Toz Taşınımı Nedir

TOZ TAŞINIMI NEDEN OLUR?

Partikül maddeler kaynaklarına göre doğal veya insan kaynaklı (antropojenik) olarak adlandırılır. Deniz spreyleri, çöl tozları ve volkanlarbaşlıca doğal kaynaklar olarak bilinirken, endüstriyel veya
evsel yanma, ulaştırma, tarım, inşaat ve madencilik gibi insan faaliyetleri antropojenik kaynaklar olarak tanımlanmaktadır.

Atmosfere karışan toz emisyonlarının büyük bölümü doğal toz kaynak alanlarından atılmaktadır. (Ginoux ve diğerleri, ). Yapılan farklı modelleme çalışmalarına göre, atmosfere atılan toz yükünün %%60 kadarı antropojenik emisyonlardan kaynaklanmaktadır.

Paleo-toz kayıtları, insan faktörlerinin (arazi kullanımındaki değişiklikler ve arazi bozulumu) ile yüzyılın son çeyreği arasında küresel toz emisyonlarını ikiye katlamış olabileceğini göstermektedir.

Dünyadaki başlıca toz kaynak alanları Afrika (Sahra çölü), Arabistan Yarımadası, Asya (Gobi ve Taklamakan), Güney Amerika ile Avustralya’da bulunan çöllerdir. Kuzey Afrika (Sahra) bölgesi dünyanın ve özellikle kuzey yarıkürenin en önemli ve temel toz kaynağıdır (Prospero ve diğerleri, ).

Dünyadan atmosfere salınan toz miktarı yaklaşık olarak 2 milyar ton civarındadır (De Longueville ve diğerleri, ). Sahra bölgesinden atmosfere salınan yıllık toz miktarı, Dünya üzerindeki tüm kaynaklardan salınan toz miktarının yaklaşık yarısı kadardır. Sahra’dan sonra gelen önemli toz kaynak alanları sırasıyla Ortadoğu ile Orta ve Güney Asya’dır. 

Dünya genelinde iklimin değişmesi Türkiye'yi de etkiliyor. Ülkemizde son yıllarda artan çamur yağışları, Afrika ve Arap yarımadasındaki çöllerden gelen toz taşınımı nedeniyle yaşanıyor. Peki toz taşınımı nedir, nasıl meydana gelir? İşte detaylar

TOZ TAŞINIMI NEDİR?

Toz taşınımı, temel olarak kuraklık ve çölleşme temelli ortaya çıkmaktadır. Toz Taşınımı, Dünya ekosistemi için büyük önem arz etmektedir. Toz taşınımının temel nedeni, kuraklık ve çölleşme olarak belirtilmektedir. Dünyadaki başlıca toz kaynak alanları Afrika'da Sahra çölü, Asya'da Gobi ve Taklamakan çölleri, Arabistan Yarımadası çölleri, Güney Amerika ile Avustralya’da bulunan çöllerdir. Çöllerden kalkan tozlar, atmosferin üst tabakalarına yükselerek uzun mesafeler kat etmektedir.

TOZ TAŞINIMI NASIL OLUŞUR?

Çöllerde göreceli olarak daha büyük olan toz parçacıkları, kaynak alanlarının yakınlarında çökerken, küçük olanlar ise binlerce kilometre yol kat edebilmektedir. Bu durum toz taşınımı olarak tarif edilir. Toz taşınımı, etkisini toz fırtınalarıyla daha uzak alanlara taşıyabilir.

Toz fırtınaları, hava ve deniz ulaşımını da olumsuz yönde etkilemektedir. Toz kaynak alanlarına yakın bölgelerde, fırtınaların yaşandığı dönemlerde havaalanları kapatılmakta, karayolu ulaşımında ise büyük sorunlar yaşanmaktadır. 

TÜRKİYE'DE TOZ TAŞINIMI NE ZAMAN GÖRÜLÜR?

Türkiye ve çevresindeki çöl  ve yarı-kurak alanlardan kalkan toz aerosollerin taşınması, iklim, kara ve deniz ekosistemleri ile insan sağlığı açısından büyük öneme sahiptir. Solunum yolu ve kalp rahatsızlığı bulunanlar ile yaşlı ve çocukların bu olaylardan en fazla etkilendiği bilinmektedir.

Türkiye, Orta Doğu ve Afrika kaynaklı çöl tozlarından etkilenmektedir. Ülkemize olan toz taşınımı, Basra alçak basınç merkezinin daha etkili olduğu İlkbahar, Sonbahar ve Yaz aylarında daha yoğun gerçekleşmektedir.

Çoğunlukla sonbahar ve ilkbaharda Akdeniz'de oluşan bazı alçak basınç sistemleriyle özellikle Kuzey Afrika’dan gelen toz taşınımıyla olan bu olay, çöl üzerinden kalkan yapıların üzerimize doğru gelmesiyle yaşanır. Yani güneyli rüzgârların oluşmasıyla meydana gelir.

Türkiye, Afrika ve Orta Doğu kaynaklı çöl tozlarından etkilenir. Türkiye’ye olan toz taşınımı, Basra alçak basınç merkezinin daha etkili olduğu sonbahar, ilkbahar ve yaz aylarında daha yoğun yaşanır.

Ayrıca, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), başlıca iklim değişkenlerinden biri olan atmosferik aerosollerin çok önemli bir bileşeni olarak tozu kabul etmektedir. Bölgemizde bulunan ülkeler, toz fırtınasına yüksek oranda maruz kalır ve ciddi şekilde etkilenir.

Güncel iklim öngörülerine göre, kuraklığın sıklığı ve şiddetinin artmasıyla beraber, toz ve kum fırtınalarının daha yoğun yaşanması bekleniyor.