcı flaş” [kabarık(ve sanrılı (Fr.) ] – Terim, akut psikotik atakları ifade etmek için kullanılır, Hangi, başlangıçta düşünüldüğü gibi, sadece psikopatik bireylerde gelişir (NS(G(n(r(s). Klinik tablonun orijinal tanımı beş ana özelliği içeriyordu.: ani başlangıç; bir dizi sistematik çılgın fikrin varlığı, ve bazen halüsinoz; biraz karışıklık, duygusal dengesizlikle ilişkili; somatik semptom yok; hızlı ve tam remisyon. Daha sonra, diğer bazı özellikler vurgulandı.: psikososyal stresörler tarafından bölüm çökeltme olasılığı; asemptomatik aralıklarla sonra tekrarlayan atakların yüksek riski; epizod ve şizofreni arasında nozolojik bir ilişki yok, bir veya daha fazla relapstan sonra kronik bir şizofrenik durum gelişebilir.. Terim ilk olarak Legrain tarafından kullanılmıştır. 1886 yıl, ve daha sonra Magnan tarafından ödünç alındı.. Ayrıca bakınız: reaktif psikoz; şizofrenik bölüm, baharatlı; şizofreniform psikoz

halüsinasyonların sanrılı işlenmesi [halüsinasyonların sanrılı detaylandırılması] – brad, halüsinasyon (herhangi bir modalite), içerikte ya birincil halüsinasyon deneyimlerinin derinleşmesidir, ya da nedenlerini ve önemini açıklama girişimi.. Ayrıca bakınız: sanrısal algı; çarpıtma

sanrılı (şizofren) düzensizlik, organik [sanrılı (şizofreni – beğenmek) düzensizlik, organik] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, klinik tabloya kalıcı veya tekrarlayan sanrıların hakim olduğu. Halüsinasyonlarla ilişkili olabilirler.. Bazı belirtiler de olabilir, şizofrenide gözlenen, tuhaf halüsinasyonlar veya bozulmuş düşünme gibi. Bozukluk, beyin hastalıklı olduğunda ortaya çıkar., hasarı veya işlev bozukluğu ve gözlemlenen, özellikle, epilepsi ile.

sanrısal algı [sanrısal algı] – Olanların özel önemi veya önemi olan patolojik deneyim (genellikle mistik veya tehditkar veya açıklayıcı) diğer tüm açılardan bozulmamış algı ile.

sanrısal bozukluk (F22.0) [sanrısal bozukluk] – Çılgın bir fikrin veya farklı içeriğe sahip birbirine bağlı bir dizi fikrin geliştirilmesi, genellikle çok kalıcı olan, ve bazen sonsuza kadar sürer. nerede, onu kim aradı, net ve kalıcı işitsel halüsinasyonlar yok, etki sanrıları, duygusal donukluk veya beyin hastalığının güvenilir belirtileri. Ancak,, ara sıra geçici işitsel halüsinasyonların varlığında, özellikle yaşlı hastalarda, bir sanrılı bozukluk tanısı kabul edilebilir, şu şartla ki, bu halüsinasyonların genel klinik tablonun sadece küçük bir bölümünü temsil ettiği.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: basit paranoyak durum.. Ayrıca bakınız: paranoya; paranoyak psikoz, psikojenik

sanrısal bozukluk, uyarılmış(F24) [sanrısal bozukluk, indüklenmiş] – sanrısal bozukluk, iki veya daha fazla insanda gelişen, Aralarında yakın duygusal bağlar bulunan. Bunlardan sadece biri gerçek bir psikotik bozukluktan muzdariptir.; у других же бредовые идеи индуцируются и обычно пропадают после отделения этих людей друг от друга.\. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: iki kişilik delilik; indüklenmiş psikoz

sanrısal bozukluk, kronik (F22) [sanrısal bozukluk, ısrarcı] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, Kalıcı sanrıların tek veya en önemli klinik tezahür olduğu, ve organik ve afektif patolojiye atfedilemez, veya şizofreni.

sanrılı fikirler polimorfik [polimorfik doğanın sanrıları] – çoklu, tutarsız veya çelişkili ve genellikle içeriği değişen geçici sanrılar. Belirleyici faktör, mantıksal olarak organize edilmiş bir çekirdeğin olmamasıdır., bu nedenle genellikle sistematik sanrılarla karşılaştırılırlar..

vajinismus, inorganik (F52.5) [vajinismus, ve anlık farkındalık alanının dışında olan] – Vajinayı çevreleyen kasların spazmı, vajinanın dış açıklığının tıkanmasına neden olan. Penisin yerleştirilmesi imkansız veya ağrılı.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: psikojenik vajinismus.. Ayrıca bakınız: cinsel işlev bozukluğu.

vazovagal reaksiyon [vazovagal reaksiyon] – Kalp hızında azalma ve kan basıncında belirgin bir düşüş sonucu bilinç kaybı. Genellikle artan kaygı düzeyleri olan genç erişkinlerde görülür. Bilinç kaybı, duygusal dalgalanmalardan önce gelir.. Klinik semptomlar mide bulantısını içerir., kalpte rahatsızlık, solunum sıklığı ve derinliği ihlalleri, ölüm korkusu (aklın ızdırabı). Durum ilk olarak Gowers tarafından tanımlanmıştır. (Gowеrs) (1845 – 1915).

bitkisel akıntı [otonom deşarj] – Otonom aktivite (özerk) herhangi bir yapının nöronlarının uyarılmasının bir sonucu olarak sinir sistemi, otonom düzenlemede veya tezahürlerinde yer alan: beyin zarı, gri maddenin subkortikal oluşumları, bademcikler gibi, diensefalon, beyin sapındaki retiküler oluşumun bir parçası, periferik sempatik ve parasempatik sinir liflerinin yanı sıra. Daha fazla açıklama yok, terim genellikle sistemin sempatik kısmının aktivasyonunu ifade eder., Aşağıdaki belirtilerden biri veya birkaçı ile kendini gösteren: cilt ve iç organların kan damarlarının spazmı, piloereksiyon, içi boş iç organların kas duvarlarının gevşemesi, taşikardi, kan basıncında artış, irileşmiş gözbebekleri, artan frekans ve solunum derinliği, artan motor uyarılabilirliği. bitkisel akıntı, bazen türe göre bir yanıt olarak tanımlanır “savaş ya da kaç”, anksiyete ve panik durumlarının karakteristiği, stres reaksiyonları, uyku sırasındaki korkuların yanı sıra.

kurbanlık [kurbanlık] – İstismar mağdurlarının incelenmesi (kaba ) temyiz, travmatik bir olaya doğrudan tepkinin ötesinde araştırmayı içeren, ama aynı zamanda diğer yönler – Örneğin, Kurban nasıl saldırının hedefi oldu?, ne tür bir fiziksel veya psikolojik etki yaşadı, normal işlevsellik düzeyine geri dönmek için ne tür bir yardıma ihtiyacı var?, Deneyimin uzun vadeli sonuçları nelerdir ve ne tür bir tazminat veya tazminatı hak ediyor?.

temporal lob epilepsisi [temporal lob epilepsisi] – kısmi epilepsi, patolojik nöronal uyarım veya beyin hasarı odakları, nöbet indükleyen, tamamen veya kısmen temporal lobda bulunur. Bu epilepsi formunda, temel duyusal nöbetler (işitsel, koku alma veya tat alma halüsinasyonları) veya motor (apatik dahil) semptomlar. zihinsel de olabilir (zihinsel epileptik nöbet), psiko-duyusal (sanrılar ile epileptik nöbet, halüsinasyonlar ile epileptik nöbet) veya psikomotor (otomatizm fenomeni ile epileptik nöbet) semptomlar.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: psikomotor epilepsi

hayati depresyon [hayati depresyon] – Hayati duyunun patolojik değişimi, Schneider'e göre karakterize edilen (Schneider) (1887 – 1967) “neredeyse fiziksel, genellikle ince lokalize melankoli, bedensel acının diğer belirtileriyle birlikte”.

HIV – ilişkili inflamatuar polinöropati [HIV ile ilişkili inflamatuar polinöropati] – Bu hastalık şu şekilde temsil edilebilir::
1. subakut multifokal periferik sensorimotor nöropati (çoklu mononörit), en sık alt ekstremiteleri etkileyen, ancak, kraniyal sinirler de tutulabilir;
2. inflamatuar subakut neredeyse simetrik sensorimotor polinöropati;
3. tipik akut Guillain sendromu – bar [Guillain – bar] yüz diplejisi olan, genellikle solunum yetmezliğinin eşlik ettiği.

HIV – ilişkili bunama [HIV ile ilişkili demans] – – Subkortikal tip demans, psikomotor gerilik ile karakterize, isteğe bağlı atalet, azalmış dikkat. yüzler, HIV hastaları – ilişkili bunama, genellikle unutkanlıktan şikayet eder, yavaşlık, konsantrasyonda azalma, problem çözme ve okumada zorluk. kayıtsız görünebilirler, ve ayrıca azalmış spontanlık ve sınırlı sosyal temas belirtileri gösterir.. Ruhsal durum muayenesi dikkatsizliği ortaya koyuyor, Psikomotor gerilik, bozulmuş hafıza ve muhakeme yeteneği. Objektif muayene titremeyi ortaya çıkarır, hızlı tekrarlayan hareket bozukluğu, dengesizlik, ataksi, hipertansiyon (kas), genel hiperrefleksi, sakkadik ve izleme göz hareketlerinin ihlali. Nöropsikolojik testler genellikle çeşitli işlevlerdeki bozuklukları tespit eder. – çok, dikkat gibi, hızlı sıralı problem çözme, Hareket hızı. Genellikle, HIV – ilişkili demans hızla ilerler, şiddetli bozulma ve ölüme yol açar Doku patolojisi düzeyinde, hastalık ensefalit ile karakterizedir, çok çekirdekli hücreleri etkileyen, ve HIV belirtileri – makrofaj enfeksiyonu, monositler ve çok çekirdekli hücreler, bu iki hücre türünün benzerliği nedir. Ancak,, üçte bir – hastaların yarısında sadece merkezi astrogliosis ve miyelin beyazlaması var. Hastaların yaklaşık üçte birinde beyin omurilik sıvısında p24 antijeni saptanır.. Bilgisayarlı tomografi ve manyetik ile – Beynin rezonans görüntüsü, sulkus ve ventriküllerin genişlemesi ile serebral atrofiyi görselleştirdi.. Ayrıca bakınız: karmaşık AIDS – bunama (KSD)

HIV – ilişkili lenfoma [HIV ile ilişkili lenfoma] – bakmak: lenfoma, birincil merkezi sinir sistemi.

HIV – ilişkili miyelopati [HIV ile ilişkili miyelopati] – Vakuolar miyelopati, HIV ile ilgili – enfeksiyon. Alt ekstremitelerde en sık görülen semptom ve bulgular kas spastisitesini içerir., zayıflık, ataksi, yeterince telaffuz edilenler, bağımsız hareketi önlemek için. Eller de etkilenebilir., Ancak, az. Genellikle lezyonun patolojik belirtileri vardır., spinal seviyenin üzerinde bulunur (Örneğin, artan çene refleksi, hortumun veya diğer patolojik reflekslerin görünümü). Miyelopati oldukça yaygın, doğası gereği segmental değildir ve bu nedenle belirli bir duyusal veya motor düzeyde lokalize edilemez. Ağrı yokluğu ile karakterize. Genellikle bilişsel işlev bozukluğu vardır, bununla birlikte, klinik tabloya yürüme bozukluğu hakimdir..

HIV – ilişkili miyopati [HIV ile ilişkili miyopati] – nadir hastalık, subakut bir seyir ile karakterize ve kas zayıflığı ile kendini gösteren, miyalji ve yorgunluk ile ilişkili, ağırlıklı olarak proksimal kas gruplarında. Artan serum kreatin kinaz, elektromiyografik işaretler polimiyozitinkine benzer, ve kas dokusu biyopsisinde miyofibrillerin dejenerasyonu ve rejenerasyonu tespit edilebilir., perivasküler ve interstisyel inflamasyonun yanı sıra.

HIV – ilişkili akut stres yanıtı [HIV ile ilişkili akut stres reaksiyonu] – umutsuzluğun ifadesi, kızgınlık, suçluluk hisleri, kişisel Bakım, korku deneyimi, genellikle somatik semptomların gelişimi ile birlikte, bireyin HIV enfeksiyonu veya AIDS'e bağlı hastalık belirtileri olarak yorumladığı. Bu tür reaksiyonlar, özellikle seropozitifliğin saptanmasından hemen sonra ve hastanın klinik durumundaki değişiklikler nedeniyle sık görülür..

HIV – ilişkili çocukluk ensefalopatisi [HIV ile ilişkili çocukluk ensefalopatisi] – – bakmak: ilerleyici çocukluk ensefalopatisi.

HIV – ilişkili duygudurum bozukluğu [HIV ile ilişkili duygudurum bozukluğu] – Depresyon, HIV'li kişilerde meydana gelen- enfeksiyon. Psikososyal problemlerin sonucu olabilir., ile ilişkili HIV – enfeksiyon ve AIDS, veya HIV enfeksiyonunun beyin üzerindeki etkilerinin bir sonucu. Depresyon HIV tarafından tetiklenebilir – depresif bir bireyde enfeksiyon. Hipomani ve mani çok daha az yaygındır, depresyondan daha, HIV'li kişilerde görülen – enfeksiyon.

HIV – ilişkili küçük bilişsel / hareket bozukluğu [HIV ile ilişkili minör bilişsel/motor bozukluk] – – Belirtiler, nöropsikolojik testlerin belirti ve sonuçları HIV'inkine benzer – ilişkili bunama, ancak, daha az belirgindir.. Ayrıca bakınız: HIV – ilişkili nöropsikiyatrik bozukluklar

HIV – ilişkili akut psikotik bozukluk [HIV ile ilişkili akut psikotik bozukluk] – halüsinasyonlar (görsel veya işitsel) ve yetiştirilmiş (zulüm veya büyüklük), AIDS veya semptom kompleksi olan kişilerde gelişen, AIDS ile ilgili. Ancak net olarak belirlenememiş, Bu psikotik semptomların veya sendromların insidansı ve prevalansının genel popülasyondaki karşılık gelen değerleri aşıp aşmadığı. HIV – bilişsel bozukluklarda ilişkili psikotik bozukluklar görülebilir, hangisi olabilir, sırası geldiğinde, ince veya dalgalı ol; aynı zamanda ilk psikopatolojik tezahür de olabilirler., daha sonra oryantasyon bozukluğu ile değiştirilir, sersemletme durumu, hafıza ve konsantrasyon bozuklukları.. Ayrıca bakınız: – HIV ile ilişkili nöropsikiyatrik bozukluklar

HIV – ilişkili uyum bozukluğu [HIV ile ilişkili uyum bozukluğu] – – HIV enfeksiyonu veya AIDS teşhisine aşırı uzun süreli veya şiddetli reaksiyon, veya stres için, hastalıkla ilişkili. Bozukluk kendini depresyon şeklinde gösterir., endişe, somatik şikayetler, davranışsal bozukluklar.

HIV – ilişkili nöropsikiyatrik bozukluklar [HIV ile ilişkili nöropsikiyatrik bozukluklar] – Beş ana nöropsikiyatrik bozukluk grubu tanımlanmıştır., HIV enfeksiyonu ile ilişkili:
1. HIV – ilişkili bilişsel / motor kompleksi, içermek:
* HIV – ilişkili bunama
* HIV ile ilişkili miyelopati
* HIV – ilişkili küçük bilişsel / hareket bozukluğu
2. HIV – ilişkili zihinsel ve davranışsal bozukluklar, içermek:
* deliryum
* akut psikotik bozukluklar
* duygulanım bozuklukları
* uyum bozuklukları
* akut stres reaksiyonları
* intihar
3. diğer HIV – merkezi sinir sisteminin ilişkili bozuklukları (Merkezi sinir sistemi), içermek:
* ilerleyici çocukluk ensefalopatisi
* menenjit
4. HIV – periferik sinir sisteminin ilişkili bozuklukları, içermek:
* inflamatuar polinöropati
* ağırlıklı olarak duyusal nöropati
* miyopati
5. nöropsikiyatrik bozukluklar, HIV'de eşlik eden süreçlerden kaynaklanan – enfekte kişiler, içermek:
* ilerleyici multifokal lökoensefalopati
* Beynin toksoplazmozu
* merkezi sinir sistemi tüberkülozu
* kriptokokal menenjit
* sitomegalovirüs nöropatisi
* diğer sendromlar, eşlik eden enfeksiyonlardan kaynaklanan.
* birincil CNS lenfoması

HIV – ilişkili deliryum [HIV ile ilişkili delirum] Deliryum, bilişsel bir eksikliğin arka planına karşı gelişebilir, HIV'de gözlenen – ilişkili bunama ve seyrini ağırlaştırma. Deliryum serokonversiyon sırasında da ortaya çıkabilir., aseptik menenjit ile ilişkili olduğunda. Ayrıca, AIDS'te deliryuma hipoksi neden olabilir (Örneğin, pnömoni ile, Pneumocystis carinii'nin neden olduğu), kriptokokal menenjit, sistemik enfeksiyonlar (Örneğin, stafilokokal bakteriyemi), beynin hacimsel oluşumları (Örneğin, lenfoma, CNS'de lokalize, toksoplazma beyin apsesi), metabolik bozukluklar (kara para aklama ihlali, elektrolit veya asit – elektrolit veya asit), elektrolit veya asit (elektrolit veya asit, elektrolit veya asit, elektrolit veya asit, daha belirgin).

HIV – ilişkili menenjit [HIV ile ilişkili menenjit] – Akut aseptik menenjit, sinir sisteminin HIV'e karşı birincil reaksiyonu olarak enfeksiyondan kısa bir süre sonra gelişen – enfeksiyon. Semptomlar baş ağrısını içerir, Ağrı, göz yuvalarının arkasında bulunur (retroorbital olarak), menenizm, ateş, fotofobi, kranial sinir nöropatisi ve bazen – geçici ensefalopati (ama ilerleyici demans değil). likörde – mononükleer pleositoz. Genellikle akut semptomlar hafiftir ve kendiliğinden düzelir., özel muamele görmeden 1 – 4 haftalar.

HIV – ilişkili intihar [ilişkili intihar] – ilişkili intihar, ilişkili intihar. ilişkili intihar, özellikle depresyon ve deliryum, özellikle depresyon ve deliryum

özellikle depresyon ve deliryum [özellikle depresyon ve deliryum] – özellikle depresyon ve deliryum, ne:
1. özellikle depresyon ve deliryum, özellikle depresyon ve deliryum, özellikle depresyon ve deliryum (yatırım).
2. yatırım (yatırım). yatırım “yatırım” yatırım, ve hemen belirir, ve hemen belirir.

ve hemen belirir [ve hemen belirir] – ve hemen belirir, ve hemen belirir, sembollerle daha çok işlemler gerektiren, sembollerle daha çok işlemler gerektiren. Şiddetli ifade edici dil bozukluğu olan birçok çocuk, nispeten bozulmamış iç konuşma belirtileri gösterir., Bu çocukların oyun oynama ve oyuncakları ve ev eşyalarını uygun şekilde kullanma becerilerinde gösterilenler, Bu çocukların oyun oynama ve oyuncakları ve ev eşyalarını uygun şekilde kullanma becerilerinde gösterilenler.

önerilebilirlik [önerilebilirlik] – önerilebilirlik, önerilebilirlik, önerilebilirlik, önerilebilirlik. Telkin edilebilirlik, belirli dış koşulların etkisi altında geliştirilebilir., Telkin edilebilirlik, belirli dış koşulların etkisi altında geliştirilebilir., Telkin edilebilirlik, belirli dış koşulların etkisi altında geliştirilebilir.; histerik kişilik özelliklerine sahip bireylerde çok belirgin olabilir.. histerik kişilik özelliklerine sahip bireylerde çok belirgin olabilir..

göreve katılım [göreve katılım] – göreve katılım.

göreve katılım, göreve katılım [göreve katılım] – Uyanıklık durumunun değişen derecelerde şiddeti için psikofizyolojik kavram, retiküler oluşumdan gelen kortikopetal uyarıların duyusal uyarımı ve aktivasyonu ile ilişkili. Aktivasyon kavramı kişilik teorisi ile ilgilidir., çekiciliğin biyolojik temeli, ilaç etkileri, zihinsel bozuklukların yanı sıra.. Ayrıca bakınız: artan uyanıklık seviyeleri ile otonom sinir sisteminin hiperaktivasyonu.

seslendirme [seslendirme] – Uyanıklık durumunun değişen derecelerde şiddeti için psikofizyolojik kavram. Terim çoğunlukla panik halindeki bir terör çığlığına uygulanır., Terim çoğunlukla panik halindeki bir terör çığlığına uygulanır., ama aynı zamanda sesli harflerin istem dışı tekrarını belirtmek için de kullanılabilir., tüm kelimeler veya ifadeler, bazı fokal epilepsi türlerinin karakteristik bir özelliği olan. Seslendirmelere ses de denir., Seslendirmelere ses de denir..

Seslendirmelere ses de denir. [Seslendirmelere ses de denir.] bakmak: kızamıkçık, doğuştan.

doğuştan frengi [doğuştan frengi] bakmak: frengi, doğuştan.

ikincil fayda [ikincil kazanç] – Psikanalitik teoride, ikincil veya epinotik kazanç, bazı pratik avantajları ifade eder., Psikanalitik teoride, ikincil veya epinotik kazanç, bazı pratik avantajları ifade eder., belirli bir semptomla başkalarını manipüle etmek veya etkilemek. belirli bir semptomla başkalarını manipüle etmek veya etkilemek, bu, bir semptom oluşumunun bir sonucu olarak kaygı düzeyini azaltmak ve çatışmayı zayıflatmaktan ibarettir..

röntgencilik (F65.3) [röntgencilik] – cinsel tercih bozukluğu (parafili), Cinsel ya da mahrem davranışları sırasında insanları dikizlemek için yineleyici ya da sürekli bir dürtü ile karakterizedir., toksik, Örneğin, soyunma. Bu, gözetleme nesnesinin bilgisi olmadan gerçekleştirilir ve genellikle röntgencinin cinsel uyarılmasına ve mastürbasyonuna yol açar..

Bu, gözetleme nesnesinin bilgisi olmadan gerçekleştirilir ve genellikle röntgencinin cinsel uyarılmasına ve mastürbasyonuna yol açar. [Bu, gözetleme nesnesinin bilgisi olmadan gerçekleştirilir ve genellikle röntgencinin cinsel uyarılmasına ve mastürbasyonuna yol açar.] – Bu, gözetleme nesnesinin bilgisi olmadan gerçekleştirilir ve genellikle röntgencinin cinsel uyarılmasına ve mastürbasyonuna yol açar., duygusal katılım, duygusal katılım, duygusal katılım (duygusal katılım, duygusal katılım) standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında (standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında)

standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında [standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında] bakmak: standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında.

standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında [standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında]Uygun dış uyaranların yokluğunda herhangi bir modalitede duyusal algı. Uygun dış uyaranların yokluğunda herhangi bir modalitede duyusal algı, Uygun dış uyaranların yokluğunda herhangi bir modalitede duyusal algı, Uygun dış uyaranların yokluğunda herhangi bir modalitede duyusal algı, algının netliği ve çevreye yansıtılmalarının öznel derecesi. Halüsinasyonlar, sağlıklı insanlarda uyku hali durumunda da ortaya çıkabilir. (hipnogojik) veya eksik uyanış (hipnopompik). Patolojik bir fenomen olarak, bir beyin hastalığının belirtileri olabilirler., fonksiyonel psikoz, ilaçların toksik etkileri (psikoaktif) standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında; her vakanın kendine has özellikleri vardır..

her vakanın kendine has özellikleri vardır. [her vakanın kendine has özellikleri vardır.] – her vakanın kendine has özellikleri vardır., değiştirilmiş bilinç durumlarını indükleme yeteneğine sahip olmak, yüksek algı ile karakterize, canlı hayal gücü, yanılsamalar ve halüsinasyonların gelişimi, duygulanımda değişiklik ve yoğun duyarsızlaşma deneyimleri / derealizasyon. Durum, akut psikoza benzeyebilir ve belirgin davranış bozukluklarına yol açabilir.. Halüsinojenler arasında indolaminler bulunur., örneğin liserjik asit dietilamid (lisergit; l.s.d.), n,n – dimetiltriptamin, psilosibin, zarar vermek; metoksillenmiş fenetilaminler – Örneğin, meskalin; tetrahidrokanabinoller – örneğin marihuana ve haşhaş; yanı sıra bir dizi başka ilaç – fensiklidin (PCP), muskarin, miristik. Halüsinojenlerin farmakolojisi oldukça iyi anlaşılmış olsa da, onların kesin etki mekanizması iyi anlaşılmamıştır.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: bilimkurgu; psikodisleptik; psikotomimetik.. Ayrıca bakınız: düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili.

standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında (F10.5) [halüsinoz] – Nispeten nadir, akut veya kronik bozukluk, Klinik tablodaki baskın semptomun açık bilinçle tekrarlayan veya kalıcı halüsinasyonlar olduğu. Gelişimi esas olarak alkol veya diğer uyuşturucuların kötüye kullanılmasıyla ilişkilidir., Gelişimi esas olarak alkol veya diğer uyuşturucuların kötüye kullanılmasıyla ilişkilidir., Ancak (Gelişimi esas olarak alkol veya diğer uyuşturucuların kötüye kullanılmasıyla ilişkilidir.) diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir..bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında

standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında, diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir. [halüsinoz, diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir.] bakmak: psikotik bozukluk, diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir..

standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında, organik (diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir.) [halüsinoz, organik] – diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir., hastalık içinde gelişen, Beynin hasar görmesi veya işlev bozukluğu veya sistemik bir tıbbi hastalık nedeniyle.. Ayrıca bakınız: standartlaştırılmış yarı yapılandırılmış görüşme bağlamında.

GM2 gangliosidoz [GM2 gangliosidoz] bakmak: Tay-Sachs hastalığı.

hebefreni (F20.1) [hebefreni] – sendrom, Hecker tarafından açıklanan (1871) ve Kraepelin dahil (1896) dementia praecox'un orijinal konseptine – erken bunama.. Bunun gibiaynı: şizofreni, hebefrenik

hemiparezi [hemiparezi] – Tek taraflı kas felci, tam veya kısmi; kontralateral beyin hasarı ile ilişkili.

kontralateral beyin hasarı ile ilişkili [kontralateral beyin hasarı ile ilişkili] – Kalıtsal hastalık riskini değerlendirmek için tıbbi genetiğin ilkelerini ve uzmanlığını kullanmak, ve ailelere ve bireylere bu konuda bilgi ve rehberlik sağlamak, ve ailelere ve bireylere bu konuda bilgi ve rehberlik sağlamak, ve ailelere ve bireylere bu konuda bilgi ve rehberlik sağlamak, ve ailelere ve bireylere bu konuda bilgi ve rehberlik sağlamak.

genital reaksiyon, arıza (F52.2) [genital tepki, başarısızlık] – Erkeklerde asıl sorun psikojenik iktidarsızlık veya sertleşme bozukluğudur., yani bir ereksiyona ulaşmada ve sürdürmede zorluk, tatmin edici bir cinsel ilişki için yeterli (erkeklerde erektil disfonksiyon). Kadınların en büyük sorunu – vajinal kuruluk veya yetersiz nem (kadın cinsel uyarılma bozukluğu).. Ayrıca bakınız: cinsel işlev bozukluğu

hidrosefali [hidrosefali] – Beyin omurilik sıvısının intrakraniyal hacminde artış (KYS). Nörolojik belirtilere ek olarak, bazı psikiyatrik bozukluk veya bunama genellikle mevcuttur.

artan uyanıklık seviyeleri ile otonom sinir sisteminin hiperaktivasyonu[hipervijilans ile otonomik aşırı uyarılma] – Yoğun ve uzun süreli bitkisel akıntı, koşullu “dondurulmuş” çevresel uyaranlara karşı uyanıklık ve uyanıklık. Çoğu zaman, bu tür reaksiyonlar travma sonrası stres bozukluğunda ve çocukluk çağının reaktif bağlanma bozukluğunda görülür.. Ayrıca bakınız: hipervijilans

hiperaktif bozukluk, zeka geriliği ve basmakalıp hareketlerle ilişkili (F84.4) [zihinsel gerilik ve basmakalıp hareketlerle ilişkili aşırı aktif bozukluk] – Şiddetli zeka geriliği olan çocuklarda yetersiz tanımlanmış bozukluk, önemli hiperaktivite belirtileri olan, kontralateral beyin hasarı ile ilişkili, kontralateral beyin hasarı ile ilişkili. kontralateral beyin hasarı ile ilişkili, onu kim aradı, durumlarını iyileştirmeyin – durumlarını iyileştirmeyin, durumlarını iyileştirmeyin. Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir..

Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir., Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir. [Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir., uyuşturucu – Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir.]bakmak: Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir..

Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir. [Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir.] – Kandaki kalsiyum iyonlarının artan konsantrasyonu; Kandaki kalsiyum iyonlarının artan konsantrasyonu – Kandaki kalsiyum iyonlarının artan konsantrasyonu, Kandaki kalsiyum iyonlarının artan konsantrasyonu, Kandaki kalsiyum iyonlarının artan konsantrasyonu, böbrek patolojisi ile birlikte uzun süreli ve artan kalsiyum ve alkali alımının yanı sıra. Hiperkalsemiye depresyon belirtileri eşlik edebilir, letarji, ilgisizlik, bilinç bulanıklığı, konfüzyon, koma veya organik psikoz. böbrek patolojisi ile birlikte uzun süreli ve artan kalsiyum ve alkali alımının yanı sıra.

hiperkinetik bozukluk (hiperkinetik bozukluk) [hiperkinetik bozukluk] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, hiperkinetik bozukluk (hiperkinetik bozukluk 5 hiperkinetik bozukluk), hiperkinetik bozukluk, hiperkinetik bozukluk, bir aktiviteden diğerine geçme eğilimi, bir aktiviteden diğerine geçme eğilimi, bir aktiviteden diğerine geçme eğilimi, bir aktiviteden diğerine geçme eğilimi. Diğer bazı rahatsızlıklar da gözlenebilir.. Hiperkinetik bozukluğu olan çocuklar genellikle soğukkanlıdır., dürtüsel, kazalara eğilimli, disiplin gerekliliklerini ihlal etmek, ama oldukça düşüncesizce, kasıtlı itaatsizlik amacıyla daha. Yetişkinlerle ilişkileri, sosyal disinhibisyon ile karakterizedir., olağan önlem ve kısıtlama eksikliği. Bilişsel gelişimde belirli gecikmeler, motor ve konuşma işlevleri orantısız olarak sıktır. İkincil komplikasyonlar arasında antisosyal davranış ve düşük benlik saygısı bulunur.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: İkincil komplikasyonlar arasında antisosyal davranış ve düşük benlik saygısı bulunur.

İkincil komplikasyonlar arasında antisosyal davranış ve düşük benlik saygısı bulunur. [İkincil komplikasyonlar arasında antisosyal davranış ve düşük benlik saygısı bulunur.] Çocuk ve özne arasındaki belirli bir ilişki türünün özellikleri, onunla kim ilgilenir, koruyucunun olduğu (genellikle annedir) Çocuğu korur ve bağımsız faaliyetler yürütmeye yönelik herhangi bir girişimi engeller..

aşırı uyku, ve anlık farkındalık alanının dışında olan (F51.1) [aşırı uyku, ve anlık farkındalık alanının dışında olan] – Organik olmayan uyku bozukluklarından biri, şiddetli gündüz uyku hali veya uyuşukluk nöbetleri ile karakterize (uykusuzlukla açıklanamaz), veya uyandıktan sonra tam uyanıklık durumuna çok uzun geçiş. Organik hipersomninin aksine, bu bozukluk genellikle akıl hastalığı ile ilişkilidir. Narkolepsi, organik olmayan bir hipersomni değildir..

aşırı uyku, psikojenik olmayan [aşırı uyku, psikojenik olmayan] – Aşırı uyku hali veya aşırı uyku, ilaçlara bağlı olanlar, narkolepsi, metabolik bozukluklar, enfeksiyonlar, yaş veya çevre. Menstrüasyon sırasında veya Kleine sendromunun bir parçası olarak aralıklı hipersomni oluşabilir. – Levin.. görüşve ayrıca: aşırı uyku, ve anlık farkındalık alanının dışında olan.

hipertansif serebrovasküler hastalık [hipertansif serebrovasküler hastalık] – Beynin kan damarlarındaki patolojik değişikliklerin en yaygın klinik sonucu, hipertansiyon ile ilişkili, intraserebral kanamalar, ortaya çıkan, Belki, itibaren – küçük arterlerin mikroanevrizmaları için. Nadir durumlarda, belirgin derecede hipertansiyona akut ensefalopati ve kompresyon eşlik eder., beyin ödemine yol açar.

hipertiroidizm [hipertiroidizm] bakmak: tirotoksikoz.

hiperfaji [hiperfaji] bakmak: megafaji.

hipnogojik / hipnopompik fenomenler [hipnogojik/hipnopompik fenomen] – halüsinasyon ve yarı – halüsinasyon deneyimleri, uyanıklık ve uyku arasındaki geçiş durumunda gözlenir – ile (hipnogojik) yada sonra (hipnopompik) uyumak; tüm duyusal modalitelerde ortaya çıkabilmelerine rağmen, en sık bildirilen görsel görüntüler. Bazen bilişsel olarak gözlemlenir – duygusal fenomen, hipnogojik korku, “uykuya dalma” veya ani vücut gerizekalı. Duyusal görüntülerin görünümü dönemlerle ilişkilidir. “hızlı” uyumak (REM – aşamalar) ve narkolepsi ile ilişkili olabilir. Her şeye rağmen, genellikle hipnagojik varlığı / hipnopompik fenomen, patolojik bir süreç veya işlev bozukluğunu göstermez.

hipnoz [hipnoz] – Состояние транса, внешне напоминающее сон, вызываемое внушением расслабления и концентрацией внимания на одном объекте. В этом состоянии индивидуум становится внушаемым, восприимчивым к влиянию гипотизера, может вспоминать забытые события, достигать облегчения психологических симптомов.

Ergenlikte, hiperaktivite genellikle azaltılmış aktivite ile değiştirilir. [hypoglycaemia] – Патологически низкая концентрация глюкозы в крови. Наблюдается при инсулиноме, гликогенозе, алкоголизме, заболеваниях печени, может также возникать вследствие гиперинсулинизма, вызванного терапевтическим применением инсулина. Ее симптомы являются результатом раздражения симпатической (вегетативной) нервной системы (zayıflık, сердцебиение, потливость, тахикардия, titreme, атаксическая походка) и церебральной гипогликемии (yavaş düşünme, sinirlilik, saldırganlık, anksiyete ve diğer duygusal rahatsızlıklar, ve bazen bir karışıklık hali).

hipokalsemi [hipokalsemi] – Kandaki kalsiyum iyonlarının içeriğinde azalma, чаще всего в результате гипопаратиреоидизма. У пациентов, длительное время страдающих гипопаратиреоидизмом и не получающих лечения, отмечаются интеллектуальное снижение, раздражительность и другие органические психические синдромы, в том числе психозы. Kalsiyum iyonlarının serum konsantrasyonundaki bir azalma, periferik sinirlerin ve gangliyonların uyarılabilirliğinde bir artışa yol açar., ne, sırası geldiğinde, может приводить к тетании и симптомам гиперактивности вегетативной нервной системы.

hipomani (F30.0) [hypomania] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, характеризующееся легким устойчивым повышением настроения, повышенной энергичностью и активностью, а также обычно отчетливым чувством благополучия, ощущением высокой физической и психической продуктивности. Отмечаются также повышенная общительность, болтливость, чрезмерная фамильярность, повышенная сексуальная энергия, снижение потребности в сне, однако эти проявления не настолько выражены, mesleki faaliyetlerin ciddi ihlallerine veya hastanın sosyal reddine yol açmak Ruh hali ve davranış bozukluklarına halüsinasyonlar veya sanrılar eşlik etmez.. Ayrıca bakınız: mani

ikiyüzlülük [ikiyüzlülük] – – bakmak: cinsel çekim, azalma veya yokluk

hipotalamik disfonksiyon [hipotalamik disfonksiyon] – Hipotalamik semptomlar ve sendromlar hipotermiyi içerir, aşırı uyku, Kleine sendromu – Levina, adiposogenital sendrom, diyabet şekeri, otonomik epilepsi ve stupor. Bazı belirtiler ve sendromlar, esas olarak kaynaklanan – hipotalamik disfonksiyon için, diensefalik disfonksiyon olarak adlandırılır.. Ayrıca bakınız: diensefalik sendrom

hipotiroidizm [hipotiroidizm] – Tiroid hormonunun yetersiz salgılanması, Çocuklarda kretinizme ve yetişkinlerde miksödeme yol açabilen. Yetişkinlerde hipotiroidizm, bazal metabolizma hızında bir yavaşlama ile karakterizedir., letarji, solgunluk, adet döngüsünün ihlali, çeşitli nörolojik belirtiler ve zihinsel aktivite bozuklukları. Depresyon ve sanrılar yaygındır, ve ciddi vakalarda demans gelişebilir. Azalmış tiroid fonksiyonu ilaç tedavisinin bir yan etkisi olabilir. Psikotrop ilaçlar arasında, tiroid disfonksiyonu çoğunlukla lityum kullanımıyla ilişkilidir..

dramatik [dramatik] – Terim aşırı gestikülasyon anlamına gelir, duygu ve konuşmada artan ifade, ve ilgili faaliyetler. Kişilikle ilgili olarak terim, bir dizi patolojik özelliği ifade eder., teatral davranış dahil, etkileme arzusu, sempati aramak, ilgi odağı olmak, duyguların yüzeyselliği ve aşırı hayal kurma gibi.. Ayrıca bakınız: kişilik bozukluğu, dramatik.

gerilim baş ağrısı [gerilim baş ağrısı] – sıkı hissetmek, basınç veya donuk baş ağrısı, genelleştirilebilir veya, hangisi daha tipik, zona hastalığı. Geçici bir bozukluk olarak, genellikle günlük streslerle ilişkilendirilir.. Kalıcı baş ağrısı anksiyete veya depresyon belirtisi olabilir.

bir büyüme hormonu [büyüme hormonu] – bir polipeptit, Hipotalamusun kontrolü altında ön hipofizin spesifik asidofilik hücreleri tarafından salgılanır.. Kasların ve iskeletin büyümesini hızlandırır ve düzenler., karbonhidrat metabolizmasını etkiler, yağ ve protein. Büyüme hormonunun yetersiz salgılanması sonucu cücelik gelişir., ve sonuç olarak AŞIRI – gigantizm ve akromegali.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: insan büyüme hormonu; büyüme hormonu; somatotropin

çocuklarda hastanecilik (F43.2) [çocuklarda hastanecilik] – Sendrom, anaklitik depresyon ile yakından ilişkilidir., Hastanede yatan küçük çocuklarda gelişen, annesinden veya şahsından uzun süre ayrı kalmış olanlar, onun yerine. Sendrom uyuşukluk ile karakterizedir, uyaranlara yanıt eksikliği, bitkinlik, solgunluk, iştahsızlık, uyku bozukluğu, ateş atakları, emme bozukluğu, “talihsiz” görünüm. Bozukluk durur, eğer anne veya yerine geçen kişi ile çocuk yeniden birleşirse sırasında 2 – 3 haftalar.. Ayrıca bakınız: çocukluk bağlanma bozukluğu, reaktif

granülo-vakuolar cisimler [granülovakuolar cisimler] – Alzheimer hastalığı ve diğer dejeneratif beyin süreçlerinde histopatolojik bozukluk. Temsil etmek İleduvar kağıdı argyrofilik granüller, çaplı vakuoller içine alınmış 3 – 5 mm. Her şeyden önce, bu hasar hipokampusun piramidal hücrelerinin sitoplazmasında gözlenir..bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: granülovakuolar dejenerasyon

grup suçluluğu [grup suçluluğu] bakmak: davranış bozukluğu, sosyalleşmiş.

verilen (F48.8) [o] – Kültüre özgü sendrom, boşalmanın zayıflatıcı etkisine dair temelsiz bir inançla karakterize edilen.

hareket bozukluğu [hareket bozukluğu] – Çok çeşitli bozukluklardan herhangi biri, bozulmuş hareket ile karakterize. Bu bozukluklar arasında akinezi (başlama zorluğu) ve çeşitli diskinezi formları, titreme dahil, kore, burulma spazmı, tortikolis, distoni, uzuvların büyük ölçekli hiperkinezi, tikler ve miyoklonus. Bazı şizofrenik sendromlarda ve sıklıkla nöroleptik ilaçlar aldıktan sonra hareket bozuklukları görülebilir..

hareket bozukluğu, basmakalıp (F98.4) [hareket bozukluğu, klişeleşmiş] – Keyfi, yinelenen, basmakalıp, işlevsel değil (ve genellikle ritmik) hareketler, neyin belirtisi değil – veya belirli bir zihinsel veya nörolojik hastalık. Kendine zarar vermeyen hareketler arasında gövde sallanması yer alır., kafalar, saç kıvırma ve yolma, titreyen parmak hareketleri, alkış. Basmakalıp kendine zarar verme davranışı, kafa vurmayı içerir, yüzüne vurmak, gözünün içine sok, el ısırma, dudaklar ve vücudun diğer kısımları. Tüm klişeleşmiş hareket bozuklukları çoğunlukla zihinsel gerilik ile birleştirilir..bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: klişe

hareket bozuklukları, dissosiyatif (F44.4) [motor bozukluklar, onu kim aradı]– Çoğu zaman, tüm uzvun hareketlerini gerçekleştirme yeteneğinin kaybını temsil eder., bir kısmı veya birkaç uzuv. Neredeyse her tür ataksiyi inandırıcı bir şekilde andırabilir, apraksi, akinezi, Athos, dizartri, diskineziler, nöbetler veya felç.

ikili rol travestiliği [çift – rol travestiliği] – bakmak: travestilik, iki rol.

sapkınlık [sapkınlık] – genel anlamda – davranış biçimi, normdan önemli ölçüde sapma, sosyal grupta kabul. Daha dar bir anlamda, terim nötr olabilir ve istatistiksel olarak nadir bir olayı ifade edebilir., ve sosyolojik önemi de olabilir – Örneğin, kuralları çiğnemek, kınanabilir ve damgalanmış davranış, ya da toplumda marjinal rolleri kabul etmek.

sapma, seksi [sapma, cinsel] bakmak: cinsel tercih bozukluğu

dejenerasyon [dejenerasyon] – Bir doku veya organdaki patolojik değişiklik, organize yapısının ihlali ile karakterize. psikiyatride 19 yüzyılda, terim Morel'in tamamen gözden düşmüş teorileriyle ilişkilendirildi. (1809 – 1873), olumsuz kalıtsal özelliklerin sonraki tüm nesillere aktarıldığını varsayan.

uyumsuzluk, okul [uyumsuzluk, eğitici] – Düzgün çalışmadaki zorluklar, eğitimden kaynaklanan, zihinsel bir bozuklukla açıklanamayan.

çocuklukta dezentegratif bozukluk (F84.3) [çocukluk desintegratif bozukluk] – Nadir görülen çocukluk çağı psikotik bozukluğu, genellikle sonra başlar 3 – 4 normal gelişim yılları. Derin gerileme ve davranışsal parçalanma ile karakterizedir., birkaç ay içinde geliyor. Bu durumun aşağıdaki belirtileri not edilir: konuşma ve dil yeterliliğinde bozulma, Bozulmuş sosyal beceriler ve kişilerarası ilişkiler, stereotipler, tavırlar, ancak, yüz ifadesi anlamlı kalır. Olumsuz tahmin; bazı durumlarda, beyinde yapısal hasar belirtileri vardır.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: infantil bunama; Heller sendromu.

oryantasyon bozukluğu [oryantasyon bozukluğu] – Bilinç işlevlerinin ihlali, zaman yönelimi ile ilgili, Uzay, öz. Serebral organik sendromların çeşitli formlarında gözlenir, daha az sıklıkta – psikojenik bozukluklarla.

deliryum (F05) [deliryum] – Etiyolojik olarak spesifik olmayan organik beyin sendromu, eşzamanlı bilinç bozuklukları ile karakterize, dikkat, algı, düşünmek, davranış, psikomotorik, duygular ve uyku düzeni – uyanıklık. Deliryum geçici bir durumdur, yerçekiminde dalgalanan. Çoğu durumda, kurtarma içinde gerçekleşir 4 haftalar ve öncesi, ancak, deliryum nadir değildir, kadar süren 6 aylar.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: akut organik karışıklık hali. Ayrıca bakınız: iptal durumu; deliryum ile çekilme durumu

bunama [bunama] – sendrom, beyin hastalığı nedeniyle, genellikle kronik veya ilerleyici, ve birçok yüksek kortikal fonksiyonun ihlali ile karakterizedir, hafıza dahil, düşünmek, oryantasyon, anlayış, aritmetik beceriler, öğrenme yeteneği, konuşma ve kritik işlevler. Bilinç açık kalır. Bilişsel bozukluk genellikle, ve bazen duyguların kontrolünün azalmasıyla geride kalır, sosyal davranış veya motivasyon ihlalleri.

felçli demans [bunama paralitik] bakmak: ilerleyici felç.

Huntington hastalığında demans (F02.2) [Huntington hastalığında demans] – bunama, yaygın beyin dejenerasyonunun klinik tablosunun ayrılmaz bir parçası olan, kalıtsal bir hastalıktan kaynaklanan, İlk olarak Huntington tarafından tanımlanan (1850 – 1916).. bakvb: Huntington hastalığı

Creutzfeldt hastalığında demans – Yakup (F02.1) [Creutzfeldt-Jakob hastalığında demans] – Spesifik nöromorfolojik değişikliklere bağlı olarak şiddetli nörolojik semptomları olan ilerleyici demans, verici ajan tarafından çağrılır. Başlangıç ​​genellikle orta veya ileri yaştadır., ancak hastalık yetişkinliğin herhangi bir aşamasında gelişebilir.. Onun seyri subakut, içinde ölüme yol açar 1 – 2 yıllar.

Parkinson hastalığında demans (F02.3) [Parkinson hastalığında demans] – Demans ve idiyopatik Parkinson hastalığının kombinasyonu, genellikle geç görülür, ikincisinin seyrinin ciddi aşamaları. Bu kombinasyonun gerçek sıklığı, Alzheimer hastalığında olduğu gibi Parkinson hastalığı kombinasyonunun beklenen sıklığını aşabilir., yanı sıra vasküler demans, ancak, henüz belirli bir özellik bulunamadı, bu durumu yukarıdaki yaygın zayıflatıcı süreçlerden ayırt etmeye izin verecek. Parkinson hastalığında demans zihinsel akineziden ayırt edilmelidir, bilişsel yavaşlama ve depresyon, Parkinson hastalarında yaygın olarak görülür.. Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir: bunama “bunama” (bunama); bunama; bunama. Ayrıca bakınız: Parkinson hastalığı

Pick hastalığında demans (bunama) [bunama] – bunama, Orta yaşta başlayan ve karakterde ve sosyal işlevsellikte erken başlangıçlı ve yavaş ilerleyen değişikliklerle karakterizedir., hem de zihinsel engelliler, hem de zihinsel engelliler, hem de zihinsel engelliler. hem de zihinsel engelliler, hem de zihinsel engelliler – hem de zihinsel engelliler. Frontal ve temporal lobların nöromorfolojik olarak ortaya konan seçici atrofisi.

Frontal ve temporal lobların nöromorfolojik olarak ortaya konan seçici atrofisi, Frontal ve temporal lobların nöromorfolojik olarak ortaya konan seçici atrofisi (HIV) (Frontal ve temporal lobların nöromorfolojik olarak ortaya konan seçici atrofisi) [Frontal ve temporal lobların nöromorfolojik olarak ortaya konan seçici atrofisi [HIV] hastalık] – bunama, HIV seyri sırasında gelişen – HIV seyri sırasında gelişen, HIV seyri sırasında gelişen. Ayrıca bakınız: HIV – ilişkili bunama

bunama, HIV seyri sırasında gelişen [bunama, diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir.] bakmak: psikotik bozukluk, kalıntı ve gecikmeli başlangıç, alkol veya diğer psikoaktif ilaçların neden olduğu.

boksör bunaması [boks bunaması (Latince)] – Azaltılmış bellek, dikkat süresi ve kişilik değişiklikleri, tekrarlanan sarsıntılardan dolayı, Örneğin, boksörler. serebellar geliştirebilir, septal bölgedeki nöromorfolojik değişikliklerle birlikte piramidal ve ekstrapiramidal semptomlar, septal bölgedeki nöromorfolojik değişikliklerle birlikte piramidal ve ekstrapiramidal semptomlar, septal bölgedeki nöromorfolojik değişikliklerle birlikte piramidal ve ekstrapiramidal semptomlar, “septal bölgedeki nöromorfolojik değişikliklerle birlikte piramidal ve ekstrapiramidal semptomlar” septal bölgedeki nöromorfolojik değişikliklerle birlikte piramidal ve ekstrapiramidal semptomlar.

vasküler demans (F01) [bunama, damar] – – bunama, serebral enfarktüsten kaynaklanan, damar hastalığı nedeniyle gelişen, hipertansiyon dahil.. Demanstan önce geçici iskemik atak atakları olabilir., bir dizi serebrovasküler kaza, veya, hangisi daha az yaygın, tek ana vuruş. Kalp krizleri genellikle küçüktür., ancak, etkilerinin bir özeti var. ancak, etkilerinin bir özeti var (ancak, etkilerinin bir özeti var).. Ayrıca bakınız: ancak, etkilerinin bir özeti var

vasküler demans, ancak, etkilerinin bir özeti var (ancak, etkilerinin bir özeti var) [bunama, ancak, etkilerinin bir özeti var, ancak, etkilerinin bir özeti var – ancak, etkilerinin bir özeti var] ancak, etkilerinin bir özeti var, yavaş yavaş başlamak, tekrarlayan geçici iskemik ataklardan sonra, beyin parankiminde hangi enfarktların biriktiğinin bir sonucu olarak.

vasküler demans, subkortikal (F01.2) – [bunama, damar, subkortikal] bunama, uzun süreli hipertansiyonun bir sonucu olarak gelişen ve serebral hemisferlerin beyaz maddesinin derin yapılarına iskemik hasar odakları ile karakterize. Klinik tablo, Alzheimer hastalığındaki demans belirtilerine benzeyebilir., Klinik tablo, Alzheimer hastalığındaki demans belirtilerine benzeyebilir.. Ayrıca bakınız: Klinik tablo, Alzheimer hastalığındaki demans belirtilerine benzeyebilir.

vasküler demans, Klinik tablo, Alzheimer hastalığındaki demans belirtilerine benzeyebilir. (Klinik tablo, Alzheimer hastalığındaki demans belirtilerine benzeyebilir.) [bunama, damar, Klinik tablo, Alzheimer hastalığındaki demans belirtilerine benzeyebilir.] – Bir dizi felç veya tek bir büyük kanamadan sonra hızla gelişen vasküler demans.

vasküler demans, Bir dizi felç veya tek bir büyük kanamadan sonra hızla gelişen vasküler demans (Bir dizi felç veya tek bir büyük kanamadan sonra hızla gelişen vasküler demans) [bunama, damar, Bir dizi felç veya tek bir büyük kanamadan sonra hızla gelişen vasküler demans] – bunama, kortikal ve subkortikal bileşenlerin bir kombinasyonu ile karakterize edilir, kortikal ve subkortikal bileşenlerin bir kombinasyonu ile karakterize edilir (kortikal ve subkortikal bileşenlerin bir kombinasyonu ile karakterize edilir).

kortikal ve subkortikal bileşenlerin bir kombinasyonu ile karakterize edilir – derealizasyon sendromu (F48.1) [depersonalizasyon-derealizasyon sendromu] – nadir bozukluk, bireyin kendiliğinden şikayet ettiği, onun zihinsel faaliyeti, beden veya çevreleyen dünya bu şekilde kalitesini değiştirmiştir., bu gerçek dışı görünüyor, uzaktan veya otomatik. Sendromun birçok belirtisinden, hastalar tarafından en yaygın olarak bildirilen duygu kaybı ve yabancılaşma veya kendi düşüncelerinden kopma duygusudur., vücut veya gerçek dünya. Deneyimlerin dramatik doğasına rağmen, Deneyimlerin dramatik doğasına rağmen. Deneyimlerin dramatik doğasına rağmen, duyguları ifade etme yeteneğinin yanı sıra. duyarsızlaşma belirtileri – derealizasyon şizofrenide görülebilir, depresif, fobik veya takıntılı – kompulsif bozukluk.

duyarsızlaşma [duyarsızlaşma] – Bozulmuş algı durumu, özfarkındalık düzeyinin arttığı, ancak, kişinin kendi kişiliğinin tamamı veya bir kısmı (kendim) sahte görünüyor, uzak veya yapay; böyle bir algı ihlali, duyu organlarının normal işlevi ve korunmuş duygusal ifade ile gözlenir.. Birçok karmaşık ve hoş olmayan fenomen arasında, Birçok karmaşık ve hoş olmayan fenomen arasında, Birçok karmaşık ve hoş olmayan fenomen arasında, zorlayıcı iç gözlem, duygusal tepki eksikliği yaşamak, zaman algısı bozukluğu, yanı sıra değiştirilmiş bir kimlik veya otomasyon duygusu. Birey deneyimlerinden kopma yaşayabilir, Birey deneyimlerinden kopma yaşayabilir, Birey deneyimlerinden kopma yaşayabilir. Bu fenomenin anormal doğasının anlaşılması genellikle korunur.. Duyarsızlaşma, görünüşte sağlıklı insanlarda münferit bir fenomen olarak gözlemlenebilir., şiddetli yorgunluk veya yoğun duygusal reaksiyonlara eşlik edebilir, takıntılı kaygı durumlarının belirtilerinden biri de olabilir., depresyon, genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder, bazı kişilik bozuklukları ve beyin bozuklukları. Bu bozukluğun patogenezi bilinmemektedir.. Ayrıca bakınız: kortikal ve subkortikal bileşenlerin bir kombinasyonu ile karakterize edilir – derealizasyon sendromu

depresif davranış bozukluğu (F92.0) [depresif davranış bozukluğu] – Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu (Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu). Ayrıca bakınız: davranış bozukluğu

Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu, Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu (Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu) [Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu, Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu] – – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, характеризующееся повторными депрессивными эпизодами, которые могут сочетаться с короткими эпизодами гипомании, следующими сразу же по окончании депрессивного эпизода, ancak, bağımsız mani atakları öyküsü yok. Tekrarlayan depresif bozukluğun en şiddetli biçimleri, daha önce yaygın olarak kullanılan bu tür kavramlara büyük ölçüde karşılık gelir., Tekrarlayan depresif bozukluğun en şiddetli biçimleri, daha önce yaygın olarak kullanılan bu tür kavramlara büyük ölçüde karşılık gelir. – Tekrarlayan depresif bozukluğun en şiddetli biçimleri, daha önce yaygın olarak kullanılan bu tür kavramlara büyük ölçüde karşılık gelir., депрессивный тип; melankoli; hayati depresyon; içsel depresyon.

depresif nevroz (F34.1) [depresif nevroz] – elektrolit bozuklukları dahil, ilk olarak psikanalitik teori bağlamında tanıtıldı (karakter depresyonu) ve ardından birçok anlam kazandı, birçoğu çelişkili veya psikodinamik hükümlerle ilişkili değil. Depresif nevroz, endojen depresyon semptom ve belirtilerinin yokluğu ile belirlendi., nedensel olarak – stresli bir olay veya durumla nedensel ilişki, uyumsuz bir kişilik organizasyonu ile birlikteliğin yanı sıra. gözlemler, homojen bir klinik bütünlük olmadığını, tüm bu kriterleri karşılayan. Ayrıca bakınız: depresyon, endojen

depresif dönem (F32) [depresif dönem] – ağrılı durum, depresyon belirtileri gösteren; semptomların sayısına ve ciddiyetine bağlı olarak hafif ayrılır, orta ve ağır. Şiddetli bir epizod, psikotik semptomların varlığına veya yokluğuna göre daha da alt bölümlere ayrılır., Şiddetli bir epizod, psikotik semptomların varlığına veya yokluğuna göre daha da alt bölümlere ayrılır.. Ayrıca bakınız: depresyon; Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu, Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu

depresyon [depresyon] – Şiddetli bir epizod, psikotik semptomların varlığına veya yokluğuna göre daha da alt bölümlere ayrılır. – umutsuzluk hali, umutsuzluk hali, umutsuzluk hali; umutsuzluk hali. umutsuzluk hali, azalmış ruh hali ile karakterize, genellikle eşlik eden bir takım semptomların eşlik ettiği, ve özellikle kaygı, çalkalama, değersizlik hissi, İntihar düşünceleri, iştah kaybı, Psikomotor gerilik, çeşitli somatik semptomların yanı sıra, psikolojik bozukluklar (Örneğin, uykusuzluk hastalığı) ve çeşitli şikayetler. Bir semptom veya sendrom olarak, birçok nozolojik kategoride depresyon ana veya önemli işarettir.. Термин широко и не всегда точно используется для определения симптома, синдрома и болезненного состояния.. Ayrıca bakınız: melankoli (Tavsiye edilmez)

depresyon, маскированная [depresyon, masked] – Депрессивное расстройство, duygudurum bozukluğunun yetersiz tezahürü ile çeşitli ve çok sayıda somatik semptomla kendini gösterir.. Her şeye rağmen, hafif ruh hali değişiklikleri tanı için gerekçe olabilir, sürekli suçluluk ve yetersizlik duygularıyla karakterize, kararsızlık, uyku bozuklukları, alarm, obsesyonların hafif belirtileri.

depresyon, doğum sonrası (F53.0) [depresyon, doğum sonrası] – Genellikle doğumdan sonra duygulanım bozukluklarıyla geçicidir.. Genellikle doğumdan sonra duygulanım bozukluklarıyla geçicidir. (“Genellikle doğumdan sonra duygulanım bozukluklarıyla geçicidir.”), anksiyete ile şiddetli depresyona, korku deneyimi, çocuğa ve çocuğun babasına karşı kayıtsızlık veya düşmanlık duyguları, uyku bozukluğu.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: doğum sonrası depresyon. Ayrıca bakınız: doğum sonrası bozukluk.

depresyon, endojen [depresyon, endojen] – Uzun bir geçmişi olan, ancak tartışmalı terim, hangi depresyon anlamına gelir, muhtemelen tamamen anayasal bir temelde gelişen, herhangi bir organik etiyoloji veya şiddetli psikolojik sıkıntı ile ilişkisi belirlenemeyen. Terim ayrıca depresif bir sendroma atıfta bulunmak için tanımlayıcı bir anlamda kullanılır., ruh halinde bir azalma ve dış uyaranlara karşı bağışıklığı ile karakterizedir, gün boyunca döngüsel hal değişimi, letarji, gün boyunca döngüsel hal değişimi, gün boyunca döngüsel hal değişimi, gün boyunca döngüsel hal değişimi, gün boyunca döngüsel hal değişimi, depresif sanrılar ve halüsinasyonlar.

yoksunluk [yoksunluk] – Bir başkasının ihtiyaç ve isteklerini yeterince karşılayamama; bireyler için tatmin kaynaklarına erişimin engellenmesi veya kaldırılması, bir başkasının duygusal veya entelektüel ihtiyaçları.

yoksunluk, çevresel [yoksunluk, çevresel] – Çevrenin temel ihtiyaçları karşılayamaması, örneğin duygusal etkileşimlerde, bilişsel uyarım, güvenlik duygusu, bir gruba ait.

derealizasyon [derealizasyon] – derealizasyon, derealizasyon, Ancak, derealizasyon, derealizasyon. Окружающее может казаться утратившим цвета и жизненность, восприниматься как искусственное или подобное сцене, на которой люди играют придуманные роли.. Ayrıca bakınız: kortikal ve subkortikal bileşenlerin bir kombinasyonu ile karakterize edilir – derealizasyon sendromu

детская деменция [infantil bunama (Latince)] bakmak: çocuklukta dezentegratif bozukluk.

детский аутизм [childhood autism] bakmak: Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır., çocuk.

kusur [kusur] – kararlı, herhangi bir zihinsel işlevin geri dönüşü olmayan bozulması (Örneğin, bilişsel kusur), zihinsel yeteneklerin genel gelişimi (zihinsel kusur), veya baskın düşünce kalıbı, duygular, davranış, kişilik özelliklerini tanımlama. Bu alanlardaki herhangi bir kusur hem doğuştan olabilir, hem de edinilmiş. Kusurun karakteristik durumu, tezahüründe entelektüel ve duygusal enerji kaybından ve bazı eksantrik davranışlardan otistik geri çekilme ve duygusal donukluklara kadar değişen, Kraepelin tarafından değerlendirildi (1856 – 1926) ve Eugen Bleuler (1857-1939) şizofrenik sürecin sonucunun ayırt edici özelliği olarak, maninin aksine – depresif psikoz.. Ayrıca bakınız: kişilik değişikliği, ısrarcı; şizofrenik düşüş

B12 vitamini eksikliği [B12 vitamini eksikliği] – B12 vitamini eksikliği, genellikle ikincil olarak ortaya çıkar – ileumdaki emiliminin ihlalleri için, uzun süreli gastrointestinal hastalıkları olan kişilerde gözlenenler – bağırsak. bağırsak, bağırsak, bağırsak. Omurilik hastalığı multisistem bir hastalık olarak kendini gösterir ve bacaklarda veya kollarda simetrik ilerleyici paresteziler ile karakterizedir. (uyuşma, karıncalanma, yanma hissi vb.); постепенно развивается неустойчивость походки, которая на заключительных стадиях сменяется спастичностью мышц, атаксией и параплегией. Симптомы нарушений психики включают апатию, sinirlilik, şüphe, şüphe – şüphe.

şüphe (şüphe) [şüphe] – şüphe, pellagra'nın klinik tablosuna neden olan, vücudun bazı bölgelerinde simetrik dermatit ile karakterize olan, güneş ışığına maruz, mide – bağırsak semptomları (şüphe, şüphe, şüphe, диарея) ve ensefalopati. İkincisi, herhangi bir zihinsel bozukluğu simüle edebilir, ancak çoğu zaman, muhtemelen, depresyonla kendini gösterir. Bazı hastalarda kafa karışıklığı gelişebilir, halüsinasyonlar ve deliryum, ve bazı durumlarda, durum bunama gelişimine kadar ilerleyebilir.. Пеллагра является эндемичной для бедных слоев населения в странах, где диета не сбалансирована и основным продуктом питания является необработанный маис. Diğer ülkelerde, ağırlıklı olarak alkolizmden muzdarip olanlarda görülür..

İkincil komplikasyonlar arasında antisosyal davranış ve düşük benlik saygısı bulunur. [Diğer ülkelerde, ağırlıklı olarak alkolizmden muzdarip olanlarda görülür.] bakmak: hiperkinetik bozukluk.

Diğer ülkelerde, ağırlıklı olarak alkolizmden muzdarip olanlarda görülür. [Diğer ülkelerde, ağırlıklı olarak alkolizmden muzdarip olanlarda görülür. ] – Diğer ülkelerde, ağırlıklı olarak alkolizmden muzdarip olanlarda görülür., Diğer ülkelerde, ağırlıklı olarak alkolizmden muzdarip olanlarda görülür., Kuralları atlayarak yasadışı piyasada satış için özel olarak sentezlendi, Kuralları atlayarak yasadışı piyasada satış için özel olarak sentezlendi. Kuralları atlayarak yasadışı piyasada satış için özel olarak sentezlendi (3,4 – метилендиоксиметиламфетамин).

dizartri [dizartri] – artikülasyon bozukluğu, konuşmanın motor bileşeni. Üst veya alt motor nöronların hasar görmesinden kaynaklanabilir., ekstrapiramidal veya serebellar yollar veya konuşma kasları.

ekstrapiramidal veya serebellar yollar veya konuşma kasları (ekstrapiramidal veya serebellar yollar veya konuşma kasları) [ekstrapiramidal veya serebellar yollar veya konuşma kasları] – ekstrapiramidal veya serebellar yollar veya konuşma kasları, ekstrapiramidal veya serebellar yollar veya konuşma kasları, ancak aşırı ve kontrolsüz içme yoluyla.. Ayrıca bakınız: düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili

diskalkülüs [diskalkuli] bakmak: çalkalama, çalkalama.

diskinezi [diskinezi] – antipsikotik ilaç, çeşitli patolojik hareket biçimlerini ifade eden, titreme dahil, kene, uzuvların büyük ölçekli hiperkinezi, burulma spazmı, atetoz, distoni ve miyoklonus.

diskinezi, geç [diskinezi, geç] – nörolojik sendrom, genellikle antipsikotik ilaçlarla uzun süreli tedaviden sonra ortaya çıkar, dilin patolojik istemsiz gecikmiş yanlış hareketleri ile kendini gösterir, dilin patolojik istemsiz gecikmiş yanlış hareketleri ile kendini gösterir, dilin patolojik istemsiz gecikmiş yanlış hareketleri ile kendini gösterir, dilin patolojik istemsiz gecikmiş yanlış hareketleri ile kendini gösterir, dilin patolojik istemsiz gecikmiş yanlış hareketleri ile kendini gösterir. En sık görülen perioral diskinezi, En sık görülen perioral diskinezi, En sık görülen perioral diskinezi, En sık görülen perioral diskinezi. En sık görülen perioral diskinezi – En sık görülen perioral diskinezi, ancak, içinde 50-90 % akciğerler ve 5 – 40 % şiddetli vakalar spontan remisyon meydana gelir.

dislali (F80.0) [dislali] – Konuşma oluşturan seslerin artikülasyonunun ihlali için yeterince kesin olmayan terim, hangi seslerden değiştirilir, belirli bir kültür veya yaş grubu için ortak. Bazen terim, tüm birleşik ünsüzlerin atlanması anlamında kullanılır.; bazen tamamen ikame anlamına gelir “bazen tamamen ikame anlamına gelir” bazen tamamen ikame anlamına gelir “bazen tamamen ikame anlamına gelir”, bazen tamamen ikame anlamına gelir, bazen tamamen ikame anlamına gelir. Ayrıca bakınız: bazen tamamen ikame anlamına gelir, çalkalama

bazen tamamen ikame anlamına gelir, çalkalama [bazen tamamen ikame anlamına gelir, bazen tamamen ikame anlamına gelir] bakmak: bazen tamamen ikame anlamına gelir, çalkalama.

bazen tamamen ikame anlamına gelir [dismenore] – ağrılı adet; ağrı genellikle doğada spastiktir ve alt karın bölgesinde lokalizedir. Bu duruma baş ağrısı eşlik edebilir, hafif veya orta derecede depresyon ile karakterize, депрессией и чувством утомленности. Примерно в 75 % случаев дисменорея является первичной или функциональной, то есть не находится каких – либо органических причин для ее возникновения.. Ayrıca bakınız: синдром предменструального напряжения

дисмнезия [dysmnesia] – Нарушение памяти; термин “дисмнестический синдром” иногда используется в качестве синонима синдрома Корсакова неалкогольной этиологии. Ayrıca bakınız: nörojenik bir temele sahip

Konfabulasyonlar belirgin bir özellik olabilir [dismnezik durum] – bakmak : amnestik sendrom, organik

fenilketonüriye bağlı maternal dismorfizm [maternal fenilketonüriye bağlı dismorfizm] – bakmak: fenilketonüri.

dismorfofobi (F22.8, F45.2) [dismorfofobi] – Terim ilk kez Morselli tarafından ortaya atılmıştır. 1886 году для описания субъективного чувства уродливости или наличия физического дефекта, который, с точки зрения пациента, очевиден для окружающих, aynı zamanda hastanın görünümü normalden farklı değildir. Sendrom obsesif durumlarda görülebilir, depresyon, beynin organik hastalıkları, psikotik hastalıklar. Прогноз зависит от характера основного заболевания.

диспареуния, ve anlık farkındalık alanının dışında olan [dyspareunia, ve anlık farkındalık alanının dışında olan] – – Сексуальная дисфункция, проявляющаяся болью во время полового акта при отсутствии локальной патологии.

başlangıç [dyspraxia] bakmak: başlangıç.

başlangıç, çalkalama [developmental dyspraxia] bakmak:расстройство развития, çalkalama, моторной функции

диссоциальное расстройство личности [dissocial personality disorder] bakmak: kişilik bozukluğu, Korsakov sendromu.

диссоциативное [конверсионное] düzensizlik (F44) [onu kim aradı [conversion] düzensizlik – Geçmişin anıları arasındaki normal bağlantının kısmen veya tamamen kaybı, kişinin kimliğinin farkındalığı, doğrudan duyumlar ve vücut hareketleri üzerinde kontrol. Диссоциативные расстройства имеют тенденцию к спонтанной ремиссии в течение нескольких месяцев или недель, особенно если их начало было связано с психотравмирующим жизненным событием. Расстройства, носящие хронический характер, Örneğin, параличи и анестезии могут развиваться в связи с неразрешенными проблемами и внутриличностными затруднениями. Предполагается, что эти расстройства имеют психогенную природу,и ранее они классифицировались как конверсионная истерия. Симптомы часто отражают представления пациента о том, Tıbbi bir durum kendini nasıl göstermelidir?. Fizik muayene ve hedefe yönelik muayene genellikle herhangi bir hastalığın varlığını ortaya çıkarmaz. – либо из известных соматических или неврологических расстройств.. Ayrıca bakınız: nörojenik bir temele sahip, onu kim aradı; Fiziksel veya psikolojik nedenlere bağlı olarak vücudun bir bölümünde duyu veya duyu kaybı, onu kim aradı; фуга, onu kim aradı

диссоциативное расстройство, organik [dissociative disorder, organik] – Диссоциативное расстройство, возникающее вследствие органического психического расстройства и характеризующееся частичной или полной утратой нормальной связи между воспоминаниями прошлого, kişinin kimliğinin farkındalığı, doğrudan duyumlar ve vücut hareketleri üzerinde kontrol.

диссоциативные судороги (F44.5) [dissociative convulsions] – Диссоциативное судорожное расстройство может весьма убедительно напоминать эпилептический припадок в том, что касается характера судорожных движений, ancak dilin ısırılması çok nadiren görülür., vücutta morluklar, düşme sonucu, istemsiz idrara çıkma, а вместо потери сознания наблюдается состояние ступора или транса.

дистимия (F34.1) [dysthymia] – bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri, характеризующееся хроническим угнетением (Davranım bozukluğunun kalıcı ve belirgin duygudurum depresyonu ile kombinasyonu) настроения продолжительностью не менее нескольких лет, ciddiyeti, Ancak, veya bireysel ataklarının süresi, tekrarlayan depresif bozukluk tanısı koymak için yetersizdir.. В патопсихологии термин применяется для обозначения группы аффективных и обсессивных симптомов у лиц с высоким уровнем невротизма и интроверсии.

дистония, обусловленная употреблением лекарственных средств [distoni, uyuşturucu – indüklenmiş] Острая дистоническая реакция на антипсихотические препараты, развивающаяся в течение 48 часов после их принятия. İstemsiz kas kasılmaları ile karakterizedir, esas olarak baş ve boyun kasları (Örneğin, yüz buruşturma, opistotonus), ancak gövde ve ekstremite kasları da tutulabilir..

disfazi [argo afazisi] bakmak: afazi.

diensefalik sendrom [diensefalik sendrom] – Нарушения эндокринных, zihinsel işlevler, otonom sinir sisteminin işlevlerinin yanı sıra, hipotalamus ve hipofiz bezi arasındaki sinir yollarının hasar görmesinden kaynaklanan. Diensefalik stuporun bileşenleri, aranan, ayrıca stupor cairns, sertlik, postural katatoni, spontan hareketlerin ve duygusal belirtilerin olmaması.

başarı testi, стандартизированный [achievement test, standardized] – – Психологический тест с известными уровнями средней величины и отклонения. Bireyin belirli bir alanda edindiği beceri veya bilgi düzeyini ölçmek için tasarlanmıştır; eğitimde kullanılan, а также с целью диагностики и определения профессиональной пригодности.

argo afazisi [jargon aphasia] – Форма афазии Вернике (argo afazisi, центральная или сенсорная афазия). Характеризуется речью, синтаксис которой кажется нормальным, однако бессмысленной по содержанию.bazı nevrotik bozukluklar ve kişilik bozuklukları biçimleri: saçma sapan konuşma

желудочки мозга, расширенные [cerebral ventricles, enlarged] – Увеличенный объем желудочковой системы мозга вследствие атрофии коры, обструктивной или открытой гидроцефалии. В настоящее время пневмоэнцефалография и вентрикулография в основном вытеснены неинвазивными методиками. Для оценки степени расширения желудочков предложены различные измерения, основанные на применении компьютерной томографии. . Ayrıca bakınız: построение изображений мозга

зависимое расстройство личности [dependent personality disorder] bakmak: kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu

задержка достижения этапов развития [milestone, delayed] – Неудача в достижении ожидаемого уровня развития к возрасту, в котором он обычно достигается. Термин подразумевает, что этот уровень будет достигнут в более позднем, чем ожидалось возрасте; вместе с тем, и среди нормальных детей существует значительная разница в возрасте достижения определенных этапов развития.

задержка развития навыков чтения [backward reading] bakmak: bazen tamamen ikame anlamına gelir, çalkalama

заикание [запинание] (F98.5) [stuttering [stammering] ] – Речь, seslerin sık tekrarlanması veya uzatılması ile karakterize, heceler veya kelimeler, veya sık kekemeler veya duraklamalar, konuşma ritmini bozma.

запинание [stammering] bakmak:заикание .

hayatınızı organize etme zorluğu [hayat – yönetim zorluğu] – Sosyal medya ile etkileşimin etkinliğindeki sorunlar, profesyonel veya kişiler arası ortam.

kültürel uyum zorlukları (kültürleşme zorlukları) [kültürleşme zorluğu] – Замедленная или недостаточная адаптация индивидуума к новым условиям окружающей обстановки, к которым он, как предполагается, в последующем будет в состоянии приспособиться.

uzun süreli reaktif paranoid psikoz [uzun süreli reaktif paranoid psikoz]. bakmak: paranoyak psikoz, psikojenik.

boğulmuş konuşma (F98.6) [dağınıklık] – Bozulmuş akıcılık ile hızlandırılmış konuşma, ancak tekrarlama veya kekemelik yok. При значительной выраженности речь делается неразборчивой, что затрудняет ее понимание. Речь прерывистая, дизритмичная с быстрыми судорожными ускорениями, genellikle aynı zamanda kalıp oluşturma kalıplarını kırmayı da içerir.

ayna hareketleri [ayna hareketleri] – Bir uzvun istemsiz hareketleri, gönüllü hareketlerle neredeyse aynı anda gözlemlenir, başka bir uzuv tarafından gerçekleştirilen ve tam olarak tekrarlayan.

taciz [taciz (1)] – Etiket dışı kullanım veya madde kötüye kullanımı, Örneğin, alkol veya diğer psikoaktif maddeler, sağlığa zarar verebilecek veya bu tür zarar riskini artırabilecek.. Ayrıca bakınız: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz; düzensizlik, kafein ile ilişkili; zararlı kullanım; düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili.

analjezik istismarı [analjezik istismarı] – bakmak : madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz.

злоупотребление антацидами [antacid abuse] – bakmak : madde bağımlılığı, не вызывающими зависимость.

злоупотребление антидепрессантами [antidepressant abuse] bakmak: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz.

злоупотребление барбитуратами [barbiturate abuse] bakmak: düzensizlik, связанное с употреблением седативных средств

madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz [abuse of non – dependence-producingsubstances] – Sayısız ilaçtan herhangi birinin aşırı veya mantıksız kullanımı, karşı ilaçlar üzerinde, yanı sıra geleneksel ilaçlar ve bitkisel ilaçlar. Özellikle önemli gruplar:
1. psikotrop ilaçlar, bağımlılık yapmaz, analjezik ilaç, antidepresanlar gibi;
2. müshil (kötüye kullanımı müshil alışkanlığı olarak adlandırılır);
3. analjezikler, analjezik ilaç, aspirin ve parasetamol gibi. Bu grup aynı zamanda antasitlerin kötüye kullanımını da içerir., vitamin kötüye kullanımı, steroid ilaçların kötüye kullanılması veya hormonlar

vitamin kötüye kullanımı [vitamin kötüye kullanımı] bakmak: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz

hormon kötüye kullanımı [hormon kötüye kullanımı] bakmak: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz.

şifalı otların kötüye kullanılması [bitkisel ilaç kötüye kullanımı] bakmak: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz.

madde bağımlılığı [psikoaktif madde kötüye kullanımı] bakmak: zararlı kullanım; düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili.

geleneksel tıbbın kötüye kullanılması [halk ilaçları kötüye kullanımı] bakmak: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz.

steroid ilaçların kötüye kullanılması [steroid kötüye kullanımı] bakmak: madde bağımlılığı, bağımlılık yapmaz.

görsel olarak – Uzaysal beceriler [görsel-uzaysal beceriler] – Görsel kontrol altında mekansal ilişkileri analiz etme ve tasarım görevlerini yerine getirme becerisi.

hızlı bir şekilde [kaşıntı] – cilt hissi, kaşımak için kışkırtıcı. Может быть как органического, так и функционального происхождения.

игра “понарошку” [make – believe play] – Любая игра или вид активности, требующий от ребенка воображения или способности притворятся. Умение использоватьигрушки и предметы быта в таких играх– один из показателей понимания и способности ребенка к общению.

идеи величия [grandiose ideas] – Преувеличенные представления о способностях, fırsatlar, artan benlik saygısı – sanrılı fikirler şeklinde manide gözlenir, genellikle diğer fantastik sanrılar eşlik eder, organik psikoz – Örneğin, ilerleyici felç ile.. Ayrıca bakınız: büyüklük sanrıları

ilişki fikirleri [referans fikirleri] – patolojik (patolojik olarak yıl) kayıtsız dış fenomenlerin kişisel öneme sahip ve çoğu zaman zararlı olarak yorumlanması. Чаще наблюдаются у сензитивных лиц в периоды напряжения и усталости и в целом соответствуют контексту текущей ситуации, вместе с тем могут стать предпосылкой формирования бредовых убеждений.

идеи ревности, алкогольные [jealousy, diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir.] bakmak: psikotik bozukluk, diğer beyin bozuklukları ve fonksiyonel psikoz biçimlerine de eşlik edebilir..

избегающая личность [avoidant personality] – bakmak : kişilik bozukluğu, тревожное (избегающее)

избегающее расстройство детского или подросткового возраста [avoidant disorder of childhood or adolescence]– bakmak: sosyal anksiyete bozukluğu

kişilik değişikliği, ısrarcı, после переживания катастрофы (F62.0) [ personality change, enduring,after catastrophic experience] – Признаками являются враждебное либо недоверчивое отношение к миру, sosyal Güvenlik (muhafaza), boşluk ve umutsuzluk duyguları, kronik varlık duygusu “dalda” – toksik- sanki sürekli tehdit altında, hem de yabancılaşma. Bu değişiklik gözlemlenir, en azından, 2 Yılın, ve stres çok yoğun, bireysel duyarlılıktan bağımsız olarak kişilik üzerinde derin bir etkisi olan (güvenlik açığı). Bu türden tipik stresörler, toplama kampı deneyimlerini içerir., doğal afetler, yüksek öldürülme riskiyle esaret altında uzun süre kalmak, durumlara uzun süre maruz kalma, hayati tehlike, Örneğin, terör eylemlerinin kurbanı olarak, işkence.

kişilik değişikliği, ısrarcı, akıl hastalığından sonra [personality change, enduring, psikiyatrik hastalıktan sonra] – Karakteristik özellikler, bireyin başkalarına karşı aşırı bağımlı ve talepkar bir tutumudur.; kanaat, onun hastalığı nedir – bir şekilde değişti veya damgalandı, yakın, güvene dayalı ilişkiler kuramama ve sürdürememe ile sonuçlanan, bu da sosyal dışlanmaya yol açar; pasiflik, çıkar çemberini daraltmak, boş zaman etkinliklerine olan ilginin azalması, daha önce keyif aldım; упорные жалобы на болезненное состояние, которые могут сопровождаться ипохондрическими высказываниями и характерным для болезни поведением; дисфорическое или лабильное настроение, eşlik eden bir akıl hastalığının varlığı veya önceki bir akıl hastalığının kalıntı duygudurum belirtileri ile ilişkili olmayan; значительные проблемы в социальном и профессиональном функционировании. Нарушения сохраняются в течение, по крайней мере, iki yıl ve önceden var olan kişilik bozuklukları ile açıklanamaz veya zihinsel bir bozukluktan kalan veya eksik iyileşme olarak kabul edilemez.

изменения личности, стойкие (F62) [personality changes, enduring] – Расстройство личности и поведения у взрослого, развившееся после катастрофического или чрезмерно продолжительного стресса, veya kişilik bozukluğu öyküsünün yokluğunda ciddi bir akıl hastalığından sonra. Algı stereotiplerinde açık ve kalıcı bir değişiklik var, düşünme ve ilişkiler, çevreleyen dünya ile ilgili olarak kendini gösteren şey, kendisi için de. Kişilik değişikliği katılıkla ilişkilidir, uyumsuz davranış, buna neden olan patojenik deneyimden önce gözlenmeyen, ve başka bir akıl hastalığının belirtisi olmayan, veya önceki herhangi bir psikiyatrik bozukluğun kalıntı semptomu. Bu kategori, kronik ağrı nedeniyle kişilik değişikliği sendromunu içerir..

semptomların taklidi [semptom taklidi] bakmak: kasıtlı çağrışım ve semptomları taklit etme

semptomların taklidi [semptom taklidi] bakmak: kasıtlı çağrışım ve semptomları taklit etme

simüle edilmiş bozukluk [veraset bozukluğu] bakmak: kasıtlı olarak semptomları tetiklemek veya taklit etmek.

iktidarsızlık, Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır. (F52.2) [ve klorpromazin gibi düşük potensli antipsikotiklere etkinlik açısından yaklaşık olarak eşit görünmektedir., Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır.] – Erkeklerde genital yanıt eksikliği.

инвалидизация (нарушение способности к выполнению той или иной деятельности) [disability] – Любое ограничение или утрата (наступающие вследствие нарушения или повреждения) faaliyetleri yürütme yeteneği, hangisi normal kabul edilir, veya bu faaliyeti bir şekilde gerçekleştirmek, genel olarak kabul edilen. Psikiyatri bağlamında, engellilik, herhangi bir sayıdaki farklı sosyal rollerin veya işlevlerin performansındaki işlev bozukluğunun veya bozulmanın derecesini yansıtır., которые обычно ожидаются от индивидуума в соответствии с его возрастом, половой принадлежностью и социальным положением. Чтобы квалифицировать такую дисфункцию или нарушение деятельности как инвалидизацию, işlev bozukluğu ile altta yatan bir psikiyatrik bozukluğa bağlı bozukluk arasında bir ilişki gösterilmelidir..

uyku ritmi inversiyonu [uyku ritminin ters çevrilmesi] bakmak: uyku ritmi bozukluğu – uyanıklık , inorganik

uyku ritmi inversiyonu, Örnekler, Klinefelter sendromu veya erkeklerde cinsiyet kromozomunda XYY genotipinin varlığıdır. [uyku ritmi inversiyonu, psikojenik] – – bakmak: uyku ritmi bozukluğu – uyanıklık, inorganik

sirkadiyen ritim inversiyonu [niktohemeral ritim inversiyonu] bakmak: uyku ritmi bozukluğu – uyanıklık, inorganik.

sirkadiyen inversiyon (sirkadiyen) ritim [sirkadiyen ritim ters çevirme] bakmak: uyku ritmi bozukluğu – uyanıklık, inorganik

uçucu [uçucu] bakmak: düzensizlik, uçucu çözücülerin kullanımı ile ilgili.

Quetelet vücut kitle indeksi [Quetelet vücut kitle indeksi] – Ağırlık değeri, büyüme değerine bölünmesiyle ikinci güce, çarpılır 100; bu antropometrik indeks önerilmiştir 1835 ve yeme bozukluklarında boy-kilo oranının tanısal değerlendirmesi için hala yaygın olarak kullanılmaktadır..

indüklenmiş psikoz [uyarılmış psikoz] bakmak: sanrısal bozukluk, uyarılmış.

tutarsızlık* [tutarsızlık] – Şiddetli düşünce ve konuşma bozukluğu, en belirgin işaretleri dilbilgisi kurallarının ihlali olan, Bir konudan diğerine anlaşılmaz geçişler ve ifadenin bölümleri arasında mantıksal bağlantıların olmaması.

insülin koması [insülin koması]
1. Hipogliseminin en derin seviyesi, İnsülinin etkisinden kaynaklanan.
2. Ruhsal bozuklukları tedavi etme yöntemi (çoğunlukla şizofren), Zakel tarafından önerilen (Sakel) v 1933 yıl; şu anda kullanımda değil.

inme [felç] bakmak: serebrovasküler kaza.

aralıklı patlayıcı bozukluk [aralıklı patlayıcı bozukluk] bakmak: patlayıcı bozukluk, aralıklı.

interseks [interseks] – Bireysel, biseksüel. gerçek interseks– gerçek interseks, yani. gerçek interseks, gerçek interseks, gerçek interseks.

gerçek interseks, gerçek interseks (gerçek interseks.0) [gerçek interseks, gerçek interseks] – gerçek interseks, psikoaktif ilaç veya alkol alımından sonra ortaya çıkan ve fizyolojik değişikliklerle kendini gösteren, psikolojik ve davranışsal işlevler ve tepkiler.. Ayrıca bakınız: düzensizlik, psikoaktif maddelerin kullanımı ile ilgili.

çok çeşitli spesifik olmayan belirtiler gözlemlenebilir [çocuksu otizm] bakmak: Nöbetlerin tetiklenmesinde ve kötüleşmesinde duygusal ve psikolojik faktörler önemli rol oynamaktadır., çocuk.

ancak, etkilerinin bir özeti var [beyin enfarktüsü] – Arteriyel kan akışının ihlali nedeniyle beyin dokusunun bir kısmının yok edilmesi süreci; Arteriyel kan akışının ihlali nedeniyle beyin dokusunun bir kısmının yok edilmesi süreci. Arteriyel kan akışının ihlali nedeniyle beyin dokusunun bir kısmının yok edilmesi süreci – Arteriyel kan akışının ihlali nedeniyle beyin dokusunun bir kısmının yok edilmesi süreci; semptomlar bağlıdır, semptomlar bağlıdır.

semptomlar bağlıdır (F45.2)[ semptomlar bağlıdır] – Bir veya daha fazla ciddi ve ilerleyici fiziksel hastalığa sahip olma veya geliştirme olasılığı hakkında sürekli endişe. Hastalar kalıcı somatik şikayetler sunar, Hastalar kalıcı somatik şikayetler sunar. Normal veya sıradan duyumlar ve fenomenler, hasta tarafından sıklıkla patolojik ve rahatsız edici olarak yorumlanır., Normal veya sıradan duyumlar ve fenomenler, hasta tarafından sıklıkla patolojik ve rahatsız edici olarak yorumlanır. – Normal veya sıradan duyumlar ve fenomenler, hasta tarafından sıklıkla patolojik ve rahatsız edici olarak yorumlanır.. Şiddetli depresyon ve anksiyete sıklıkla mevcuttur.

çarpıtma [Şiddetli depresyon ve anksiyete sıklıkla mevcuttur]-
1. Şiddetli depresyon ve anksiyete sıklıkla mevcuttur, Şiddetli depresyon ve anksiyete sıklıkla mevcuttur, Şiddetli depresyon ve anksiyete sıklıkla mevcuttur, genel kabul görmüş yoruma veya genel kabul görmüş algıya uymadıklarını. Bozulma bilinçli veya bilinçsiz olabilir, veya her ikisinin bir kombinasyonu olmak. Şiddetli depresyon ve anksiyete sıklıkla mevcuttur, aktarım nevrozu belirli bir bilinçdışı çarpıtma türüdür., aktarım nevrozu belirli bir bilinçdışı çarpıtma türüdür.. Обычно искажение не подразумевает психотической патологической интерпретации или бредового восприятия.
2. Речевые искажения проявляются изменением слов, фраз, грамматических конструкций, afazili hastalarda ve okuma ve dil gelişim bozukluğu olan çocuklarda sık görülenler. Çarpıtma, dinleyicinin sözcenin içeriğini anlamasını zorlaştırır veya imkansız hale getirir..

çarpık aile iletişimi [çarpık aile içi iletişim] – Aile üyeleri arasında anormal veya sapkın mesajlaşma. Aile üyeleri arasında anormal veya sapkın mesajlaşma – Aile üyeleri arasında anormal veya sapkın mesajlaşma – Örneğin, Aile üyeleri arasında anormal veya sapkın mesajlaşma, Aile üyeleri arasında anormal veya sapkın mesajlaşma, mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar.

mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar [mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar] bakmak: kişilik bozukluğu, dramatik.

mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar (mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar) [mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar] – mesajın sözlü ve sözlü olmayan kısımları arasındaki tutarsızlıklar, düşmanlıklara katıldıktan sonra gözlemlendi.. Ayrıca bakınız: düşmanlıklara katıldıktan sonra gözlemlendi., gerçek interseks

Aqrar Sahədə Elmi Araşdırmalar

0 ratings0% found this document useful (0 votes)
190 views300 pages

Description:

Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutunun jurnalı

Original Title

Aqrar sahədə elmi araşdırmalar

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Did you find this document useful?

0 ratings0% found this document useful (0 votes)
190 views300 pages

Original Title:

Aqrar sahədə elmi araşdırmalar

AQRAR SAHƏDƏ ELMİİ ARAŞDIIRMALAR VƏ


HEYVANDARLIIQDA İİNNOVASİİYALAR
RESEARCH IIN AGRIICULTURAL SCIIENCES AND IINNOVATIIONS IIN
LIIVESTOCK

www.heti.az [email protected]
[email protected]
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar

Heyvandarlıq Emi-Tədqiqat İnstitutunun jurnalı

Scientific research in agrarian sector

Journal of The Scientific Research Institute of Animal Husbandry

Göygöl – 2022

2
Jurnal Azərbaycan Respublikasının Jurnal Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat
Ədliyyə Nazirliyinin Qeydiyyat və Notariat İnstitutunun Elmi şurasının 30.12.2022-ci il
Baş İdarəsi tərəfindən Dövlət qeydiyyatına tarixli (protokol №16) iclaslarının qərarı
(02.09.2019; № 4253) və jurnala ilə nəşr edilmişdir.
Beynəlxalq Standart Seriya Nömrəsi
(01.01.2020; ISSN:2707-4498) alınmışdır.
Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin
Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutunun “Aqrar sahədə elmi araşdırmalar” jurnalının
REDAKSİYA ŞURASI:

Hacıyev Mahir Həmzə oğlu Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
Redaksiya Şurasının sədri, baş redaktor
Əsgərova Aidə Nizami qızı Texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
Redaksiya Şurasının sədr müavini, baş
redaktorun müavini
Gözəlov Yasin Qaibqulu oğlu Məsul redaktor
Məmmədova Aysul Yəhya qızı Redaksiya Şurasının katibi

REDAKSİYA ŞURASININ ÜZVLƏRİ:


Hüseynova İradə Məmməd qızı Akademik, biologiya üzrə elmlər doktoru,
Professor
Əliyev Fuad Yusif oğlu Akademik, kimya üzrə elmlər doktoru,
Professor
Talıbov Tariyel Hüseynəli oğlu Akademik, biologiya üzrə elmlər doktoru,
Professor
Əkbərov Zeynal İba oğlu AMEA-nın müxbir üzvü, aqrar elmlər üzrə
elmlər doktoru, professor
Cəfərov İbrahim Həsən oğlu AMEA-nın müxbir üzvü, aqrar elmlər üzrə
elmlər doktoru, professor

Həsənov Eldar Nəriman oğlu Baytarlıq elmləri üzrə fəlsəfə doktoru

Məmmədov Qabil Balakişi oğlu Texnika üzrə elmlər doktoru, professor

Seyidəliyev Nizami Yaqub oğlu Aqrar elmlər üzrə elmlər doktoru, professor

Rüstəmova Sialə İsmayıl qızı Baytarlıq üzrə fəlsəfə doktoru

Hüseynov Məhərrəm Cəlal oğlu İqtisad üzrə elmlər doktoru, professor,


redaktor
Cihan Kaçar Türkiyə Respublikasının Qars Qafqaz
Universitetinin professoru
Yavuz Öztürkler Türkiyə Respublikasının Qars Qafqaz
Universitetinin professoru
Oleq Maşner Moldova Respublikasının Heyvandarlıq və
Baytarlıq Biotexnologiyaları İnstitutunun
Direktoru
Georgios Oikonomou Liverpul UniversitetininBaytarlıq Elmləri
İnstitutunun professor
Barton Ludek Çexiya Respublikasının Heyvan Elmləri
İnstitutunun fəlsəfə doktoru (Ph.D.)

3
ELM SAHƏLƏRİ ÜZRƏ REDAKSİYA HEYƏTİNİN TƏRKİBİ:
Heyvandarlıq və baytarlıq təbabəti elm sahələri üzrə:

Tağıyev Arif Əlirza oğlu Aqrar elmlər üzrə elmlər doktoru, professor,
redaksiya heyətinin üzvü
Məmmədov Qafar Mahmud oğlu Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Dünyamalıyev Qalib Ənvər oğlu Baytarlıq elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
heyətinin üzvü redaksiya
Mustafayev Namiq Canəli oğlu Biologiya üzrə elmlər doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Bitkiçilik, əkinçilik, ekologiya və bitki mühafizəsi elm sahələri üzrə:

Məmmədov Ramin Kamil oğlu Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaktor
Hümbətov Hümbət Sərxoş oğlu Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Bəşirov Vüqar Vahid oğlu Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Allahverdiyev Elxan Rəcəf oğlu Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Abbasquliyeva Sevil Güləş qızı Aqrar elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü

Aqrar sahənin mexanikləşdirilməsi, elektrikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması, qida


məhsullarının texnologiyası və ekspertizası elm sahələri üzrə:

Mahmudov Samir Həsən oğlu Texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,


redaksiya heyətinin üzvü, redaktor
İsmayılov Mehman Telman oğlu Texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Məmmədov Tohid Yusif oğlu Texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
Tağıyev Urfan Tofiq oğlu Texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü
İsgəndərova Aynur Cəmil qızı Texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
redaksiya heyətinin üzvü

Aqrar iqtisadiyyat elm sahəsi üzrə:

Salahov Elçin Arif oğlu oğlu İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, redaktor
Musayev Telman Elbəyi oğlu İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, redaksiya
heyətinin üzvü
Qurbanova Əsli Alı qızı İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, redaksiya
heyətinin üzvü
Hacıyeva Sevda Tofiq qızı İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, redaksiya
heyətinin üzvü

4
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Azərbaycan qoyunçuluğunda yeni seleksiya nəaliyyəti


Azərbaycan Respublikası Dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra öz təbii
sərvətlərinin tam sahibinə çevrilmiş, xalqımız həyatın bir çox sahələrində
olduğu kimi, kənd təsərrüfatında da köklü dəyişilikliklər, dərin islahatlar
həyata keçirir.

Ümummilli lider, Heydər Əliyev

Aqrar islahatların gedişinə uyğun olaraq Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutu bu islahatda
iştirak edir, öz tədqiqatları ilə heyvandarlıq sahələri ilə məşğul olan özəl bölmələrin real
problemlərinin aradan qaldırılmasına nail olmağa çalışır.
İnstitut bir elm müəssisəsi kimi yarandığı dövrdən heyvandarlığın müxtəlif sahələri üzrə
aktual problemlərin elmi izahının verilməsini qarşısına məqsəd və vəzifə kimi qoyulmuşdur. Belə
ki, aparılan elmi-tədqiqat işlərinin əsas istiqaməti südlük qara mal cinsinin məhsuldarlıq
göstəricilərinin artırılması, ətlik maldarlıqda mal əti istehsalı, Azərbaycan camışlarının
yetişdirilməsi və məhsuldarlıq göstəricilərinin artırılması, mövcut qoyun cinslərinin və tiplərinin
yaxşılaşdırılması, xalq seleksiyası əsasında yaradılmış və məhv olmaq təhlükəsində olan cinslərin
bərpası və qorunması, quşçuluğun inkişafı və arı populyasiyalarının məhsuldarlığının artırılması,
Respublikamızda süni mayalamanin yeni texnalogiya əsasında işlənib hazirlanması, yemlərin
kimyəvi-mineral tərkibinin öyrənilməsi və bu sahənin heyvandarlıqda tətbiqi işidir.
Azərbaycanda qoyunçuluq əsrlər boyu əhalinin məişətində mühüm rol oynamışdır. Ona
görə də yerli əhali bu sahəyə xüsusi diqqət vermiş və onu həmişə inkişaf etdirməyə çalışmışdır.
Minilliklər boyu xalqımız qoyunçuluqla məşğul olmuş və ondan bol məhsul götürmüşlər.
Hər bir ölkənin, dövlətin ərazisində olduğu kimi, bizim respublikamızın ərazisində də onun
coğrafi iqlim və ekoloji şəraitinə tam uyğunlaşmış bir çox xəstəliklərə davamlı, tarixi təkamül
nəticəsində formalaşmış qoyun cinsləri mövcuddur. Bu cinslər uzun tarixi inkişaf nəticəsində xalq
seleksiyası yolu ilə yaradılmışdır.
Son dövrlər, 1961-ci ildən başlayaraq Abşeron rayonunun Qala kəndində «Zirə» südçülük-
tərəvəzçilik qoyunçuluq təsərrüfatı yaradılmışdır. Bu ildən başlayaraq Şirvan qoyun cinsinin bir
qolu olan Qala qoyunlarının təmizlikdə yetişdirilməsinə imkan yarandı. Yerli qaba yunlu qoyunlar
zərif yunlu Prekos cinsli ətlik-yunluq qoyunlarla çarpazlaşdırılmış, 1971-ci ildən başlayaraq
Abşeron Heyvandarlıq Təcrübə Stansiyasının elmi əməkdaşı, kənd təsərrüfatı elmləri namızədi
N.A.Nəcəfov Qala (bundan sonra Abşeron) mənşəli qoyunların təmizlikdə yetişdirilməsi işi ilə
məşğul olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu cins qoyunlar iri gövdəli, möhkəm konstitusiya
tipinə malik, tez yetişən Abşeronun sərt iqlim şəraitinə dözümlü, yüksək məhsul vermə
qabiliyyətinə malikdir. Erkəklərin diri çəkisi 18 aylıq yaşda 60 kq-a, dişilərin çəkisi isə 50 kq-a
qədərdir. Sağım dövründə hər qoyundan 6,0-6,5% yağlılıqda 40-45 kq əmtəəlik süd sağmaq olar.

5
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Müəlliflik şəhadətnaməsi Mil-Qarabağ qoyun cinsi Abşeron qoyun cinsi Patent

Azərbaycanın endemik qoyunları arasında seçilən Qaradolaq (bundan sonra Mil-Qarabağ)


qoyun cinsi əsasən, Qarabağ bölgəsində geniş yayılmışdır. 1934-cü ildən başlayaraq Mil-Qarabağ
qoyun cinsini zərif yunlu cinslərin törədiciləri ilə çarpazlaşdırılmağa başlanmışdır. Nəticədə, bu
ərazidə yetişdirilən Qarabağ qoyunları zərif və yarımzərif yunlu mələz qoyunları ilə əvəz
edilmişdir.
1960-cı ildən başlayaraq professor M.V.Abdullayev Mil-Qarabağ qoyun cinsinin
məhsuldarlıq göstəricilərinin öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur.
1964-cü ildən başlayaraq kənd təsərrüfatı elmləri namızədi M.Ə.Dəmirov bu qoyunların
məhsuldarlıq göstəricilərinin artırılması üçün Mil-Qarabağ bölgəsində geniş elmi-tədqiqat işi
aparmışdır. Bu cins qoyunlar böyüklüyünə, yaxşı xarici görkəminə, ətinin yüksək keyfiyyətinə
görə başqa cinslərdən fərqlənir. Cinsin müsbət xüsusiyyətlərindən biri də onun ətlik-südlük
əlamətləri özündə birləşdirməsidir. Yaxşı baxım şəraitində erkəklərin çəkisini 100 kq-a çatdirmaq
olar ki, bu çəkinin 30 kq-a qədəri quyruq yağından ibarətdir. Qoçlardan 3 kq, ana qoyunlardan isə
2 kq yun və 30-40 kq süd almaq olar.
Bu cinslər üzərində uzun illər aparılan seleksiya-damazlıq
işlərinin nəticəsi olaraq Azərbaycan Respublikası Kənd
Təsərrüfatı Nazirliyinin Damazlıq Şurasının 25.04.2008-ci il
tarixli 02 №-li protokolunun qərarı nəzərə alınaraq, Azərbaycan
Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən 23 may 2011-
ci il 157 №-li qərarı ilə "Abşeron" və "Mil-Qarabağ" qoyun
cinslərini təsdiq etmişdir.

Qeyd etməliyik ki, yeni qoyun cinslərinin yaradılması istiqamətində aparılan işlər indi də
davam etdirilir.
Bu məqsədlə Lerik rayonunun Pirəsora kəndində qoyunçuluq sahəsi üzrə fəaliyyət göstərən
“Lerik Kənd Təsərrüfatı İstehsalat Müəssisəsi” MMC adlı Dövlət Damazlıq Təsərrüfatında xeyli
işlər görülmüşdür.
Aparılan seleksiya damazlıq işi nəticəsində ətlik-südlük-yunluq istiqamətli; möhkəm
konstitusiya tipinə malik; gövdəsi kifayət qədər inkişaflı; ayaqları hündür və möhkəm; rəngi
əsasən boz, qonur (bənöş); baş və ayaqları tünd, açıq qəhvəyi, sarı; yunu, yarım qaba və sıx; əti
dadlı və zərif; quyruqları yağlı; qulaqları iri, kürə və kərə; buynuzsuz, bəzən xırda buynuzlu yeni
“Pirəsora” qoyun tipləri yaradılmışdır.

6
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

“Lerik Kənd Təsərrüfatı


İstehsalat Müəssisəsi” MMC
adlı Dövlət Damazlıq
Təsərrüfatında 1979-2004-cü
illər ərzində Qarabağ, Bozax,
Caro, Şahsevən və Sovet
meruinosu qoyun cinslərindən
istifadə edilməklə mələzləşmə
işi aparılmış, yeni tip “Pirəsora” qoyunları yaradılmışdır. Sonralar qoyunlar təmizlikdə
yetişdirilmişdir. Artıq “Pirəsora” qoyunları digər qoyun cinslərindən tamamilə fərqlənir, özünə
məxsus əlamətlərə malikdir. Gövdəsi kifayət qədər inkişaflı, ayaqları hündür və möhkəmdir. Rəngi
əsasən boz, qonur (bənöş) olur. Baş və ayaqları tünd, açıq qəhvəyi, sarı rəngdə olur. Yunu, yarım
qabadır və sıxdır. Əti dadlı və zərifdir. Qoyunlar yağlı quyruqludur. Heyvanlar birtiplidir, əsasən
qulaqları iri, kürə və kərə olur. Qoçları buynuzsuzdur, bəzən xırda buynuzlu qoçlara da rast gəlmək
olur. Bu qoyunları fərqləndirən eksteryer göstəricilərdən biri törədici qoçların burnunun üstündə
dırda (qabarıq) olmasıdır. Qoyunların canlı kütləsi və eksteryer göstəriciləri də cins tələblərinə
uyğundur. 3 yaşlı törədici qoçların orta canlı kütləsi 65-85 kq, ana qoyunların canlı kütləsi isə 40-
60 kq-a qədər olur. Yun məhsuldarlığı qoçlarda 4-5 kq, yunun uzunluğu 12-14 sm, ana qoyunlarda
yun məhsuldarlığı 2,5-3,5 kq, yunun uzunluğu isə 8-12 sm-dir. 100 ana qoyundan ümumi
təsərrüfat şəraitində 85-90, yaxşı yemləmə və bəsləmə şəraitində 100-110 bala alınaq olur.
Pirəsora qoyun tipi Hörmətli Kənd Təsərrüfat Naziri, Cənab İnam Kərimov tərəfindən 16
aprel 2021-ci il tarixdə 54 №-i əmrlə Azərbaycan qoyunçuluğunda Seleksiya nəıaliyyəti (Pirəsora
qoyun cinsi) kimi təsdiq edilmişdir. Cari ilin dekabr ayında Aqrar Xidmətlər Agentliyi tərəfindən
“Pirəsora” qoyun cinsinə 00327 №-li patent verilmişdir.
Beləliklə, “Pirəsora” qoyun cinsi də daxil olmaqla ölkəmizdə genefondların sayı 14-ə
çatmışdır. “Pirəsora” qoyun cinsi endemil qoyun cinsi olmaqla məhsuldarlıq göstəricilərinə görə
Respublikamızda yetişdirilən digər qoyun cinslərindən fərqlənir, özünəməxsus bioloji təsərrüfat
xüsusiyyətləri vardır.

Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitunun direktoru,


a.e.f.d., dosent Mahir Hacıyev

Elm şöbəsinin müdiri, Yasin Gözəlov

7
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

“Pirəsora DDKTİM-də mürəkkəb zavod çarpazlaşdırılması yolu ilə yeni qoyun tipinin
yaradılmasının tədqiqi və bunun əsasında yeni Pirəsora qoyun cinsinin yaradılması üzrə
10 illik seleksiya-damazlıq Proqramı” əsasında yeni seleksiya nailiyyətinin yaradılması

Xəndan Rəcəbli – Pirəsora qoyun cinsinin yaradılması üzrə layihənin rəhbəri


(2017-ci ilə qədər), yeni seleksiya nailiyyətinin həmmüəlifi;
İmran Əbilov – Azərbaycan Respublikasının Əməkdar kənd təsərrüfatı işçisi,
kənd təsərrüfatı elmləri namizədi

Pirəsora qoyun cinsinin yaradılmasının normativ-hüquqi əsasları

Yeni seleksiya nailiyyəti olaraq Pirəsora qoyun cinsinin yaradılmasının normativ-hüquqi


əsaslarını ilk növbədə aşağıdakı sənədlər təşkil edir:
• “Seleksiya nailiyyətləri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu;
• “Damazlıq heyvandarlıq haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu;
• “Əqli mülkiyyət haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu;
• Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 19 avqust tarixli 190 nömrəli
Qərarı.
“Damazlıq heyvandarlıq haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 11-ci maddəsinə
əsasən yeni heyvan cinsləri müvafiq seleksiya-damazlıq proqramları əsasında yaradılır. Yeni
seleksiya nailiyyəti kimi Pirəsora qoyun cinsinin yaradılması zərurətinin reallaşdırılması məqsədilə
Kənd Təsərüfatı Nazirliyinin 2006-cı il 10 aprel tarixli 101 nömrəli əmri əsasında “Azərdamazlıq”
Respublika İstehsalat-Elm Birliyinin baş direktor vəzifəsinin icra etmiş X.Rəcəblinin rəhbərliyi ilə
həmin birliyin mütəxəssisləri tərəfindən “Pirəsora DDKTİM-də mürəkkəb zavod çarpazlaşdırılması
yolu ilə yeni qoyun tipinin yaradılmasının tədqiqi və bunun əsasında yeni Pirəsora qoyun cinsinin
yaradılması üzrə 10 illik seleksiya-damazlıq Proqramı” (bundan sonra Proqram) hazırlanmış və
həmin Proqram əsasında yeni qoyun cinsi formalaşdırılmışdır.

Pirəsora qoyun cinsinin yaradılması zərurəti və cinsin formalaşdırılmasının


əsas mərhələləri

Qlobal iqlim dəyişiklikləri, o cümlədən dünyada temperatur həddinin ilbəil yüksəlməsi,


səhralaşma tendensiyasının cənubdan şimala doğru genişlənməsi fonunda ölkəmizdə də ərzaq
təhlükəsizliyinin təmin olunmasında elmi əsaslandırılmış tədbirlərin həyata keçirilməsi zərurətini
artırmışdır.
Ötən əsrin 80-ci illərində respublikamızın digər bölgələrində olduğu kimi, Lerik rayonundakı
Pirəsora Dövlət Damazlıq Kənd Təsərrüfatı İstehsalı Müəssisəsidə (DDKTİM) də intensiv şəkildə
Rusiya Federasiyasından (əsasən Stavropol diyarından), eləcə də respublikamızda fəaliyyət
göstərmiş digər damazlıq qoyunçuluq təsərrüfatlarından (Yevlax rayonunun “28 aprel”, Beyləqan
rayonunun “Dostluq” və s.) gətirilən Sovet merinosu cinsindən olan törədici qoçlar hesabına sürüdə
tam şəkildə “merinoslaşdırma” prosesi getmişdir.
1990-cı illərdə kənardan merinos qoçlarının gətirilməsi mümkün olmamış, təsərrüfatın özündə
yetişdirilmiş zərif və yarımzərif yunlu davarlar təmizlikdə yetişdirilmişdir. Lakin bu dövrdə
davarlarda boy və diri çəkinin, ümumi inkişaf dinamikasının pisləşməsi tendensiyası müşahidə
edilirdi. Bu, özünü daha çox yerli ekstremal şəraitə uyğunlaşmamaqda, reproduksiyanın, ət
məhsuldarlğının aşağı düşməsində özünü qabarıq göstərirdi. Həmin dövrdə ildə 200 – 250 baş cavan
erkək və dişi davarlar damazlıq satış məqsədilə yetişdirilməsinə baxmayaraq, yerli fermerlər maraq
göstərmir, yaxud çox aşağı qiymətə alırdılar. Merinos davarlarının əti kəsilmiş halda yerli
heyvanların ətinə nisbətən aşağı keyfiyyətdə qiymətləndirilməklə milli mətbəxin tələblərinə cavab
vermirdi. Bütün bunlar sürüdə özünütəmir prosesinin və damazlıq satışın zəifləməsinə şərait
8
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

yaradırdı, bu isə nəticədə iqtisadi səmərəsizliyə gətirib çıxarırdı. Sürüdə ümumi kontingent Merinos
cinsi hesab edilsə də, istehsal edilən yun zərif və yarımzərif yunun aşağı kateqoriyasına aid edilirdi.
Nəticədə yun məhsulu illərlə satılmırdı və anbarlarda xarab olurdu.
Yetişdirilən cavan heyvanlar qış dövrünün soyuq, yağmurlu, küləkli, yay dövrünün isə
kəskin isti iqlim şəraitinə dözə bilmir, köç yollarının və yaylağın daşlı - çınqıllı relyefinə uyğunlaşa
bilmir, müxtəlif xəstəliklər və təlafat get - gedə artırdı. Həmçinin, kontingentdə real məhsuldarlıq
müxtəlif göstəricilər üzrə cinsin potensialının 40-60%-indən yuxarı deyildi.
Bununla yanaşı, həmin dövrdə çobanlara məxsus və ətrafda, həyətyanı təsərrüfatlarda
yetişdirilən yerli və mələz davarların eyni baxım şəraitində daha yaxşı inkişaf etməsi, yerli
bazarlarda həmin heyvanların daha həvəslə və yüksək qiymətə alınması, bir sözlə daha
rəqabətədavamlı olması aydın nəzərə çarpırdı. Belə bir şəraitdə bəzən təsadüf nəticəsində, bəzən də
bilərəkdən çobanlar təsərrüfatın doğar qoyunlarını da özlərinə məxsus yerli qoçlarla
mayalandırırdılar ki, bunun nəticəsində sürülərdə mələz heyvanların sayı artırdı. Həmin heyvanların
merinoslara nisbətən yerli ekstremal şəraitə daha yaxşı uyğunlaşması, ət məhsuldarlığının artması
və ətinin keyfiyyətinin yaxşılaşması müşahidə edilirdi. Artıq bu qarşısıalınmaz bir prosesə
çevrilməkdə idi və seleksiya işinin istiqamətini dəyişməklə yerli şəraitə daha yaxşı uyğunlaşan,
iqtisadi səmərə verən tiplərin yaradılması zərurətini ortaya çıxarırdı.
1997-ci ildə “Azərdamazlıq” birliyinin şura iclasında bu məsələlər müzakirə edilərək Pirasora
və “Dostluq” damazlıq təsərrüfatlarında bir neçə briqadada eksperiment olaraq sovet merinosu
cinsindən olan doğar qoyunların yerli Qarabağ qoyunları ilə cütləşdirilməsi qərara alındı. Növbəti
3 il ərzində sürüdə xeyli miqdarda 1-ci (F1) nəsil mələzləri alındı. Eyni zamanda, xəstəlik və tələfat
hallarının azalması ət məhsuldarlığının artması, ətin keyfiyyətinin yaxşılaşması müşahidə olunurdu.
Lakin alınan 1-ci nəsil Qarabağ-Merinos mələz toğluları qonşu fermer təsərrüfatlarda və
çobanların şəxsi təsərrüfatlarında yetişdirilən yerli davarlardan, habelə, daha dərin mələzləşmiş
davarlardan inkişaf səviyyəsinə görə yenə də xeyli dərəcədə geridə qalırdı. Bu isə aparılan işlərin
daha da dərinləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi zərurətini ortaya çıxarırdı. Məsələ ilə bağlı Kənd
Təsərrüfatı Nazirliyinin Kollegiyasında (Kollegiyanın 2001-ci il 22 fevral tarixli 01/2001-3 nömrəli
Qərarı), həmçinin Damazlıq Şurasının bir sıra iclaslarında müzakirə edilərək aparılan
eksperimentlər bəyənilmiş və yeni qoyun tiplərinin yaradılması prosesinin davam etdirilməsi qərara
alınmışdır. Bunun üçün isə elmi əsaslandırılmış seleksiya-damazlıq proqramının hazırlanması
zərurəti yarandı.
Proqramın əhatə etdiyi dövrün başlanğıcında təsərrüfatda yerli Caro cinsindən olan qoçlarının
qatıldığı sürülərdə cütləşmə kontingentində cəmləşən heyvanlar əsas etibarı ilə genotipində az
miqdarda merinos qanı daşıyan Qarabağ-Merinos mələzləri idi. Əvvəlki mərhələlərdə aparılmış
işlərin nəticəsi olaraq belə qənaətə gəlmək olar ki, təsərrüfatda formalaşmış kontingent valideyn
fərdlərdən, eləcə də digər mövcud cins və cins qruplarından əsaslı şəkildə fərqlənən yeni tiplər idi.
Daha doğrusu, həmin dövrdə formalaşmış massivdə 2 əsas tərkib ayırd olunurdu:
- birinci tip - genotipində Qarabağ qanı üstünlük təşkil edən, nisbətən incə tip heyvanlar
olmaqla, onları biz şərti olaraq Pirəsora-Qarabağ tipi adlandırmışdıq. Bunların yunu yarım qaba, üz
və ayaq hissələri ağ rəngli, orta, az hallarda iri, lakin yığcam quyruğu, yaxşı reproduksiya qabiliyyəti
və ət məhsuldarlığı olan, tez yetişkənliyi, nazik dəri və yaxşı yun örtüyü ilə fərqlənən, orta, lakin
möhkəm ayaqlara malik, daha çox aran şəraitinin (Neftçala və digər rayonların qışlaq ərazilərinin)
iqlim şəraitinə yaxşı uyğunlaşan heyvanlar idi.
- ikinci tipi isə şərti olaraq Pirəsora-Caro tipi adlandırırdıq ki, bu tipə aid edilən heyvanlar
yarım qaba və qaba yun örtüyünə, üz və ayaq hissələri tünd (boz, qəhvəyi, bənövşəyi çalarlarla),
yaxşı ət məhsuldarlığına və reproduksiya qabiliyyətinə, möhkəm dırnaqlara, hündür ayaqlara,
yığcam və orta ölçüdə quyruğa malik, dağlıq bölgənin relyefinə və kəskin iqlim dəyişmələrinə daha
yaxşı uyğunlaşan heyvanlar idi.
Proqramın əhatə etdiyi 10 il ərzində qeyd edilən tiplərin əsasında əsas etibarı ilə mürəkkəb
zavod çarpazlaşdırılması yolu ilə Pirəsora qoyun cinsi tam formalaşmaqla cinsin daha geniş arealda

9
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

yayılması təmin olunmuşdur. Bu dövr ərzində şərti olaraq 3 mərhələdə kompleks seleksiya-
damazlıq tədbirləri həyata keçirilmişdir:
1-ci mərhələ 2007-2010-ci illəri əhatə etməklə, yeni seleksiya nailiyyətinin yaradılması
işində yenilik və fərqlilik prinsipinin təmin olunması əsas hədəf kimi qarşıya qoyulmuşdur. Belə ki,
aparılan təhlil belə nəticə çıxarmağa əsas verir ki, həmin dövrə qədər formalaşmış tiplər yeni və
sələflərindən əsaslı şəkildə fərqlənməklə, yenilik və fərqlilik prinsipləri təmin edilmişdir.
2- ci mərhələdə 2010-2014-cü illərdə oxşarlıq kriterinin şərtlərinə görə, yuxarıda qeyd
olunan qayda üzrə formalaşmış tiplərin bir – birinə assimilyasiyası prosesi əsas götürülmüşdür.
Buna ilk növbədə briqadalararası qoç mübadiləsi yolu ilə nail olunmuşdur. Məlumdur ki, bu
metodika istər dünya qoyunçuluğunda, istərsə ölkəmizdə yeni qoyun cınslərinin alınmasında geniş
istifadə edilmişdir. Akademik F. Məlikovun rəhbərliyi ilə Azərbaycan Dağ merinosu cinsinin
alınmasında, eyni zamanda görkəmli alim Eyyub Bəşirovun rəhbərliyi ilə alimlər - Morul Dəmirov
tərəfindən Qarabağ və Qaradolaq cinslərinin yaxşılaşdırılmasında, eyni zamanda Nəcəf Nəcəfovun
rəhbərliyi ilə Qala qoyunlarının yaxşılaşdırılmasında tək nömrəli briqadalarla cüt nömrəli briqadalar
arasında qoç mübadiləsinin növbəli prinsiplə aparılması metodikasından istifadə edilmiş və qan
qohumluğuna yol verilmədən arzu edilən nəticəyə nail olunmuşdur.
Təsərrüfatda mövcud davarların 7 briqadada və 24 sürüdə cəmləşməsini və bəzi sürülərddə
heyvanların sayının seleksiya nöqteyi-nəzərdən çox olmamasını nəzərə alaraq qoç mübadiləsinin
aparılmasında briqadaların şərti olaraq nömrələnməsi və qeyd olunan prinsiplə daha qısa zaman
kəsiyində və daha intensiv səviyyədə Pirəsora-Qarabağ və Pirəsora-Caro tiplərinin bir-birinə
“inteqrasiyası” baş vermiş oldu.
Sözsüz ki, bu dövr ərzində əldə edilən davarların ət, yun, süd məhsuldarlığı izlənilmiş,
xüsusilə, yunun həddən artıq qabalaşmaması üçün tədbirlər görülmüşdür.
3-cü mərhələ 2014-2017-cı illəri əhatə etməklə yeni seleksiya nailiyyətinin yaradılması
işində sabitlik prinsipinin təmin olunmasına və arealının genişləndirilməsinə xidmət edən
”sabitləşdirici seçmə” adlanan üsuldan geniş istifadə edilmişdir. Bu işlərin əsasını formalaşmış
tiplərin üzərində qurulan tamamlayıcı konsolidasiya prosesi təşkil etmişdir. Bu mərhələdə Kənd
Təsərrüfatı Nazirliyinin əməkdaşı Şaiq Əzimovun iştirakı ilə təsərrüfatda cinsin tələblərinə cavab
verməyən, sinifsiz heyvanlar çıxdaş edilərək seleksiya özəklərinin formalaşdırılması işləri davam
etdirilmişdir. Seleksiya işinin elmi əsaslarla aparılmasının təmin edilməsi məqsədilə F.Məlikov
adına ET Heyvandarlıq İnstitutunun və Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin alim və
mütəxəssisləri ilə əməkdaşlıq edilmişdir.
Seleksiya işinin sonunda konsolidasiya prosesinin əsasında genotipində Qarabağ, Merinos,
Caro, Bozax qoyunlarının qanını daşıyan fərdlərin təmizlikdə yetişdirilməsi ilə yeni, eynicinsli
massivin formalaşdırılmasına nail olunmuşdur. Burada başlıca meyar kimi, qeyd olunan cinslərin
qan paylarının optimal balansının (kombinasiyasının) əldə olunması götürülmüşdür ki, bu isə istər
genotipik, istərsə fenotipik cəhətdən arzu edilən tipə maksimum dərəcədə yaxın massivin əldə
olunmasına şərait yaratmış oldu.

Pirəsora cinsinin zootexniki xarakteristikası

Pirəsora qoyunları möhkəm konstitusiyalı, mütənasib eksteryer quruluşa malik, orta və iri
gövdəli, yaxşı çəki artımı və süd verimi qabiliyyəti olan heyvanlardır. Bu qoyunların tipik
nümunələrinin başı yüngül, orta böyüklükdədir. Qoyunıarın əksəriyyəti, qoçların isə 12-15 % - ə
qədəri buynuzsuzdur. Qoyunlar əsasən sallaq qulaqlıdır. Boynu orta, dik duruşlu, kifayət qədər
əzələlidir. Bədəni dərin, nəzərəçarpacaq dərəcədə enlidir. Budu dolğun, ayaqları hündür, möhkəm,
dırnaqları quru və möhkəmdir. Dayaq-əzələ sistemi yaxşı inkişaf etmişdir. Oval şəkilli quyruğu orta
ölçüdə iki hissədən ibarət olmaqla çapma oynağından 5-6 sm yuxarıya kimi sallanır. Quyruq aynası
yarım açıqdır, irtməyi yağsızdır. Yığcam quyruq forması bu qoyunların tipik əlamətlərindən biridir.
Yunu yarım qaba və qaba, ağımtıl, açıq boz və krem rəngdə, saçaqlıdır. Ala-bula, qəhvəyi yun
örtüklü fərdlərə rast gəlinir ki, bu qoyunlar elit və birinci sinfə aid edilmir. Yunu əsasən uzun tiftik,
10
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

keçid və nazik qlandan ibarətdir. Yunun uzunluğu 12-14 sm-dən aşağı olmamaqla, ölü tüklər çox
azdır.
Pirəssora qoyun cinsinin formalaşdırılması üzrə əldə olunan nəticələr

Proqramın reallaşması ilə yüksək məhsuldarlığa malik, yerli ekstremal iqlim şəraitinə və
xəstəliklərə dözümlülüyü ilə valideyn nəsillərdən üstün cəhətlərlə fərqlənən qoyun tipləri
təkmilləşdirilərək onların əsasında yeni Pirəsora qoyun cinsi formalaşmışdır.
Yeni iqtisadi şəraitdə damazlıq bazarlarının tələblərinə cavab verən, rəqabətədavamlılığı və
yaxşılaşdırıcı xüsusiyyətlərinin üstünlüyü ilə seçilən damazlıq resursları, bölgədə fermer
təsərrüfatlarının yüksək məhsuldar damazlıq materialları ilə təmin edilməsinə, bu isə təsərrüfatın,
bölgədə çalışan fermerlərin və digər benifist qurumların gəlirlərinin artmasına xidmət etmişdir.
Ətlik-südlük-yunluq istiqamətli Pirəsora qoyunları milli mətbəximizin tələblərinə cavab verən
yüksək keyfiyyətli ət məhsulu verməklə yanaşı, yarım qaba yunu yerli xalça sənayesi üçün, yüksək
süd məhsuldarlığına malik olmaqla süd məhsuları (ilk növbədə pendir, yağ, xama və s.) ilə yerli
bazarlar təmin edilir.
Pirəsora qoyun cinsi respublikamızın cənub bölgəsində yaradılan seleksiya yeniliyi olaraq
cənub bölgəsi üçün nəzərdə tutulsa da, nəticə etibarı ilə daha geniş arealda-respublikanın müxtəlif
rayonlarında sınaqdan keçirilməklə özünü doğrultmuşdur. Bu isə, Proqramın bütövlükdə
Azərbaycan aqrar elminə böyük töhvə verdiyi fikrini deməyə əsas verir.

İstifadə edilmiş mənbələr:


• “Seleksiya nailiyyətləri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu.
• “Damazlıq heyvandarlıq haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu.
• Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 19 avqust tarixli 190 nömrəli
Qərarı.
• Pirasora DDKTİM-nin zootexniki hesabatları.
• Pirasora DDKTİM-də mürəkkəb zavod çarpazlaşdırılması yolu ilə yeni qoyun tipinin
yaradılmasının tədqiqi və bunun əsasında yeni Pirasora qoyun cinsinin yaradılması üzrə 10
illik seleksiya-damazlıq Proqramı, Bakı, 2017.
• Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Kollegiyasının 2001-ci il 22 fevral tarixli 01/2001-3 nömrəli
Qərarı.
• Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 2006-cı il 10 aprel tarixli 101 nömrəli Əmri.
• X.Ə.Rəcəbli. Seleksiya nailiyyətlərinin yenilik, fərqlilik, oxşarlıq və sabitliyə görə keçirilən
sınaqlarının metodikası (II hissə). Qoyunlar (Ovis L.), Bakı 2009.
• İmran Əbilov.“Deyilən söz yadigardır” əsəri. Bakı, 2019.

11
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ФИТОЭКДИСТЕРОИДОВ В УТКОВОДСТВЕ

Доктор сельскохозяйственных наук, профессор Гадиев Р.Р.


[email protected]
ФГБОУ ВО Башкирский ГАУ, Уфа, Россия
Аннотация: В статье приводятся данные научных исследований по применению
экдистероидов, извлеченных из сока серпухи венценосной (Serratula coronata L.), на
продуктивные качества и жизнеспособность молодняка уток. Включение экдистероидов,
извлеченных из сока серпухи венценосной в состав рациона уток способствовало
повышению продуктивных качеств и уровня рентабельности производства.
Ключевые слова: утки, продуктивные качества, серпуха венценосная, живая
масса, эффективность.

В настоящее время все больше внимания обращают на такую отрасль птицеводства,


как утководство. За последние 10 лет потребление утиного мяса в мире резко увеличилось,
и по прогнозам ФАО, данная тенденция в будущем сохранится (1,2)
Кормовые добавки, созданные на основе фитоэкдизонсодержащих растений,
являются перспективным источником биологически активных веществ,
способствующих повышению продуктивных и воспроизводительных качеств
сельскохозяйственных животных и птицы, резистентности их организма и сохранности
поголовья, а также позволяют снизить затраты корма и получать продукцию
высокого качества без вреда для здоровья человека (3,4) Однако влияние смеси
экдистероидов из сока серпухи венценосной на продуктивные качества утят,
выращиваемых на мясо, еще не изучено, что и определило актуальность наших
исследований
Исходя из вышеизложенного, целью наших исследований явилось изучение влияния
экдистероидов, извлеченных из сока серпухи венценосной (Serratula coronata L.), на
продуктивные качества и жизнеспособность молодняка уток.
Исследования проводились в условиях ГУП «Племптицезавод Благоварский»
Благоварского района Республики Башкортостан на суточном молодняке уток кросса
«Агидель 34» пекинской породы.
Для изучения влияния экдистероидов из сока серпухи венценосной на продуктивные
качества, сохранность утят и выявления ее оптимальной дозы по принципу аналогов были
сформированы 1 контрольная и 3 опытные группы по 50 голов суточного молодняка в
каждой, согласно схеме, представленной в таблице 1
Таблица 1- Схема исследований

Группа Поголовье Особенности кормления


50 Основной рацион (ОР), согласно методическим
Контрольная
(25♂+25♀) рекомендациям ВНИТИП
50 ОР + смесь экдистероидов из сока серпухи венценосной
Опытная-1
(25♂+25♀) в дозе 0,6 мг/1 л питьевой воды
50 ОР + смесь экдистероидов из сока серпухи венценосной
Опытная-2
(25♂+25♀) в дозе 1,0 мг/1 л питьевой воды
50 ОР + смесь экдистероидов из сока серпухи венценосной
Опытная-3
(25♂+25♀) в дозе 1,4 мг/1 л питьевой воды

12
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Утята опытной-1 группы в течение первых 10 дней жизни дополнительно к


основному рациону получали смесь экдистероидов из сока серпухи венценосной из расчета
0,6 мг на 1 л питьевой воды, во 2-опытной группе – 1,0 мг и в 3-опытной группе - 1,4 мг/1 л
воды, соответственно. Утята контрольной группы получали основной рацион без
включения смеси экдистероидов.
Условия выращивания, содержания и кормления птицы были идентичными во всех
группах за исключением изучаемого фактора и соответствовали требованиям кросса.
На основе результатов исследований была проведена производственная проверка в
ГУП «Племптицезавод Благоварский» Благоварского района Республики Башкортостан на
утятах кросса «Агидель 34» пекинской породы, выращиваемых на мясо, с общим
поголовьем 2000 голов. В базовом варианте птицу кормили основным рационом в
соответствии с рекомендациями ВНИТИП и требованиями кросса, в новом варианте –
использовали основной рацион с включением смеси экдистероидов из сока серпухи
венценосной в дозе 1,0 мг/1 л питьевой воды в течение всего периода выращивания утят.
По результатам производственной проверки была рассчитана экономическая
эффективность производства мяса уток при использовании фитоэкдистероидов.
Данные по сохранности молодняка уток за 49 дней выращивания представлены в
таблице 2.
Таблица 2 - Сохранность поголовья утят, %
Возраст, дни
Группа
1-10 11-30 31-49 1-49

Контрольная 98,0 98,0 97,9 94,0

Опытная 1 98,0 98,0 100,0 96,0

Опытная 2 98,0 100 100,0 98,0

Опытная 3 98,0 98,0 100,0 96,0

Как видно из таблицы в целом за период выращивания сохранность утят опытных


групп была выше, чем в контроле.
При этом наиболее высокая сохранность за период выращивания наблюдалась в
опытной-2 группе, где утята получали смесь экдистероидов в дозе 1,0 мг на 1 л питьевой
воды. За 49 дней выращивания сохранность поголовья в данной группе составила 98,0%,
что на 2,0-4,0% была выше, по сравнению с другими группами.
Введение смеси экдистероидов из сока серпухи в основной рацион молодняка уток
оказало положительное влияние на их живую массу (таблица 3). Исходя из показателей
живой массы, следует отметить, что уже с первой недели выращивания у молодняка уток
наблюдался интенсивный рост. При этом наибольшие приросты живой массы утят были
получены в опытной-2 группе при норме ввода смеси экдистероидов 1,0 мг на 1 л питьевой
воды. Так, в первую неделю жизни живая масса самцов в данной группе составила 185,5 г,
что на 9,5% выше, чем в контроле. С увеличением возраста утят данная закономерность
сохранялась. Живая масса утят опытной-2 группы в конце выращивания была наибольшей,
составив 3659,5 г, что на 4,5% (р<0,05) было достоверно выше, по сравнению с
контрольной группой.
13
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Аналогичная тенденция была выявлена и по показателям живой массы самочек. Так,


в возрасте 7 недель живая масса в опытных группах достигла 3255,4-3311, г, что на 87,9-
144,1 г превышало показатель контрольной группы. Следует также отметить, что
наилучшими показателями отличались самочки 2-опытной группы, где живая масса на 4,6%
была выше, чем в контроле.
Таблица3 - Живая масса утят за период выращивания, г (X ± Sx)

Группа
Возраст,
недель
Контрольная опытная-1 опытная-2 опытная-3

самцы
сутки 54,6±2,7 53,8±2,8 54,0±3,0 53,5±3,9
1 169,4±6,2 176,4±5,4 185,5±5,8 179,8±6,8
2 590,7±21,7 617,7±19,8 632,2±20,4 624,4±23,4
3 1237,3±24,5 1276,3±25,0 1297,9±29,7 1283,5±31,2
4 1995,9±36,8 2043,7±34,9 2067,1±35,6 2051,4±38,9
5 2580,1±40,1 2629,5±41,7 2661,4±44,8 2639,2±41,0
6 3007,8±57,2 3119,2±61,2 3156,2±53,8* 3132,8±58,6
7 3501,6±62,5 3614,5±64,4 3659,5±63,2* 3631,3±62,1
самки

сутки 52,9±2,8 53,4±3,1 52,7±3,4 53,1±3,2

1 162,7±7,6 171,9±6,8 180,3±6,1 174,6±6,9

2 584,1±19,2 597,4±17,2 626,5±19,5 611,5±22,4

3 1211,7±22,7 1239,2±20,6 1274,2±19,9 1257,3±21,5


4 1923,6±31,4 1952,1±32,4 1988,8±31,1 1970,7±31,7
5 2497,8±39,2 2532,7±41,6 2570,6±40,6 2550,8±37,4
6 2904,4±52,1 2967,5±49,6 3011,5±48,4* 2989,4±50,2*
7 3167,5±60,5 3255,4±52,7 3311,6±62,6* 3287,6±63,1
* – р<0,05
Таким образом, утята, в рацион которых включали смеси экдистероидов из сока
серпухи венценосной в дозе 1,0 мг на 1 л питьевой воды, отличались лучшими
показателями живой массы.
В ходе исследований нами также был проведен анализ показателей естественной
резистентности молодняка уток в конце периода выращивания, результаты которого
представлены в таблице 4. Аналогичная тенденция была выявлена и по показателям
живой массы самочек.

14
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Таблица 4 – Показатели естественной резистентности утят (X ± Sx)

Группа
Показатель
контроль-
опытная-1 опытная-2 опытная-3
ная

Бактерицидная активность, % 30,76±0,98 33,27±1,15 34,51±1,07* 34,15±1,18

Лизоцимная активность, % 11,42±1,01 12,14±1,04 12,79±1,05 12,68±1,07

Фагоцитарная активность, % 43,82±1,27 46,7±1,46 49,42±1,38* 48,59±1,42

Фагоцитарное число 3,07±0,11 3,58±0,09* 3,80±0,14** 3,73±0,10**

Фагоцитарный индекс 7,01±0,15 7,67±0,17* 7,69±0,16* 7,68±0,19*

Фагоцитарная емкость,
154,85±5,49 158,23±5,56 160,08±5,38 159,85±5,43
тыс.мик.тел
* – р<0,05; ** – р<0,01
Анализируя полученные данные, следует отметить, что утята, в состав рациона
которых включали смесь фитоэкдистеридов из сока серпухи венценосной,
характеризовались лучшей естественной резистентностью организма. Так, показатели
бактерицидной активности утят опытных групп находились в пределах 33,27-34,51%, что
превышало показатель контрольной группы на 2,51-3,75%. Среди опытных групп наиболее
высокий уровень данного показателя отмечен в сыворотке крови утят, получавших 1,0 мг/л
воды смеси экдистероидов (опытная-2 группа), что составило 34,51% и на 3,75% (р<0,05)
достоверно превышало контрольную группу.
Лизоцимная активность сыворотки крови молодняка уток опытных групп была
наибольшей, составив 12,14-12,79 %, что на 0,72-1,37% выше, по сравнению с показателем
контрольной группы. По лизоцимной активности достоверных различий между
контрольной и опытными группами выявлено не было.
Результаты анализа фагоцитарной активности показали, что в опытных группах она
также была но более высоком уровне. Установлена достоверная разница (р<0,05) между
активностью фагоцитов у молодняка контрольной и опытной-2 группы, что составило 5,6%.
По фагоцитарному индексу прослеживалась аналогичная тенденция: в контрольной
группе данный показатель был наименьшим, составив 7,01, что на 0,66-0,68 (р<0,01)
уступало показателям опытных групп.
Наиболее высокая фагоцитарная емкость выявлена в сыворотке крови утят опытной-
2 группы, составив 160,08 тыс.мик.тел, что на 3,4% превосходило показатель контрольной
группы.
Для оценки экономической эффективности производства, необходимы показатели,
отражающие влияние различных факторов на процесс производства и объем производимой
продукции в стоимостной форме. Основными стоимостными показателями производства
являются валовой доход, чистый доход, себестоимость, прибыль и уровень рентабельности.
По результатам производственной проверки нами был произведен расчет
экономической эффективности использования смеси экдистероидов из сока серпухи
венценосной при выращивании утят на мясо, показатели которой представлены в таблице 5.
15
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Таблица 5- Эффективность производства мяса уток


при использовании фитоэкдистероидов

Вариант
Показатель
базовый новый
Поголовье, гол 1000 1000

Сохранность, % 94,0 98,0

Сдано на убой, гол. 940 980

Средняя живая масса, г 3339,8 3491,9

Масса потрошенной тушки, г 2044,6 2188,2

Выход потрошенной тушки, % 61,2 62,7

Затраты корма всего, кг 8413,0 8888,6

Затраты на выращивание - всего, тыс. руб. 264,4 279,4

в т.ч.: затраты на корма 185,1 195,5

стоимость препарата, руб. - 120,0

Себестоимость суточного молодняка, тыс. руб. 50,0 50,0

Производство мяса, кг 1921,9 2144,4

Себестоимость 1 кг мяса, руб. 137,6 130,3

Цена реализации мяса руб/кг 220,0 220,0

Выручка от реализации мяса, тыс. руб. 422,8 471,8

Прибыль, тыс. руб. 108,4 142,4

Уровень рентабельности, % 41,0 51,0

Результаты производственной проверки показали, что наиболее высокая прибыль от


реализации продукции была получена в новом варианте и составила 142,4 тыс. руб., что на 34,0
тыс. руб. выше, чем в базовом. Повышение прибыли было достигнуто за счет более высокой
сохранности поголовья, а также выхода мяса. Себестоимость 1 кг мяса утят в новом варианте
была ниже на 7,3 руб., чем в базовом, и составила 130,3 руб. при уровне рентабельности
производства 51,0%.
Таким образом, включение в рацион утят, выращиваемых на мясо, смеси
экдистероидов из сока серпухи венценосной в дозе 1,0 мг в расчете на 1 л питьевой воды
способствовало повышению сохранности поголовья, живой массы, выхода потрошенной
тушки, а также позволило снизить затраты корма на единицу продукции и повысить
уровень рентабельности производства мяса уток на 10,0%.

Библиографический список
1. Гадиев Р.Р. Эффективность использования сорго в рационах цыплят-бройлеров / Р.Р.
Гадиев, А.Б. Чарыев // Известия Оренбургского государственного аграрного
университета. – 2013. - №6(44). – С. 134-136.
16
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

2. Гадиев Р.Р. Продуктивные качества цыплят-бройлеров при различных технологиях


выращивания / Р.Р. Гадиев, А.Б. Чарыев // Известия Оренбургского государственного
аграрного университета. – 2015. - №6(56). – С. 164-166.
3. Гадиев Р.Р. Разведение гусей/ Гадиев Р.Р., Цой В.Г., Фаррахов А.Р., Фархутдинов
К.Д.Рекомендации / Уфа, 2008.
4. Гадиев Р.Р. Гусеводство России/ Фаррахов А.Р., Цой В.Г., Ковацкий
Н.С.практическое руководство / Уфа, 2016.

EFFICIENCY OF PHYTOECDYSTEROIDS IN DUCK BREEDING

Doctor of Agricultural Sciences professor Gadiev R.R.


[email protected]
Bashkir state agrarian university, Ufa, Russia

Annotation: The article presents data of scientific research on the use of ecdysteroids,
extracted from the juice of Serratula coronata L., on the productive qualities and viability of young
ducks. The inclusion of ecdysteroids extracted from the juice of the crowned serpuha in the
composition of the diet of ducks contributed to the increase in productive qualities and the level
of production profitability.

Key words: ducks, productive qualities, crowned serpuha, live weight, efficiency.

Məqalənin daxil olma tarixi: 29.12.2022 Təsdiq edilmə tarixi: 30.12.2022

17
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

UOT 636.5.034.087.7

“ROSS-308” HİBRİD KROSSUNUN TƏMİR CAVANLARININ RASİONLARINDA


MİKROELEMENTLƏRİN ORQANİK FORMALARININ TƏTBİQİ

AHTS direktor, a.e.f.d., Ş.M.Məmmədov


[email protected]
Elmi işçi, Ş.Ə.Hacıyev
[email protected]

Abşeron Heyvandarlıq Təcrübə Stansiyası

Baş baytar həkim, İ.M.Məmmədov


[email protected]
“Xəmsə MMC” quşçuluq damazlıq təsərrüfatı

Xülasə. Məqalədə valideyn sürüsünün təmir cavanları üçün mikroelementlərin Helat


formalarının qarışıq yemin tərkibinə daxil edilməsi ilə bağlı aparılan tədqiqatların məlumatları
təqdim olunur.
Tədqiqatlar, Bakı şəhəri, Xəzər rayonu, Zirə qəsəbəsi “Xəmsə MMC” quşçuluq damazlıq
təsərrüfatında “Ross-308” hibrid krossunun valideyin sürüsünün təmir cavanları üzərində
ararılmışdır. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində valideyn sürüsü təmir cavanlarının yemlənməsi
zamanı mikroelementlərin helat formalarının qarışıq yemin tərkibinə daxil edilməsinin məqsədə
uyğunluğu, səmərəliliyi və onların salamat saxlanılmasına, diri çəkisinə, gündəlik çəki artımına,
sürünun bircinsliliyinə təsiri müəyyən edilmişdir.
Təcrübə üçün, hər bir qrupda 10000 baş fərə olmaqla 2 qrup yaradıldı. Nəzarət qrupunun
fərələri və xoruzları «ROSS-308» krossunun yetişdirilməsi üzrə tövsiyələrə, bütün bioloji aktiv
maddələri özündə cəmləşdirən standart bir premiks ilə quşun yaşına uyğun olaraq, qarışıq yem
verilirdi. Müvafiq reseptə uyğun (əsas rasion) qarışıq yem “Xəmsə MMC” quşçuluq damazlıq
təsərrüfatının yem zavodunda hazırlanmışdır. Təcrübə qrupunun yeminə isə dəmir, manqan, mis,
sink, selen kimi mikroelementlərin qeyri-orqanik duzlarının ehtiyaclarının 50% -i həcmində
orqanik analoqları ilə əvəz edilən premikslər daxil edilmişdir.
Təmir cavanları üzərində təcrübə (xoruzlar və fərələr) cücələrin bir günlüyündən 22
həftəlik yaşa (valideyn sürüsünə köçürülənə) qədər davam etdirildi.
Təcrübə zamanı quşların həftəlik çəkisi aparıldı, bu məqsədlə nəzarət və təcrübə
qruplarının fərə və xoruzlarından ayrı-ayrılıqda 100 baş götürülüb.
Sürünün eynicisliliyini çəkilmiş quşların sayının orta diri çəkisinin ±10%-i daxilində faizin
nisbəti kimi müəyyən etdik.
Tədqiqatlar göstərdi ki, mikroelementlərin qeyri-üzvi formalarının orqanik formalarla
50% əvəz edilməsi broyler ana sürüsünün təmir cavanlarının daha intensiv böyüməsinə, yem
məsrəfinin azaldılması ilə ölü və çıxdaş quşların sayının azalması səbəbindən sürülərin
eynicinsliliyinin və salamat saxlanmanın artmasına kömək etdi.
Açar sözlər: yemləmə, saxlama, təmir cavanları, kross, yem əlavələri, diri çəki, sürünün
18
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

bircinsliyi, mikroelementlərin helat formaları, orqanık mikroelementlər

Giriş. Mineral maddələr heyvanların və quşların orqanizmində çox mühüm və müxtəlif


funksiyaları yerinə yetirir. Çox az miqdarda tələb olunsa da, mikroelementlər xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Onlar zülallarla mürəkkəb birləşmələr yaradaraq fermentlərin, vitaminlərin,
hormonların və digər bioloji aktiv maddələrin tərkibinə daxildir, metabolik prosesləri tənzimləyir
və orqanizmə böyük təsir göstərir[3].
Quş orqanizmində həyati zəruri mikroelementlərin optimal tərkibi və nisbəti mübadilə
proseslərinin normal keçməsinə kömək edir ki, bu da yüksək məhsuldarlıq və sağlamlığı təmin
edir. Mikroelementlərin çatışmazlığı və ya həddindən artıq olması nəticəsində orqanizmdə
mikroelementoz adlandırılan xəstəliklər yaranır. Ən çox hipomikroelementozlara rast gəlinir.
Orqanizmdə mikroelementlərin artıqlığının nəticəsi hipermikroelementozlardır ki, bu da çox nadir
hallarda müşahidə olunur [4].
Heyvanların və quşların rasionlarında mikroelementlərin miqdarı birbaşa torpaqda
mövcudluqla müəyyən edilən yemlərin tərkibindən asılıdır. Bununla yanaşı, yemlərin mineral
tərkibi torpaq tipindən, iqlim şəraitindən, dənli və ya paxlalı bitkilərin növündən, aqrokimyəvi
tədbirlərdən, məhsulun yığılma, saxlanma və yemləməyə hazırlıq texnologiyalarından və s.
asılıdır. Heyvandarlıqda mikroelementlərin çatışmazlığını kompensasiya etmək üçün tərkibində
mikroelementlərin qeyri-üzvi formaları - duzlar və ya oksidlər olan premikslər istifadə olunur.
Quşçulq sahəsində məhsuldar quşlar yetişdirmək üçün, böyümə və məhsuldarlıq potensialı yüksək
olan sağlam təmir cavanlarının əldə olunması vacibdir. Bu baxımdan sənaye və valideyn
sürülərinin yemləndirilməsinə yüksək tələblər qoyulur. Ana sürüsünün toyuqlarının da
minerallara olan ehtiyacı çox əhəmiyyətli olduğundan, onlar üçün vitamin və mineral əlavələri
hazırlanır. Bununla belə, ənənəvi olaraq mineral maddələrin qaynaqları kimi istifadə olunan
yemləmə ballast (gec həzm olunan) birləşmələrinin böyük bir hissəsini ehtiva (öz tərkibinə daxil)
edir və onlardan olan mineral maddələr quşların orqanizmi tərəfindən tam mənimsənilmir. Bu
problemi həll etmək üçün ənənəvi olanlardan daha həzm olunan digər mineral mənbələrindən
istifadə etmək tövsiyə olunur. Perspektivli istiqamət, elementlərin qeyri-üzvi duzların ionlarının
üzvi analogları ilə dəyişdirilməsidir. Bu səbəbdən mikroelementlərin üzvi formaları - helatlar
getdikcə daha çox tətbiq olunmağa başladı.
«Helat» sözü yunanca «hele» - «Krab (xərçəng) pəncəsi» kimi tərcümə olunur. Helatlar
amin və karboksil bitkiləri amin turşularının və metal ionu arasında koordinasiya kovalent
əlaqələri ilə formalaşan «tsiklik quruluşa» malikdirlər.
Mikroelementlərin helat birləşmələrindən həm aparıcı xarici istehsalçılar («Alltek»,
«DSM» və «Novus» şirkətləri), həm də Rusiya istehsalı - «Bioamid», «A-BIO» istifadə olunur.
Istehsal texnologiyalarından və struktur xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, onlar qlisinatlar,
proteinatlar, sitratlar və s. olaraq bölünür.
Helat birləşmələrindən istifadə bütün dünyada alimlər tərəfindən fəal şəkildə araşdırılır.
Belə ki, Burdone A. (2015) məqaləsində metioninin hidroksi analoqu ilə helat birləşmələri
şəklində mikroelementlərin bioloji mövcudluğunun qeyri-üzvi (duzlar) ilə müqayisədə daha
yüksək olduğunu sübut edən eksperimental məlumatlar təqdim olunur. Elmi tədqiqatlarda və
sənaye sınaqlarında Zn, Cu və Mn helat şəklində yem rasionuna daxil edilərkən diri çəkilərin və
baş sayında eynicinsliyin artması, quşun sümük və birləşdirici toxumalarının vəziyyətinin
19
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

yaxşılaşması və dərinin möhkəmliyinin artması qeyd edilmişdir ki, bu da kəsim prosesində çıxdaş
quşların həcminin azalmasına səbəb olur.
Y.N.Min, F.X.Liu, X Qi, S Ji, S.X.Ma, X Liu, Z.P. Wang, Y.P. Gao (2019) tərəfindən
aparılmış tədqiqatın nəticələri göstərdi ki, yumurtalayan toyuqlara qeyri-üzvi sink əvəzinə xelatlı
sinklə yemləndirmək onların intensiv yumurta istehsalına, yumurta çəkisinə, yem istehlakına və
ya konversiyasına təsir göstərmir, lakin qabığın qalınlığının və möhkəmliyinin artması nəticəsində
qırılan yumurtaların sayını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır [12].
M. K. Manangi, M. Vazques-Mən, J. D. Richards, S. Carter, C. D. Knight (2015) eyni
nəticəyə gəldilər ki, yumurtlayan toyuqların sink, mis və manqan əlavə helat mikroelementləri
olan rasionlarla yemlənməsi yumurta qabığının qalınlığının və immun reaksiyasının yaxşılaşması
ilə nəticələnir [10].
Üzvi mikroelementlərlə: "All Tech" şirkətinin sink və marqansı ilə zənginləşdirilmiş
qarışıq yemlərin istifadəsi zamanı valideyn sürüsünün qazlarının yemləndirilməsində Qadiyev
R.R., Qumarova G.A., Xayrulliin N.Ş. (2013) qazların yumurta istehsalını, yumurtaların morfoloji
və inkubasiya göstəricilərinin yaxşılaşmasını müşahidə edirdilər ki, bu da birgünlük cücələrin
çıxışının artmasına səbəb olur [1].
Təcrübələrlə müəyyən edilmişdir ki, qazların rasionunda mikroelementlərin (sink — 270
qr./t, manqan— 125 qr./t və onların kompleksi göstərilən dozalarda) üzvi formalarından istifadə
baş sayının salamat saxlanmasının 1,7-7,1%, 94,6% -ə qədər yaxşılaşmasına kömək etmişdir.
Yem xərclərinin azalması ilə yumurta istehsalının 1,1-2,3% artması və rentabellik səviyyəsinin
1,7-3,7% artmasına səbəb olmuşdur [2].
Bir sıra xarici müəlliflər tərəfindən aparılan tədqiqatlar göstərir ki, broyler cücələrinin
yemləndirilməsində mikroelementlərin üzvi formalarından istifadə məhsuldarlığın və yemin
konversiyasının artmasına kömək edir, immun vəziyyətini yaxşılaşdırır, qaraciyər və əzələlərdə
yemləndirilən elementin konsentrasiyasını artırır.
M. K. Manangi, M. Vazquez-Mən, J. D. Richards, S. Carter, K. D. Christensen (2012)
təsdiq etdi ki, Zn, Cu və Mn mikroelementlərin qeyri-üzvi formaları quşların məhsuldarlığına xələl
gətirmədən həmin elementlərin helat formalarının azalması ilə səmərəli şəkildə əvəz edilə bilər,
bu zaman ayaqların yastıqlarının sağlamlığının əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmasına və döşəmə
materiallarında mikroelementlərin konsentrasiyasının azalmasına nail olur [11].
Beləliklə, mikronutrientlərin üzvi formalarının daxil edilməsinə dair tədqiqatların
əksəriyyəti broyler cücələri və yumurtlayan toyuqlar üzərində aparılmışdır. Helatların böyüməyə,
inkişafa, məhsuldarlığa və məhsulun keyfiyyətinə müsbət təsiri sübut edilmişdir. Demək olar ki,
mikroelementlərin helat formalarının təmir cavanlarının və broylerlərin valideyn sürüsünün
rasionlarına daxil edilməsi ilə bağlı praktiki olaraq heç bir tədqiqat yoxdur ki, bu da aktualdır.
Tədqiqatın məqsədi dəmir, manqan, mis, sink, selen kimi mikroelementlərin orqanik
formalarını broylerlərin valideyn sürüsünün təmir cavanlarının rasionlarında tətbiq etmək idi.
Valideyn sürüsünün təmir cavanları üçün mikroelementlərin helat formalarının qarışıq
yemin tərkibinə daxil edilməsi üzrə təcrübələri istehsal şəraitində aparırıq.
Tədqiqatın yeri, materialı və metodikası. Elmi təsərrüfat eksperimental
tədqiqatları 2022-ci ildə “Xəmsə MMC” quşçuluq damazlıq təsərrüfatının bazasında “Ross-
308” hibrid krossunun broylerlərinin valideyn sürüsünün təmir cavanları üzərində
aparılmışdır.

20
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

“Xəmsə MMC” - damazlıq quşçuluq təsərrüfatı Bakı şəhərindən 60 km aralıda Zirə


qəsəbəsinin ərazisində Xəzər dənizinin sahilində yerləşmişdir
Xəmsə MMC –damazlıq quşçuluq təsərrüfatında ətlik istiqamətli damazlıq quşların
yetişdirilməsi və saxlanılması texnologiyası yer şəraitində qalın döşənək üzərində aparılmaqla
Türkiyənin Tavsan firmasının avadanlığı ilə təhciz olunmuşdur.
Tədqiqatın obyekti «ROSS - 308» krossunun valideyn sürüsünün təmir cavanlarıdır.
Təmir cavanları üzərində təcrübə (xoruzlar və fərələr) cücələrin bir günlüyündən 22 həftəlik yaşa
(valideyn sürüsünə köçürülənə) qədər davam etdirildi.
Tədqiqatın predmeti mikroelementlərin helat formalarıdır (dəmir, manqan, mis, sink,
selen).
Təcrübə təqdim olunan sxem üzrə aparılacaq (cədvəl 1)
Cədvəl 1
Təcrübənin sxemi
Qruplar Yemləmənin xüsusiyyətləri
Əsas rasion, o cümlədən premiks (100% qeyri orqanık
Nəzarət
mikroelementlər )
Əsas rasion, o cümlədən. premiks (50% qeyri orqanık
Təcrübə
mikroelementlər + 50% orqanık mikroelementlər)

Hər iki qrupda saxlama şəraiti eyni idi və damazlıq sürüsünün toyuqlarının saxlanması
üçün qəbul edilmiş texnoloji parametrlərə uyğun idi.
Toyuqların yemləndirilməsində biz «Aviagen» şirkətinin Ross 308 valideyin sürüsünün
saxlanması və normativ göstəriciləri üzrə (Avropa, Ross-308 valideyin sürüsü, yem rasionunun
xüsusiyyətləri 2021) tövsiyələrinə uyğun olan tam qarışıq yemdən istifadə etdik. Qarışıq yemin
bütün komponentləri hazırlanmazdan əvvəl zootexniki analizə təqdim edilirdi. Qarışıq yem
təsərrüfatın özünün yem zavodunda hazırlanırdı.
Təcrübə üçün, hər bir qrupda 10000 baş fərə olmaqla 2 qrup yaradıldı. Nəzarət qrupunun
fərələri və xoruzları «ROSS- 308» krossunun yetişdirilməsi üzrə tövsiyələrə uyğun olaraq bütün
bioloji aktiv maddələri özündə cəmləşdirən standart bir premiks ilə quşun yaşına uyğun olaraq
qarışıq yem verilirdi. Təcrübə qrupunun yeminə isə dəmir, marqans, mis, çink, selen kimi
mikroelementlərin qeyri-orqanik duzlarının ehtiyaclarının 50% -i həcmində orqanik analoqları ilə
əvəz edildiyi premikslər daxildir.
Təcrübə zamanı quşların həftəlik çəkisi aparılır, bu məqsədlə nəzarət və təcrübə qruplarının
fərələri və xoruzları ayrı-ayrılıqda 100 baş götürülüb. Sürünün eyniliyini çəkilmiş quşların sayının
orta diri çəkisinin ±10%-i daxilində faizi nisbəti kimi müəyyən etdik.
Tədqiqatın gedişatında quşların məhsuldarlığını, diri çəki və sürünün bircinsliliyini,
xoruz və fərələrin böyümə sürətini, fərə çıxımını və həmçinin baş sayının salamat
saxlanmasını oyrəndik. Alınmış göstəricilərin biometrik hesablanmasını apardıq. Qruplar
arasındakı fərq nəzarət qrupuna nisbətdə uyğun idi.

21
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Nəticələr və müzakirələr. Yemləmə şəraitinin dəyişməsi, ilk növbədə, cücələrin


yetişdirilməsində əsas göstərici olan diri çəkidə özünü göstərir. Mikroelementlərin helat
formalarının təmir cavanlarının diri çəkisinə təsiri cədvəl 2-də göstərilmişdir
Cədvəl 2.
Təmir cavanlarının( fərələrin) diri çəkisi və bircinsliliyi (eynililiyi)
Diri çəki, qr Bircinsliliyi, (eyniliyi) %
Quşların yaşı,
həftə Nəzarət Təcrübə Nəzarət Təcrübə
Norma
qrupu qrupu qrupu qrupu
0 40 39±0,3 39±0,2 69,2 70,2
1 125 141±3,5 157±3,1* 70,4 76,5
2 240 263±4,8 285±4,0* 56,4 66,8
3 360 395±6,1 426±5,9* 54,1 67,7
4 480 533±7,2 573±6,9* 54,2 64,8
5 600 655±7,8 723±7,1* 59,6 66,0
6 740 776±8,3 869±7,9* 68,4 70,6
7 870 920±10,8 999±11,3* 71,4 69,3
8 990 1038±12,5 1126±15,7* 72,7 67,7
9 1100 1157±11,3 1244±13,8 * 77,2 68,8
10 1200 1277±16,6 1352±17,9* 77,4 73,3
11 1300 1400±16,9 1474±15,9* 765,5 83,3
12 1400 1509±16,3 1600±16,1* 77,3 82,5
13 1505 1620±17,1 1703±17,0* 79,6 80,7
14 1610 1727±15,3 1824±15,0* 80,2 84,9
15 1715 1827±16,9 1945±16,8* 80,0 87,2
16 1825 1926±21,8 2048±20,6* 76,0 84,9
17 1945 2022±20,4 2170±19,9* 79,6 83,5
18 2070 2121±17,7 2289±19,9* 81,5 79,7
19 2200 2111±18,8 2391±20,5* 79,0 71,0
20 2340 2312±20,2 2517±18,3* 73,0 79,0
21 2495 2492±19,4 2794±21,9* 75,0 70,0
22 2655 2805±20,4 2996±20,1* 81,0 83,0
Orta hsabla 72,8 75,3
Burada:* - p ≤0,001

Cədvəl 2-dəki məlumatlar göstərir ki, təcrübə qoyulduqda hər iki qrupun cücələri demək
olar ki, eyni idi və orta hesabla 39 qr. ağırlığında və normadan bir qədər aşağı (1 qr. və ya 2,5%)
22
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

olmuşdur. İlk həftədən başlayaraq, təcrübə qrupunda toyuqların daha intensiv böyüməsi
tendensiyası müşahidə olunur. Sonra, birinci həftədən başlayaraq, təcrübə qrupunun cücələri
nəzarətlə müqayisədə 16-302 qr və ya 5,1-12,8% (p≤0,001) daha intensiv böyüməsi tendensiyası
müşahidə olunur. Təcrübənin sonunda, yəni valideyn sürüsünə köçürülərkən, yem rasionunda
mikroelementlərin helatlı formalarını qəbul etmiş toyuqların orta diri çəkisi 2996 qr. olmuşdur ki,
bu da müvafiq olaraq nəzarət qrupundan və “ROSS” üçün tövsiyə olunandan 6,8% (p≤0,001) və
12,8% çoxdur.
Təcrübə quşlarının diri çəkisini “ROSS” krosu üçün tövsiyə olunanlarla müqayisə edərək
belə nəticəyə gələ bilərik ki, tədqiqatın bütün dövrü ərzində təcrübə qrupunun toyuqları normanı
7,6-15,8% keçib, nəzarət qrupunda isə onlar cəmi 4, 0-12,0%, 19-21-ci həftələrdə isə hətta tövsiyə
olunan artımdan 0,1-4,0% geridə qaldı.
Diri çəkiyə görə bircinslik (eynilik) quşun bərabərliyini xarakterizə edir. Bircinslik nə
qədər yüksək olarsa, məhsuldarlıq da bir o qədər yüksək olar, fərdlərin əksəriyyəti üçün optimal
yemləmə və saxlama şəraiti yaratmaq bir o qədər asan olduğu üçün, belə sürü ilə işləmək daha
asan olur. Belə ki, quşların yaşının 10 həftəliyində hələlik nəzarət qrupunda fərələrın bircinsliyi
54,1-77,4%, təcrübə qrupunda isə 64,8-76,5% arasında olmuşdur. Orta hesabla, bu göstəriciyə
görə, təcrübə qrupunda təmir cavanlar həmyaşıdlarını 2,5% üstələyib, bu da yemə mikroelement
helatlarının daxil edilməsinin toyuqlara müsbət təsirini göstərir.
Təcrübə quşlarının böyümə sürətinin dəyişməsi cədvəl 3-də göstərilmişdir.
Gədvəl 3
Fərələrin böyümə sürəti
Quşların Mütləq artım, qr. Gündəlik orta artım, qr
yaşı,həftə
Nəzarət qrupu Təcrübə qrupu Nəzarət qrupu Təcrübə qrupu
1 102 118 14,6 16,9
2 122 128 17,4 18,3
3 132 141 18,9 20,1
4 138 147 19,7 21,0
5 122 150 17,4 21,4
6 121 146 17,3 20,9
7 144 130 20,6 18,6
8 118 127 16,9 18,1
9 119 118 17,0 16,9
10 120 108 17,1 15,4
11 123 122 17,6 17,4
12 109 126 15,6 18,0
13 111 103 15,9 14,7
14 107 121 15,3 17,3
15 100 121 14,3 17,3
23
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

16 99 103 14,1 14,7


17 96 122 13,7 17,4
18 99 119 14,1 17,0
19 90 102 12,9 14,6
20 101 126 14,4 18,0
21 180 277 25,7 39,6
22 313 202 44,7 28,9
Cəmi 2766 2957
Orta hesabla 18,0 19,2

3-cü cədvəlin təhlili göstərir ki, təmir cavanlarının ən intensiv artımı yaşının 7 həftəsinə
qədər nəzarət qrupunda orta gündəlik artımın 14,6-20,6 qr. səviyyəsində və təcrübə qrupunda isə
18,3-21,0 qr. səviyyəsində qeyd olundu. Bundan əlavə, toyuqların 20 həftəlik yaşına qədər orta
artım müşahidə edildi.
Eyni zamanda, nəzarət və təcrübə qruplarında mütləq artım müvafiq olaraq 90-123 qr. və
102-127 qr. arasında dəyişdi. Təcrübənin sonunda (21-22 həftəlik yaşda) mütləq və orta gündəlik
artım həm nəzarət, həm də eksperimental qruplarda maksimum olmuşdur. Bu tendensiya təmir
cavanlarının yetişdirilməsi üçün xarakterikdir və fərələrin düzgün inkişafına və formalaşmasına
kömək edir.
Mikroelementlərin orqanik formalarının istifadəsi cücələrin daha intensiv böyüməsinə
kömək edir. Belə ki, təcrübə qrupunun təmir cavanları (fərələri) yaşının 10-cu həftəsində mütləq
və orta sutkalıq artımda öz yaşıdlarını müvafiq olaraq 191 qr. və ya 6,9% və 1,2 qr. və ya 6,9%
üstələmişlər.
Qrafik 1 – Yetişdirmə müddətində fərələrin salamat saxlanması,%

Şəkil 1- də göründüyü kimi, bütün tədqiqat zamanı yemlə yanaşı orqanik formada mikroelementlər
qəbul edən quşların təcrübə qrupunda təmir cavanlarının salamat saxlanılması nəzarətlə

24
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

müqayisədə 0,1-1,8% yüksək olmuşdur. Tədqiqatın sonunda bu göstərici üzrə nəzarət və təcrübə
qrupları arasında fərq təcrübə qrupun xeyrinə 3,3% olmuşdur.
Nəticə. Mikroelementlərin qeyri-üzvi formalarının orqanik formalarla 50% əvəz edilməsi
broyler ana sürüsünün təmir cavanlarının daha intensiv böyüməsinə, yem məsarifinin azaldılması
ilə ölü və çıxdaş quşların sayının azalması səbəbindən sürülərin eynicinsliliyinin artmasına və
salamat saxlanmanın artmasına kömək etdi. Bu bir neçə amillə izah olunur:
-birincisi, mikroelementlər fermentlərin vitaminlərin, hormonların və digər bioloji aktiv
maddələrin vacib tərkib hissələridir, metabolizmi tənzimləyir və buna görə də orqanizmə böyük
təsir göstərir. Onların çatışmazlığı və ya zəif həzm olunması səbəbindən xəstəliklər baş verir ki,
bu da quşun məhsuldarlığına təsir edir.
-ikincisi, orqanık formada olan mikroelementlərin qeyri-üzvi ilə müqayisədə daha yaxşı həzm
olunma qabiliyyətinə görə quşların sağlamlığında və inkişafında yaxşılaşma müşahidə olunur.
Alınan nəticələrin damazlıq quşçuluq təsərrüfatlarında istifadə edilməsi tövsiyə olunur.

ƏDƏBİYYAT
1. Гадиев Р.Р. Органические формы микроэлементов в гусеводстве/ Р.Р. Гадиев, Г.А.
Гумарова, Н.Ш. Хайруллин // Вестник Ульяновской государственной
сельскохозяйственной академии. - 2013. - № 3 (23). - С. 101-105.
2.Гадиев Р.Р. Эффективность применения органических микроэлементов в рационе гусей
родительского стада/ Р.Р. Гадиев, Г.А. Гумарова, Н.Ш. Хайруллиин // Известия
Оренбургского государственного аграрного университета. - 2013. - № 2 (40). - С. 164-167.
3. Георгиевский В. И. Минеральное питание животных / В.И. Георгиевский, Б.Н. Анненков,
В.Т. Само хин. - Москва : Колос, 1979. - 471 с.
4.Məmmədov Ş.M., “ Optichik 3,0™ ” mineral kompleksinin ətlik istiqamətli damazlıq toyuqların
yemləndirilməsində məhsuldarlığa təsiri/ M.H.Hacıyev, Ş.Ə.Hacıyev, İ.M.Məmmədov
A.Y.Məmmədov // Heyvandarlığın müasir problemləri və innovativ konsepsiyalar:- Azərbaycan,
Göygöl, 22-24 dekabr 2021 – S. 26-33.- (Beynəlxalq elmi-praktiki konfransın materialları. AKTN,
Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutu)
5. Adel Mohammadi, Shokoufe Ghazanfari, Seyed Davood Sharifi, Comparative effects of dietary
organic, inorganic, and Nano-selenium complexes and rosemary essential oil on performance,
meat quality and selenium deposition in muscles of broiler chickens, Livestock Science, August
2019, Volume 226, Pages 21-30 DOI: org/10.1016/j.livsci.2019.06.001
6. Ao, Т, Pierce J.L., Power R., Pescatore A.J., Cantor A.H., Dawson K.A., Ford M.J., Effects of
feeding different forms of zinc and copper on the performance and tissue mineral content of chicks,
Poultry Science1, October 2009, Volume 88, Issue 10, Pages 2171-2175 DOI:
org/10.3382/ps.2009-00117
7. B. Owens, M. E. E. McCann, C. Preston The effect of substitution of inorganic zinc with
proteinated or chelated zinc on broiler chick performanceJournal of Applied Poultry Research 1,
December 2009, Volume 18, Issue 4, Pages 789-794 DOI: org/10.3382/japr.2008-00122
8. G.-B.Kim,Y.M.Seo, K.S.Shin, A.R.Rhee, J.Han, I.K.Paik, Effects of supplemental copper-
methionine chelate and copper-soy proteinate on the performance, blood parameters, liver mineral
content, and intestinal microflora of broiler chickens, Journal of Applied Poultry Research 1 March
2011, Volume 20, Issue 1, Pages 21-32 DOI: org/10.3382/japr.2010-00177

25
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

9. J.Zhao, R.B.Shirley, M.Vazquez-Anon, J.J.Dibner, J.D.Richards, P.Fisher, T.Hampton,


K.D.Christensen, J.P.Allard, A.F.Giesen, Effects of chelated trace minerals on growth
performance, breast meat yield, and footpad health in commercial meat broilersJournal of Applied
Poultry Research 1 December 2010 Volume 19, Issue 4, Pages 365-372 DOI:
org/10.3382/japr.2009-00020
10. M. K. Manangi, M. Vazques-Añon, J. D. Richards, S. Carter, C. D. Knight The impact of
feeding supplemental chelated trace minerals on shell quality, tibia breaking strength, and immune
response in laying hensJournal of Applied Poultry, Research1, September 2015 DOI:
org/10.3382/japr/pfv029
11. M. K. Manangi, M. Vazquez-Añon, J. D. Richards, S. Carter, K. D. Christensen Impact of
feeding lower levels of chelated trace minerals versus industry levels of inorganic trace minerals
on broiler performance, yield, footpad health, and litter mineral concentration, Journal of Applied
Poultry, Research1, December 2012 DOI: org/10.3382/japr.2012-00531
12. Y.N.Min, F.X.Liu, X Qi, S Ji, S.X.Ma,X Liu, Z.P.Wang, Y.P.GaoEffects of methionine
hydroxyl analog chelated zinc on laying performance, eggshell quality, eggshell mineral
deposition, and activities of Zn-containing enzymes in aged laying hensPoultry Science 1 October
2018Volume 97, Issue 10 Pages 3587-3593 DOI: org/10.3382/ps/pey203

APPLICATION OF ORGANIC FORMS OF MICROELEMENTS IN THE RATIONS OF


REPAIR YOUNG OF "ROSS-308" HYBRID CROSS
PhD a.s., Sh.M. Mammadov
Researcher, Sh.A. Hajiyev

Absheron Animal Husbandry Experimental Station


I.M. Mammadov
"Khamsa MMC" poultry
chief veterinarian of the breeding farm

SUMMARY
The data of the studies conducted on the inclusion of Helate forms of microelements in the
composition of the mixed feed for the repair young of the parent herd are presented.
Researches were carried out on the repair young of the parents' flock of "Ross-308" hybrid
cross at the "Khamsa MMC" poultry breeding farm, Baku city, Khazar region, Zira settlement. As
a result of the conducted research, the appropriateness and efficiency of including the chelated
forms of microelements in the composition of the mixed feed during the feeding of the young ones
of the parent's herd, and the effect on their healthy preservation, live weight, daily weight gain,
and the homogeneity of the herd, were determined.
For the experiment, 2 groups were created with 10,000 heifers and 1,200 roosters in each
group. Rats and roosters of the control group were fed a mixed feed according to the age of the
bird with a standard premix containing all biologically active substances according to the
recommendations for breeding the ROSS 308 cross. The mixed feed according to the relevant
recipe (basic ration) was prepared in the feed factory of the poultry breeding farm "Khamsa LLC".
26
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

The feed of the experimental group was replaced by organic analogues of 50% of the needs of
inorganic salts of trace elements such as iron, margas, copper, zinc, selenium. premixes are
included.
The experiment on tamer young (roosters and rats) was continued until the chicks were one
day old to 22 weeks of age (transferred to the parent flock).
During the experiment, birds were weighed weekly, for this purpose, 100 females and
roosters of the control and experimental groups were taken separately.
We defined the homogeneity of the flock as the percentage of the number of birds weighed
within ±10% of the mean live weight.
Studies have shown that 50% replacement of inorganic forms of micronutrients with
organic forms contributed to more intensive growth of maintenance young of broiler mother flock,
increased homogeneity of flocks due to reduction in the number of dead and dead birds due to
reduction of feed costs and increased health.

Key words: feeding, storage, repair young, cross, feed additives, live weight, herd
homogeneity, chelated forms of trace elements, organic trace element

ПРИМЕНЕНИЕ ОРГАНИЧЕСКИХ ФОРМ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В РАЦИОНАХ


РЕМОНТНЫХ МОЛОДНЯКОВ ГИБРИДНЫХ КРОССОВ "РОСС-308"
Директор АОСЖ, д.ф.а.н., Ш.М.Мамедов
Научный сотрудник, Ш.А.Гаджиев

Абшеронская Опытная Станция Животноводства

Главный ветеринарный врач, И.М.Мамедов


Племенная птицефабрика «ООО Хамса»

РЕЗЮМЕ
В статье представлены данные проведенных исследований по включению хелатной
формы микроэлементов в состав комбикорма для ремонтного молодняка родительского
стада. Исследования проводились на ремонтном молодняке родительского стада
гибридного кросса «Росс-308» на племенной птицефабрике «ООО Хамса», г. Баку,
Хазарский район, пос. Зира. В результате проведенных исследований, определена
целесообразность и эффективность введения хелатных форм микроэлементов в состав
комбикорма, в процессе кормления молодняка родительского стада и влияние на их
здоровье, сохранность, суточные привесы, однородность стада.
Для опыта были созданы 2 группы по 10 000 голов в каждой. Курам и петухам
контрольной группы скармливали комбикорм по возрасту птицы со стандартным
премиксом, содержащим все биологически активные вещества, согласно рекомендациям по
разведению кросса РОСС - 308. Комбикорм по соответствующей рецептуре (основной
рацион) готовили на кормовом заводе племенной птицефабрики ООО «Хамса». В состав
комбикормов опытной группы входили премиксы, замещённые органическими аналогами
27
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

в количестве 50 % от потребности неорганических солей микроэлементов, таких как


железо, марганец, медь, цинк, селен.
Опыт на молодняке (петухах и курочках) продолжали с суточного возраста до 22-
недельного возраста (до перевода в родительское стадо).
В ходе опыта птиц еженедельно взвешивали, для этого отбирали по 100 голов
отдельно от кур и петухов контрольной и опытной групп.
Однородность стада, мы определяли как процент от количества птицы, взвешенной
в пределах ±10% от средней живой массы.
Исследования показали, что замена 50 % неорганических форм микроэлементов
органическими формами, способствовала более интенсивному росту молодняка маточного
стада бройлеров, повышению однородности и выживаемости стада за счет снижения
количества мертвой и выбракованной птицы при снижении затрат корма.

Ключевые слова: кормление, содержание, ремонтный молодняк, кросс, кормовые


добавки, живая масса, однородность стада, хелатные формы микроэлементов,
органические микроэлементы.

Məqalənin daxil olma tarixi: 28.12.2022 Təsdiq edilmə tarixi: 30.12.2022

28
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

UOT 618.19-002.3:636.3

QOYUNLARDA MASTİTİN MÜXTƏLİF FORMALARININ MÜƏYYƏN EDİLMƏSİ

ADAU-nun professoru, Q.Ə.Dünyamalıyev


[email protected]
Magistr, L.R.Zeynalov

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

Xülasə. Tədqiqatlar müəyyən etmişdir ki, qoyunlarda mastit xəstəliyi 15,8%-ə çatır, bəzi
təsərrüfatlarda isə kliniki şəkildə davam edən mastitlər 3,3%-ə qədər çatır. Qoyunlarda mastit
xəstəliyinin əsas törədiciləri 91,7% hallarda stafilokoklar və streptokoklardır.

Açar sözlər: qoyunlar, kliniki forma, subkliniki mastit, əlamətləri, mikrobla çirklənmə,
bakterioloji göstəricilər

Dünyanın bir çox ölkələrində qədim zamanlardan xalq təsərrüfatında yun və qoyun
dərisindən geniş istifadə olunur, xalçalar yalnız qoyun yunundan, xəz məhsulları isə qoyun
dərisindən hazırlanırdı. Qoyun südündən müxtəlif pendirlərin ən keyfiyyətli sortlarının
hazırlanmasında istifadə olunurdu. Dünyanın bəzi ölkələrində insanların gündəlik qidasının əsas
hissəsini quzu əti təşkil edir[1].
Hal-hazırda Orta Asiya respublikalarında əhalinin ət balansında qoyun əti 40-60%,
Azərbaycanda isə 20%-dən çox yer tutur. 3-4 aylıq laktasiya dövründə bir qoyundan 100-150
kq-a qədər süd almaq mümkündür. Qoyun südü məhsulları ən yüksək qida dəyəri ilə xarakterizə
olunur və yaxşı mənimsənilir.
Bu gün qoyunçuluğun heyvandarlığın aparıcı sahələrindən biri olmasına baxmayaraq,
dünyanın müxtəlif regionlarında onun inkişafına bəzi yoluxucu və parazitar xəstəliklər mane
olur. Son illər dünyanın bəzi ölkələrində qoyunlar arasında əvvəllər qeydə alınmayan yeni
yoluxucu xəstəliklər meydana gəlib[1,2].
Xəstə heyvanlarda süd məhsuldarlığı aşağı düşür, süd və süd məhsullarının qida və
texnoloji keyfiyyəti pisləşir, mastitdən sağalmış heyvanlar məhsuldarlığını itirərək vaxtından
əvvəl çıxdaş edilir. Kliniki və subkliniki mastitli heyvanlar bəzi infeksiyaların və
intoksikasiyaların törədicilərinin mənbəyidir. Gizli mastit doğumdan sonra və yeni doğulmuş
körpə heyvanların müxtəlif xəstəliklərinin (dispepsiya, stafilokokkoz, streptokokkoz,
kolibakterioz, salmonellyoz, qastroenterit, bronxopnevmoniya və s.) baş verməsinə və
mürəkkəbləşməsinə səbəb olur.
Bir sıra yerli və xarici müəlliflərin fikrincə, il ərzində bu patologiya qoyunların 2-10%
və daha çox faizini əhatə edir. Mastit xəstəliyinin vurduğu iqtisadi zərər təkcə xəstə qoyunların
süd, ət və yun məhsuldarlığının azalmasından deyil, həm də çox vaxt qoyunların tələf
olmasından ibarətdir. Bu xəstəlik adətən doğumdan 30-45 gün sonra müşahidə olunur, may
ayından iyul ayına qədər maksimum pik həddə çatır [3,5].
İşin məqsədi. Mastitin formalarını müəyyən etmək və qoyunlarda mastit zamanı
mikrofloranın növ tərkibini öyrənmək oldu.
Tədqiqatın material və metodikası. Tədqiqat işi respublikanın qərb bölgəsinin bir sıra
qoyunçuluq təsərrüfatlarında aparılmışdır. Müayinə obyekti kimi laktasiya dövründə olan
qoyunlar götürüldü. Xəstəliyə süd vəzinin kliniki müayinəsi və südün, sekretin kliniki
müayinələri ilə diaqnoz qoyuldu. Bu məqsədlə 2%-li mastest məhlulundan istifadə olundu.
Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün mastitə müsbət reaksiya verən qoyunlardan alınan süd
nümunələri V.I.Mutovinə görə çökmə sınağı ilə yoxlanıldı [6]. Yelin sekretinin bakterioloji

29
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

tədqiqatları Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin Epizootologiya, mikrobiologiya və


parazitologiya kafedrasının laboratoriyasında aparıldı. Bu məqsədlə 0,1 ml sekret 5%-li qanlı
ağara əkildi. Termostatda 24 saat 37 0C temperaturda inkubasiya edildikdən sonra
mikroorqanizmlərin böyüməsinin xarakteri nəzərə alındı. Streptokokları və stafilokokları
fərqləndirmək üçün V.A.Parikovun təklif etdiyi metodikadan istifadə edilmişdir [4,6].
Aparılmış tədqiqatlarla müəyyən edilmişdir ki, bütün qoyunçuluq təsərrüfatlarında
mastitə yoluxmuş ana qoyunların faizi orta hesabla 6,5 olmaqla 3,2-15,8% arasında dəyişir. Əldə
etdiyimiz məlumatlar qoyunlar arasında mastit xəstəliyinin 2%-dən 10%-ə qədər olduğunu sübut
edən bir sıra alimlərin məlumatlarına uyğundur və bəzi təsərrüfatlarda 20%-ə çatır. Mastitlərin
təsnifatını A.P.Studentsova görə apardıq. Əldə edilən məlumatlar aşağıdakı 1 saylı cədvəldə
göstərilmişdir.
Cədvəl 1
Qoyunlarda mastitin formaları
Xəstə Mastiyin formaları
Müayinə qoyunlar Subkliniki Kliniki
olunub aşkar forma forma Serozlu Kataral İrinli Qanqrenozlu
edilib
460 100 52 18 14 11 3 2

Cədvəldən göründüyü kimi, subkliniki mastitə kliniki mastitdən 3-4 dəfə çox rast gəlinir.
Mastitin kliniki formaları arasında serozlu forma daha çox yayılıb, ikinci yerdə kataral formadır ki,
bu zaman vaxtında və lazımı müalicə aparılmadıqda qanqrenoz formaya keçir.
Bir sıra müəlliflər hesab edirlər ki, xəstəliyin əsas törədiciləri stafilokoklar və
streptokoklardır. Kliniki mastitin meydana gəlməsində və inkişafında mikrob faktorunun
əhəmiyyətini nəzərə alaraq, xəstə qoyunlardan alınan 48 süd vəzi sekreti nümunəsi üzərində
bakterioloji tədqiqatlar apardıq. Əldə edilmiş məlumatlar cədvəl 2-də göstərilmişdir [4].
Cədvəl 2
Mastitin kliniki forması ilə xəstə qoyunlarda süd vəzi
sekretinin bakterioloji göstəriciləri
Mikrofloranın növü Nümunələrin miqdarı Ümumi nümunələrin % - i
Stap.aureus 17 35,4
Staph.epidermidis 10 20,8
Strept.agalactice 11 22,9
Staph.aureus+ Strep.agalactice 6 12,5
E.coli 4 8,3
Cəmi: 48 100
Cədvəl 2-nin məlumatları göstərir ki, qoyunlarda mastitin əsas törədiciləri stafilokoklar və
streptokoklardır, bunlardan qızılı stafilokoklar 35,4%, streptokoklar 22,9% və assosiasiyada 12,5%
qeyd edildi.

NƏTİCƏ

Ana qoyunlar arasında mastit, xüsusilə də subkliniki mastit geniş yayılmışdır və bizim
müşahidələrimizə görə, kliniki forma 3-4 dəfə daha çox qeyd olunur. Kliniki formalar arasında ən
çox serozlu mastit qeyd olunur, sonra kataral və irinli, müalicə aparılmadıqda qangrenoz formaya
çevrilir. Bakterioloji müayinələr zamanı 91% hallarda stafilokoklar və streptokoklar, 8,7% hallarda
isə E.coli aşkar edildi.

30
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

ƏDƏBİYYAT
1.Алиев, А.Ю. Формы проявления мастита у овец /А.Ю. Алиев //Ученые записки Казанской
государственной академии ветеринарной медицины им. Н.Э. Баумана. Том 214. Казань.- 2013.
- С. 43-46.
2.Алиев, А.Ю. Изучение эффективности различных схем лечения мастита у овец /А.Ю.
Алиев// Ветеринария и кормление. - 2016. - №3. - С. 27-28.
3.Батраков А.Я. - Профилактика и лечение маститов у коров. С.- Петербург, 2001.
4.Гасанов Н.Г. - Разработка и совершенствование микробиологических тестов
диагностики, способ лечения и профилактики мастита у коров. Автореферат докторской
диссертации. Воронеж, 1999.
5. Гусейнов Э.М., Шабанов Ш.Б. - Диагностика и профилактика скрытого мастита овец.
Ж.«Овцеводство», Москва, 1993, № 2.
6.Шарипов, М.Р. Мастит у овец при разных методах доения /М.Р. Шарипов, А.Ю. Алиев//
Ветеринарный врач. - 2015. - №3. - С. 32-34.

FORMS OF MASTITIS IN SHEEP

Professor of ASAU, G.E.Dunyamaliyev


Master, L.R.Zeynalova

Azerbaijan State Agrarian University

SUMMARY
The conducted studies have established that the incidence of sheep mastitis reaches 15.8%,
while clinically occurring mastitis in some farms occurs up to 3.3%. The main causative agents of
mastitis in sheep are staphylococci and streptococci in 91.7% of cases.

Key words: sheep, clinical form, subclinical mastitis, signs, microbial contamination,
bacteriological indicators

ФОРМЫ ПРОЯВЛЕНИЯ МАСТИТА У ОВЕЦ

Профессор АГАУ, Г.Э.Дунямалиев


Магистр, Л.Р.Зейналова

Азербайджанский Государственный Аграрный Университет

РЕЗЮМЕ
Проведенными исследованиями установлено, что заболеваемость овцематок
маститом доходит до 15,8%, при этом клинически протекающий мастит в некоторых
хозяйствах встречается до 3,3%. Основными возбудителями мастита у овец являются в
91,7% случаев стафилококки и стрептококки.

Ключевые слова: овцематки, клиническая форма, субклинический мастит,


признаки, микробное загрязнение, бактериологические показатели

Məqalənin daxil olma tarixi: 15.12.2022 Təsdiq edilmə tarixi: 30.12.2022

31
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

UOT 616.981.45:636.5
QUŞLARIN PASTERELLYOZUNUN EPİZOOTOLOGİYASI VƏ ONA QARŞI
MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ

Magistrant, L.R.İzzətova
ADAU-nun professoru, Q.Ə.Dünyamalıyev
[email protected]

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

Xülasə. Toyuqların təhlükəli yoluxucu xəstəliklərindən biri pasterellyozdur.


Yumurtadan çıxan andan toyuqlara təsir edir, yüksək ölümlə xarakterizə olunur - ölüm riski
50-70% -dir. Xəstəlik törədicisinin mənbəyi xəstə quşdur. Xəstəlik keçirmiş quş da daşıyıcı
ola bilər - antibakterial preparatlar və ya vaksinasiya ilə daşıyıçılıq aradan qaldırılmır.
Xüsusilə təhlükəlidir: ölü quşlar; yataqda, suda, avadanlıqda, səthlərdə, yemdə qalan ifrazat
izləri. Əllərdə yaralar, qabıqlar və mikro çatlar olarsa, Pasterellyoz insanlara quşla təmasdan
keçə bilər.

Açar sözlər: infeksion xəstəliklər, quşçuluq, yoluxma, infeksiya törədicisinin mənbəyi,


pasterelladaşıyıcılıq
Son illərdə əlverişsiz ekoloji vəziyyət, kimyəvi preparatlardan kütləvi istifadə,
vaksinasiyalar səbəbindən infeksion xəstəliklərin siyahısı və onların etioloji strukturu kəskin
şəkildə dəyişmişdir.
Quşçuluqda onların yetişdirilməsində buraxılan nöqsanlar, məhdud sahədə çox sayda
quşların cəmlənməsi səbəbindən yayılan yoluxucu xəstəliklər bu sahədə ciddi təhlükə törədir.
Quşçuluq təsərrüfatlarına ciddi ziyan vuran xəstəliklərdən biri də pasterellyozdur. Həm ətlik, həm
də yumurtalıq istiqamətli toyuqlar, həmçinin qazlar, ördəklər, bildirçinlər və hind quşları da bu
infeksiya törədicisinə həssasdırlar. Xüsusilə pasterellyoza cavan quşlar daha çox həssaslığı ilə
seçilir. Toplanmış məlumatlar əsasında deyə bilərik ki, quşların pasterellyozu respublikamızın
bütün bölgələrində aşkar edilir.
Toyuqlarda pasterellyoz (vəba) simptomları çox vaxt yoluxmadan 1-6 gün sonra görünür.
İnkubasiya dövrü daha az və ya daha uzun müddət çəkə bilər-on iki saatdan iki həftəyə qədər.
İnfeksiya törədicisinin mənbəyi xəstə və xəstəliyi keçirmiş quşlar olub, bunlar bütün sekret və
ekskretləri vasitəsilə xəstəlik törədicisini xarici mühitə ixrac edir. Pasterella daşıyıcılıq bir ildən
artıq davam edir. Pasterellyozun epizootik xüsusiyyətlərindən biri də onun enzootikliyi və
stasionar epizootik ocaqların olmasıdır. Xəstəliyin yayılmasında törədicinin sirayət etmiş quş
binaları, hava, yem, qulluq əşyaları böyük rol oynayır. Bundan əlavə quş binalarında parazitlik
edən gənələr də xəstəlik törədicisinin yayılmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir [2, s.6-14].
Aparılan bir çox tədqiqat işləri nəticəsində məlum olub ki, bu xəstəlik Azərbaycanın dağlıq
ərazilərindən daha çox aran ərazilərində il boyu baş verir. Pasterellyoz stasionar xarakter daşıyır.
Quşların pasterellyozunun yaranmasında mövsüm, iqlim və hava aparıcı rol oynamır. Bu xəstəlik
qışda və yayda, cənubda və şimalda bir qayda olaraq yayılır. Quşların pasterellyozu bütün iqlim
şəraiti və zonalarında, daha çox isə aran ərazilərdə müşahidə olunur. Pasterellyozun baş
verməsində xarici mühitin mənfi təsirləri də vacibdir.
Bir qrup tədqiqatçılar yoluxucu xəstəliklərin inkişafında torpağın, bitki örtüyünün,
yağıntının və havanın temperaturunun təsirinə böyük əhəmiyyət verirlər; xüsusən də quşların
pasterellyozu güclü yağışlar zamanı meydana çıxır [1,s. 123-125].
Qeyri-sağlam quşçuluq təsərrüfatlarında infeksiya törədicisinin mənbəyi və keçirici amili
kimi sinantrop gəmiricilərin də rolu qeyd edilməlidir. Bir çox fizioloji faktorlar, xüsusilə
32
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

tükdəyişmə, intensiv yumurtlama, binada zoogigiyeniki faktorlardan nəmliyin həddən artıq


olması, alimentar faktorlardan yem payının tərkibində zülal və vitaminlərin azlığı, meteoroloji
faktorlardan temperaturun kəskin şəkildə dəyişməsi, güclü külək, soyuq yağışlar və s. amillər quş
orqanizminin ümumi müqavimət qüvvəsini aşağı salır. Bundan əlavə infeksiyanın yayılmasında
bəzi invazion xəstəliklər, peyvəndlər, allergiya sınaqları və s. böyük rol oynayır [5,s.2527-2542].
Əksər tədqiqatçılar göstərirlər ki, xəstəliyə ən həssas quş qrupu 2-3 aylıq cücələr və yaşlı
qruplardır. Ölüm 2-3 aylıqlarda bəzən 80%, yaşlılarda isə 95-100% təşkil edir. İki aylığa qədər
cücələr yüksək dərəcədə davamlılıq göstərir. Sərçə və göyərçinlər əgər bunlar xəstə quş qrupu ilə
kontaktda olmadıqda pasterelladaşıyan kimi özlərini göstərmirlər. Xəstəlikdə müəyyən dərəcədə
mövsümülük müşahidə edilir [4, s. 46-49; 6,s. 133-135].
Əllərdə yaralar və mikro çatlar varsa, pasterellyoz insana xəstə quşla təmasda olduqda
keçə bilər. Törədicinin nüfuz etməsi nəticəsində iltihab və ya abses inkişaf edir. Ona görə də
profilaktik tədbir olaraq əlcək və kombinezon geyinmək tövsiyə olunur. Yoluxmuş quşxanaya
daxil olduqda şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək vacibdir. Nadir hallarda infeksiya hava
damcı yolu ilə baş verir. Bu zaman osteomielit, qulaq və beyin qişalarının iltihabının inkişaf etməsi
riski var.
Tədqiqatın plan və metodikası. Samux rayonunun quşçuluq təsərrüfatında pasterellyoz
quşlar arasında müşahidə edildiyi üçün biz xüsusi müayinə işlərimizi təsərrüfat şəraitində
apardıq. Xüsusi ilə xəstə quşlara tez və dəqiq diaqnozun qoyulması zamanı laboratoriya
diaqnostika üsulları, müalicə, spesifik və ümumi mübarizə tədbirləri məsələləri ilə məşğul
olduq.
Xəstəliyin baş verdiyi zaman onun epizootoloji xüsusiyyətlərini, kliniki əlamətlərini və
patoloji-anatomik dəyişiklikləri əsasında təsərrüfat şəraitində diaqnoz qoyduq. Diaqnozun
dəqiqləşdirilməsi üçün Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin Baytarlıq təbabəti fakültəsinin
Epizootologiya, mikrobiologiya və parazitologiya kafedrasının laboratoriyasına quş cəsədlərini
apararaq laboratoriya şəraitində bakterioloji müayinə ilə yoxlanaraq ilkin diaqnoz təsdiq edildi.
Quşların pasterellyozu iti gedişli olduğu üçün yüksək tələfata səbəb olur. Bunun üçün
effektli müalicə vasitələrinin tətbiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Quşlarda pasterellyozun müalicəsini biz aşağıdakı sxem üzrə apardıq. Xəstəliyə şübhəli
quşları 4 qrupa böldük : - I, II və III qrupların hər birinə 10 baş, IV nəzarət qrupuna isə 5 baş.
Təcrübədə olan quşlar eyni yaş qrupuna mənsub olmaqla, eyni saxlama-yemləmə şəraitində
oldu.
Birinci qrup quşlara “Baytril” 10% hər kq canlı kütləyə 10 mq preparatı 10 litr suda
qarışdırıb 5 gün ardıcıl şəkildə verdik.
İkinci qrup quşlara sulfadimetoksin hər kq canlı kütləyə 75 mq hesabı ilə gündə 1 dəfə
yemlə qarışdırıb 6 gün verdik.
Üçüncü qrup quşlara xlortetrasiklin antibiotiki işlətdik. Bu məqsədlə antibiotik hər kq
canlı kütləyə 20 mq hesabı ilə götürüb gündə 2 dəfə yemlə qarışdırıb 6 gün müddətində verdik.
Dördüncü qrup quşları nəzarət qrupu kimi saxlayaraq, onlara müalicə vasitələri
vermədik.
Xəstəlik zamanı yoluxmaya şübhəli quşlarda profilaktik məqsədlə aparılan tədbirlərin
nəticələrini aşağıdakı cədvəldə göstərilib.

Quşların pasterellyozunun müalicəsinin nəticəsi


Doza Nəticə
Quşların
Qrup Preparatlar kq/canlı
miqdarı öldü % sağaldı %
kütləyə
1 10 Baytril 10% 10 mq 2 20 8 80
2 10 Sulfadimetoksin 75 3 30 8 70

33
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

3 10 Xlortetrasiklin 20mq 1 10 9 90
4 5 Nəzarət - 4 80 1 20

NƏTİCƏ

Cədvəldən göründüyü kimi quşlar arasında pasterellyoza şübhə olduqda qoruyucu


məqsədlə antibiotik və sulfanilamid preparatlarının işlədilməsi müəyyən qədər müsbət nəticə
verir. Belə ki, bizim təcrübədə yalnız sulfadimetoksin almış quşlarda 80% sağ qalma qeyd
edilmiş, lakin xlortetrasiklinin tətbiqi nəticəsində 90% sağ qalma müşahidə edildi.
Nəzarət qrupundakı quşların 80%- i xəstəlikdən tələf oldu, 20%- i isə sağ qaldı.

ƏDƏBİYYAT

1. Громов И. Н., Журов Д. О., Баршай Е. А. Респираторные болезни птиц: патоморфология


и диагностика. Витебск, 2017, c.123-125
2. Громов И., Субботина И., Коцюба Е. Патоморфология острых септических бактериозов
и вирозов птиц, протекающих с преимущественным поражением органов дыхания.
Ветеринарное дело (Минск). 2022, №2, с.6-14.
3. Мифтахова А.В., Дроздова Л.И., Никитин А.П. Пастереллез птицы. Болезни птиц.
сборник статей. 2020, c.148-150
4. Хайсанова В.С., Васильев Д.А. Изучение антибитиотикоустойчивости бактерий вида Р.
Multocida. Современная наука: актуальные проблемы теории и практики. Серия:
Естественные и технические науки. 2021,№5, с.46-49.
5. Saha O., Islam M.R., Rahman M.S., Hoque M.N., Hossain M.A., Sultana M. First report from
bangladesh on genetic diversity of multidrug-resistant Pasteurella multocida type b:2 in fowl
cholera. Veterinary World. 2021; Т. 14. № 9: 2527-2542.
6. Naqvi S.A.R., Kanwal L., Saeed M., Atta-ul-Haq, Shah S.M.A., Nisar J., Akram M., Nisar Z.
Antimicrobial and antihypercholesterolemic activities of pulicaria gnaphalodes Dose-Response.
2020; Т. 18. № 1.;133-135

EPIZOOTOLOGY OF PASTEURELLOSIS OF POULTRY


AND MEASURES TO COMBAT IT

Professor of ASAU, G.E.Dunyamaliyev


Master L.R. Izzatova
Azerbaijan State Agrarian University

SUMMARY

One of the dangerous infectious diseases of chickens is pasteurellosis. It affects chickens


from the moment of birth, is characterized by high mortality - the risk of death is 50-70%. The
source of infection is a sick bird. An ill bird also remains a carrier - the carriage is not eliminated
by antibacterial drugs or vaccination. Of particular danger are: dead birds; traces of secretions left
on the bedding, in water, on equipment, surfaces, in feed. Pasteurellosis can be transmitted to a
person through contact with a bird if there are wounds, peeling and microcracks on the hands.
Key words: infectious diseases, poultry farming, infection, source of the causative agent
of infection, pasteurellation

ЭПИЗООТОЛОГИЯ ПАСТЕРЕЛЛЕЗА ПТИЦ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМ

34
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Профессор АГАУ, Г.Э.Дунямалиев


Магистр Л.Р. Иззатова
Азербайджанский Государственный Аграрный Университет

РЕЗЮМЕ

Одна из опасных инфекционных болезней кур – пастереллёз. Она поражает цыплят


с момента рождения, характеризуется высокой летальностью – риск падежа составляет 50-
70%. Источник заражения – больная птица. Переносчиком остается и переболевшая птица
– антибактериальными препаратами или вакцинацией носительство не устраняется.
Особую опасность представляют: павшие птицы; следы выделений, оставшиеся на
подстилке, в воде, на инвентаре, поверхностях, в корме. Человеку пастереллез может
передаваться при контакте с птицей, если на руках имеются ранки, шелушения и
микротрещины.

Ключевые слова: инфекционные болезни, птицеводство, заражение, источник


возбудителя инфекции, пастереллоносительство

Məqalənin daxil olma tarixi: 29.12.2022 Təsdiq edilmə tarixi: 30.12.2022

35
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

UOT 636.084
HOLŞTEYN-FRİZ CİNSLİ İNƏKLƏRİN YEM PAYINDA PREMİKS VƏ YEM
MAYASINDAN İSTİFADƏ EDİLMƏSİNİN HEYVANLARIN MƏHSULDARLIQ
QABİLİYYƏTİNƏ TƏSİRİ

T.e.f.d., dosent, A.N.Əsgərova


[email protected]
Labotatoriya müdiri, T.V.Abbasov
[email protected]
Böyük laborant, D.Ə.Sultanova
dilara.sultanova.00@ bk.ru

Heyvandarlıq Elmi Tədqiqat İnstitutu

Xülasə. Heyvandarlığın inkişaf etdirilməsi və heyvandarlıq məhsullarının istehsalının


artırılması üçün ilk növbədə möhkəm yem bazası yaradılmalıdır. Respublikamızda fəaliyyət
göstərən fermer təsərrüfatlarında yüksək məhsuldarlığa nail olmaq üçün heyvanların tam qiymətli
yem payı ilə yemləndirilməsinə xüsusi diqqət verilir. Ancaq bu yemləmə sistemi ilə heyvanların
enerjiyə olan tələbatı tam ödənilmir. Bu isə heyvanların yemləndirilməsinin daha mütərəqqi
texnologiya əsasında həyata keçirtmək zərurətini yaradır. Heyvanların sağlam yetişdirilməsi,
məhsuldarlığının artırılması və məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması bilavasitə onların
yemləndirilməsindən asılıdır. Normal yemləndirilmə heyvan sağlamlığının təmin olunmasında
əsas amillərdən biri hesab edilir. Odur ki, tərtib olunan yem rasionları zəruri qida maddələri ilə
balanslaşdırılmalı, heyvanlar üçün yemlərin tərkibi və strukturuna uyğun olaraq optimal yemləmə
rejimi təşkil olunmalıdır. Bu baxımdan heyvanların tam balanslaşdırılmış yemlərlə
qidalandırılması məqsədəuygundur.

Açar sözlər: heyvandarlıq məhsulları, yem rasionları, yem əlavələri, yem mayası,
premiks, köklük dərəcəsi, süd məhsuldarlığı.

Giriş. Son illərdə respublikamızda heyvandarlığın intensiv üsullarla inkişaf etdirilməsi, bu


sahədə çalışan alim və mütəxəssislər qarşısında duran ən vacib bir məsələdir. Ona görə də
Azərbaycan xalqını kifayət qədər ekoloji baxımdan təmiz heyvandarlıq məhsulları ilə təmin etmək
üçün elmi araşdırmalara böyük ehtiyac var. Heyvandarlığın sürətli inkişafı fonunda yüksək
məhsuldar cinslərin ölkəmizə idxal edilməsi, yüksək qidalılıq dəyərinə malik yem norması(payı)
tələb edir [13].
Məlumdur ki, orqanizmin böyümə və inkişafına irsiyyətlə yanaşı ən çox təsir göstərən
amillərdən biri də yemləmə rejimi, yemlərin qidalılığı və yem payının strukturudur. Belə ki, yemin
kifayət qədər olmaması, yaxud yem payında bu və ya digər qida maddəsinin çatışmaması, yemlərin
tərkibindəki zülalların bioloji baxımdan tam qiymətli olmaması böyümə və inkişaf prosesində
əsaslı pozuntulara səbəb olur. Bunun da nəticəsində һeyvanların һəyatiliyi, rezistentliyi aşağı
düşür, һeyvan zəifləyir, bir çox һallarda isə bütün bunlar ölümlə nəticələnir. Ayrı – ayrı qida
maddələrinin çatışmazlığı, nəinki orqanizmin ümumilikdə inkişaf və böyümədən qalmasına,
һəmçinin ayrı–ayrı orqanların inkişafında və formalaşmasında ciddi pozuntulara səbəb olur. Odur
36
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

ki,orqanizmin fərdi inkişafının düzgün getməsi üçün yemləmənin təşkilində aşağıdakıları nəzərə
almaq lazımdır: yemləmənin ümumi səviyyəsi; yemləmənin tam qiymətliliyi; müxtəlif mənşəli
yemlərə görə yem payının strukturu; böyümənin müxtəlif dövrlərində ayrı–ayrı qida maddələrinə
tələbatın eyni olmaması; yemləmənin ritmiliyi; müxtəlif cinsiyyətlərə məxsus cavanların yem
paylarının qidalılığının müxtəlifliyi[1].
Respublikamıza yüksək məhsuldar heyvanların gətirilməsi, yem qiymətlərinin kifayət
qədər yüksək olması, əldə olan yemin maksimum səviyyədə həzməgedicilik qabiliyyətinə malik
olması problemini qarşıya qoyur. Bu problem ölkəmiz üçün də aktualdır. İribuynuzlu heyvanların
gündəlik yem rasionunun 55-70%-ni qaba yem təşkil edir. Qalan hissə qüvvəli yemlərin payına
düşür. Yem dəyərlərinə görə sutkalıq yem payı tərtib edilsə də, gözlənilən nəticə əldə olunmur.
Bunun başlıca səbəbi, yemlərin həzməgedicilik qabiliyyətinin nəzərə alınmamasıdır. Yemlərin
birgə qarışdırılması zamanı qələvi-turşu balansı, kalsium-fosfor və s. ilə birgə yemin
həzməgedicilik qabiliyyətini də nəzərə almaq vacibdir [6].
Heyvan orqanizmində maddələr mübadiləsinin normal getməsi, xarici mühit amillərindən
çox asılıdır. Belə ki, heyvan orqanizmində maddələr mübadiləsinə ən çox təsir edən amil
heyvanların yemləndirilməsidir. Yemlərlə orqanizmə daimi qidalı maddələr daxil olur və bunlar
maddələr mübadiləsində fəal iştirak edirlər. Heyvan orqanizminə lazım olan əksər qidalı maddələr
isə yemlərlə qəbul edilir. Bu yemlərin əsasını isə bitki mənşəli yemlər təşkil edir [4,12].
Heyvanların normal, tam balanslaşdırılmış yemlərlə qidalanması bala hələ ana bətnində
olarkən həyata keçirilməlidir. Məhsuldar heyvanların, inkişaf edən cavanların qidalanması üçün
tam dəyərli qidalanma həyata keçirilməli, onların yem payı bütün qidalı maddələrlə zəngin olan
yemlərdən tərtib olunmalıdır [3].
Fermerlərimizin qarşısındakı vacib problemlərdən ən əsası yem xam maddələrinin bahalı
olmasıdır. Xüsusən də qaba yemin bahalı olması, yüksək məhsul ala bilməyən təsərrüfatların
istiqamət dəyişməsinə, yaxud bağlanmasına gətirib çıxarır.
Qeyd olunan problemlərin aradan qaldırılması istiqamətində işlər aparılır və günbəgün
yeni metod və üsullarla təkmilləşdirilməsi işi davam etdirilir. Bu işdə fermerlər mütəxəssislərlə
sıx əlaqədə olmalı, birgə fəaliyyət göstərməlidir. Bir sözlə, heyvanların yemləndirilməsi elmi
əsaslarla təşkil edilməlidir[2].
Məlumdur ki, yem əlavələri yemin həzmolunma qabiliyyətini və heyvan orqanizmi
tərəfindən mənimsənilmə (qan və limfa sisteminə sorulma) %-ni artırmaqla istehsal olunacaq
heyvandarlıq məhsulunun səmərəliliyini və keyfiyyətini artırmaq üçün istifadə olunur.
Ümumiyyətlə, premikslərdən düzgün istifadə olunarsa, heyvanların məhsuldarlığını 5-8%
artırmaq mümkündür (orqanizmdə metabolik prosesləri optimallaşdırmaq və yemin həzm
qabiliyyətini artırmaqla). Digər tərəfdən, bu məsələyə məhəl qoymamaq, şübhəsiz ki, metabolik
pozğunluqlara və məhsuldarlığın 30-40% və ya daha çox azalmasına səbəb olacaqdır [7, 11].
Heyvanlar üçün yem payı tərtib edilərkən heyvanın süd məhsuldarlığı, köklük dərəcəsi,
yaş qrupu ilə yanaşı, mədə-bağırsaq mikroflorası, yemi mənimsəmə qabiliyyəti mütləq nəzərə
alınmalıdır.Yuxarıda qeyd etdiyimiz problemləri aradan qaldırmaq, məhsuldarlıq, dölvermə və
heyvanın təsərrüfat əhəmiyyətini artırmaq üçün heyvanların rasionuna yem əlavələri (vitamin-
premiks) və yem mayaları əlavə etmək məqsədəuyğundur. Premikslər bu gün məhsuldarlığı,
optimal fizioloji vəziyyətini, həmçinin heyvanların immun qorunmasını təmin edən heyvan
yeminin əvəzsiz komponentidir. Premikslər heyvan orqanizmi üçün lazım olan bütün vitaminlər,
mikro və makroelementlərindən ibarət qarışıq yemə vitamin-mineral əlavələridir. Premiks qarışıq
37
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

yem istehsalında geniş istifadə edilir. Premikslərin tərkibi əsasən vitaminlər, mikroelementlər,
fermentlər, dərmanlar, yaxşı dad verən aromatlar və kəpək qarışığından ibarətdir. Xüsusi
reseptlərlə hazırlanıb, təyinatı üzrə qarışıq yemlərin hazırlanmasında geniş istifadə olunur.
Premiksin komponentlərinin bioloji aktivliyi son dərəcə yüksəkdir. Onların əsas funksiyası
heyvanların və quşların qida rasionunda mikroelementlərin (əsasları Cu, Zn, Mn, Co, I, Se) və
vitaminlərin (A, D, K, E, B qrupu və s.) çatışmamazlığını kompensasiya etməkdir. Az miqdarda
premiks 500-600 kq ağırlığında bir inəyin yem payında yuxarıda göstərilən komponentlərin
çatışmamazlığını doldurmağa kifayət qədər qadirdir [ 5, 6, 10].
Yem mayası qiymətli zülal və vitamin mənbəyi olmaqla kənd təsərrüfatı heyvanlarının
yemi üçün xüsusi olaraq yetişdirilən mayadır.Yem mayasının tərkibində heyvanlar üçün bütün
əvəzolunan və az miqdarda əvəzolunmayan amin turşularınından ibarət təxminən 50% xam protein
vardır. Həmçinin, yem mayası B qrupunun vitaminləri, yağlar, provitamin D2 (erqosterol),
minerallar, müxtəlif fermentlər, zülalların və karbohidratların mənimsənilməsini təmin edən
hormonlar mənbəyidir. Yem mayası mal-qaranın qida rasionunda səmərəli istifadə olunur.
Onlardan maksimum məhsuldarlıq əldə etmək, həmçinin heyvanların balanslaşdırılmış qida
rasionunu hazırlamaq üçün istifadə olunur. Yem mayası bəzi faydalı mikroelementləri əvəz edə
bilər, lakin digər heyvan yemlərini tam əvəz edə bilməz. Beləliklə, 1 kq yem mayası tam yem
qarışığının istifadəsinə təxminən 10-15% qənaət edə bilər. Onları yem payına daxil edərkən
heyvanların xüsusiyyətlərini, eləcə də gündəlik istifadə tələblərini nəzərə almaq lazımdır.Yüksək
məhsuldar süd verən inəklərin qida rasionunda yem mayasının istifadəsi süd məhsuldarlığını 2-5
kq artırır. Heyvanların qida rasionunda istifadə edildikdə heç bir zərərli təsirə rast gəlinmir. Yem
mayasının yem əlavəsi kimi istifadəsi heyvanların böyüməsini və məhsuldarlığını əhəmiyyətli
dərəcədə artıra bilər. Yüksək qidalılıq keyfiyyətlərinə görə yem mayası yüksək
qiymətləndirilir.Yem mayası əsasən zülaldan (55%-ə qədər) və çoxlu miqdarda vitaminlərdən
ibarətdir, azotsuz maddələrin miqdarı təxminən 35%, 8% kül maddələri və təxminən 2% yağlardır.
Lif tərkibi isə çox aşağı olub, 0,2% -ə qədərdir [13, 8].
Yuxarıda qeyd etdiyimiz problemləri aradan qaldırmaq, heyvanların məhsuldarlıq,
dölvermə və təsərrüfat əhəmiyyətini artırmaq üçün yem əlavələri (vitamin-premiks) ilə yanaşı yem
mayasından istifadə etməyi təklif edirik.
Elmi-tədqiqat işinin məqsədi heyvandarlıqda əsas faktor olan yemləmənin səmərəsini
artırmaq, yemin həzməgedicilik qabiliyyətini və heyvanın məhsuldarlığını (ət, süd, döl) artırmaq
üçün heyvanların yem payına (xüsusən sağmal inəklərə) vitamin-premikslər və yem mayası əlavə
etməkdir. Hal-hazırda Avropa ölkələrində bu üsul geniş tətbiq edilir.
Elmi-tədqiqat işinin vəzifəsi mövcud yem bazası fonunda yüksək həzməgedicilik
qabiliyyətli və vitamin-mineral tələbatını ödəyən yem payını hazırlamaq və heyvanların mineral
maddələrə, vitaminlərə olan tələbatını təmin etməklə məhsuldarlığı yüksəltməkdir.
Elmi-tədqiqat işi Heyvandarlıq Elmi-tədqiqat İnstitutunun Yardımçı Təcrübə
Təsərrüfatında hər qrupda 2 baş olmaqla nəzarət və təcrübə qruplarında formalaşmış sağmal
inəklər üzərində aparılmışdır. Tərtib edilmiş rasiona əsasən yem payı yem qarışdıran maşında
hazırlanıb, əlavə olaraq hər baş inəyin yem payına 100 qr premiks, 100 qr yem mayası, 50 qr
baypass yağı və 70 qr rupromin balans əlavə edilərək təcrübə heyvanlarına verilmişdir ( cədvəl 1).
Bu zaman heyvanlara verilmək üçün Amerika istehsalı “Cargıll” firmasının premiksləri və
Vyetnam Respublikasının istehsalı olan Hanvet yem mayası istifadə olunur. Nəzarət qrupunun

38
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

heyvanları isə adi rasionla yemləndirilmişdir (cədvəl 2). Heyvanların qurutma dövrü üçün
qurutma dövrünə uyğun rasion tərtib edilmişdir
Təcrübə qrupunda verilən yem payının heyvanlarda maksimum həzməgediciliyi, heyvanın
nəcisində həzm olunmamış yem hissəciklərinin olmaması, heyvanların məhsuldarlığının və
döltutma qabiliyyətinin yüksəlməsi və təsərrüfat əhəmiyyəti müddətinin artması müşahidə
edilmişdir. Təcrübə qrupunda doğulan balaların inkişaf dinamikası nəzarət qrupuna nisbətdə
yüksək olmuşdur. Bundan başqa, nəzərə almaq lazımdır ki, heyvanların hər laktasiyada süd artımı
əvvəlki laktasiyada göstərdiyi məhsuldarlıqla əlaqəlidir.
İyul ayından başlayaraq təcrübə qrupu (inventar №-si 25391 və №7931) inəklər qurutma
dövrünə buraxılmışdır, nəzarət qrupu (inventar №-si 51296 və № 87004) heyvanlarında isə
mayalanma gec baş verdiyindən bu qrupun heyvanları avqust ayından qurutma dövrünə
buraxılmışlar. İl ərzində hər ay təcrübə və nəzarət qrupu heyvanlarının süd məhsuldarlığı və
südünün yağlılıq faizinin dəyişilməsi izlənilmişdir (cədvəl 3, 5).

Cədvəl 1.
Təcrübə qrupu ücün yem rasionu
1kq yemin
Yemin adı Bir baş üçün(kq) Məbləğ(AZN)
dəyəri(AZN)
Arpa 1,5 0,48 0,72
Buğda 1 0,48 0,48
Kəpək 2,5 0,30 0,75
Qarğıdalı 1,2 0,55 0,66
Pambıq jmığı 1,5 0,35 0,525
Soya 2 1,25 2,5
Mərmər tozu 0,1 0,035 0,0035
Rupromin balance 0,07 4,35 0,3045
Vitamin-premiks 0,1 6,5 0,65
Duz 0,03 0,4 0,012
Qarğıdalı silosu 19 0,12 2,28
Baypass yağı 0,05 7,9 0,395
Yonca 4 0,25 1
Saman 2 0,1 0,2
Yem mayası 0,1 10 1
Cəmi 35,15 11,48

Cədvəl 2.
Nəzarət qrupu ücün yem rasionu

1kq yemin
Yemin adı Bir baş üçün(kq) Məbləğ(AZN)
dəyəri(AZN)
Arpa 1,5 0,48 0,72
Buğda 1 0,48 0,48
Kəpək 2,5 0,30 0,75
39
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Qarğıdalı 1,2 0,55 0,66


Pambıq jmığı 1,5 0,35 0,525
Soya 2 1,25 2,5
Mərmər tozu 0,1 0,035 0,0035
Duz 0,03 0,4 0,012
Qarğıdalı silosu 19 0,12 2,28
Yonca 4 0,25 1
Saman 2 0,1 0,2
Cəmi 34,83 9,1305

Cədvəl 3.
1 baş heyvan üçün gündəlik süd məhsuldarlığı (ay ərzində orta hesabla)

Yanv Fevr Mar Apr Ma İyu İyu Avqu Sentya Oktya Noya Dekab
Qrupla
ar al t el y n l st br br br r
r
Təcrüb 26,
22,4 24,6 27,4 30 30 - - 30 32 34 35
ə 8
Nəzarə 24, 22,
19,2 22,4 22,6 21 21 - - 17 19 21
t 2 4
Fərq 3,2 2,2 2,6 4,8 7,6 9 - - - 15 15 14

Cədvəl 4.
İllik süd istehsalı
Təcrübə qrupu(l) Nəzarət qrupu(l) Fərq(l) Fərq(%-lə)
7866 5664 2202 38

Təcrübə qrupu heyvanlarının gündəlik süd məhsuldarlığı yuxarı qalxmışdır və illik süd
istehsalı təcrübə və nəzarət qrupu heyvanlarında uyğun olaraq 7866 və 5664 l olmuşdur. Beləliklə,
illik süd istehsalı 38 % yuxarı qalxmışdır (cədvəl 4). Tədqiqat işinin aparılması zamanı heyvanların
südünün tərkibi (yağlılıq, quru maddə, protein, sıxlıq, şəkər və s.) ayda 1 dəfə HETİ-nin süd
laboratoriyasında “Lactoscan” aparatında analiz olunmuşdur(cədvəl 5).

Cədvəl 5.
Südün yağlılıq faizi (aylar üzrə gün ərzində orta hesabla)
Qrupla Yanv Fevr Mar Apr Ma İyu İyu Avqu Sentya Oktya Noya Dekab
r ar al t el y n l st br br br r
Təcrüb 3,9
4,0 4,0 4,1 3,9 4,0 - - 4,4 4,12 4,11 4,1
ə 9

40
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Nəzarə 3,7
3,8 3,8 3,9 4,05 3,8 3,4 - - 3,5 3,4 3,3
t 8
0,2
0,2 0,2 0,2 0,15 0,2 - - - 0,62 0,71 0,8
Fərq 1

NƏTİCƏ

Tədqiqat işinin aparılması zamanı aşağıdakı nəticələr əldə olunmuşdur:


1. Təcrübə qrupu heyvanlarından nəzarət qrupları heyvanlarına nisbətən gün ərzində
orta hesabla 8 l artıq süd sağılmışdır.
2. Südün yağlılıq faizi isə təcrübə qrupu heyvanlarında nəzarət qrupu heyvanlarından
orta hesabla 0,33 % artıq olmuşdur.
3. Təcrübə qrupu heyvanlarından il ərzində 7866 l, nəzarət qrupu heyvanlarından isə
5664 l süd sağılmışdır. Süd istehsalının artım faizi 38% olmuşdur.
4. Təcrübə qrupundakı heyvanların sağlıq və dölvermə qabiliyyəti nəzarət qrupuna
nisbətdə daha yaxşıdır.
5. Təcrübə qrupunun heyvanları daha aktivdir. Nəzarət qrupundakı heyvanlarda
aktivlik müşahidə edilmir.
Gələcəkdə seçilmiş heyvanlar və onlardan alınmış balalar üzərində təcrübə davam
etdiriləcək. Balaların boy və inkişafı, çəki artımı tədqiq ediləcək.

ƏDƏBİYYAT

1. Abdullayev Q.Q.- Heyvandarlığın əsasları, // Bakı; Elm və Təhsil nəş., 2012, 331 səh.
2. Abdullayev Q.Q.- Kənd təsərrüfatı heyvanlarının yetişdirilməsi. //Dərslik. Bakı, 2018, 268 səh.
3.Abdullayev Q.Q., Məmmədov F.A., Bayramov H.S., Həsənov R.Q., Məmmədov M.Ə.-“Kənd
təsərrüfatı heyvanlarının yemləndirilməsi”.//“Gəncə Poliqrafiya” ASC, Gəncə 2012, 248 səh.
4.Ağabəyli A.Ə.- Kənd təsərrüfatı heyvanlarının yetişdirilməsi // Bakı, Maarif nəş.,1975 , 103 səh
5. Беликова А.С., Шуварикова А.С. - Влияние белково-витаминной премикса на качество
молочнокислых растений // Зоотехния.-2005-№2, с13-16
6. Чернышев Н.И., Панин Т.Г., Шумский Н.Г. - Кормовые факторы и обмен
веществ.//Воронеж, «РИА «ПРОспект», 2007, 188 с.
7. Гуляева М.Е., - Кормовые дрожжи в питании лактирующих коров., //Молочно-
хозяйственный вестник. -2011,-№2., с-8-9
8. Левахин Г.И., Дуськаев Г.К.- Рубцовое питание молодого крупного рогатого скота под
влиянием различных факторов кормления:// Монография, Оренбург, 2018. 202 с.
9. Musayev N. - Heyvanların yemlənməsi. // Modul dərs vəsaiti. Bakı-2016. 80 səh.
10.Мухина Х.В.,- Корма и биологически активные добавки для животных .// М:, КолосС.-
2008.,-217с.
11. Петрухин И.В.,- Корма и кормовые добавки.//М.: Росагропромиздат.-1989, -526с.
12. Uyğun Aksoy, İsmət Boz, Həzi Eynalov,Yaqub Quliyev- Azərbaycanda orqanik kənd
təsərrüfatı. Hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı. //FAO.2018 ,106 səh.
13.Zeynalov M.A.- Heyvandarlıqda müasir yemləmə.// Bakı,Şəms-2005, 225s

41
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

INFLUENCE OF THE USE OF PREMIXES AND FODDER YEAST IN THE FEEDING


OF HOLSTEIN FRIESIAN COWS ON THE PRODUCTIVITY OF ANIMALS

Ph.D.in technical sciences, docent, A.N.Askаrova


Head of the laboratory, T.V.Abbasov
Senior assistant, D.A. Sultanova

Scientific Research Institute of Animal Husbandry

SUMMARY

To develop animal husbandry and increase livestock productions, first of all it is necessary
to create a solid fodder base. Particular attention is paid to feeding animals with complete feed in
order to achieve high productivity in farms operating in our republic. However, with such a feeding
system, the energy needs of animals are not fully satisfied. This creates a need for animal feeding
based on better technology. Healthy breeding of animals, increasing their productivity and
improving the quality of products directly depends on their feeding. Normal nutrition is considered
one of the main factors in ensuring the health of animals. Therefore, prepared feed rations should
be balanced in terms of the necessary nutrients, an optimal feeding regimen should be organized
for animals in accordance with the composition and structure of the feed, in this regard, it is
advisable to feed animals with completely balanced feeds.

Key words: livestock products, feed rations, feed additives, fodder yeast, premix, degree
of fatness, milk productivity
ВЛИЯНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ПРЕМИКСОВ И КОРМОВЫХ ДРОЖЖЕЙ В
КОРМОВОМ РАЦИОНЕ КОРОВ ГОЛШТЕЙН-ФРИЗ НА ПРОДУКТИВНОСТЬ
ЖИВОТНЫХ

Д.ф.т.н, доцент, А.Н.Аскерова


Заведующий лабораторией, Т.В.Аббасов
Старший лаборант, Д.А.Султанова

Научно-Исследовательский Институт Животноводства

РЕЗЮМЕ

Для развития животноводства и увеличения производства продукции


животноводства в первую очередь необходимо создать прочную кормовую базу. Особое
внимание уделяется кормлению животных полноценными комбикормами с целью
достижения высокой продуктивности в хозяйствах, действующих в нашей республике.
Однако, при такой системе кормления энергетические потребности животных
удовлетворяются не полностью. Это создает потребность в кормлении животных на основе
более совершенной технолoгии. Здоровое разведение животных, повышение их
продуктивности и улучшение качества продукции напрямую зависит от их кормления.
42
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Нормальное кормление считается одним из основных факторов обеспечения здоровья


животных. Поэтому, приготовленные кормовые рационы должны быть сбалансированы
необходимыми питательными веществами, для животных должен быть организован
оптимальный режим кормления в соответствии с составом и структурой корма, в связи с
этим целесообразно кормить животных полностью сбалансированными кормами.

Ключевые слова: продукты животноводства, кормовые рационы, кормовые


добавки, кормовые дрожжи, премикс, степень упитaнности, молочная продуктивность

Məqalənin daxil olma tarixi: 15.12.2022 Təsdiq edilmə tarixi: 30.12.2022

43
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

UOT 637.11
AZƏRBAYCANDA SÜDÇÜLÜK SAHƏSİNİN DAYANIQLI İNKİŞAFI MƏSƏLƏLƏRİ

İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, doktorant, F.F.Fikrətzadə

İqtisadi İslahatlar Elmi Tədqiqat İnstitutu

Xülasə. Müasir çağırışlara uyğun olaraq, ölkəmizdə də heyvandarlıq sahəsinin intensiv


ferma modeli əsasında inkişaf etdirilməsi yolu ilə məhsuldarlıq potensialının yüksəldilməsi
hesabına ət və süd məhsulları istehsalının artırılması, bu sahə üzrə dövlət siyasətinin əsas vəzifəsi
kimi müəyyən edilmişdir. Bu məqalədə, ölkədə südçülük sahəsinin dayanıqlı inkişafı baxımından
intensiv südçülük fermalarının fəaliyyətinin genişləndirilməsi, süd emalı sənayesinin inkişaf
etdirilməsi, bu sahədə keyfiyyətə nəzarət, istehlakçı hüquqlarının qorunması və vergi
tənzimlənməsi sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi məsələləri təhlil olunmuşdur.
Açar sözlər: təbii süd xammalı, süd yağı əvəzediciləri, süd emalı, süd məhsulları, intensiv
ferma, vergi tənzimlənməsi, subsidiya
Giriş. Müasir çağırışlara uyğun olaraq, ölkəmizdə də heyvandarlıq sahəsinin intensiv ferma
modeli əsasında inkişaf etdirilməsi və heyvanların cins tərkibinin yaxşılaşdırılması yolu ilə
məhsuldarlıq potensialının yüksəldilməsi bu sahə üzrə dövlət siyasətinin əsas vəzifəsi kimi
müəyyən edilmişdir. Bu çərçivədə yüksək məhsuldarlıqlı safqanlı cins düyələrin Avropa
ölkələrindən idxal olunmaqla, dəyərinin 60%-nin dövlət büdcəsi hesabına subsidiyalaşdırılaraq,
fermerlərə güzəştli lizinq yolu ilə satılması və süni mayalanma yolu ilə doğulmuş buzovlara görə
subsidiyanın verilməsi bu sahədə dövlət siyasətinin əsas alətləridir.
Bu dəstək siyasətinin nəticəsi olaraq, ölkədə heyvanların cins tərkibi tədricən yaxşılaşır və
süd istehsalı üzrə məhsuldarlıq göstəricisi yüksəlir. Hazırda ölkədə süd xammalı istehsalında stabil
artım dinamikası var. Belə ki, 2015-2021-ci illər ərzində müvafiq istehsalın həcmi 15.5% artmış,
2021-ci il üzrə süd məhsulları ilə özünü təminetmə səviyyəsi 84.8% təşkil etmişdir.
Bunlarla belə, son illər ərzində intensiv ferma modelinin tədricən genişlənməsinə
baxmayaraq, hələ də ölkədə süd istehsalının təqribən 96%-ni əsasən örüş və otlaq sahələrindən
asılı olan kiçik və orta ölçülü ailə kəndli təsərrüfatları təmin edir ki, bu təsərrüfatlarda da ənənəvi
istehsal üsulu üstünlük təşkil edir. Başqa sözlə, süd istehsalında intensiv fermalar hələ də çox aşağı
paya malikdir [1].
Buna görə də ölkədə süd istehsalı üzrə məhsuldarlıq göstəricisi hələ də dünya üzrə orta
göstəricidən, xüsusilə də intensiv ferma modelinin üstünlük təşkil etdiyi ölkələrlə müqayisədə çox
aşağıdır. Həmçinin süd məhsullarının idxalı 2015-2021-ci illər ərzində 14.1% və ya təqribən 52
min ton süd xammalı ekvivalentində artaraq 418 min ton səviyyəsinə çatmışdır. Bunun
müqabilində az həcmdə olan süd məhsulları üzrə ixracın artım trendində isə qeyri-stabillik
mövcuddur.
Bunlarla yanaşı, emal müəssisələrinin rəqabət qabiliyyətinin kifayət qədər yüksək olmaması
səbəbindən yerli süd xammalının əsas alıcısı kimi çıxış edə bilməmələri, ölkədə südün fermadan
alış qiymətinin dünya bazarının əsas süd ixracatçısı olan ölkələr ilə müqayisədə aşağı olması,
xüsusilə də son illər ərzində südün istehsal xərclərinin artımının südün fermadan satış qiymətinin
artımını üstələməsi, habelə müasir dövrdə qida texnologiyaları əsasında istehsal olunan süd yağı
44
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

əvəzedicilərinin bir sıra hallarda bazarda yaratdığı keyfiyyət təhrifinə görə təbii süd xammalı
istehsalçılarının ədalətsiz rəqabətlə üzləşmələri də əsas çağırışlardandır [8].
Qeyd edilənlərə əsasən, ölkədə südçülük sahəsinin dayanıqlı inkişafı baxımından aşağıdakı
məsələlərə diqqət yetirilməsinə ehtiyac var:
I)Emal müəssisələri əsasən quru südün və ya üzsüz südün təbii yağ tərkibini ucuz yağ
əvəzedicisi ilə əvəz etməklə bazara ucuz məhsullar təklif edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki,
burada əhalinin alıcılıq qabiliyyəti, xüsusilə də istehlakçı məlumatlılığının az olması da
əhəmiyətli təsirə malikdir. Nəticədə bu problem yerli süd xammalı istehsalçıları üçün haqsız
rəqabət yaradır və təbii xammala olan tələbatı ciddi şəkildə aşağı salır.
II)Yerli emal müəssisələri daxili süd məhsulları bazarının əsasən aşağı əlavə dəyər yaradılan
seqmentlərində iştirak edirlər, həm də onların istehsal etdikləri məhsulların daxili bazar
qiymətləri anoloji idxal məhsullarının qiymətlərindən aşağıdır. Bu səbəblərə görə yerli emal
müəssisələri aşağı mənfəətlilik marjası ilə fəaliyyət göstərir və təbii ki, zəif emal
müəssisələri yerli süd xammalının alışında əsas bazar rolunu oynaya bilmirlər.
III) Fermalar (xam süd istehsalı) ƏDV-dən azad olunub, lakin emal müəssisələri (süd
məhsulları istehsalı), həmçinin süd məhsullarının satışı ƏDV-yə cəlb olunur. Buna görə də
emal müəssisələri üçün yerli xammal ilə müqayisədə idxal olunmuş xammalın alışı (həm
qiymətin ucuz olmasına, həm də ƏDV-ni əvəzləşdirmək imkanına görə) sərfəlidir ki, bu da
yerli xammala olan tələbatı aşağı salan daha bir faktordur.
I) Əksəriyyəti süd istehsalının əsas hissəsini təmin edən kiçik və orta ölçülü ailə kəndli
təsərrüfatlarıdır ki, bu təsərrüfatlarda da ənənəvi istehsal üsulu üstünlük təşkil edir. Buna
görə də bu təsərrüfatların rəqabətqabiliyyəti aşağıdır.
Mövcud vəziyyət
Ölkədə təbii süd xammalı istehsalı və süd emalı sahələrinin inkişafı məqsədilə keyfiyyətə
nəzarət, istehlakçı hüquqlarının qorunması, vergi tənzimlənməsi və dövlət dəstəyi
mexanzimlərinin müvafiq istiqamətlər üzrə təkmilləşdirilməsi ehtiyaclarını müəyən etmək üçün
aşağıdakı məsələlər araşdırılmışdır:
1) Süd yağı əvəzedicilərindən istifadə etməklə istehsal olunan məhsullar təbii süd
xammalı sahəsi üçün ədalətsiz rəqabət şərtləri yaradır
Süd emalı müəssisələri tərəfindən istehsal xərclərinin aşağı salınması məqsədilə təbii südün
tərkibində olan təbii süd yağı – kərə yağı daha ucuz qiymətə olan bitki və heyvan mənşəli yağların
qarışığı olan süd yağı əvəzedicisi ilə əvəzlənir.
Tərkibində olan təbii yağ dəyişdirildiyi zaman bir litr südün maya dəyərinin dəyişməsi
aşağıda ətraflı şəkildə göstərilmişdir (Cədvəl 1):
Cədvəl 1. Təbii süd yağı tərkibli və süd yağı əvəzedicisi ilə hazırlanmış
südün xammalının qiymət müqayisəsi
Təbii süd yağı tərkibli 1 L xam südün Təbii yağı süd yağı əvəzedicisinə
qiyməti dəyişdirilmiş 1 L südün qiyməti
(maya dəyəri) (maya dəyəri)
0.6 manat 0.14 manat

Mənbə: Bazar iştirakçıları ilə aparılan müsahibələr əsasında hazırlanmışdır.


45
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

▪ Təbii südün 1 L qiyməti – 0.6 manat;


▪ Orta hesabla südün yağlılığı – 3.6%;
▪ 1 kq kərə yağının (82%) alınması üçün tələb olunan südün miqdarı – 23 L;
▪ 1 kq kərə yağının alınması üçün tələb olunan südün (23 L) dəyəri – 13.8 manat;
▪ 1 kq süd yağı əvəzedicisinin qiyməti – 3.2 manat;
▪ 1 kq süd yağı əvəzedicisi ilə 23 L südün hər bir litrinin xammal dəyəri – 0.14 manat.
Göründüyü kimi süd məhsullarının istehsalı üşün təbii süddən istifadə etmək yağsız quru
süd və süd əvəzedicisindən istifadə ilə müqayisədə orta hesabla 4.3 dəfə daha çox xərc yaradır.
Buna uyğun olaraq, emal, qablaşdırma, logistika və s. xərclər nəzərə alınmadan istifadə olunan hər
iki növ südün xammalından istifadə baxımından maya dəyəri göstəriciləri də təbii olaraq kəskin
şəkildə fərqlənir Cədvəl 2.
Cədvəl 2. Təbii süd yağı tərkibli və süd yağı əvəzedicisi ilə hazırlanmış
süd məhsullarının maya dəyərinin müqayisəsi

Emal, qablaşdırma və s. xərclər daxil olmadan


Süd məhsulunun adı emalda əsas xammalın maya dəyəri
Təbii süd yağı ilə (manat) Süd yağı əvəzedicisi ilə (manat)
Süd (L) 0.6 0.14
Qatıq (kq) 0.7 0.16
Xama (kq) 3.6 0.84
Kəsmik (kq) 3.0 0.70
Ağ pendir (kq) 3.6 0.84
Bərk pendir (kq) 8.4 1.96

Mənbə: Bazar iştirakçıları ilə aparılan müsahibələr əsasında hazırlanmışdır.


Qeyd edilənlərə əsasən, aydın məsələdir ki, süd əvəzedicilərindən istifadə imkanı olduğu
halda təbii süddən istifadə etməyi emal müəssisələri əlverişli hesab etmirlər. Üstəlik, mövcud
ƏDV tənzimlənməsi süd emalı müəssisələri tərəfindən idxal edilən yağsız quru süd xammalı və
süd əvəzediciləri üzrə ƏDV əvəzlənməsinə rahat imkan yaradır ki, bu da yerli təbii süd xammalı
ilə müqayisədə daha bir üstünlükdür. Buna görə də hazırda süd emalı müəssisələrinin xammal
olaraq ehtiyac duyduqları və satın aldıqları xammal daha çox üzsüz, yəni yağsız süd və süd yağı
əvəzedicisidir [3].
Süd emalı müəssisələri yağsız quru südü və yağ əvəzedicilərini asanlıqla ölkə xaricindən
təmin etməklə bərabər, eyni zamanda südün daşınması, mikrobioloji çirklənmə riski və bunun
qarşısının alınması üçün əlavə investisiya qoyuluşundan və əlavə işçi heyətinin cəlb edilməsi kimi
izafi xərclərdən qurtulmuş olurlar.
Süd yağı əvəzedicisi ilə istehsal edilən məhsulun üzərinə yazılan “Qatıq məhsulu”, “Xama
məhsulu”, “Pendir məhsulu” ifadələrində “məhsulu” sözü tərkibin dəyişdirilməsinə olan işarə olsa
da, istehlakçıların bunu müəyyən etməsi mümkün deyil. Hətta əksinə, “kənd qatığı”, “xama” kimi
ənənəvi sözlərlə satışa təqdim edilən məhsulların keyfiyyət və tərkibinin məhsulun adına
uyğunluğunun yoxlanılması zərurətini yaradır, belə ki, bu etiketlər istehlakçılarda təbii süddən
istifadə edildiyi yönündə yanlış fikirlərin formalaşmasına səbəb olur.
46
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Belə ki, orta statistik istehlakçı məhsulun üzərində yazılan “TŞ – texniki şərt” anlayışının,
“məhsulu” sözünün kəsb etdiyi mənanın və eləcə də bir çox hallarda süd yağı əvəzedicisinin nə
demək olduğunu bilmir. Bu hal özlüyündə faktiki olaraq istehlakçıların bilərək seçim etmək
hüququnun əllərindən alınmasıdır.
Avropa İttifaqı ölkələrinin bu sahədə olan qanunvericiliyi süd emalı müəssisələrinə
məhsulun yağ tərkibini dəyişdirməyə imkan verir, lakin süd emalı müəssisələri südün təbii yağını
dəyişdirdiyi halda artıq bu məhsula ənənəvi süd məhsulu adını qoya bilmirlər (qatıq, süd, xama,
pendir və s. kimi). Çünki məhsulların üzərində əsrlərdir insanların tanıdığı, bildiyi klassik məhsul
adlarının istifadəsi istehlakçılarda analoji məhsul hissi oyada bilər. Eyni zamanda məhsul üzərində
təbii südü xatırlada biləcək şəkillərin (məsələn, süd şəkli, inək şəkli və s.) istifadəsi də qəti
qadağandır. Bununla yanaşı, təbii yağı dəyişdirilmiş süd məhsullarının klassik süd məhsulları
təəssüratı yaradan, xatırladan qablaşdırmalara yerləşdirilərək istehlakçılara təqdim edilməsi də
qadağandır. Hətta ümumi qayda olmasa da, bəzi ölkələrdə süd yağı əvəzedicisi ilə istehsal olunan
məhsulların təbii süddən hazırlanan süd məhsulları rəfində birgə satışa təqdim edilməsinə icazə
verilmir [5,6,7].
Bu hal, yəni istehlakçıların təbii süd yağı yerinə süd yağı əvəzedicilərindən istifadəsinə görə
bazarda keyfiyyət təhrifinin yaranması və təbii süd xammalı istehsalçılarının üzləşdiyi ədalətsiz
rəqabət şərtləri təsərrüfatların da fəaliyyətinə mənfi təsir göstərməklə, bu sahədə məşğulluq
göstəricilərinin azalmasına, südçülüklə paralel inkişaf edən və qarşılıqlı bağlılıqda olan ət istehsalı
sektorunun da zəifləməsinə gətirib çıxara bilər.
Buna görə də istehlakçıların təbii süd yağı və süd yağı əvəzedicisi ilə hazırlanmış məhsullar
arasında fərqlə bağlı məlumatlılığının artırılması, süd yağı əvəzedicisi ilə hazırlanmış məhsulların
etiketlənməsi zamanı təbii süd məhsullarına istinad edilməsinə yol verilməməsi üçün müvafiq
nəzarət tədbirlərinin gücləndirilməsinə ehtiyac var.
2) Süd emalı sənayesinin inkişaf etdirilməsi və istehsal gücünün artırılmasına ehtiyac
var
Aparılan təhlillər göstərir ki, ölkədə fəaliyyət göstərən süd emalı müəssisələrinin
rəqabətqabiliyyətliliyi lazımi səviyyədə deyil və bazarda uğurla fəaliyyət göstərə bilmirlər. Bu
mülahizə ən azı aşağıdakı 3 istiqamət üzrə göstəricilərə əsaslanır:
i) Süd məhsulları istehlakında yerli sənaye müəssisələri tərəfindən istehsal olunan
məhsulların payı azdır;
ii) Süd məhsulları üzrə ticarət dövriyyəsinin strukturuna əsasən nisbətən yüksək əlavə dəyər
yaradılan məhsullar seqmentində idxal mənbələri, daha aşağı əlavə dəyər yaradılan məhsullar
seqmentində isə yerli müəssisələr üstünlük təşkil edirlər;
iii) Daxili bazarda yerli süd emalı müəssisələrinin məhsullarının satış qiyməti idxal olunan
anoloji məhsullarla müqayisədə aşağıdır.
Hazırda daxili bazara təklif olunan süd məhsullarında yerli sənaye müəssisələrinin payını
Cədvəl 3-dən müşahidə etmək mümkündür.
Cədvəl 3. Son 3 il ərzində süd məhsullarının sənaye üsulu ilə istehsalı
və idxal həcmi, ton
o cümlədən sənaye İdxal olunmuş
Süd məhsulları Cəmi yerli istehsal
üsulu ilə istehsal məhsul
47
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Kərə yağı 24,811.9 12,286.0 13,617.3


Qablaşdırılmış duru süd 988,338.0 13,757.0 4,129.2
Sadə və meyvəli yoğurt
117,926.5 34,882.1 3,171.4
(o cümlədən qatıq)
Xama və qaymaq 8,453.1 4,704.8 801.9
Təzə pendirlər
52,575.7 19,850.2 3,096.5
(yetişməmiş) və kəsmik
Digər pendirlər 120.4 120.4 6,096.2
Ayran 5,949.0 5,949.0 126.3
Quru süd 774.1 774.1 2,619.8
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi
Cədvəldə verilmiş məlumatlara əsasən yerli sənaye müəssisələri bazara təklif olunan kərə
yağının 32%-ni, yoğurt və qatığın 29%-ni, təzə pendirlərin 36%-ni, digər pendirlərin 2%-ni, duru
südün 1.3%-ni, xama və qaymağın 51%-ni, ayranın 100%-ni, quru südün isə 23%-ni təmin edirlər.
Ölkədə süd xammalı və süd məhsullarının istehsalında stabil artım dinamikası olsa da, son
illər ərzində süd məhsulları üzrə idxalın həcmi süd hesabı ilə təqribən 52 min ton artaraq 418 min
tona çatmışdır (yəni yerli emal müəssisələri son illər ərzində süd məhsulları üzrə istehlak bazarında
artan tələbatın ödənilməsində kifayət qədər iştirak edə bilməyiblər). Bunun müqabilində isə süd
məhsulları üzrə ixracın həcmi cüzi səviyyədə olmaqla qeyri-stabil dinamikaya malikdir (Qrafik
1).

Qrafik 1. Süd məhsulları üzrə idxal-ixracın həcmi, süd hesabı ilə


İdxal, min ton İxrac, min ton

461,3 49,6
417,5
391,3
366.0
344 330,9
288,5
27,0

16,0 17,5
12,6
6,3 5,8

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Mənbə: Dövlət Gömrük Komitəsi

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, süd məhsulları üzrə idxalda əsasən kərə yağı, ağ pendir,
əridilmiş pendirlər, qaymaq, yoğurt və quru süd kimi süd xammalı tutumu yüksək olan məhsullar
üstünlük təşkil edir. Bunun nəticəsidir ki, hazırda nisbətən yüksək əlavə dəyər yaradılan süd
məhsullarının bazara təklifində idxal mənbələri, daha aşağı əlavə dəyər yaradılan məhsullar
seqmentində isə yerli müəssisələr üstünlük təşkil edirlər (Qrafik 2).

48
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Qrafik 2. Natural ifadədə yerli və idxal olunan məhsulların növlər üzrə satış strukturu

0% 0% 0% 0%

47% 50%
59% 64% 66%
74%
85% 93%
100% 100% 100% 100% 98%

53% 50%
41% 36% 34%
26%
15% 7% 2%

Yerli istehsalın payı, % İdxalın payı, %

Mənbə: Marketlər şəbəkəsi, 2019-2020


Marketlər şəbəkəsinin göstəriciləri əsasında aparılan hesablamalara əsasən bazara ümumi
təklifdə idxal mənbələri ilə yerli müəssisələrin payı natural ifadədə təqribən bərabər həcmdə olsa
da, dəyər ifadəsində idxal mənbələrinin payı daha böyükdür (Qrafik 3).

Qrafik 3. Süd məhsulları üzrə ticarət dövriyəsində yerli və idxal olunan


məhsulların növlər üzrə satış strukturu

50%
58%

50%
42%

M İQ D A R I Yerli İdxal DƏYƏRİ

Mənbə: Marketlər şəbəkəsi, 2019-2020.

Yerli süd emalı müəssisələri əsasən aşağı dəyərli məhsullar seqmentində iştirak etməklə
bərabər, daxili bazarda yerli süd emalı müəssisələrinin məhsullarının satış qiyməti idxal olunan
anoloji məhsullarla müqayisədə aşağıdır (Cədvəl 4).

49
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Cədvəl 4. 2021-ci ildə yerli və idxal olunan süd məhsullarının


orta satış qiyməti, AZN
Məhsulun adı Yerli İdxal
Pasterizə olunmamış üzlü süd (1 L) 0.94 -
Sterilizə olunmuş üzlü süd (1 L) 2.02 2.60
Uşaq qidası üçün quru süd qarışığı (1 kq) - 35.08
Şəkərli qatılaşdırılmış süd (400 q) 1.83 1.80
Yoğurt (1 kq) 5.11 5.87
Xama (1 kq) 6.47 10.26
Qatıq (1 L) 2.13 -
Ayran (1 L) 1.66 -
Dovğa (1 L) 2.17 -
Əridilmiş pendir (1 kq) - 15.47
Brınza (1 kq) 6.99 9.96
Şor (1 kq) 3.33 -
Kəsmik (1 kq) 6.29 13.50
Kərə yağı (1 kq) 16.68 16.89
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi

Ölkədə süd emalı sənayesinin rəqabətqabiliyyətliliyinin aşağı olmasına görə bu sahədə


fəaliyyət göstərən müəssisələr yerli süd xammalının əsas alıcısı kimi çıxış edə bilmirlər [2]. Nəticə
etibarilə Azərbaycanda süd xammalının sahədən (fermerlər tərəfindən) satış qiyməti dünya
bazarının əsas süd təchizatçıları kimi çıxış edən ABŞ, Yeni Zelandiya və Avropa ölkələrinə
nisbətən aşağıdır (Qrafik 4).
Qrafik 4. Əsas ixracatçı ölkələrdə və Azərbaycanda təbii süd xammalının
sahədən satış qiymətləri, ABŞ dolları/ton

402 409 406


394
388
359 389 359 385
347
372 351

315 358 335


340
318 323
283 280

2016 2017 2018 2019 2020

Azərbaycan ABŞ Avropa İttifaqı Yeni Zelandiya

Mənbə: Dünya bazarı üzrə www.clal.it; Azərbaycan üzrə www.aqrarbazar.az portalı (Aqrar
Tədqiqatlar Mərkəzi)

50
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Aparılan təhlillər göstərir ki, ölkədə südçülük sahəsinin dayanıqlı inkişafı baxımından emal
müəssisələrinin rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, o cümlədən emal güclərinin artırılması əsas
vəzifələrdəndir.
3) Süd məhsullarının istehsalı, emalı və satışı zənciri üzrə vergi tənzimlənməsinin
təkmilləşdirilməsi aktualdır
Azərbaycanda süd məhsullarının istehsalı, emalı və satışı üzrə zəncirdə aşağıdakı biznes
subyektləri iştirak edirlər (Şəkil 2):
Şəkil 2. Süd məhsullarının istehsalı, emalı və satışı üzrə zəncirində
iştirak edən biznes subyektləri

Süd istehsalı Süd emalı müəssisələri Süd məhsullarının satışı

•Ailə kəndli təsərrüfatları •Kiçik emal sexləri •Kiçik, fərdi satış nöqtələri

•İri südçülük fermaları •İri süd emalı müəssisələri •İri ticarət şəbəkələri

Mənbə: Bazar iştirakçıları ilə aparılan müsahibələr əsasında hazırlanmışdır

Qeyd olunduğu kimi, mövcud tənzimləməyə əsasən fermalar (xam süd istehsalı) ƏDV-dən
azad olunub, lakin emal müəssisələri (süd məhsulları istehsalı), həmçinin süd məhsullarının satışı
ƏDV-yə cəlb olunur. Südçülük dəyər zənciri üzrə ƏDV-nin mövcud tətbiq mexanizminə görə süd
emalı müəssisələri yerli süd xammalı alışında çox da maraqlı deyillər. Buna görə də südçülük
dəyər zənciri üzrə ƏDV-nin mövcud tətbiq mexanizmi ilə yanaşı, digər mümkün variantların da
tətbiqinin müxtəlif iştirakçılara (istehsalçılar, emalçılar və ticarətçilərə), habelə dövlət büdcəsinə
təsirləri müqayisəli şəkildə təhlil olunmuşdur. Təhlil göstərir ki, müxtəlif alternativlərin
müqayisəsinə əsasən, südçülük sektorunun dayanıqlı inkişafı baxımından təbii süd xammalı
istehsalının ƏDV-dən azad olunması ilə bərabər emal və satış zənciri boyunca maya
dəyərində də təbii süd xammalının payının nəzərə alınması və ƏDV-dən azad olunması
məqbul hesab edilir.
Təbii ki, təklif olunan vergi güzəşti, yəni təbii süd xammalı istehsalının ƏDV-dən azad
olunması ilə bərabər emal və satış zənciri boyunca maya dəyərində də təbii süd xammalının
payının nəzərə alınması və ƏDV-dən azad olunması siyasəti qəbul olunacağı halda südçülük
sektorundan ƏDV yığımının həcmi azalmış olacaq. Lakin aparılan hesablamalar göstərir ki,
təklif olunan vergi güzəşti hesabına ƏDV yığımının həcmi üzrə yuxarıda hesablanan azalma
müvafiq sahədə vergitutma bazasının genişlənməsi hesabına kompensasiya oluna bilər [4].
Belə ki, süd hesabı ilə təqribən 2 milyon ton həcmdə olan süd məhsullarının müvafiq
stimullaşdırma tədbirləri hesabına 15%-i həcmində, yəni təqribən 300 min ton həcmində
mütəşəkkil emal sənayesi güclərinin yaradılması hesabına vergitutma bazası da genişlənmiş olar.
Bu genişlənməyə tələbat yaradacaq 3 fundamental əsas var:
i) əhalinin sayında və rifahında tədricən artım hesabına süd məhsulları üzrə istehlakın
həcmində gözlənilən artım;
ii) intensiv ferma modelinin tədricən genişlənməsi və azad olunmuş torpaqlar hesabına təbii
süd xammalı üzrə təklifin həcmində gözlənilən artım;
51
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

iii) qida təhlükəsizliyi tələblərinin getdikcə artması, habelə bazarda rəqabətin güclənməsi
hesabına süd məhsulları istehsalında institutlaşmış biznes subyektlərinin payının getdikcə
çoxalması.
Beləliklə, mütəşəkkil emal sənayesi tərəfindən təqribən 300 min ton həcmində süd
məhsullarının istehsalı bu sahədə vergitutma bazasını, o cümlədən ƏDV yığımını artırmış olar.
Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzi tərəfindən 30 min tonluq süd emalı
zavodunun qurulması ilə bağlı aparılan ilkin texniki-iqtisadi qiymətləndirmələrə əsasən birbaşa
vergi yığımları ilə bağlı hesablamaların nəticəsi qısa şəkildə aşağıda verilmişdir:
▪ zavoddan satılan süd məhsullarının dəyəri – təqribən 32 milyon manat;
▪ hesablanmış illik ƏDV-nin həcmi – təqribən 5.7 milyon manat;
▪ investisiya təşviqi dövründə illik əmlak, torpaq və mənfəət vergisi – 0.4 milyon
manat;
▪ investisiya təşviqi dövrü bitdikdən sonra illik əmlak, torpaq və mənfəət vergisi – 1.4
milyon manat;
▪ illik 482 minlik əmək haqqı fonduna görə DSMF ödənişi – 106 min manat.
Beləliklə, 30 min tonluq süd emalı zavodunun timsalında aparılan hesablamalar əsasında
əldə olunmuş müvafiq göstəriciləri 300 min tonluq istehsal həcminə proyeksiya etsək, bu nəticəyə
gəlmək olar ki, süd emalı sənayesinin potensialının güclənməsi hesabına hər il on milyonlarla
manat həcmində əlavə vergi yığımı üçün baza yaranmış olar. Mütəşəkkil şəkildə fəaliyyət göstərən
süd emalı sənayesinin fəaliyyətinin genişlənməsi və rəsmi dövriyyənin artması hesabına həm
vergidən yayınan vəsaitlərin vergiyə cəlb edilməsi, həm də ümumilikdə vergitutma bazasının
genişlənməsi nəticəsində tətbiq ediləcək güzəştə görə yaranan büdcə itkiləri kompensasiya
olunacaq və vergi yığımı əvvəlki dövrlə müqayisədə yüksələcək. Bundan başqa, süd fermalarının,
süd emalı təchizatçılarının və digər müvafiq xidmət sahələrinin gəlirlərində olan artımlar da
müsbət dolayı təsirlər kimi nəzərə alına bilər.
4) Ölkədə intensiv ferma modelinin kiçik və orta ölçülü fermalar hesabına
genişləndirilməsi zəruridir
Azərbaycanda da mövcud iribuynuzlu heyvandarlıq təsərrüfatlarının 96%-i 20 başadək
heyvana malikdir və ümumi heyvanların 80%-i məhz bu təsərrüfatlara məxsusdur (Cədvəl 5).
Qeyd etmək lazımdır ki, dünya təcrübəsində də mövcud südçülük fermalarının təqribən
90%-i kiçik və orta ölçülü ailə kəndli təsərrüfatlarına məxsusdur və süd emalı sahəsində dünyanın
aparıcı müəssisələrinin xammal bazasının formalaşdırılmasında kiçik ailə fermaları şəbəkələri
əhəmiyyətli paya malikdirlər [9].
Cədvəl 5
Azərbaycanda iribuynuzlu heyvandarlıq təsərrüfatlarının
strukturu
İribuynuzlu
Təsərrüfatın Xüsusi
Təsərrüfat sayı Xüsusi çəkisi heyvan sayı, min
ölçüsü çəkisi
baş
1-4 baş 115 072 39% 335 15%
5-10 baş 126 719 42% 881 38%
11-19 baş 42 086 14% 588 26%
52
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

20-49 baş 10 894 4% 295 13%


50 başdan yuxarı 1 816 1% 179 8%
Cəmi 296 587 100% 2 278 100%
Mənbə: Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi

Azərbaycanda südün təqribən 96%-i ailə fermaları tərəfindən istehsal olunur. Lakin
ölkəmizdə təbii süd xammalı istehsalında üstünlük təşkil edən kiçik ailə fermalarının təsərrüfat
ölçülərinin kiçik olmasından və istehsalın ənənəvi metodlara əsaslanmasından irəli gələn bir sıra
problemlər mövcuddur. Bu problemləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
1) Kiçik fermalar tərəfindən istehsal edilən südün həcmi az olduğuna görə bu fermaların
məhsulunun emal müəssisələri tərəfindən tədarük olunması və daşınması xərcləri yüksək olur.
Ölkədə süd istehsalında böyük paya malik olan kiçik fermalar mütəşəkkil fəaliyyət göstərən emal
müəssisələri üçün süd xammalı təchizatı mənbəyi kimi çıxış edə bilmirlər. Məsələn, süd emalı
müəssisələri süd təminatını kiçik fermalardan təşkil etməklə, gün ərzində orta hesabla 30-40 ton
süd tədarük etmək üçün təqribən bir neçə min ailə təsərrüfatı ilə işləməlidirlər. Bununla da bir
tərəfdən kiçik südçülük fermaları öz məhsullarını institutlaşmış satış kanalları vasitəsilə stabil
şəkildə reallaşdıra bilmirlər, digər tərəfdən isə emal müəssisələri stabil şərtlərlə lazımi həcmdə və
tələb olunan keyfiyyətdə təbii süd xammalı ilə təchizat kanalına malik ola bilmirlər.
2) Kiçik fermalar tərəfindən istehsal edilən südün həcmi az olduğuna görə və yuxarıda qeyd
edildiyi kimi stabil şəkildə tədarük olunmadığına görə fermaların özləri tərəfindən ilkin süd və ya
ev üsulu ilə emal olunmuş məhsullar kimi birbaşa istehlak bazarına (əhaliyə) təklif olunur. Burada
əsas problem budur ki, hər bir kiçik təsərrüfat az həcmdə südün keyfiyyət göstəricilərini asanlıqla
dəyişdirməklə bazara çıxarır. Müşahidələr göstərir ki, bu təsərrüfatlar tərəfindən bazara təklif
edilən məhsullar əhali tərəfindən psixoloji olaraq “təbii və keyfiyyətli məhsullar” kimi qəbul
olunsa da, əslində bu məhsulların keyfiyyəti ilə bağlı kifayət qədər təhriflər var (məsələn, südün
yağlılığı, kərə yağının tərkibində süd yağı əvəzedicilərindən istifadə və s.).
3) Kiçik fermaların fəaliyyəti daha çox ənənəvi texnologiyalara əsaslandığına görə
məhsuldarlıq göstəricisi aşağı olur, həmçinin az həcmdə əldə olunan məhsul da stabil və əlverişli
şərtlərlə satılmır ki, nəticə etibarilə təsərrüfatların südçülük sahəsindən əldə etdikləri gəlirləri də
aşağı olur. Buna görə də ölkədə süd istehsalında böyük paya malik olan kiçik fermalar tərəfindən
süd istehsalının əhəmiyyətli həcmdə artırılması mümkün olmur.
Qeyd olunanlara əsasən, ölkədə intensiv ferma modelinin, xüsusilə də kiçik və orta ölçülü
təsərrüfatlar hesabına genişləndirilməsi üçün müvafiq dəstəkləyici tədbirlərin həyata keçirilməsi
məqsədəuyğundur. Bu məqsədlə əsasən 20-50 başlıq heyvan sayına malik olan mövcud (ənənəvi)
fermaların bazasında 20-25 baş südlük heyvandan ibarət olmaqla ümumi 50-55 başadək intensiv
fermaların qurulması təşviq oluna bilər.
Aparılan hesablamalar göstərir ki, fermerlərin cins heyvanlarla təminatı üçün 60%-lik
subsidiya dəstəyi mühüm olsa da, intensiv fermaların qurulması üçün digər istiqamətlərdə (ferma
tikintisi, avadanlıqların alınması üçün) lazım olan investisiya qoyuluşları da nəzərə alınmaqla
iqtisadi səmərəlilik miqyas effekti baxımından çox da yüksək deyil, fermaların qurulması üçün
qoyulan investisiyanın diskontlaşmış geri ödəmə müddəti, heyvanların cinsindən və südün satış
qiymətindən asılı olaraq 5-9 ildir ki, kiçik və orta ölçülü fermalar üzrə bu müddət çoxdur (Cədvəl
6).

53
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Cədvəl 6
Kiçik ölçülü intensiv fermaların qurulmasının iqtisadi
səmərəlilik göstəriciləri
20 baş südlük 20 baş südlük
Holstein - 26 litr heyvan Simmental - 20 litr heyvan
məhsuldarlıq AZN AZN məhsuldarlıq AZN AZN
(Cari) (Cari) (Cari) (Cari)
Süd qiyməti 0.7 0.7 Süd qiyməti 0.7 0.7
İnvestisiya xərci 132,324 103,067 İnvestisiya xərci 128,324 99,067
Ferma tikintisinə Ferma tikintisinə
0% 40% 0% 40%
subsidiya % subsidiya %
Ferma tikintisi 73,144 43,886 Ferma tikintisi 73,144 43,886
Avadanlıq xərci 11,927 11,927 Avadanlıq xərci 11,927 11,927
60% subsidiyalı 60% subsidiyalı
40,000 40,000 36,000 36,000
heyvan alış xərci heyvan alış xərci
Torpaq və digər Torpaq və digər
7,254 7,254 7,254 7,254
xərclər xərclər
İlk ilin dövriyyə İlk ilin dövriyyə
37,386 37,386 37,296 37,296
vəsaiti vəsaiti
Xalis Cari Dəyər, Xalis Cari Dəyər,
172,909 202,167 95,259 124,516
NPV NPV
Daxili Rentabellik Daxili Rentabellik
25.7% 32.1% 18.3% 23.1%
Norması, real, IRR Norması, real, IRR
Diskontaşmış geri Diskontaşmış geri
ödəmə müddəti, ödəmə müddəti,
6.2 4.9 9.6 7.8
Discounted payback Discounted payback
period period
25 baş südlük 25 baş südlük
Holstein - 26 litr heyvan Simmental - 20 litr heyvan
məhsuldarlıq AZN AZN məhsuldarlıq AZN AZN
(Cari) (Cari) (Cari) (Cari)
Süd qiyməti 0.7 0.7 Süd qiyməti 0.7 0.7
İnvestisiya xərci 164,619 128,297 İnvestisiya xərci 159,369 123,047
Ferma tikintisinə Ferma tikintisinə
0% 40% 0% 40%
subsidiya % subsidiya %
Ferma tikintisi 90,805 54,483 Ferma tikintisi 90,805 54,483
Avadanlıq xərci 12,225 12,225 Avadanlıq xərci 12,225 12,225
60% subsidiyalı 60% subsidiyalı
50,000 50,000 45,000 45,000
heyvan alış xərci heyvan alış xərci
Torpaq və digər Torpaq və digər
11,589 11,589 11,360 11,360
xərclər xərclər

54
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

İlk ilin dövriyyə İlk ilin dövriyyə


45,480 45,480 45,368 45,368
vəsaiti vəsaiti
Xalis Cari Dəyər, Xalis Cari Dəyər,
245,498 281,820 148,730 185,052
NPV NPV
Daxili Rentabellik Daxili Rentabellik
28.2% 35.4% 20.7% 26.0%
Norması, real, IRR Norması, real, IRR
Diskontaşmış geri Diskontaşmış geri
ödəmə müddəti, ödəmə müddəti,
5.6 4.7 8.5 7.2
Discounted payback Discounted payback
period period
Mənbə: Aqrar Tədqiqatlar Mərkəzi

Təbii ki, böyük fermaların qurulması üçün iri biznes tərəfindən qoyulan investisiyanın
diskontlaşmış geri ödəmə müddətinin çox olması normal sayıla bilər, lakin kiçik və orta fermalar
üzrə bu göstərici cəlbedici deyil. Odur ki, ölkədə süd istehsalında böyük paya malik olan kiçik
fermaların bazasında kiçik və orta ölçülü intensiv fermaların qurulmasının stimullaşdırılması üçün
müvafiq dəstək tədbirlərinə ehtiyac var. Cədvəldən göründüyü kimi ferma tikintisinin 40%
subsidiyalaşdırılması ferma səviyyəsində səmərəliliyi qismən artırmış olur.
Qeyd edilənlərə əsasən, ölkədə intensiv ferma modelinin kiçik və orta fermalar hesabına
genişləndirilməsi üçün iki dəstək tədbiri təklif olunur: 20-25 başlıq iribuynuzlu intensiv
heyvandarlıq fermalarının qurulması üçün i) xərclərin 40%-i həcmində kreditə görə faizlərin
tamamilə dövlət tərəfindən subsidiyalaşdırılması və ii) intensiv fermanın tikintisi xərcinə görə
40% subsidiyanın verilməsi mexanizminin tətbiqi.
Bunlarla yanaşı, dünya təcrübəsi nəzərə alınaraq, süd istehsalı həcminin pik dövrləri olan
mövsümlərdə, yəni südün qiyməti aşağı düşən dövrlərdə təbii süd xammalına görə birbaşa və ya
dolayı subsidiyanın verilməsi mexanizminin də yaradılmasına ehtiyac var.
NƏTİCƏ VƏ TƏKLİF
Aparılan təhlil və qiymətləndirilmələrin nəticəsi olaraq, ölkədə südçülük sahəsinin dayanıqlı
inkişafının təmin edilməsi məqsədilə, təbii süd xammalı istehsalının və süd emalı sənayesinin
inkişafının stimullaşdırılması istiqamətində aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi təklif olunur:
Süd məhsullarının keyfiyyət təhrifinə görə yerli təbii süd xammalı istehsalçıları üçün
yaranan ədalətsiz bazar rəqabətinin aradan qaldırılması.
Bu məqsədlə, süd məhsulları istehsalında süd yağı komponentinin digər əvəzedicilərlə
əvəzlənməsi zamanı məhsulun markalanması, pərakəndə satış proseduru və şərtlərinin
istehlakçıların hüquqlarının daha dəqiq qorunması prizmasından yenidən işlənərək təqdim
edilməsinə ehtiyac var. Bu, bilavasitə süd məhsullarının markalanması və pərakəndə (rəfdə) satışı
üzrə texniki reqlamentlərin qəbul edilməsi, maarifləndirici çarxların hazırlanması, nəzarət
tədbirlərinin artırılması ilə həyata keçirilə bilər. Həmçinin təbii süd xammalı ilə digər əvəzediciləri
əsasında istehsal olunan süd məhsulları barədə istehlakçıların məlumatlılığının kütləvi
informasiyalar vasitəsilə və digər üsullarla artırılması da zəruri məsələlərdəndir.
Ölkədə süd emalı sənayesinin istehsal gücünün artırılması və rəqabətqabiliyyətliliyinin
yüksəldilməsi üçün təşviq tədbirlərinin görülməsi.
55
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

Bu məqsədlə, ilk növbədə, müvafiq vergi güzəştinin verilməsi, yəni təbii süd xammalı
istehsalına görə fermanın ƏDV-dən azad olunması ilə bərabər, emal və satış zənciri boyunca da
maya dəyərində təbii süd xammalının payının nəzərə alınması və ƏDV-dən azad olunması
siyasətinin tətbiq olunması təklif edilir. Eyni zamanda mövcud investisiya təşviqi və güzəştli
kreditlərin verilməsi alətləri vasitəsilə yeni emal müəssisələrinin qurulmasının
stimullaşdırılmasına ehtiyac var.
Süd emalı müəssisələrinin stabil həcmdə və standart keyfiyyətdə təbii süd xammalı ilə
təminatının yüksəldilməsi üçün intensiv heyvandarlığın genişləndirilməsi.
Bu məqsədlə, orta ölçülü (20-50 başlıq) ənənəvi iribuynuzlu heyvandarlıq fermalarının
bazasında 20-25 başlıq südlük heyvanlara malik olan intensiv heyvandarlıq fermalarının
yaradılmasının təşviq edilməsinə ehtiyac var. İntensiv iribuynuzlu heyvandarlıq fermaların
qurulması üçün tələb olunan xərclərin 40%-i həcmində kreditə görə faizlərin tamamilə dövlət
tərəfindən subsidiyalaşdırılması və ferma tikintisi xərclərinin 40%-i qədər isə subsidiyanın
verilməsi mexanizminin tətbiq olunması təklif edilir.
Süd istehsalı həcminin pik dövrləri olan mövsümlərdə qiymət tənzimlənməsi
mexanizminin yaradılması
Dünya təcrübəsi nəzərə alınaraq, süd istehsalı həcminin pik dövrləri olan mövsümlərdə, yəni
südün qiyməti aşağı düşən dövrlərdə təbii süd xammalının fermadan satış qiymətinin stabilliyinin
təmin olunması üçün aşağıda qeyd olunan iki mexanizmdən biri və ya hər ikisi tətbiq oluna bilər:
i) fermadan ucuz qiymətə satılan süd xammalına görə birbaşa subsidiyanın (məsələn, fermalara
südün satış qiymətində yaranan aşağı fərqə görə ödənişin) verilməsi; ii) yaxud da dolayı
subsidiyanın (məsələn, südün aşağı qiymətə olan dövrlərində də emal müəssisələrinin fermalardan
stabil qiymətə görə tədarük edərək istehsal olunan quru südə görə ödənişin) verilməsi
mexanizminin yaradılması.

ƏDƏBİYYAT
1. “Azərbaycanın kənd təsərrüfatı”, Statistik məcmuə, Bakı-2022
2.“Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələri”, Statistik məcmuə, Bakı-2022
3.Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi https://www.e-qanun.az/framework/46948
4.Kənd Təsərrüfatı Məhsullarının Qiymət Məlumat Bazası www.aqrarbazar.az
5.https://www.clal.it/en/?section=latte_world (Italian Dairy Economic Consulting firm)
6.The EU dairy sector: Main features, challenges and prospects
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/630345/EPRS_BRI(2018)630345_
EN.pdf
7.Margin Protection Program for Dairy https://www.fsa.usda.gov/programs-and-services/Dairy-
MPP/index
8.Информационная справка «Молочная отрасль России: текущее состояние и перспективы
развития» https://souzmoloko.ru/materiali/molochnaya_otrasl.PDF
9.Azərbaycanda iribuynuzlu heyvandarlığa dair arayış, 2022
https://atm.gov.az/az/menu/36/analitik-materiallar/#azerbaycanda-iribuynuzlu-heyva336pdf//1

ISSUES OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF THE DAIRY SECTOR IN


56
Aqrar sahədə elmi araşdırmalar – Buraxılış: 2/2022 (№6)
Scientific research in agrarian sector – Volume: 2/2022 (№6)

AZERBAIJAN
Ph.D., PhD student, F.F.Fikratzade
Institute for Scientific Research on Economic Reforms

SUMMARY

In accordance with modern challenges, increasing the production of meat and dairy
products by increasing the productivity potential through the development of the livestock sector
based on the intensive farm model in our country has been defined as the primary objective of
the state policy in this field. In this article, the issues of expanding the activities of intensive
dairy farms, developing the milk processing industry, quality control in this area, protection of
consumer rights and further improvement of the tax regulation system have been analyzed in
terms of the sustainable development of the dairy sector in the country.
Key words: raw milk, milk fat substitutes, milk processing, dairy products, intensive
farming, tax regulation, subsidy.

ВОПРОСЫ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ МОЛОЧНОЙ ОТРАСЛИ В


АЗЕРБАЙДЖАНЕ

Д.ф.э.н., докторант, Ф.Ф.Фикретзаде

Научно-Исследовательского Института Экономических Реформ

РЕЗЮМЕ

В соответствии с современными вызовами и в нашей стране увеличение производства


мясной и молочной продукции за счет увеличения потенциала продуктивности путем
развития животноводческой отрасли на основе модели интенсивной фермы определено как
основная задача государственной политики в этой области. В данной статье

Budova kılcal damarları. Kılcal damarlar: kesintisiz, pencereli, sinüzoidal Yak

Budova Sudin
Kalp-damar sistemi (CVS) kalpler, kan taşıyan ve lenfatik damarlardan oluşur.
Sudini embriyogenezde mezenkimden oluşur. Pis koku, zhovtkovy ayısının damar kabuğunun marjinal bölgelerinin mezenkimine veya mikrop mezenkimine yerleşir. Geç embriyonik gelişimde, kılcal sonrası yapılar (venüller ve damarlar), kılcal damarlar ve kılcal sonrası yapılar (venüller ve damarlar) boyunca bir morarma yolu ile oluşturulur.
Kan taşıyan damarlar, ana damarlara (arterler, damarlar) ve mikro dolaşım yatağının damarlarına (arteriyoller, prekapillerler, kılcal damarlar, postkapillerler ve venüller) bağlanır. Ana kan damarlarında kan büyük bir akışkanlıkla akar ve dokularla kan alışverişi olmaz, mikro dolaşım yatağının damarlarında ise kan dokularla daha kısa kan alışverişi için uygun şekilde akar.
Kalp damar sisteminin tüm organları boştur ve mikro dolaşım sisteminin damarlarının üç kabuğu vardır:
1. İç kabuk (intima), iç endotel top ile temsil edilir. Arkasında, podendotelial top (RVST) roztashovuetsya'dır. Subendotelyal top, orta tunik ve alt retiküler ve elastik liflerin yakınına göç eden çok sayıda kötü farklılaşmış klitinlerin intikamını alır. Mukozal tipteki arterlerde, iç tunik, orta tunikte, bir elastik lifler kümesi olan bir iç elastik zar tarafından su takviyelidir.
2. Arterlerdeki orta tunik (ortam), yumuşak bir spiral (dairesel olarak mayzhe) boyunca yayılan düz miyositlerden, elastik liflerden veya elastik zarlardan (tipin elastik arterlerinde) oluşur; Damarlarda, düz miyositlere sahip olabilirler (mukozal tip damarlarda) veya dokuyu kaplayabilirler (mukozal tip damarlar). Damarlarda, atardamarların önünde ortadaki tunik (media), karşıt tunikten (adventitia) çok daha incedir.
3. RVST tarafından onaylanan Zovnishnya obolonka (adventitia). Mukozal tipteki arterlerde ince, alt iç - dış elastik bir zar vardır.

arterler
Arterler tomurcuk duvarında 3 kabuk atıyor: intima, media, adventitia. Arterler, arter üzerindeki elastik veya m'yazovyh elemanlarının aşırı dozu olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılır: 1) elastik, 2) m'yazovy ve 3) karışık tip.
Elastik arterlerde karışık tipler m'yazovy tipi arterlerle por_vnyannі'da, tovschі pіdendotelіalny topu önemlidir. Elastik tipteki arterlerdeki orta tunik, elastik zarlardan oluşur - elastik liflerin düzenli dağılım bölgeleriyle ("pencereler") aglomerasyonu. Aralarında soliter düz miyositler ve fibroblastik serinin klitinleri ile RVST'nin prosharkaları vardır. M'yazovy tipi arterlerde zengin pürüzsüz'yazovyh hücreleri vardır. Daha uzakta kalbin görüntüsü var, o zaman arterler mukozal bileşenin görkemli aşırı basıncıyla çürüyor: aort elastik tipte, subklavian arter tırtıklı tipte ve brakiyal arter mukozal tipte. M'yazovy tipinin poposu da stegnova arteridir.

Vіdnya
Her gün 3 mermi vardır: intima, medya, adventitia. Günler 1) bezm'yazovі ve 2) m'yazovy (orta kabukta m'yazovyh elemanlarının zayıf, orta veya güçlü gelişimi ile) olarak alt bölümlere ayrılmıştır. Bezm'yazovogo tipinin günlerinde, eşit kafalarda büyüme olasılığı daha düşüktür ve diğer yandan, alt uçlarda m'yazovoy kabuğunun güçlü bir şekilde gelişmesinden kaynaklanan damarlar. İyi yayılmış m'yazovoy kabuğundan bakıldığında, valfler sallanıyor. Valfler damarların iç astarı ile kapatılmıştır. Böyle bir rozpodіl m'yazovykh elementіv pov'yazaniy z dієyu force tyazhіnnya: z nіg daha da önemlisi kanı kalbe yükseltir, baştan aşağı, kafada - bezm'yazovy tipi, bacaklarda - güçlü bir şekilde yayılmış m' yazovym top (popo - kök damar ).
Damarların kan kaynağı, tıpkı damarlarda kılcal damarların iç tuniğe ulaştığı gibi, orta tunik ve adventitia'nın küresel topları ile çevrilidir. Damarların innervasyonu vejetatif afferent ve afferent sinir lifleri tarafından sağlanır. Pis koku, tesadüfi dedikoduları şekillendiriyor. Getiren sinir uçları esas olarak orta kabuğun dış bölgelerine ulaşır ve ağırlıklı olarak adrenerjiktir. Basınca tepki veren baroreseptörlerin afferent sinir uçları, ana damarlarda lokal subendotelyal konjesyon oluşturur.
Vejetatif düzende damar mukozal tonunun düzenlenmesinde önemli bir rol gergin sistem, biyolojik olarak aktif konuşma, hormon hormonları (adrenalin, norepinefrin, asetilkolin vb.) kullanın.

Kılcal damarlar
Kan kılcal damarları, bazal membran üzerinde bulunan endotel hücrelerinin yerini alır. Endotel, vasküler tonusu, damarların penetrasyonunu kontrol etmek için endotel, nitrik oksit, protizgortayut faktörü vb. Adventitia klitini damarına yakından uzanın. Kılcal damarların bazal zarlarının aydınlanmasında perisitler görev alır ve zarın yarılmasına neden olabilir.
Ayrı kılcal damarlar:
1. Somatik tip. Boşluğun çapı 4-8 mikrondur. Endotel kesintisizdir, fenestre değildir (incelme yoktur, fenestra translasyonda sondadır). Bazal membran kesintisiz, iyi kavislidir. Dobre rozvinuty top pericitiv. Adventitia klitorisi. Bu tür kılcal damarlar, shkir, m'yazakh, skist (yayın balığına getirilebilenler) ve ayrıca hücreleri korumanın gerekli olduğu organlarda - histohematik bar'єrіv deposunda (beyin, ince gonadlar) roztashovuyutsya'dır. )
2. İç organ tipi. 8-12 mikrona kadar boşluk. Kesintisiz endotel, fenestrasyon (vicons bölgesinde, sitoplazma endotel hücresine pratik olarak günlüktür ve inci zar doğrudan bazal zara bitişiktir). Endotelyositler arasında her türlü temas sağlanır. Bazal membran inceltilir. Daha az perisit ve maceracı klitin vardır. Bu tür kılcal damarlar, bölümün filtrelenmesini sağlamak için gerektiği gibi iç organlarda ses çıkarır, örneğin nurlar.
3. Sinüzoidal tip. Boşluğun çapı 12 mikronun üzerindedir. Ürik parçaların endotelyal topu. Endotelyositler gözenekleri, kapakları, pencereleri oluşturur. Bazal membran sıklıkla veya günlüktür. Perikot yok. Bu tür kılcal damarlar gereklidir, kan ve dokular arasında konuşma alışverişi ve "klitin değişimi", tobto olarak gösterilir. bazı hematopoez organlarında (beyinde kırmızı kistik, dalak) ve büyük konuşmalarda - karaciğerde.

Arterioller ve prekapillerler.
Arterioller 50 mikrona kadar lümen çapına sahiptir. 1-2 top pürüzsüz miyositleri çıkarmak için duvarı yıkayın. Endotel hakim tarafından uzatılır. Yogo yüzeyi eşittir. Clitini, iyi organize edilmiş bir hücre iskeleti, çok sayıda desmozomal, kale ve kiremitli temas ile karakterize edilir.
Kılcal damarların önünde, arteriyol ses çıkarır ve bir prekapilere dönüşür. Prekapiller ince bir duvarı yıkar. M'yazova tunik okremy pürüzsüz miyositlerle temsil edilir.
Postkapillerler ve venüller.
Postkapiller damarların çapı daha küçük olabilir ve venüllerde daha düşüktür. Budova'nın duvarı, Budov'un venulisine benzer.
Venüller 100 mikrona kadar bir çapa sahip olabilir. İç yüzey düzensizdir. Soyun hücre iskeleti daha zayıftır. Temas, daha da önemlisi basit, "çubukta". Genellikle endotel daha yüksek, mikro dolaşım yatağının diğer damarlarında daha düşüktür. Lökosit serisinin hücreleri, en önemlisi hücreler arası temas alanlarında olmak üzere venülün duvarından nüfuz eder. Zovnishni, kılcal damarlara benzer özellikleri nedeniyle toplar.
Arterio-venüler anastomozlar.
Kan, arterio-venüler anastomoz (AVA) yoluyla kılcal damarları atlayarak arteriyel sistemden venöz sisteme akabilir. Referans ABA (şantlar) ve atipik ABA (şortlar) görebilirsiniz. Napіvshuntah'ta, günün hakimlerini kısa, geniş bir kılcal damardan getirin ve getirin. Sonuç olarak, venüle kadar, kan dökerek harcıyoruz. Sağ şantlarda damar ile organ arasındaki alışveriş algılanmaz ve damar tarafından drene edilir. atardamar kanı. Sağ şantlar basit (bir anastomoz) ve katlanmış (anastomoz yayı) olarak ayrılır. Özel ataşmanlar olmadan şantları görmek mümkündür (sfinkterin rolü düz miyositler tarafından oynanır) ve özel bir kısa süreli cihazla (şiştiğinde anastomozu sıkıştıran epitel hücreleri, şantın eğriliği).

Lenfatik yargıçlar.
Lenfatik damarlar, lenfatik sistemin mikro damarları (kılcal damarlar ve kılcal damarlar), intraorganik ve transorganik lenfatik damarlar ile temsil edilir.
Lenfatik kılcal damarlar, ince endotel ve inceltilmiş bazal membranın intikamını almak için dokularda körlemesine başlar.
Orta ve büyük lenfatik damarların duvarlarında endotel, subendotelyal top, m'yazovaya tunik ve adventisya bulunur. Kabuğun kabuğunun arkasında, lenfatik damar m'yazovy tipi bir damar atar. Lenfatik damarların iç kabuğu, kılcal damardan sonra lenfatik damarların görünmez bir özelliği olan bir kapakçık oluşturur.

Klinik önemi.
1. Aterosklerozdan önce vücutta en hassas arterler, özellikle elastik ve m'yazovo-elastik tipteki arterlerdir. Bunun nedeni, hemodinami ve iç zarın trofik sağlanmasının yaygın doğasıdır, bu arterlerde önemli bir gelişmedir.
2. Damarlarda kapak aparatı en büyük dağılımı alt damarlarda gösterir. Hidrostatik basınç gradyanına karşı çok daha kolay kan akışı anlamına gelir. Valvüler aparatın yapısındaki hasar, hemodinamikte büyük hasara yol açar, şişme varisli damarlar alt sonlar.
3. Hipoksi ve kan dolaşımının düşük moleküler ağırlıklı ürünleri ve anaerobik glikoliz, yeni kan damarlarının oluşumunu uyaran en önemli faktörler arasındadır. Bu şekilde, iltihaplanma, hipoksi vb. Alanlar, etkilenen organın trofik güvenliğinin restorasyonunu ve yenilenmesini sağlayan mikro damarların uzak, türbülanslı büyümesi (anjiyogenez) ile karakterize edilir.
4. Yeni damarların büyümesini değiştiren antianjiyojenik faktörler, bir dizi güncel yazara göre, etkili antitümör ilaç gruplarından biri olabilir. Doktorlar, hızla büyüyen dolgunluğun yakınındaki damarların büyümesini bloke ederek, aynı şekilde hipoksiye ve kanser hücrelerinin ölümüne neden olmuş olabilirler.

    kalıcı olmayan bir endotel küresine sahip kılcal damarlar - beyinde lokalize olan somatik tip, m'yazakh, shkir;

    kılcal fenestrasyon - endotel sitoplazma dönüşleri ile visseral tip - (glomerüler kılcal damarlar, bağırsak villusları);

    endotel ve bazal membranda yarık benzeri açıklıklara sahip kılcal damarlar - sinüzoidal tipte kılcal damarlar (dalakta, karaciğerde ve diğer organlarda).

Arterio-venüler anastomoz (ABA). Mikro dolaşım yatağının bu kısmı, arteriyel kanın kılcal damarları atlayarak damarlara doğrudan geçişini sağlar. ABA organlarımızda lokalize olabilir.

İki anastomoz grubu vardır:

    saf arteriyel kanı atan ABA'ya (şunti) yardım eder. Günlük yaşam için evlerindeki pis koku iki gruba ayrılır:

    basit ABA - arteriyolün venüle geçişi arasında olabilir, sanki bölünüyormuş gibi, arteriyolün orta kabuğu sona erer. Kan akışının düzenlenmesi, özel hızlı hareket eden cihazlar olmadan, arteriyolün orta tabakasının pürüzsüz, müsilajlı hücreleri tarafından kontrol edilir;

    Alt epitelyal toptaki görünür silindirlerin veya yastıkların yakınında özel bağlantı elemanları ile yapılabilen ABA, daha sonra pürüzsüz m'yazovy klitinlerle süslenmiştir. Anastomozun lümeninde çıkıntı yapan m'yazovykh yastıklarının kısalığı, kan akışına yol açar.

ts_єї ve alt gruplara kadar epiteloid tipte ABA görülebilir (basit ve katlanabilir).

Epitelyal tipteki basit ABA'larda, malign hücreler yavaş yavaş venöz uca kadar epitel hücrelerine benzer şekilde kısa oval lümen hücreleri (E-cellini) ile değiştirilir. Katlama ve glomerüler olarak, getiren arteriyoller iki chotiri iğnesine ayrılır, yak_ venöz segmente geçer.

    atipik ABA (napivshunti) ce spoluky arteriyoller ve venüller; kılcal tipte kısa bir damar yoluyla. Venöz kanalda atılan o barınağa arteriyel olanı kapatmayacağım.

Kılcal damarları atlayan arteriyel ve venöz sistemlerin yapısı, düzenleme için büyük önem taşıyabilir. kan mengenesi, organların kanlanması, venöz kanın arteriyelizasyonu, biriken kanın mobilizasyonu, venöz yatakta rіdini dokusunun strumunun düzenlenmesi

Venuli. Üç farklı venül türü vardır:

M'yazovi.

Günlük yaşamları için post-kapiller venüller, venöz kılcal venülleri öngörür, ancak venüllerin duvarında, kılcal damarlarda daha düşük, daha fazla perisit vardır.

Seçici venüllerde okremі pürüzsüz m'yazovі kіtini ve daha net ifade edilen ovn_shnya kabuğu vardır.

M'yazovі venuli, orta tunikte bir veya iki düz miyosit topu ve iyi yerleştirilmiş oval bir tunik olabilir.

Lenfatik kılcal damarlarla birlikte venöz sıvı MLR, drenaj fonksiyonunu iyileştirir, kan ve arka kan dolaşımı arasındaki hemolenfatik dengeyi ve ayrıca doku metabolizmasının ürünlerini düzenler. Lökositler, venüllerin duvarlarının yanı sıra kılcal damarlardan da geçer. Bol kan akışı ve düşük tansiyonun yanı sıra bu damarların genişlemesi kan birikmesi için beyin oluşturur.

Vіdnya(Venae) kanın kalbe geri dönmesini, kanın birikmesini sağlar. Damarların yaşamının derin planı, arterler gibi aynıdır, ancak kendine has özellikleri vardır:

    venin duvarı incedir, ikincil arterde daha düşüktür;

    damarlarda kollajen lifleri boğulur ve elastik lifler zayıf bir şekilde ayrılır;

    dış elastik zar, iç elastik zar zayıf bir şekilde yırtılmıştır;

    Damarların atardamarları yuvarlak olmasına rağmen, müstahzardaki damar lümeni genellikle düzensiz bir şekle sahiptir;

    damarlarda gözle görülür şekilde en yaygın olanı dış kabuktur ve arterlerde orta kabuktur;

    venöz damarlarda kapakların varlığı.

її stіntsi'de m'yazovyh öğelerinin gelişmesi nedeniyle günler nadas olarak sınıflandırılır:

Ortalama olmayan türün günü

M'azovykh unsurlarının zayıf gelişimi ile Pazar

M'azovykh unsurlarının güçlü gelişme günü

Vіdnya bezm'yazovogo tipi. Damar tipine, bezm'yazovі sert ve yumuşak meninks damarları, göz damarları, dalak, kistler ve plasenta eklenebilir. Ortadaki damarların duvarı bazal membran üzerinde endotel ile kaplıdır. Orta kabuk vіdsutnya'dır. Dış kabuk, damarların renginin azalmaması ve kanın içlerinden kolayca akması nedeniyle ekstra dokularla büyüyen ince bir kabarık lifli doku topu ile temsil edilir.

M'azovykh unsurlarının zayıf gelişimi ile Pazar. Gelecekteki duvarın özelliği hemodinamik zihinlerde yatıyor. Kanları, dünyanın yerçekimi kuvvetinin akışı altında ufalanıyor. Damarın merkezi, subendotelyal topun kötü bir ifadesine sahip olabilir, orta obolontsi yakınında birkaç düz m'yazovyh hücresi vardır. Damarların dış kabuğunda tek tek m'yazovі klitini tuzağı. Damar grubuna kadar kişi görebilir: toulub'un üst kısmının damarları, shii, yüz, üst boş damar.

M'azovikh elemanlarının ortalama gelişiminden görülüyor. Popo є brakiyal damar. Особливості будови: внутрішня оболонка формує клапанний апарат, а також має у своєму складі окремі поздовжньо спрямовані міоцити, внутрішня еластична мембрана не виражена, середня оболонка тонка, в ній циркулярно розташовані гладкі м'язові клітини, зовнішня еластична мембрана відсутня, тому прошарки безпосередньо в пухку lifli elyaf, dış mahfazanın kumaşından memnun.

M'azovykh unsurlarının güçlü gelişme günü. Cich damarları için, her üç gömlekte de m'yazovyh clitinum'un karakteristik güçlü gelişimi. İç ve dış tuniklerde, pürüzsüz miyositler daha sonra ve ortada - dairesel olarak büyür. Bu damarların karakteristik paterni kapakçıkların varlığıdır. Şu damarları görebilirsiniz: tuniğin alt yarısının ve alt kısmının damarları.

vanalar- kalp gagasında açılan iç kabuğun tüm cep benzeri kıvrımları. Pis koku pereskodzhayut kan akışı. Valfin tabanı lifli kumaştan yapılmıştır. Bununla beraber botlarda boy boy, endotel altında elastik lifler, protil botlarda ise zengin kollajen lifler bulunur. Kapak dışkısının tabanında az sayıda düz miyosit olabilir.

Alt boş damar evin arkasında, ona akan damarlara keskin bir şekilde üflenir. Kabuğun içi ve ortası biraz gevşektir. Eski kabuk, daha sonra doldurulmuş çok sayıda düz m'yazovyh klitin demetine sahip olabilir ve tovshchina için, gövdenin içini ve ortasını 6-7 kez kaydırarak, hemen daralır. Alt boş damarda kapakçıklar vardır, işlevleri dış kabuğun yerleşmiş olan ve kan akışından geçen enine kıvrımlarını oluşturmaktır.

Kalibreye göre damarlar büyük, orta ve küçük olarak alt bölümlere ayrılır.

Lenfatik yargıçlar.

Lenfatik sistem, venöz yataktaki dokulardan lenf iletir. İşlevsel durumda, lenfatik damarlar, özellikle mikro dolaşım yatağının damarları alanında, kan taşıyan damarlarla yakından bağlantılıdır. Burada, kumaş kökünün üretimini ve lenfatik kanalın penetrasyonunu görebilirsiniz.

sınıflandırma. Orta lenf damarları ayrılır:

    lenfatik kılcal damarlar,

    intralenfatik yargıçlar,

    ekstralenfatik yargıçlar,

    göğüs kanalı,

    sağ lenfatik kanal.

Lenfatik kılcal damarlar yoğun kanaliküller körü körüne başlıyor, sanki kumaşlardan, konuşmaların alışverişinin ürünleriyle birlikte bir kumaş bulunuyor. Onların duvarı sadece endotelden oluşur. Bazal membranlar ve perisitler yoktur. Bağlantıların endotelyumu, kılcal damarların gerilemesini geçersiz kılan, çapa ve abo stern filamanlardan oluşan ekstra şanslı doku demetleriyle birleşir. Endotelyositler arasında yarıklar vardır. Lenfatik kılcal damarların çapı, lenf ile dolma derecesine bağlı olarak değişebilir. Lenfatik kılcal damarlar, plazma süzüntüsünün sağlıklı dokudan emilmesi süreçlerinde yer alarak bir drenaj işlevi görür.

Lenfatik yargıçlar. Lenfatik damarların duvarlarının yapısı, lenfatik hemodinamiğin (düşük basınç, düşük akış hızı, dokulardan kalbe doğrudan akış) benzer zihinleri ile açıklanan damarlar açısından zengindir. M'yazovy ve bezm'yazovy tipi hakimleri ayırt edin. Orta ve büyük lenfatik yargıçlar, depo duvarlarına iyi bir şekilde ayrılmış üç kabuk (iç, orta ve dış) asarlar. Lenfatik damarların iç astarı sayısal kıvrımlar oluşturur. vanalar. Damar damarlarının duyarlı kapakçıklar arasında genişlemesine lenfanjiyon denir. Orta tunik, alt kіntsіvok'un damarlarında daha belirgindir. Lenfatik damarların saatinin altında, lenf düğümleri roztashovanny'dir. Büyük lenfatik damarların (torasik kanal ve sağ lenfatik kanal) duvarlarının özelliği, uziyaların iç ve orta kıvrımlarından 3-4 kat daha büyük olan, iyi ayrılmış dış kabuktur. Pürüzsüz klitinaların geç tutamları dış obolontsiden geçer. Torasik kanal boyunca 9 adede kadar napikal kapak bulunur.

Kalp(kor) – lenfatik sistemin kanının merkezi organı. Zavdyaki yakında zdatnostі, kalp kanı parçalıyor.

Kalbin duvarı üçlü kabuklarla kaplıdır:

    endokardiyum, (dahili);

    miyokard, (orta);

    epikart, (çağırmak).

endokart dört toptan oluşur:

    bazal membran üzerinde endotel;

    subendotelyal top - iyi bir kumaş tüyü, düşük diferansiyel bir klitin üzerinde bir bagat;

    m'yazovo-elastik top - pürüzsüz miyositler ve elastik lifler;

    Dış iyi doku topu, elastik, kollajen ve retiküler liflerle değiştirilen kabarık fibröz dokudan oluşur.

vanalar.

Kalplerin önünde Mіzh, bu kalpler yivli ve ayrıca kanatlar büyük gemiler tarafından karıştırılıyor. Vaughn є endoteli az miktarda klitin içeren ince fibröz dokudan ince fibröz plaklarla kaplar. Kapakçığı örten Clitini, çoğu zaman görünümlü kiremitlerin yanında birbirini kaplar veya hücrelerden birinin sitoplazmasını parmak şeklinde içeriye doğru sıkıştırır. Kapak duvarlarında kan taşıyan damarlar yoktur. Kapak dışkılarının atriyal ve shlunochkovy kısımlarının Budova'sı aynı değildir. Ön taraf pürüzsüz bir yüzeye sahiptir, burada subendotelyal topta yoğun bir elastik lif pleksusu ve pürüzsüz m'yazyv klitin demetleri vardır. Bir dizi m'yazovyh tutamı, valf tabanında zbіlshuєtsya pomit. Shlunochkovy tarafı düz olmayan bir yüzey olabilir. Tendon ipliklerinin onarıldığı çok fazla şiddet var. Endotel altındaki bu galuside az sayıda elastik lif bulunur.

miyokard kardiyak mukozal doku ile damarlar ve sinirler içeren prosharkiv kabarık fibröz dokudan oluşur. Kalbin sözde iletken sisteminin deposuna giren kısa ömürlü m'yazovy hücreleri - kardiyomiyositler ve atipik - iletken kalp hücreleri ayırt edilir. Kısa süreli miyositler, merkezi olarak fırfırlı bir çekirdeğe sahip rektal şekilli hücrelerdir. Sitoplazmada, miyofibriller derinin altında katlanır. T-tübüllerinin aydınlanmasında bazal membran görev alır. Pamuklu kumaşın çapraz smougast kalbi "M'yazova bezi" bölümünde anlatılmaktadır.

Gerçekleştirilecek olan kalp sistemi, kısa ömürlü kardiyomiyositlere impulslar oluşturacak ve iletecek olan habis hücreleri birleştirir. її için depo şunları içerir: sinüs-atriyal vuzol, atriyo-atriyal vuzol, atriyo-atriyal vuzol, Hiss'in atriyo-atriyal demeti. Üç tür iletken m'yazovykh klitin vardır:

1. Birinci tip - kalp pilinin ritmine yol açar, mimik bir hız oluşturur. Vіdrіznyayutsya küçük biberiye, zengin şekilli form, az miktarda, rastgele karıştırılmış miyofibriller. T-sistemleri günlüktür.

2. Geçişler - ince, bükülmüş kilitler, miyofibriller daha ayrıdır, paralel olarak yönlendirilir, ale zavzhdi.

3. Hiss demetinin kümeleri - büyük, gün ortası T-sistemleri, ince miyofibriller, klitininin çevresi boyunca belirgin bir sıra olmadan dalgalanır, çekirdekler eksantrik olarak lokalizedir.

Epikard ve perikard. Kalbin dış kabuğu epikardiyum ve perikardın visseral tabakasıdır. Epicard, sanki mezotelyumla kaplıymış gibi ince iyi doku tabakalarından oluşur.

Epikardiyum ve perikard arasında, petrol rolünü kazanan az miktarda yerli toprağın intikamını alan geniş bir genişlik vardır. Perikardda, taban daha güçlü bir şekilde köklenir, alt epikardiyum.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-1.jpg" alt="> Ders: SERDİYNO. KAPİTONOVA TARİHİ">!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-2.jpg" alt="> Meta görev: 1. Farklı gemilerin yapısını kontrol edin, 1 Çeşitli damarların Vivchiti yapısı, damarları,"> Цель и задачи: 1. Изучить структуру различных сосудов: артерий, вен, сосудов МЦР 2. Выявить структурно-функциональные корреляции в разных отделах сосудистой системы 3. Сравнить структуру и ультраструктуру миокарда и других видов мышечной ткани. 4. Дать сравнительную характеристику типичных и атипичных кардиомиоцитов. 5. Найти общие и отличительные признаки в строении стенки сердца и крупных сосудов.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-3.jpg" alt=">Şema kardiyovasküler sistem ">

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-4.jpg" alt="> HEDEF Tekne sistemi = CCC ("> ОПРЕДЕЛЕНИЯ Сосудистая система = ССС (система гемоциркуляции) + !} !} lenf sistemi. CCC = kalp + arterler + kılcal damarlar + damarlar. Damar duvarının topları: tunica intima, tunica media, tunica adventitia. Mikro dolaşım yatağı = sadece mikroskop altında görülebilen damarlar (çapı 0,1 mm'den az). Mikrodolaşım yatağı = arteriyoller + prekapiller arteriyoller + kılcal damarlar + postkapiller venüller + venüller.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-5.jpg" alt=">Kılcal Damarlar - tse naydrіbnіshі ŞEMA ICR"> Капилляры - это мельчайшие СХЕМА МЦР функциональные единицы кровеносной системы, они вставлены между артериальным и венозным звеном гемоциркуляции. Они ветвятся, образуя мощную сеть, степень развития которой отражает функциональную активность органа и ткани. Мощные капиллярные сети присутствуют в легких, печени, почках, железах. Вместе с артериолами и венулами капилляры составляют микроциркуляторное русло (диаметр его сосудов менее 100 мкм).!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-6.jpg" alt=">"> Эндотелиальная выстилка капилляров Кровеносная система имеет непрерывную эндотелиальную выстилку, представленную одним слоем эндотелиальных клеток с зазубренными клеточными границами. Снаружи от эндотелия количество клеток и их слоев прогрессивно увеличивается с ростом калибра сосуда.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-7.jpg" alt="> Kılcal damarlar hakkında: 1. İnsan vücudundaki daha fazla hücre"> О капиллярах: 1. Большинство клеток организма человека находятся не более чем на 50 мкм удаленными от капилляров. 2. В организме человека площадь поверхности капилляров около 600 кв. м. 3. Площадь поперечного сечения всех капилляров в 800 раз больше, чем площадь сечения аорты (сравните скорость кровотока в аорте и в капиллярах). 4. Длина капилляра варьирует от 0. 2 5 до 1 мм (последняя цифра характерна для капилляров мышечной ткани). К коре надпочечников, мозговом веществе почки капилляры могут быть длиной до 5 мм. Общая длина всех капилляров тела человека 0 96, 000 км.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-8.jpg" alt=">İç kabuğun intikamını alan kılcal damar - tunica intima, temsil edilir bir top tarafından"> Капилляр содержит внутреннюю оболочку – tunica intima, представленную эндотелиальными клетками, лежащими одним слоем на базальной мембране, в то время как tunica media и tunica adventitia значительно редуцированы. Эндотелиальная клетка выглядит как тонкая изогнутая пластинка с овальным или удлиненным ядром. Обычно клетки вытянуты вдоль оси капилляра и имеют сужающиеся концы. В месте содержания ядра клетка выбухает в просвет капилляра. Клетки соединены между собой соединительными комплексами и содержат множество пиноцитозных пузырьков. Стрелками показаны фенестры. Фенестрированный капилляр, TЭM, x 10, 000!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-9.jpg" alt=">Kapiler pencere, TEM, x00, x01"> Фенестрированный капилляр, TЭM, x 10, 000 Снаружи от эндотелия располагается прерывистый слой клеток перицитов (стрелка), также обернутых листками базальной мембраны. Некоторые авторы считают, что слой перицитов – это редуцированная tunica media. Перициты – это плюрипотентные клетки, которые могут давать начало другим клеткам, таким как фибробласты. При тканевой травме перициты пролиферируют и дифференцируются с образованием новых кровеносных сосудов и соединительнотканных клеток. В стенке капилляра могут присутствовать небольшое количество коллагеновых и эластических волокон, основного вещества, адвентициальных клеток, фибробластов.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-10.jpg" alt=">Hedefe dayalı kılcal damar sınıflandırması"> Класси- фикация капилляров Основана на целостности эндотелия: они бывают непрерывными, фенестрирован- ными и синусодальным и.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-11.jpg" alt="> Kesintisiz kılcal tip Kalıcı olmayan kılcal)"> Капилляр непрерывного типа Непрерывные капилляры *соматический тип) – это такие капилляры, у которых эндотелиальные клетки образуют внутреннюю выстилку без каких-либо межклеточных или внутрицитоплазменных дефектов или прерывистостей. Это выстилка не прерывается ни фенестрами, ни порами. Это наиболее распространенный тип капилляров, в которых вещества транспортируются через стенку посредством пиноцитоза. Такие капилляры присутствуют в мышцах, нервной и соединительной тканях. Они играют важную роль в образовании гемато- энцефалического барьера.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-12.jpg" alt=">Fenestrovan Type Capillary0"> Капилляр фене- стрированного типа Фенестрированные капилляры содержат поры диаметром 60 -70 нм в диаметре, которые обеспечивают более быстрый транскапиллярный транспорт, чем микропиноцитоз в непрерывных капиллярах. Фенестры могут быть перекрыты тонкими диафрагмами. Диффузия через фенестры – это самый важный механизм обмена ыеществами между плазмой крови и интерстициальной жидкостью. Такие капилляры присутствуют в почках, кишечнике, эндокринных железах.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-13.jpg" alt=">Sinüzoidal kılcal çap ."> Синусоидальный тип капилляра Синусоидальные капилляры имеют увеличенный диаметр (до 40 мкм). У них прерывистый не только эндотелий, но и окружающая его базальная мембрана. В стенке присутствуют макрофагальные клетки (например, клетки Купфера в капиллярах печени). Прерывистый эндотелий с огромными фенестрами без диафрагм, и прерывистая базальная мембрана обеспечивают усиленный обмен между кровью и тканями. Синусоиды особенно многочисленны в кроветворных органах и печени.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-14.jpg" alt="> İŞLEV KAPILYARIV 1. Prof."> ФУНКЦИИ КАПИЛЛЯРОВ 1. Проницаемость – капилляры служат в качестве селективного барьера проницаемости (с крупными и мелкими порами). Клинические корреляции: v Проницаемость микрососудов может увеличиваться при определенных условиях: (воспаление, высвобождение биологически !} !} aktif konuşmalar histamin ve bradikinin gibi). v Tse mozhe, şişmiş bir perivasküler alanın gelişmesine ve kan pıhtılarının infiltrasyonunun artmasına neden olur, interstisyel keseler yoluyla diapedez yoluyla kan dolaşımından yak migruyut.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-15.jpg" alt=">Kapasite fonksiyonları: 2. Metabolik fonksiyonlar a) активація (перетворення angiotensin I на angiotensin"> Функції капілярів: 2. Метаболічні функції a) активація (перетворення angiotensin I на angiotensin II) b) інактивація – перетворення норадреналіну, серотоніну, брадикініну на біологічно інертні сполуки ) Продукція вазоактивних факторів - ендотелінів, VCAM vb.. 3. Antitrombojenik işlev - boğaza yardımcı olan kan için bir kap görevi görmek.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-16.jpg" alt=">Isnuє 4 ICR Türü: ICR Türü ."> Существует 4 типа МЦР: Типы МЦР 1. Обычная Precapil- последовательность: Capillary lary артериола - прекапил- Arteriole sphincter лярная артериола (метартериола) – капил- 1 Post- capillary ляр – посткапиллярная Metarte- venule венула – вена. rioles 2. Артерио-венозные 2 Arterio- анастомозы – отсутствие venous Anasto- капилляров, когда обмен 3 mosis не столь существенен и Capillary важнее всего обеспечить Glome- rular быстрый прогон крови. Capil- laries 3. Артериальная чудесная сеть (в почке). 4. Венозная чудесная сеть (в 4 печени и аденогипофизе). Vein!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-17.jpg" alt="> TAŞIYICI KARAKTERİSTİĞİNİN ORJİNAL KARAKTERİSTİĞİ -"> СРАВНИТЕЛЬНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА КАПИЛЛЯРОВ Признак Непрерыв- Фенестри- Лимфати- Синусои- Веноз- Лимф. ный рованный ческий дальный синус капилляр синус Типичная мышцы Большин- Лимфати- Печень, Селе- Лимфа- Локализа- ство ческие селезенка, зенка тические ция внутрен- узлы красный узлы ностей костный мозг Эндоте- Непрерыв- Прерывис- Преры- лий ный тый вистый, с вистый, макрофа- с макро- гами рофа- фагами гами Фенестры нет Много Только в Крупнее нет в эндо- мелких млечных по разме- телии (0. 07 - ходах рам, варь- 0. 1 мкм) ируют (0. 1 -0. 2 mcm) Фагоцитар нет высокая огра- очень ная актив- ничена высокая ность!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-18.jpg" alt="> KERVNICH ÖZELLİKLERİNİN ORİJİNAL ÖZELLİKLERİ Lenf."> СРАВНИТЕЛЬНАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА КАПИЛЛЯРОВ признак Непрерыв- Фенестри- Лимфатич Синусо- Веноз- Лимф. ный рованный еский иды ные синусы капилляр синусы Диаметр Мелкий (6 - Более Варьиру- Наиболее Круп- просвета 10 мкм), 10 мкм), крупный(1 ющий (5 - круп- ный, правиль- 0 -50 мкм), 30 мкм), ный, непра- ный неправи- непра- виль- льный вильный Базаль- Хорошо Скудная, Отсут- ная развита, или отсут- или преры- ствует мембрана непрерыв- ствует отсутст- вистая ная вует Межкле- нет есть, 0. 1 - варьиру- присут- точные 0. 5 мкм ют ствуют простран- ства перициты присут- отсут- м. б. в отсут- ствуют печени ствуют Соедини- Присутст- Присут- Обычно Отсутств Отсутст- Нет тельные вуют ствуют отсут- уют, кро- вуют данных комплек- ствуют ме селе- сы зенки!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-19.jpg" alt="(!lang:>"> Сравнительная характеристика кровеносных сосудов Капил- Постка- Собираю- Мышеч- Средние Крупные ляры пилляр- щие(пери- ные вены ные цитарные) венулы венулы) Диаметр 5 -12 мкм 12 -30 30 -50 мкм 50 мкм-3 3 мм-1 >1 cм просвета(8 мкм 40 мкм мм см 3 cм средний и 20 мкм 1 мм 0. 5 cм диапазон) Толщина 1 мкм 2 мкм Нет 0. 1 мм 0. 5 мм 1. 5 мм стенки данных Гладком - - +/- + (много ышечные в адвен- клетки тиции) Эластиче - - +/- + ++ ские волокна Пери- + ++(непол ++++(полн - - циты ный ый слой) слой) Vasa - - - ++++ vasorum!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-20.jpg" alt="> Kapil-Postka'nın kan taşıyan damarlarının Porіvnyal özelliği"> Сравнительная характеристика кровеносных сосудов Капил- Посткап Собираю- Мышеч- Средние Крупные ляры илляр- щие ные вены ные венулы (перици- тарные) Иннерва- - - +++ ция Лимфати - - +/- +++ ческие сосуды Кров. дав- 22 Нет 12 5 3 (м. б. от- ление у данных рицатель- взрослых ным у Hg мм сердца) Скрость 0. 1 Нет 0. 5 5 15 кровотока данных м/секc функции обмен O 2, Как у Проницае Транс- Собира- Несут CO 2, капил- мы, важны порт ют венозную пит. вещест ляров для обмена венозной венозную кровь к вами крови кровь сердцу!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-21.jpg" alt="> YAPISAL VE İŞLEVSEL. gövdeler"> СТРУКТУРНО-ФУНКЦИОНАЛЬНЫЕ ОСОБЕННОСТИ АРТЕРИЙ 1. Артерии несут кровь от сердца к органам и тканям. 2. За исключением легочных и пупочных артерий, все они несут кровь, богатую кислородом. 3. По мере удаления от сердца они уменьшаются в диаметре и увеличиваются в количестве. 4. Артерии классифицируются по размере и преобладанию тканевых элементов в стенке на: v Эластического типа: аорта, легочная артерия (это крупные артерии). v Мышечно-эластические (подключичная, общая !} !} şahdamarı ta іn - tse ayrıca büyük arterler) v M'yazovy tipi (Lіktova, promeneva, nirkova ta іn - tse orta ve diğer arterler). Hibrit arterleri de görürler.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-22.jpg" alt="> Aorta, Weigert Görünümü, 162"> Аорта, Окраска по Вейгерту, 162 x. Стенка аорты содержит 3 слоя: tunica intima (внутренний слой), tunica media (средний слой) и tunica adventitia (наружный слой), четкие границы между которыми отсутствуют.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-23.jpg" alt="> Intima orcein ile dolu aort"> Аорта, окраска орсеином Intima Elastica interna Media Adventitia Толщина стенка аорты в 10 раз меньше ее диаметра. Толщ интимы 150 мкм). Состоит из эндотелия, базальной мембраны и субэндотелиального слоя с коллагеновыми и эластическими волокнами и продольными пучками гладкомышечных клеток. Самая толстая оболочка – средняя (2 mm) , содержит окончатых эластических мембран. Адвентиция тонкая, содержит пучки коллагеновых волокон, немного эдастических волокон, кровеносных и лимфатических сосудов.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-24.jpg" alt="> Tunika medyasındaki AORTA elastik zarlara saç kurutma makinesi denir"> Эластические мембраны АОРТА в tunica media называются фенестрированными, так как содержат отверстия (фенестры) облегчающие диффузию питательных веществ и продуктов распада. Соседние мембраны соединены эластическими волокнами (ЭВ). Обильная эластическая сеть в стенке аорты делает ее растяжимой и позволяет поддерживать постоянные кровоток не зависимо от сокращений сердца.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-25.jpg" alt="> Pakhva arteri, Gomori arteri (Gomori istilası) arterleri)"> Подмышечная артерия, окраска по Гомори - В смешанных (мышечно-эластических артериях) (наружная сонная, подмышечная) эластические и гладкомышечные элементы смешиваются в средней оболочке. - К гибридным относятся !} !} iç organ eklemleriçölyak aortu - medyanın iç kısımlarında pürüzsüz lingual elemanların kokusu ve dış kısımlarda elestik olanlar hakimdir.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-26.jpg" alt="> ARTERLER: v Büyük arterler denir"> АРТЕРИИ: v Крупные артерии называются проводящими, так как их основная функция – отводить кровь от сердца. v Крупные артерии выравнивают колебания кровяного давления, создаваемые ударами сердца. v Во время систолы эластические мембраны !} !} büyük arterler mengeneyi germek ve değiştirmek, kanlı bir fitil oluşturmak. v Kan akışının yarattığı diyastolik basınç saatinin altında keskin bir şekilde düşer, ancak büyük arterlerin elastik elemanları hızla kan dolaşımındaki basıncı titreştirir. v arter mengenesi kanın akış hızı gibi kalbe olan uzaklıktaki dünyadaki değişim. Sistol ve diyastol arasındaki colivanna mengenesi aynı anda kesilir.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-27.jpg" alt="> Arter m'язового типу Вони можуть бути великими, як і"> Артерия мышечного типа Они могут быть крупными (как бедренная, почечная) и мелкими, как безымянные внутриорганные артерии. Если функция артерий эластического типа заключается в проведении крови, то функция мышечных артерий – в распределении крови между органами. По мере необходимости они могут увеличиваться в размерах. Например, при закупорке основной артерии, мелкие коллатеральные артерии могут расшириться настолько, что полностью компенсируют недостаток!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-28.jpg" alt=">Tunica intima endotel top ve endotel top ile katlanır"> Tunica intima состоит из слоя эндотелия и уплощенного Артерия мышечного субэндотелиального слоя из типа, x 132 коллагеновых и эластических волокон (последние могут отсутствовать в мелких артериях). К этим двум слоям добавляется внутренняя эластическая мембрана (стрелка), которая отделяет интиму от tunica media. Tunica media ™ очень толстая и в основном состоит из гладкомышечных клеток, образующих 5 -30 концентрически расположенных слоев-завитков. Среди гладкомышечных клеток могут быть тонкие ретикулярные, коллагеновые и эластические волокна, а также аморфное межклеточное вещество. Наружная эластическая мембрана (две стрелки) расположена между tunica media и адвентицией и состоит из нескольких слоев эластических волокон.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-29.jpg" alt="> Arter m'язового типу під великим збільшенням Адвентиція"> Артерия мышечного типа под большим увеличением Адвентиция достаточно толстая, составляет ½ толщины tunica media. Она содержит эластические и коллагеновые волокна, немного фибробластов и адипоцитов. Лимфатические сосуды, vasa vasorum и нервы также обнаруживаются в адвентиции, они также могут проникать в наружную часть tunica media. В tunica media присутствуют прерывис- тые эластические мембраны (E).!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-30.jpg" alt=">'язового"> Сравнительная характеристика артерий эластического и мышечного типа Эластический тип Мышечный тип Tunica intima: ширина~1/5 толщины Tunica intima тоньше в мышечных всей стенки, меньше эластических артериях, во многих местах элементов, чем в tunica media эндотелий лежит прямо на внутренней эластической мембране Tunica media: составляет основную толщу стенки В tunica media в основном эластические мембраны, гладкомышечные клетки; отдельные гладкомышечные относительно мало коллагеновых, клетки ретикулярных и эластических волокон Tunica adventitia относительно Adventitia толстая, примерно 1/3 тонкая, с коллагеновыми и или 2/3 толщины tunica media, эластическими волокнами содержит и эластические, и коллагеновые волокна!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-31.jpg" alt="> 1. Gün. Kılcal damar yatağındaki kanı döndürün. 2) ."> Вены 1. Возвращают кровь от капиллярного русла к сердцу. 2. За исключением легочных и пупочных вен несут кровь, богатую !} !} karbon dioksit. 3. Vvazhayutsya єmnіsnymi damarları, oskolki, toplam kan miktarının% 70'inden bir saat sonra intikam alır.

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-32.jpg" alt="> M'язова артерія та супроводжуюча вена"> Мышечная артерия и сопровождающая вена Поскольку давление и скорость кровотока в венах меньше, чем в артериях, они крупнее, чем артерии, но имеют более тонкие стенки. В основном структура стенки артерий и вен схожа, имеются те же 3 слоя: tunica intima , media & adventitia, хотя в венах они не столь резко vein artery отграничены. Просвет вен, в отличие от артерий, нередко спавшийся и в нем содержатся эритроциты.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-33.jpg" alt="> M'язова вена з сильним розвитком м'язових елементів"> Мышечная вена с сильным развитием мышечных элементов Клапаны появляются в венах, уже начиная с посткапиллярных венул, но особенно многочисленны они в венах с сильным развитием мышечных элементов – крупных венах нижних конечностей, несущих кровь против гравитации. Клапаны не встречаются в венах головного мозга, костного мозга, внутриорганных и полых венах. Безмышечные вены не содержат ГМК в стенке (вены трабекул селезенки, костей, мозговых оболочек: их стенки срастаются с окружающими тканями).!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-34.jpg" alt=">'язової артерії та вени Ар!"> Сравнительная характеристика мышечной артерии и вены Артерии не содержат клапанов! 1. Просвет артерии уже, чем сопровождающей вены. 2. Стенка артерии более толстая и упругая, чем сопровождающей вены. 3. Артерии богаче эластические волокнами и ГМК, в то время как вены – коллагеновыми волокнами. 4. Самая толстая оболочка артерии – средняя, а вены – наружная. 5. Стенка вены более рыхлая, чем артерии. 6. Внутренняя эластическая мембрана лучше развита у артерии, чем у вены.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-35.jpg" alt=">damar s"> Вена со В венах tunica media тоньше, чем в средним артериях, и составлена из циркулярно развитием расположенных гладкомышечных клеток, перемежающихся с элементов, соединительной тканью. H & E.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-36.jpg" alt=">Vizyon, zayıf gelişmiş m'язових елементів Деякі вені так званий"> Вена, со слабым развитием мышечных элементов Некоторые вены лишены tunica media (так называемый безмышечный тип): это вены селезенки, сетчатки глаза, костей, материнской части плаценты, а также большинство менингеальных и церебральных вен.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-37.jpg" alt="> Damar özellikleri türü TUNICA İNTİMA TUNICA MEDYA"> Характеристика вен тип TUNICA INTIMA TUNICA MEDIA TUNICA ADVENTITIA Крупные Эндотелий, базаль- Соединитель- Гладкомышечные клет- вены ная пластинка, в ная ткань, ки ориентированы некоторых – клапа- гладкомышеч- продольными пучками, ны, субэндотелиаль- ные клетки кардиомиоциты около ная соединительная впадения в сердце, слои ткань коллагеновых волокон с фибробластами Средние и Эндотелий, база- Ретикулярные Слои коллагеновых мелкие льная пластинка, в и эластиче- волокон с вены некоторых – кла- ские волокна, фибробластами паны, субэндотели- немного альная соедини- гладкомышеч тельная ткань ных клеток венулы Эндотелий, база- Скудная сое- Немного коллагеновых льная пластинка динительная волокон и мало (перициты в ткань с не- фибробластов посткапиллярных многими глад- венулах) комышечн. кл.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-38.jpg" alt="> Büyük Damar - Alt Boş Damar Çapı"> Крупная вена – нижняя полая вена Диаметр крупных вен может превышать 1 см. Адвентиция составляет большая часть толщины стенки. В месте слияния с сердцем полые вены приобретают кардиомиоциты в своей адвентиции. В крупных венах сосуды сосудов достигают максимального развития – они могут проникать даже в!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-39.jpg" alt=">Üstün boş damar, H & E. Tunica intima subendotelyal doku."> Верхняя полая вена, H & E. Tunica intima представлена эндотелием и субэндотелиальной тканью. Tunica intima смешивается с tunica media , толщина которой резко редуцирована, в ней содержатся единичные гладкомышечные клетки и коллагеновые волокна. Сосуды в tunica adventitia составляют vasa vasorum , снабжающие сосудистую стенку питательными веществами и кислородом, которые не попадают сюда из просвета сосуда. Адвентиция: внутренний слой содержит толстые пучки КВ спиральной конфигурации – они укорачиваются и удлиняются вместе с экскурсией диафрагмы. Средний слой содержить продольно ориентированные ГМК или кардиомиоциты. Наружный слой содежит толстые пучки КВ, переплетенных с ЭВ.!}!}

Kalbin üç zarı vardır: HEART endocardium."> Kalbin üç zarı vardır: HEART endocardium, miyocardium ve epicardium. Endokardiyumun katmanları: v Bazal membranlı endotel, v Subendotelyal katman (SL), - ince bir gevşek bağ tabakası az sayıda fibroblast ve ince CV içeren doku, v Miyoelastik tabaka (ML), kalın kollajen ve elastik lifler ve dikey düz kas hücreleri içeren nispeten yoğun bağ dokusu, v Subendokardiyal tabaka - miyokardın endomisyumuna doğru devam eden gevşek bağ dokusu. bölgesinde Purkinje lifleri içerir.!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-41.jpg" alt="> Purkinje lifleri, CHIC yanıtı mus"> Волокна Пуркинье, ШИК-реакция muscle fibers Миокард – это самая толстая оболчка сердца, содержащая пучки сократительных мышечных волокон (типичные кардиомиоциты со спиральным ходом волокон) и видоизмененные несократительные мышечные волокна – волокна Пуркинье с субэндокардиальным расположением.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-42.jpg" alt="> Kardiyomiyosit diyagramı Diskleri yerleştirin"> Схема кардиомиоцита Вставочные диски Сердечная мышца, как и скелетная, является исчерченной, но в отличие от скелетной мышцы, в миокарде имеются клетки – кардиомиоциты, разделенные вставочными дисками, которые представляют собой соединительные комплексы на границе между соседними кардиомиоцитами.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-43.jpg" alt=">"> Межклеточные соединения кардиомиоцитов Поперечная часть соединительного комплекса содержит десмосомы и нексусы (щелевые соединения), а продольная часть – длинные нексусы.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-44.jpg" alt=">"> Поперечная исчерченность кардиомиоцита Структура саркомера и в сердечной, и в скелетной мышце схожи – это заключенные между двумя Z- полосками две половинки изотропного диска и один анизотропный диск в центре саркомера, разделенный М-полоской пополам.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-45.jpg" alt="> Sarkoplazmik retikulum ve T-m'nin zayıf özelliği'язів і Т-м'язів і Т-м'язів в Т-15135139."> Сравнительная характеристика саркопламатического ретикулума и Т-трубочек в скелетной и сердечной мышце Скелетная сердечна я I диск T-трубочки Т-трубочка Z по- лоска Саркоплазма- тический Саркоплазма- ретикулум тический A диск ретикулум Терминальные диада цистерны Z-по- лоска Однако в миокарде Т-трубочки располагаются на уровне Z-полоски, а не между А- и I- дисками, как в скелетной мышце. Саркоплазматический ретикулум не столь развит, как в скелетной мышце, и терминальная цистерна хуже развита, уплощена, прерывиста и образует диаду, а не триаду, как в скелетной мышце, так как Т-трубочка связана только с одной терминальной цистерной (латеральным расширением саркоплазматического ретикулума).!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-46.jpg" alt=">Shari epіkardu Sertse v mezotelіy (M)"> Слои эпикарда Сердце v мезотелий (Mes), с базальной пластинкой (BL); v Субэпикардиальный слой (Sp. L), РСТ, богатая ЭВ, сосудами, НВ, адипоцитами вдоль коронарных сосудов. Сердце одето фибросерозным мешком - перикардом (P), состоящим из: v Мезотелия (Mes), с БМ, обращенного к эпикарду, и фиброзного слоя (FL), содержащего плотную CT с КС, ЛС, НВ.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-47.jpg" alt="> Aort Üstün İletken Kalp Sistemi"> Проводящая система сердца Aorta Superior vena cava Левая ножка пучка Гиса Передний пучок Синоатриальный узел Атрио-вентрикуляр- ный узел Пучок Гиса Правая ножка пучка Гиса Задний пучок Волокна Пуркинье Это система видоизмененных кардиомиоцитов с функцией выработки и проведения импульсов сердечного сокращения к разным участкам миокарда, а также обеспечения ритмичного чередования сокращения желудочков и предсердий. Включает синоатриальный узел, атрио- вентрикулярный узел, пучок Гиса (левую и правую ножки) и волокна Пуркинье.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-48.jpg" alt=">Purkinje lifleri, büyük artış, H&E kardiyomiyositleri,"> Волокна Пуркинье, большое увеличение, H&E Скорость проведения потенциала действия у атипичных кардиомиоцитов выше, чем у типичных (3 -4 ms против to 0. 5 ms). Он вызывает вначале деполяризацию желудочков, а потом их сокращение.!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-49.jpg" alt="> Atipik kardiyomiyositlerin ince yapısı"> Ультраструктура атипичных кардиомиоцитов Клетки Пуркинье Пейс-мейкерные Переходные!}!}

Src="https://present5.com/presentation/3/175135139_171487719.pdf-img/175135139_171487719.pdf-50.jpg" alt="> Atipik kardiyomiyosit Belirtilerinin Por_vnyal özelliği"> Сравнительная характеристика атипичных кардиомиоцитов Признак Пейс-мейкерные Переходные Клетки Пуркинье САУ, АВУ, место соединения между Субэндокардиальный Локализация Ссставляют САУ и АВУ типичными слой от пучка Гиса до кардиомиоцитами и верхушки сердца ВП Размер 10 x 25 mc Длиннее пейс- 50 x 100 mc мейкерных Ядро Круглое Удлиненное, часто 2 Цитоплазма Очень светлая Очень темная Менее плотная, чем у переходных клеток Митохондрии Немного крупных много мелких Много мелких Комплекс. Гольджи ++ Цистерны ГЭС + Миофибриллы + ++ Везикулы ++ + Гликоген +++ Базальная + пластинка вокруг всего волокна Межклеточные Zonulae adherentes Desmosomes, nexuses, соединения fasciae adherentes Генерируют импульс Функция сокращения, проводят его Проводят импульс к кардиомиоцитам и кардиомиоцитам переходным клеткам переходным клеткам!}!}

Kalp-damar sistemi konuşma alışverişinde yer alır, kanın dışarı pompalanmasını sağlar ve vücut dokuları arasında bir taşıma aracı görevi görür.

Kalp-damar sisteminin deposunda aşağıdakiler ayırt edilir: kalp, kanı vücudun geri kalanına taşıyan merkezi organdır; kan taşıyan ve lenfatik yargıçlar; kan ve lenf. Bu sistem ile kan yapıcı organlar bağlanır ve bu organlar bir anda fonksiyonlarını öldürür.

Kardiyovasküler sistem organları, hematopoez ve bağışıklık mezenkimden gelişir ve kalbin zarları mezodermin iç organ tabakasından gelişir.

KALP

Kardiyovasküler sistemin merkezi organı kalptir; zavdyaki yogo ritmik hızlı kan dolaşımı, vücuttaki büyük (sistemik) ve küçük (yasal) kola kan dolaşımından kaynaklanır.

Savtsіv kalp roztashovana'da göğüste bacaklar arasında boş, vücudun diğer tarafının ağırlık merkezindeki 3. ila 6. kaburgalardaki boşluktaki diyaframın önünde. Kalbin büyük kısmı orta hatta solak, sağ eli kalbin sağ ön kısmına ve boş damarlara yayılmıştır.

Gönül kitlesi, mahlûkatın o hâlini meydana getiren nazardadır ve şu nazardadır. fiziksel hırs. Örneğin, bir bisiklette kalbin kütlesi vücut kütlesinin% 0,42'si ve bir inekte - vücut kütlesinin% 0,5'i olur.

Kalp boş bir organdır, bölünmeler boş chotiri'de veya odacıklarda merkezlenir: iki apopleksi ve iki fahişe oval koni benzeri veya oval yuvarlak şekil. Kutanöz atriyumun üst kısmında öne doğru çıkıntı yapan kısımlar vardır - vuşka. Kan taşıyan damarların ana damarlarının geçtiği taç oluğunun oyuğundaki su kremlisinin çağrısının önünde. Shlunochki vіdokremleni, biri intershunochkovy oluklarından biri. Kalbin önünde, aortun üst kısmı ve legenevy stovbur yokuş yukarı sarılır ve kalbin temelini oluşturur; zagostreniy levoruch'unun en düşük ve en iyi performansı sol slunochka - kalbin tepesiydi.

Örneğin servikal bölgenin yanal plakalarında, başka bir tipte, mikrop gelişimi mezenşimin bir çift kümelenmiş hücresinde kurulur (Şekil 78). Bu hücrelerden iki mezenkimal şerit oluşur ve bunlar adım adım endotelyumun ortasında asılı duran iki alt tüpe dönüşür. Bu, mezodermin visseral tabakasının ablasyonu olan endokardiyumun nasıl oluştuğudur. Er ya da geç, tübüler kıvrımın kıvrımlarıyla birleştiği yerde, gelecekteki kalbin iki tübüler ilkesi yaklaşır ve eşleşmemiş bir tübüler organda birleşir.

Endokardiyuma yapışan boşluktaki mezodermin visseral tabakasından, miyoepikardiyal plakalar bir yıl gibi yakılır, miyokard ve epikardiyumun temellerine dönüşürler.

Daha sonra, bu aşamada, eşleşmemiş bir kalp ve omuz gelişimi, içinde kraniyal seslerin ve kaudal uzantıların bulunduğu boru şeklinde bir organdır. Kan kuyruktan girer ve kraniyalden organa çıkar ve gelişimin bu erken aşamasında bile, ilki kalbin geleceğini, diğeri ventrikülleri gösterir.

Dahası, kalbin oluşumu okremih tübüler organın düzensiz büyümesi ile bağlantılıdır, sonuç olarak

Mal. 78.

bir B C - belli ki erken, orta, geç aşama; /-ektoderm; 2-endoderm; 3- mezoderm; -/ - akor; 5 sinir elbisesi; kalbin b-çifti yer imi; 7-sinir tüpü; 8- kalbin eşleşmemiş döşenmesi; 9-stravoşid; 10- buhar aortu; 11 - endokard;

12- kalp kası

S benzeri zgin neden kurulur? Dahası, kaudal venöz damarlar daha ince kabuklardan dışarı çıkar, dorsal tarafı öne doğru yok eder - kalbin önünde oluşur. Daha fazla tunik derecesine sahip olabilen kranial arteriyel ven ventral tarafta bırakılır - bir şerit oluşur. Öyleyse iki odacıklı kalbi suçla. Atriyum ve ventriküldeki septalar ve iki odacıklı kalp daha sonra kotirik odacıklı hale gelir. Geç septumda açmaya özen gösterirler: oval - kalpler arasında ve küçük olanı işaret fişekleri arasında. Oval açıklık, insanlardan sonra aşırı büyüme sesleri ve insanlardan önce şortlar arasındaki açıklık.

Ventral kalp tüpünün bir parçası olan arteriyel stovbur, ventral kanal tarafından gizlenen bir septum ile ayrılır, sonuç olarak aort ve legenian arter çıkıntısı oluşur.

Kalbin üç tuniği vardır: içteki endokardiyum, ortadaki miyokardiyum ve dıştaki epikardiyumdur. Kalp navkolozertsevy sumtsі - perikardda yırtılır (Şekil 79).

Endokardiyum (en doc a rdium) - boş kalbin ortasında ören tunik, m'yazovі papilla, tendon iplikleri ve valfler. Endokardiyum farklıdır, örneğin damar kalpte ve bebeğin sol yarısında önemlidir. Büyük stovburiv'in kızında - aort ve legen arteri endokardiyum daha fazla kıvrıma sahiptir, ancak tendon ipliklerinde zar zaten incedir.

Mikroskobik inceleme ile endokardiyumda kan damarları olan bir can gibi görünebilen toplar belirir. Yani yüzey tarafında kalp boştur, endokardiyum endotel hücrelerinin oluşturduğu endotel tarafından sarılarak bazal membran üzerine yayılmaktadır. Roztashovuєtsya podendotelіalny topuna, kabarık fibröz doku ile dolgulara ve zengin bir şekilde düşük farklılaşmış kambiyal hücrelerin intikamına emanet edilmiştir. Ayrıca, m'yazovі clitiny - iç içe geçen miyositler ve elastik lifler. Endokardiyumun dış topu, kan damarlarında olduğu gibi, kan taşıyan damarların intikamını alan kabarık lifli bir dokudan oluşur.

Endokardiyumun lateralinde atriyoventriküler (atriyoventriküler) kapakçıklar bulunur: sol yarıda çift çivili, sağ yarıda tristelatlıdır.

Taban veya çerçeve, valf tabureler ince fakat diğer yapı ıslak veya ana, şal, kabarık lifli rahat kumaşla kaplanmıştır. Bu topun malzemesi, klitin elemanlarının üzerindeki lifli malzeme üzerine çerçevelenmiştir. Olgularda ikili ve üçlü tabure kapakçıkları lifli halkadan geçmek üzere koltukların üzerindeki dokuya takılır. Vlasna elbisesi her iki yanında endotel ile kaplıdır.

Valflerin koltuklarının ön kalbi ve shlunochkovy tarafı farklı olabilir. Bu nedenle, dışkının ön tarafı yüzeyde pürüzsüzdür, kalın bir elastik lif pleksusu ve plakasının yanında düz m'yaziv krampon demetleri vardır. Shlunochkova tarafı, tendon adı verilen kollajen liflerinin bağlandığı büyümelerle (papilla) düzensizdir.

Mal. 79.

A- hematoksilin ve eozin ile tedavi; B- tuzlu hematoksilin ile tıkanıklık;

A - endokard; B- Miyokard; İÇİNDE- epikart: / - atipik lifler; 2- kardiyomiyositler

iplikler (korda tendina); önemsiz sayıda elastik lif, yalnızca endotelin altında ortası olmadan kıvrılır.

Miyokard (miyokard), tipik klitinler - kardiyomiyositler ve kalbin iletken sistemini oluşturan atipik lifler ile temsil edilen mukozanın orta zarıdır.

Kalp miyositleri(myociti cardialis) kısa süreli fonksiyon kazanmak ve enine mukozal dokunun süzme aparatını kurmak için çalışan kaslara bu ad verilir.

Dokunun enine kesit zarı, evlilikte tek bir kalp zarı sistemi oluşturan yakın anatomik (karşılıklı) klitin - kardiyomiyositlerden oluşur.

Kardiyomiyositler düz bir şekle sahip olabilir, hücrelerin dozu 50 ila 120 mikron arasında delinir, genişlik - 15...20 mikron. Sitoplazmanın orta kısmında büyük, oval şekilli bir çekirdek vardır ve çift çekirdekli klitinalar bazen tırtıklıdır.

Sitoplazmanın periferik kısmında, yaklaşık yüzlerce kısa protein filamanı vardır - 1 ila 3 mikron çapında miyofibriller. Deri miyofibrili, miyositlerin enine kendini beğenmişliğini çağrıştıran yüzlerce protofibril tarafından onikoma ile kaplıdır.

Mіzh miyofibrilleri, zengin oval şekilli mitokondrilerdir ve mızrak görünümlü fırfırlıdır. Kalp yağının mitokondrileri, matrisin neredeyse görünmez olduğu kadar yakına yayılan çok sayıda Mesih'in varlığı ile karakterize edilir. Enzimlerin öcünü alan ve oksit-su süreçlerinde yer alan mitokondrilerin sayısının büyüklüğü nedeniyle, kalp kesintisiz çalışacak şekilde inşa edilmiştir.

Kalp enine fare dokusu için, toplam kardiyomiyositlerin temasının amacı olan interkale disklerin (diski intercalati) varlığı karakteristiktir. Birleştirilmiş disklerin kenarlarında, oldukça aktif enzimler ortaya çıkar: yoğun bir konuşma alışverişini gösteren ATPaz, dehidrojenaz, su birikintisi fosfataz. Razrіznyayut düz ve stupіnchastі vstavnі diskler. Hücreler düz ek disklerle çevrelenmişse, protofibrilin taçlandırılmış dozhinası aynı olacaktır; yerinde adım diskler gibi, o zaman protofibril demetlerinin tam uzunluğu farklı olacaktır. Eklerin diskleri alanında aynı protofibril demetlerinin kesintiye uğraması ile açıklanmaktadır. Takılan diskler, uyandırma çağrılarının hücreden hücreye iletilmesinde aktif rol alır. Ek diskler için miyositler, m'yazovі komplekslerine veya liflerine (miofibra kardiyak) bağlanır.

Mіzh m'yazovimi lifleri є anastamozi, yakі zabezpechuyut atriyum ve tüplerde tek bir bütün olarak miyokard kasılması.

Miyokardiyumda, zengin elastik ve hatta az sayıda kollajen liflerin bulunduğu çok sayıda kabarık fibröz doku çıkıntısı vardır. Sinir lifleri, lenfatik ve kan taşıyan damarlar buradan geçer, deri miyositleri iki ve daha fazla kılcal damarla temas eder. M'yazova dokusu, kalpler ve yarıklar arasında ve büyük gemilerin kollarında, destek iskeletine tutturulmuştur. Kalbin destekleyici iskeleti, ince kollajen lif demetlerinden ve lifli halkalardan oluşur.

Kablolu kalp sistemi düğüm oluşturan atipik mukozal lifler (myofibra conducens) ile temsil edilir: sinüs-atriyal Keith-Fleck, kraniyal boş damarda çürüyen; anterior-shlunochkovy Ashof-Tavara - tristool valfinin ekli koltuklarının yanında; stovbur ve razgaluzhennya atriyoventriküler sistem - His demeti (Şek. 80).

Atipovі m'yazovі lifleri, kalbin son kısalığına bağlanır ve kalp döngüsünü - kalbin otomatizmini gererek çırpınır. tom diktatörlük özelliği iletken sistem - atipik mukozal lifler üzerinde yoğun bir sinir lifi pleksusunun varlığı.

Tel sisteminin M'yazovі lifleri birbirinden farklı ve doğrudan olabilir. Örneğin, sinüs-atriyal düğümde, lifler incedir (13 ila 17 mikron çapında) ve düğümün ortasında yoğun bir şekilde iç içe geçmiştir ve dünyada, çevreye daha uzak olan lifler, doğru olandan daha fazla şişer. genleşme. Bu düğüm, elastik liflerin taşındığı iyi bir dokuda geniş prosharkların varlığı ile karakterize edilir. Anterior-shlunochkovy vuzol Budov'a gidebilir.

M'yazovі clitiny provіdnoї sistemi (myociti conducenscardicus) provіdnoї sisteminin (Purkin lifleri) alt gövdesinin rosacea'sı, küçük demetler halinde yayılır, kabarık lifli dokunun keskinleştirilmiş prosharkaları. Atipik lifler, kalbin kanallarında daha geniş, tel sisteminin diğer kanallarında daha düşük enine kesite sahiptir.


Mal. 80.

/ - Vinci sinüs; 2-sağ atriyal; 3 - Tristool valfi; -/- kaudal boş damar; 5 - kanallar arasında bölme; b - His demetinin genişlemesi; 7- sağ slunochok; 8- liviy shlunochok; 9- Onun paketi; /0 - iki parçalı valf; 11- vuzol Ashof-Tavaru; 12- kalbin önünde sol; 13 - sinüs-atriyal vuzol; //-/-kraniyal boş damar

Çalışan kas sisteminin klitinleri olan çiftlerde, tel sisteminin atipik lifleri resmi işaret. Büyük boyutlu ve düzensiz oval şekilli lifler. Çekirdekler, her zaman kesinlikle merkezi kampı işgal eden büyük ve hafiftir. Sitoplazma sarkoplazmalar açısından zengindir, ancak az sayıda miyofibril vardır, bunun sonucunda hematoksilin ve eozin ile fermente edildiğinde atipik lifler hafiftir. Sarkoplazmik hücreler glikojen açısından zengindir, ancak az sayıda mitokondri ve ribozom vardır. Sağlam miyofibriller, hücrelerin çevresi boyunca yayılır ve birbirleriyle yoğun bir şekilde iç içe geçer, ancak tipik kalp miyositlerinde olduğu gibi böyle bir suvoro yönelimi düşünmeyin.

Epicard (epikard um) - kalbin dış kabuğu. Bir lifli doku tüyüne dayanan seröz tuniğin viseral bir tabakasıdır. Atriyum bölgesinde, miyokardiyumun arkasında güçlü bir şekilde büyüyen ince ve gevşek elastik liflerden oluşan bir mutlu doku topudur. Elastik liflerin mukozasının epikardiyumunda, daha büyük bir yüzeysel top oluşturan kollajen lif demetleri ortaya çıkar.

Epikardiyum, mediastenin iç yüzeyinde uzanır ve perikardın parietal yaprağı olarak adlandırılan kalbin dış kabuğunu boş olarak tatmin eder. Epikardiyum ve perikard arasında, az miktarda seröz kabukla dolu boş bir kalp oluşur.

Perikard, kalbin bilindiği bir trisharova navkolozertseva çantasıdır. Perikard, navkolar plevra, mediastenin fibröz tabakası ve epikardiyumun paryetal tabakasından oluşur. Perikard torasik kiste bağlarla, vertebral kolona kalbe giren ve çıkan damarlarla bağlıdır. Perikardın temeli de bir fibröz doku kabarcığı haline gelmektir ve epikardiyumdakine eşit olarak daha belirgindir. En güçlü yaratıkların perikardından tabaklanmış paltoları kazanabilirsiniz.

Epikardiyumun yüzeyi, bir mezotelyum topu ile kaplı, perikardiyal boşluğa çivili, perikardın yüzeyi ile aynıdır.

Kalbin damarları, en önemlisi taçlar, aortta başlar, kılcal damarlara kadar çeşitli çaplardaki damarların üzerindeki damarların üzerinde güçlü bir şekilde parlar. Sağ atriyuma akan koroner damardan üç kan kılcal damar geçer. Taç arterler, gergin destek ağları oluşturan çok sayıda elastik lif içerir. Kalpteki lenfatik yargıçlar kalın ağlarla kalınlaştırılmıştır.

Kalbin sinirleri, kordon sempatik stovburdan, şişkin sinirin liflerinden ve omurilik liflerinden yerleşir. Her üç tuniğin de intramural gangliyonların eşlik ettiği sinir pleksusları vardır. Kalpte, titreşimler ve sinir uçlarının kapsüllenmesi vardır. Reseptörler, mukozal lifler üzerindeki başarılı dokularda ve damarların zarlarında bulunur. Hassas sinir uçları, kan damarlarının temizlenmesindeki değişiklikleri ve ayrıca mukozal liflerin hızlı gerilmesi durumunda sinyalleri algılar.

Mikro dolaşım yatağı aşağıdaki bileşenleri içerir:

    küçük atardamarlar;

    ön kılcal damarlar;

    kılcal damarlar;

    kılcal damarlar;

  • arteriolo-venüler anastomozlar.

Mikro sirkülasyon yatağının işlevleri saldırıda yatmaktadır:

    trofik ve dikal fonksiyonlar, kılcal damarların ve venüllerin yüzeyindeki değişim parçaları, 100 g doku başına 1000 m 2 veya 1,5 m 2 olur;

    biriktirme işlevi, sakin durumdaki mikro dolaşım yatağının damarlarında, fiziksel çalışma saati kan dolaşımına dahil edildiğinden, kanın önemli bir kısmının biriktiği gerçeğine;

    drenaj işlevi, böylece mikro dolaşım yatağı getirdiği arterlerden kanı alır ve organa yayar;

    organdaki kan akışının düzenlenmesi, işlevi içlerindeki sfinkterin arteriyollerini yenmektir;

    taşıma işlevi, kanı taşımak.

Mikrodolaşım yatağında üç şerit vardır:

    arteriyel (prekapiller arteriyoller);

    kılcal damar;

    venöz (postkapiller, seçici ve m'yazovі venüller).

Arteriyollerin çapı 50-100 mikrondur. Tomurcukta üç tunik kaydedilir ve koku, arterlerde daha düşük, daha az belirgindir. Kılcal arteriyole giriş bölgesinde, kan akışını düzenleyen düz bir lingual sfinkter vardır. Bu işe prekapiller denir.

kılcal damarlar- en önemli hakimler, rozmіry için yargılanacak koku:

    ince tip 4-7 mikron;

    en yaygın somatik tip 7-11 mikron;

    sinüzoidal tip 20-30 mikron;

    laküner tip 50-70 mikron.

їхній budovі'da sharuvaty prensibi protezhuєtsya'dır. Endotel tarafından iç solüsyon topu. Kılcal damarın endotel topu, iç kabuğun bir analogudur. Şarap, sanki iki yaprağa ayrılıyormuş gibi bazal zar üzerinde durur ve sonra katlanır. Sonuç olarak, hücrenin perisitinin uzanacağı boş gövde yerleşir. Bu hücrelerde, bu hücrelerde vejetatif sinir uçları biter, bu hücrelerin regülasyonu altında su biriktirebilir, kılcal damar lümeninin genişlemesi ve eğriliği ile artabilir. Suyu çekildiğinde biberiyelerdeki koku değişir ve kılcal damarların lümeni açılır. periquotes işlevleri:

    kılcal damarların açıklığının değiştirilmesi;

    dzherelo smooth'yazovyh klitin;

    kapiller rejenerasyon saatinde endotel hücrelerinin proliferasyonunun kontrolü;

    bazal membran bileşenlerinin sentezi;

    fagositik işlev.

Perisitli bazal membran- Orta kabuğun bir benzeri. Ana konuşmanın ince bir top gibi görünmesi, maceracı klitinlerin arkasında, kambiyum rolünü oynayan yak tüylü lifli biçimsiz başarılı doku için.

Kılcal damarlar, üç tip kılcal damarın görüldüğü bağlantılı olarak organ özgüllüğü ile karakterize edilir:

    somatik tipte veya kesintisiz kılcal damarlar, shkir, m'yazah, beyin, omurilikte pis koku bulunur. x karakteristik kesintisiz endotel ve kesintisiz bazal membran;

    delikli veya iç organ tipi kılcal damarlar (yerelleştirme - iç organlar ve endokrin enfeksiyonlar). Endotel - fenestra ve kesintisiz bazal membranda bir sesin varlığı ile karakterizedir;

    aralıklı veya sinüzoidal tipte kılcal damarlar (chervony kistik beyin, dalak, karaciğer). Bu kılcal damarların endoteli sağda açılır ve gün içinde havada olabilecek bazal zarda pis koku olur. Bazen, kılcal damarlara, bir kılcal damar gibi tomurcuk duvarından (bir devlet üyesinin vücudunun pecheristi) büyük hakimler olan boşluklar getirirler.

Venuli alt bölümlere ayrılmıştır:

    kılcal sonrası;

    seçici;

    m'azovі.

Post-kapiller venüller çok sayıda kılcal damarın öfkelenmesi sonucu oluşur; Birden fazla postkapiller venül olduğunda bulunan seçici venüllerde (çap 30-50 µm), iki tunik tezahürü vardır: iç (endotelyal ve subendotelyal toplar) ve dış - lifli tüy, biçimlendirilmemiş doku. Çapı 50 mikrona ulaşan büyük venüllerde pürüzsüz miyositler daha az görülür. Qi venülleri m'azovim olarak adlandırılır ve 100 mikrona kadar bir çapa sahip olabilir. Bununla birlikte, içlerindeki pürüzsüz miyositlerin mükemmel bir yönü yoktur ve bir top oluştururlar.

Arterio-venüler anastomoz veya şant- bu, kılcal damarları atlayarak venüldeki arteriyollerden kanı akıtan mikro dolaşım yatağının damar tipidir. Örneğin, termoregülasyon için shkir'de gereklidir. Arteriolo-venüler anastomoz kullanımı iki türe ayrılır:

    doğru - basit ve katlanabilir;

    atipik anastomoz veya napivshunti.

Basit anastomozlarda hızlı hareket eden elementler vardır ve bunların kan akışı, anastomoz çıkışındaki arteriyollerde yayılmış olan sfinkter kaburgaları tarafından düzenlenir. Katlanır anastomozlarda duvarlar, anastomoz boyunca kan akışının klirensini ve yoğunluğunu düzenleyen elemanlara sahiptir. Katlanır anastomozlar, glomus tipi anastomozlar ve kekeleyen arter anastomozları olarak ikiye ayrılır. Vızıldayan arter tipindeki anastomozlarda iç kabukє çürüyen yanal pürüzsüz miyositlerin birikmesi. Duvarları anastomoz boşluğunda yastıkların yastık gibi göründüğü noktaya getirmek ve yogoyu kapatmak hızlıdır. Epitelyal E-klitinlerin stіnci є aglomerasyonundaki glomus (glomerulus) tipi anastomozlarda (mayut bir epitel gibi görünür), ıslanmak için su inşa etmek, biberiyelerde zbіlshuvatisya ve anastomoz lümeninin eğriliği. Su verdiğinizde hücreler boyut değiştirir ve açılır.

Duvardaki şöntlerin üst kısımlarında kısa ömürlü elemanlar bulunur, açıklığın genişliği ayarlanamaz. Venüllerden akan venöz kanları olabilir, buna şant durumunda, vіdmіnu vіd şantіv'da kan akışı giderilmiştir. Anastomoz, kanın yeniden dağıtılması, arteriyel basıncın düzenlenmesi işlevini iyileştirmektir.

nest...

çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası