Hümanist Düşünce

THE HUMANIST ATTITUDE IN ABDULLAH DJEVDET THOUGHT

Humanism which is based on explaining events in the rational ground without recourse to the supernatural and see humankind as the highest value, and its roots goes back to Protagoras who says ‘man is the measure of all things’, is an important movement especially in Renaissance and after. Hence, this movement considers Ancient Greek’s ethics, art and philosophy as remarkable. The Ottoman Empire after the Tanzimat Reforms sought to understand the West systematically, and some institutions started to construct in a Western style. The politics of Abdulhamid II period thus is significant from this point in the Republican period of humanism and enlightenment. With the effect of nation state structure after World War I some man of thought in the Islamic societies came to the fore with humanistic viewpoint. This study deals with the thought of Abdullah Djevdet in terms of its contribution to the humanist movement of the Republican period. We look for, in Djevdet’s idea of Westernization, the similarities between humanism movement and the medieval and ancient Greek thought departing from a determination of the basic elements of the relation between them. We conclude that, a consideration of his life and works show that Djevdet, who is one of the prominent representatives of Radical Westernization, is among the forerunners of humanist movement in the Republican period and that consequently his thought is valuable in this regard

Konular:

Hümanizm, akıllı insan varlığını tek ve en yüksek değer kaynağı olarak gören, bireyin yaratıcı ve ahlâki gelişiminin, rasyonel ve anlamlı bir biçimde doğaüstü alana hiç başvurmadan doğal yoldan gerçekleştirilebileceğini belirten ve bu çerçeve içinde, insanın doğallığını, özgürlüğünü ve etkinliğini ön plana çıkaran felsefî bir akımdır. Kökenleri Antik Yunan felsefesine, “insan herşeyin ölçüdür” diyen Protagoras’a (ö. MÖ ) kadar uzanmakla birlikte özellikle Rönesans döneminde gelişen bir düşünce ve kültür akımıdır. Hümanizmin doğuşu ve gelişiminde rol oynayan başlıca sanatçılar ve düşünürler arasında şunlar sayılabilir: Francesca Petrarca (ö. ), Giovanni Pico della Mirandola (ö. ), François Rabelais (ö. ), Erasmus (ö. ), Michel de Montaigne (ö. ).

Rönesans döneminde ve daha sonra insanı ele alan, onun özünü/doğasını belirlemeye ve dünyadaki yerini kavramaya yönelik çalışmalara “hümanizm” adı verilmiştir. Bu çerçeve içinde hümanizm, insanda merkezini bulan ve insanla bütünleşen bir yaşam ve evren anlayışı olarak tanımlanabilir. Hümanizmin ayırt edici özellikleri şunlardır: Kendi başına varolan, doğal nitelikli bir dünya ve evren tasarımını dikkate almak; insanın kavram yaratan bir varlık oluşunu temel kalkış noktası yapmak; bilime, olgularla sınanabilir açıklamalara dayanmak; insanın sorun çözme gücünü ortaya koymak; yazgıcılığa karşı çıkmak; içinde yaşanılan bu dünyayı değerlerin temeli ve gerçekleştirme alanı olarak benimsemek…

Hümanizm, özellikle ahlâk düşüncesiyle, bu dünya gerçekleri içinde, insanın toplum içindeki yerinin ve görevlerinin somut koşulları çerçevesinde gerçekleşecek bir ideali/ülküyü de içerir. Fakat hümanizm, dine karşı yönelen bir hareket olmayıp, din adına insanı küçülten ve dünyayı hor gören zihniyetlere karşı çıkan, her türlü bağnazlığın karşısına dikilen bir harekettir. Çok yönlü ve kuşatıcı bir kültür ve düşünce hareketi olan hümanizm, doğa bilimlerindeki gelişmeleri, toplumsal-politik yaşamı ve yapıları da etkilemiştir.

Hümanizmin çeşitli türlerinden söz edilebilir: Edebî yöne ağırlık veren klasik hümanizm ve akademik hümanizmin yanı sıra; Orta Çağ hümanizmi, skolastik hümanizm, antiskolastik hümanizm, anti-rasyonalist hümanizm, varoluşçu hümanizm, Marksçı hümanizm, bilimci hümanizm, Budist, Yahudi, Hristiyan, Müslüman hümanizmi, antropolojik hümanizm gibi.&#;

Mustafa Günay