Meridyen Coğrafya
Nas&#;l ki &#;ehirdeki bir evi bulabilmek için mahalle, cadde, sokak ve ev numaras&#; gibi unsurlara ihtiyaç varsa Yerküre üzerindeki herhangi bir yeri bulabilmek için de hayalî çizgilere (koordinat sistemine) ihtiyaç vard&#;r. Bu nedenle Yerküre’yi enine ve boyuna kesen paralel ve meridyenler tespit edilmi&#;tir.
PARALELLER
Kutuplara e&#;it uzakl&#;ktaki noktalar&#;n birle&#;tirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekvator denir. En geni&#; paralel dairesi olan Ekvator yerküreyi Kuzey Yar&#;mküre ve Güney Yar&#;mküre olmak üzere iki e&#;it yar&#;mküreye böler. Ekvator’a paralel olarak çizilen hayali çemberlere paralel denir.
Paralellerin Özellikleri:
1. En büyük paralel dairesi olan Ekvator, ba&#;lang&#;ç paralelidir.
2. Ekvatorun kuzeyindeki 90, güneyinde 90 olmak üzere paralel vard&#;r.
3. Dünya’n&#;n &#;eklinden dolay&#;, Ekvator’dan kutuplara do&#;ru gittikçe paralellerin boylar&#; k&#;sal&#;r ( Ekvator 40 km,
Kutup noktalar&#;n&#;n boyutu s&#;f&#;rd&#;r.).
4. Paralellerin numaralar&#; Ekvator’dan kutuplara do&#;ru gidildikçe büyür.
5. Paraleller ° lik meridyen yay&#;n&#;n 1° lik arayla e&#;it parçalara bölünmesi sonucunda çizilir. Daha ayr&#;nt&#;l&#; yer belirtmek için her derece 60’ ya her dakika 60” ye bölünür.
6. Paraleller D-B do&#;rultusunda uzan&#;rlar ve birbirlerini kesmezler.
7. 90° paralelleri nokta halindedir.
8. Baz&#; paraleller özel isimler al&#;rlar.
• 0° paraleli Ekvator
• 23° 27’ kuzey paraleli Yengeç Dönencesi
• 23° 27’ güney paraleli O&#;lak Dönencesi
• 66° 33’ kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi
• 66° 33’ güney paraleli Güney Kutup Dairesi
• 90° kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktas&#;
• 90° güney Paraleli Güney Kutup Noktas&#;
Dönenceler: Ekvator’un 23 27’ kuzey ve güneyinde bulunan paralel dairelerine dönenceler denir. Dönenceler, Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n 90°’lik aç&#;yla dü&#;tü&#;ü yerlerin s&#;n&#;r&#;n&#; olu&#;turur.Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; sadece iki dönence aras&#;nda kalan yerlere y&#;lda iki defa 90°’lik aç&#;yla dü&#;er.Bunun d&#;&#;&#;nda kalan yerlere hiçbir zaman 90°’lik dik aç&#;yla dü&#;mez.
Kutup Daireleri: Ekvatorun 66°33’ kuzey ve güneyinde bulunan paralel dairelerine Kutup Daireleri denir.
Kutup Daireleri, gece veya gündüz sürelerinin 24 saati a&#;t&#;&#;&#; yerlerin s&#;n&#;rlar&#;n&#; olu&#;turur.
9.Kom&#;u iki paralel aras&#;ndaki mesafe her yerde e&#;it olarak kabul edilir ve yakla&#;&#;k olarak km’dir.
Bundan yararlanarak ayn&#; boylam üzerinde yer alan iki nokta aras&#;ndaki mesafe kolayca hesaplanabilir.
Bunun için:
•&#;ki merkez aras&#;ndaki paralel fark&#; bulunur. Ayn&#; yar&#;m küredeyseler büyük de&#;erden küçü&#;ü ç&#;kar&#;l&#;r. Farkl&#; yar&#;m küredeyseler iki de&#;er toplan&#;r.
•Bulunan fark sabit say&#;s&#;yla çarp&#;l&#;r. Böylece aralar&#;ndaki uzakl&#;k km cinsinden bulunmu&#; olur.
Örnek: 39° kuzey paralelinde bulunan Ankara’dan kalkan bir uçak ayn&#; meridyen üzerinde km güneye gitmi&#;tir. Ula&#;t&#;&#;&#; enlemin derecesi kaçt&#;r?
Çözüm: = 78 Ankara’dan 78 paralel güneye gidersek = 39° güney paraleli olur.
ENLEM: Dünya üzerindeki bir noktan&#;n Ekvator’a olan uzakl&#;&#;&#;n&#;n aç&#; cinsinden de&#;erine enlem denir. Enlem herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle Ekvator düzlemi aras&#;ndaki aç&#;d&#;r. Enlem, derece, dakika ve saniye olarak ifade edilir. Ankara yakla&#;&#;k 39° 56’ kuzey enlemi üzerinde bulunur.
Ekvator’la dönenceler aras&#;nda kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri aras&#;nda kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktalar&#; aras&#;nda kalan enlemlere ise yüksek enlemler ad&#; verilir.
Enlemin etkileri
Enlem;
1. &#;klimi
2. Akarsu rejimini
3. Gece ile gündüz aras&#;ndaki zaman fark&#;n&#;
4. Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n geli&#; aç&#;s&#;n&#;
5. Toprak çe&#;idini
monash.pw&#;me ve tar&#;m faaliyetlerinin üst s&#;n&#;r&#;n&#;
7. Gölge boyunu
monash.pw&#;m ürünlerinin çe&#;itlili&#;ini
9. Yerle&#;me biçimini
S&#;cakl&#;k da&#;&#;l&#;&#;&#;n&#;
Kal&#;c&#; kar s&#;n&#;r&#;n&#;n yüksekli&#;ini
Nüfus da&#;&#;l&#;&#;&#;n&#;
Buharla&#;may&#;
Dünyan&#;n dönü&#; h&#;z&#;n&#;
Sanayi faaliyetlerini
Ya&#;&#;&#; çe&#;idini ve rejimini
Deniz suyunun tuzluluk ve s&#;cakl&#;&#;&#;n&#;
Bitki örtüsünün çe&#;itlili&#;ini etkiler.
Not: K-G yönünde geni&#; alan kaplayan ülkelerde iklim çe&#;itlili&#;i fazla oldu&#;undan bitki ve tar&#;m ürünlerinin çe&#;itlili&#;i de artar. Özellikle iklim ve bitki çe&#;itlili&#;i Ekvatoral ve Kutup ku&#;a&#;&#; aras&#;ndaki geçi&#; özelli&#;i ta&#;&#;yan Orta ku&#;akta artmaktad&#;r. Ülkenin D-B do&#;rultusunda geni&#; alan kaplamas&#; iklim çe&#;itlili&#;ine neden olmad&#;&#;&#; için bitki ve tar&#;m ürünleri çe&#;itlili&#;ine neden olmaz.
2. MER&#;DYEN : Bir kutuptan di&#;erine ula&#;an ve paralelleri dik aç&#;yla kesen hayali çizgilere meridyen denir.
Meridyenlerin Özellikleri:
1. Ba&#;lang&#;ç meridyeni, &#;ngiltere’nin Londra kentinde bulunan Greenwich(griniç) meridyenidir.
2. Meridyenler K-G yönünde uzan&#;rlar.
3. Greenwich’in do&#;usunda , bat&#;s&#;nda da olmak üzere toplam tane meridyen yay&#; vard&#;r. Do&#;usundakilere do&#;u meridyenleri, bat&#;s&#;ndakilere bat&#; meridyenleri denir.
4. Meridyenlerin boylar&#; birbirine e&#;ittir.( km)
5. &#;ki meridyen aras&#;ndaki mesafe Ekvator üzerinde km’dir. Ekvator’dan kutuplara do&#;ru gidildikçe bu mesafe azal&#;r ve bütün meridyenler kutup noktalar&#;nda birle&#;irler
6. Meridyenlerin dereceleri ba&#;lang&#;ç meridyeninden do&#;uya ve bat&#;ya do&#;ru gittikçe artar.
7. Her meridyenin bir kar&#;&#;t&#; (anti meridyen) vard&#;r. &#;kisi birlikte bir çember olu&#;tururlar.
Anti meridyen bulma: Bir meridyenin kar&#;&#;t meridyenini bulmak için verilen meridyen ’den ç&#;kar&#;l&#;r. Kar&#;&#;t meridyen daima farkl&#; yar&#;m kürededir.
Örne&#;in 35° bat&#; meridyenin kar&#;&#;t meridyeni: –35=° do&#;u meridyenidir.
Örne&#;in ba&#;lang&#;ç meridyenin (0°) kar&#;&#;t&#;, ° meridyenidir. &#;stanbul üzerinden geçen 29° do&#;u meridyeninin kar&#;&#;t&#; ° bat&#; meridyenidir.
8. Bir meridyen üzerindeki tüm noktalar&#;n yerel saati ayn&#;d&#;r.
9. Ard&#;&#;&#;k iki meridyen aras&#;ndaki yerel saat fark&#; 4 dakikad&#;r. Dünya’n&#;n kendi ekseni etraf&#;ndaki bir tam dönü&#;ünün 24 saat olmas&#;ndan dolay&#;, kom&#;u iki meridyen yay&#; aras&#;ndaki zaman fark&#; 4 dakikad&#;r (24x60 = dak. / = 4 dak.).
BOYLAM : Dünya üzerindeki herhangi bir noktan&#;n, ba&#;lang&#;ç meridyenine olan uzakl&#;&#;&#;n&#;n aç&#; cinsinden de&#;erine boylam denir. Boylam herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle ba&#;lang&#;ç meridyeni aras&#;ndaki aç&#;d&#;r. Derece (°), dakika (’) ve saniye (”) olarak ifade edilir. Bir yerin boylam derecesi verilirken ba&#;lang&#;ç meridyenine göre do&#;uda veya bat&#;’da oldu&#;u belirtilmelidir.
Örne&#;in Ankara, 32°53’do&#;u boylam&#;ndad&#;r. Boylam da pratikte meridyenle ayn&#; anlamda kullan&#;l&#;r.
Boylam&#;n Etkileri
Boylam&#;n sadece zaman kavram&#;na (yerel saatlere) etkisi vard&#;r. Ba&#;ka deyi&#;le boylamlar&#; ayn&#; olan noktalar&#;n yerel saatleri de her zaman ayn&#; olur.
&#;ZOH&#;PSLER
MERİDYENLER; Bir kutup noktasından başlayıp diğer kutup noktasında son bulduğu varsayılan yarım çemberlere meridyen denir.
SAYILARI;Doğu Meridyeni, Batı Meridyeni olmak üzere toplam meridyen vardır.
ÖZEL MERİDYENLER VE ÖZEL OLMA NEDENLERİ
Başlangıç Meridyeni(Greenwich); Dünya'yı doğu ve batı olarak ikiye bölen meridyendir. Başlangıç meridyeni olduğu için doğu-batı olarak adlandırılmaz. Derece değeri sıfırdır (0°).
Tarih Değiştirme Çizgisi, meridyen tarih değiştirme meridyenidir. Yakaşık olarak Pasifik Okyanusunun ortasında geçer ve sorunlara yol açabilir olmasından dolayı karalar üzerinde geçmez. Bu meridyenin de yönü yoktur yani ne doğuda ne de batıdadır. Aynı zamanda Başlangıç Meridyeninin anti meridyenidir.
MERİDYENLERİN ÖZELLİKLERİ;
- Meridyenler arasında birer dereclik açı vardır.
- Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır.
- Ardışık iki meridyen arasındaki uzaklık farkı ise km ile 0 km arasında değişir. Meridyen yayları arasındaki mesafe Ekvator üzerinde km’dir. Ekvator’dan kutuplara gidildikçe bu mesafe azalarak kutuplarda 0 km’ye düşer.
- Meridyenlerin dereceleri başlangıç meridyeninden itibaren doğu ve batıya doğru büyür() Batı meridyenleri 1 Doğu meridyenleri()
- Başlangıç meridyeninin doğusunda , batısında olmak üzere toplam meridyen vardır.
- Başlangıç meridyeninin doğusundaki meridyenlere doğu meridyenleri, batısındakilere de batı meridyenleri denir.
- Meridyenlerin başlangıç noktası Greenwich’tir (0°). Buna Başlangıç Meridyeni denir.
- Bütün meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir.
- Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır.
- Yerel saat hesaplamaları meridyenlere göre yapılır,
- Kuzey-güney doğrultusunda uzanırlar.
- Antimeridyen bir meridyenin tam karşısındaki meridyendir(toplamları 'i veren değerlerdir 450 DM antimeridyeni 0 BM'dir). Zaman olarakta aralarında tam 12 saat farkı vardır.
Boylam: Dünya üzerindeki bir yerin Başlangıç Meridyenine olan uzaklığının derece (º), dakika (') ve saniye (") cinsinden açısal değeridir.Boylamın Etkileri: Boylam sadece yerel saate etki eder.
TÜRKİYE MERİDYENLERİ;Türkiye 260- 450 Doğu Meridyenleri arasında yer alır.
PARALELLER; Ekvator’a paralel olarak doğu-batı doğrultusunda birer derece aralıklarla çizildiği varsayılan hayali çemberlere denir.
SAYILARI;
90 kuzey paralelleri,
90 güney paralelleri olmak üzere toplam paralel vardır.
ÖZEL ENLEMLER VE ÖZEL OLMA NEDENLERİ
- Ekvator(0º) Dünya'yı iki eşit küreye bölmesi, Güneş ışınlarının yılda iki kez dik açıyla gelmesi ve başlangıç paraleli olması
- Dönenceler (23º 27')
Yengeç Dönencesi (23º 27')(Kuzey Yarım Küre'de), Güneş ışınlarının 21 Haziran'da bu enleme dik açıyla gelmesi(sınır enlem), yer ekseninin eğilmesinde son sınır olması
Oğlak Dönencesi (23º 27')(Güney Yarım Küre'de),Güneş ışınlarının 21 Aralık'ta bu enleme dik açıyla gelmesi(sınır enlem), yer ekseninin eğilmesinde son sınır olması
- Kutup Daireleri
Kuzey Kutup Dairesi (66º 33'), (Kuzey Yarım Küre'de), Bir gün içerisinde gündüzün ve gecenin yaşandığı son enlem. 21 Haziran'da Güneş hiç batmaz ve gece gündüz ardışıklığı bozulur, 24 saat gündüz olur. 21 Aralık'ta ise Güneş hiç doğmaz ve 24 saat gece olur.
Güney Kutup Dairesi(66º 33'),(Güney Yarım Küre'de),Bir gün içerisinde gündüzün ve gecenin yaşandığı son enlem. Bu enlemde ise 21 Aralık'ta Güneş hiç batmaz ve gece gündüz ardışıklığı bozulur, 24 saat gündüz olur. 21 Haziran'da ise Güneş hiç doğmaz ve 24 saat gece olur.
- Kutup noktaları
Kuzey Kutup Noktası (90º) Yer ekseninin geçtiği yerlerdir, Bu enlemlerde çizgisel hız sıfırdır. Altı ayın gece altı ayın gündüz olarak yaşandığı enlemlerdir.
Güney Kutup Dairesi (90º) özel enlemlerdir.
EKVATOR:ve Dünya’yı iki eşit parçaya böldüğü varsayılan hayali çembere denir.
PARALELLERİN ÖZELLİKLERİ;
- En büyük paralel km'lik uzunluğu ile Ekvator'dur. (paralel=, p=, p=, p=, p=,p=, p=, p= ve p=0 km uzunluklarındadır)
- En küçük paralel 900 kutup paralelleridir.
- Ekvator çizgisinin kuzeyinde kalan yerlerdeki paralellere Kuzey Paralelleri, güneyinde kalan yerlerdeki paralellere de Güney Paralelleri adı verilir.
- ARDIŞIK İKİ PARALEL ARASINDAKİ FARKLAR; km' mesafe, 10 açı vardır.
- Paraleller birbirleri ile kesişmezler, aralarındaki uzaklık hep sabittir( km),
- Paraleller doğu-batı yönünde uzanırlar,
- 10 değeri km, 1'dakikanın değeri km, 1'' saniyenin değeri ise 30 metredir.
- Paraleller arasında km'lik bir mesafe olduğu için bir yerin tam olarak belirtilmesi için enlem değerinin bilinmesi gereklidir.
- Enlem:Dünya üzerindeki bir yerin Ekvator’a olan uzaklığının derece (º), dakika (') ve saniye (") cinsinden açısal değeridir.
- Alçak, orta ve yüksek enlemler;
- Alçak Enlemler; Ekvator ile (0º) dönenceler (23º 27') arasında kalan enlemlere alçak enlemler,
- Orta Enlemler;dönenceler ile kutup daireleri (66º 33') arasında kalan enlemlere orta enlemler,
- Yüksek Enlemler; kutup daireleri ile kutup noktaları(90º) arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir.
Aynı enlem üzerinde, enlem değeri, Güneş ışınlarının gelme açısı, çizgisel hız, yer çekim değeri, Ekvatora olan uzaklık, tan ve gurup vakitleri ve süreleri, gece-gündüz uzunlukları hep aynıdır.
- Enlem Etkisi Nedir? Nelere Etki eder?
- Haritalarda bozulma olur,
- Yer çekimine etki eder, yüksek enlemlerde yer çekimi daha çok olur,
- Paralellerin boyları değişir,
- Çizgisel hıza etki eder,
- Tan ve gurup vakitleri ve sürelerini etkiler,
- Güneş ışınlarının geliş açısı değişir,
- Sıcaklık dağılışlarını,
- İklim ve toprak tiplerini,
- Bitki türlerini,
- Tarım ürünlerini,
- Denizlerin tuzluluk oranlarını etkilerken,
- Tarım sınırını, orman alt ve üst sınırını, dağlardaki kalıcıkar sınırını ve yerleşme üst sınırınıda belirler.
TÜRKİYE PARALELLERİ; Türkiye 360- 420 Kuzey Paraleller arasında yer alır.
Konu Sıvavı monash.pw
Yorumlar- Yorum Yaz