Indiragandi Ne Demek

Dilimizde Hindistan ile, Hintlilerle ilgili bir kısım deyimler, kelimeler var. Kendini bulunmaz Hint kumaşı sanmak, Hint fakiri, Hindi, hindu, hindiba, Hindistan cevizi, demirhindi…

Hindu kelimesini herhalde merhum Mehmed Akif’in Çanakkale Şehitlerine şiirinde duymuşumdur ilk. Hinduları bir de ineğe tapmaları ile alakalı anarız. Demirhindi, temr-i hindi den geliyormuş yani “Hint hurması” demekmiş.

Maçlarda  “Bir baba Hindi, hey Allah! Arabaya bindi! Hey Allah…” şeklinde devam ettirilerek söylenen bir tezahürat var. Hindi kelimesi ile bindi kelimesinin kafiyesinden yararlanma isteğinin doğurduğu bir tezahürat olmalı. Bu indi/hindi meselesi bir deyimin daha doğmasına olmuş; indiragandi yapmak. Onu sona doğru izah edelim.

Hint, Hindistan konu olur da “vay efendim hindi isimli hayvana İngilizce’de neden ‘turkey’ deniyor, saygısızlık bu” itirazlarına değinmemek olur mu?!

Hayır, biz hayvana Hindistan ile ilişkilendirip ‘hindi’ demesek belki hindiye ‘turkey’ denmesine itiraz etmeye hakkımız olurdu da hatta bazı yörelerde hindiye ‘mısır’ da deniliyormuş. Turkey isimlendirmesinin hakaret niyetli olmadığını bilmek yeterli ama bazen hakaret için de kullananlar olmuyor değil.

Hindiye Türkmenler Hind tavuğu diyormuş. Kırgızlar ise ‘gulu tök’ diyor yani gulu tavuk.  Kadiriliğin bir koluna Hindiye deniliyormuş.

Dünyada bir hayli seyircisi olan Hint filmlerine Bollywood deniyor; Hollywood’un başına Bombay şehrinin ilk harfi getirilerek kelime Bollywood yapılıyor. Hollywood kelimesinin anlamını “kutsal ağaçlık” olarak düşünebiliriz.

Lehcetü’l Lugat’ta Hint ve Hindistan ile ilgili neler var diye baktım; “kağıt hindi” diye bir madde var. Meşhur eczadan olduğunu belirtmiş lügati hazırlayan Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi. İndel etıbba kat hindi diye maruftur diyor. Hindiba isimli meşhur otun da “hind bid”den geldiğini yazmış. Türkçede “güneyik” diyormuşuz hindibaya. Hinterland kelimesinde hint, hind var mı; oradaki hint bizim Hind mi başka bir şey mi diye düşünmeden edemedim.

Mütercim Asım’ın Burhan-ı Katı’sında Hind’in bir kadın ismidir yazmasıyla Ebu Süfyan’ın hanımı Hind binti Utbe’yi hatırladım. Televizyon ve din deyince Çağrı filmini hatırlayan bizler, oradaki Hz. Hamza’yı şehid ettiren Hind’i hatırlıyoruz. O Hind, Mekke’nin fethi ile Müslüman oluyor.

Hindübar diye bir kelimemiz daha varmış, o da Hindistan demekmiş. Ahter-i Kebir’de Hind kelimesinin çoğulunun Hünud ve Hindat olarak geçtiği yazılmış. Hindistan kelimesinde ek gibi görünen “stan” Farsçada durmak fiili ile alakalı bir kelimeden geliyor. Hint Avrupa dillerindeki “staden” durmak, bulunmak. Durma ile alakalı bu kelime aynı zamanda anlamak anlamına gelen kelimenin de kökü. (understand, verstanden)

Argoda hindi kolay aldanan, enayiler için kullanılan bir kelime. Biraz meseleye Fransız kalmak derken ki Fransız ile acemi derken kullandığımız acemli farisi gibi ama onlar ‘yabancı’ anlamına gelir iken bu ‘enayi’ anlamına geliyor. Yabancıyı enayi gören mantığı bir yerlerden tanıyor olmalısınız. Hindi Baba argoda keyif anlamında kullanılan bir kelime.

Bizim hindi dediğimize Farsçada bukalemun deniyormuş. Baktığım sözlükte yanlış mı yazılmış acaba diye bakınayım dedim, o da nesi; Burhan-ı Katı’da yazdığına göre Rumi kumaşına da ‘bukalemun’ deniyormuş. (Bu kumaş Hint kumaşı olmasın!) Google Çeviriye bakayım dedim, Türkçe hindi yazdım, Farsçası bukalemun çıktıktan sonra bu sefer bukalemunu Türkçe kısmına yazdım, bukalemunun Farsçası ‘turkey’ imiş. Google Çeviri İngilizce üzerinden çeviri yapıyor demek ki. Hindinin İngilizcesi turkey. Biz hindiyi Hindistanlı bilirken İngilizler Türkiyeli biliyor. Ama hindi anlamına gelen Farsça bukalemunu Farsçadan Türkçeye çevirmesini isteyeyim bakayım dedim. Yaptığı çeviriye daha da şaşırdım:  Farsça bukalemun’un Türkçe manasını Türkiye olarak yazıyor. İngilizcede bildiği hindinin İngilizce karşılığından hareketle bukalemunun Türkçesini hindi olarak veremiyor, Türkiye olarak veriyor.

Hindistan’da 22 ayrı lehçe var imiş ve bu 22 lehçe birbirlerini yabancı dil gibi algılıyormuş. Aralarındaki ortak dil İngilizce imiş ne yazık ki. Ben bu dillerden Hintçe, Urduca, Peştuca, Bengalce, Tamilce, Sinhalaca dillerini duymuşluğum, dinlemişliğim var. Hindistan’dan tabii Pakistan ayrıldı, Bangladeş ayrıldı. Hindistan dışından hangi ülkeler Hint kıtasına; Hint dil ailesine ait sayılıyor; tam olarak bilmiyorum. Sinhala dilinde Hyundai kelimesinin ‘iyi’ anlamına geldiğini öğrenmiştim Sri Lanka’ya gittiğimde.

Hindistan bizim için Hazreti Adem’in yeryüzüne ilk indiği yer. Eski bin yıllarda, Hazreti Adem zamanında Sri Lanka Hindistan’a bitişik miydi diye düşünmeden edemiyor insan. Afrika ile Hindistan’ın bitişik olduğu eski kaynaklarda anlatılıyor. Hatta Hazreti Adem koşarak kat etmiş Afrika-Hindistan arasını.

Hint fakiri neden Hint fakiridir, diğer fakirlerden farkı nedir? En belirgin farkı çivi tahtasının üzerine yatabiliyor olmalarıdır herhalde görsel hafızamızda.

Sudi Gülistan şerhinde diyor ki bazı Hint fakirleri ellerinde ayna ile gezinirler, laf açabildikleri kimsenin eline aynayı verirler; o kişi aynaya bakar, çıkarır, bir miktar para verir, aynayı iade edermiş. Yunus’ta geçiyor mu, nasıl geçiyor diye merak ettim, baktım geçmiyor. Mevlana’da geçiyor.  Yedi iklim dört kıta deyişindeki yedi iklimin birincisi Hind diyarı imiş, hâkimi de Zühal yıldızı imiş. Diğer iklimler Çin, Türk, Horasan, Maveraünnehir, Rum, Bulgar diyarlarının iklimleri imiş. Bunların her biri haftanın yedi gününden birine ve yedi kat gökten birine sahipmiş.

Hind, Hindistan bizde uzak yerleri ifade etmek için kullandığımız yerler arasında en başta geleni midir yoksa ikinci üçüncü dördüncü sırada mıdır? Hangi memleketleri uzak biliriz? Çin, Hint, Yemen, Fizan. İsmet Özel “West İndies, kızıl elma, İtaki, Maçin/ Uzun yola çıkmaya hüküm giydim” diyor bir şiirinin girişinde. “İlim Çin’de de olsa” Hadis-i Şerifini Arapça söylemiş Efendimiz; O’nun bu sözü uzaklık için bir ölçü olarak bilincimize yerleşmiş. Beyit şeklindeki “Kısmetinse gelir Hint’ten Yemen’den/ Kısmet değilse ne gelir elden” atasözü uzaklık algımızın sınırlarına Hint ve Yemen’i de ekliyor. Bir başka uzak bölge ise Fizan. Libya’da bulunan Fizan sürgün yeriymiş Osmanlı devrinde.

Endonezya’nın adı Hint Adaları anlamına geliyormuş. Yunanca ‘nesos’ ile ‘indo’ kelimelerinin birleşmesi ile oluşan bir kelime Endonezya. İndo kelimesi birçok kelimenin başına gelebiliyor. Son yıllarda “İndigo çocuklar” diye duyduğumuz tamlamadaki indigo kelimesi mesela ‘çivit’, ‘çivit mavisi’ anlamına geliyor ama bizim çivit dediğimiz renge indigo denilmesi Hint mavisi demek için gibi görünüyor. Belki Hint kelimesinin de geldiğini düşündüğüm yerden dolayı o kelime “indigo” olmuş. Hint kelimesi nereden geliyor diye Sithalaksmi Kıdambi ve Korhan Kaya’nın hazırladığı Hindi Türkçe Sözlüğünü kurcaladım bir hayli. Şu kelimeleri buldum:

“İndrac” giriş, girilecek yer; “indivar” mavi nilüfer. Bu arada çivitin Farsçası “nil” “indu” ay, kamer. “İndradhanush” yağmurkuşağı, ebemkuşağı, “indriy” duyu organları, “indriygat” şehvetle alakalı.

Hind kelimesinin kök anlamı bugün İngilizcede “enter” kelimesi ile tanıdığımız giriş, girmek olmalı ya da “ay, kamer” anlamına geliyor olmalı. Endüs nehri de “ay nehri” anlamına geliyor olabilir.

İndus nehrinin Sind ve Endüs nehri ismiyle geçtiğini söylüyor Osman Yalçın Coğrafya Sözlüğünde. Sind kelimesinde ‘deniz, okyanus’ anlamı var, hind kelimesinde ise ‘sallanma, dalgalanma’ anlamı var. Hind, Sind ve İnd, İndo kelimeleri “İnd” kökünün farklı ağızlarda, lehçelerde telaffuz ediliş biçimleri olmalı. Sind deyince Sindbad hatırınıza geldi mi bilmiyorum ama belki kelimeyi Sinbad olarak biliyorsanız gelmemiş olabilir. Gemicilik masallarını çocukluğumuzda okuduğumuz, çizgi filmlerini seyrettiğimiz Sindbad ismini Sind ve bad olarak görebilirsiniz. Manasını Sind Rüzgarı olarak okuyabilirsiniz. Tabir-i diğer ile Hind rüzgarı veya İndüs Rüzgarı.. Daha da Türkçeleştirirsek ay yeli… veya giriş yeli..

Yukarıda bahsettiğim Hindistan’da artık dilleşmiş 22 ayrı lehçenin bulunduğunu ve Hindistanlıların aralarında ortak dil olarak sadece İngilizce ile anlaşabildiklerini Hindistan Yazarlar Birliği heyetinin Türkiye ziyaretinde bizzat dinlemiştim. O sohbetimizde Tagore’dan bir şiir okumalarını rica etmiştik Hintli yazar heyetinden. Onlar da Hintçe değil de İngilizcesinden okumuşlardı bir şiirini. Şiirdeki bir kelimeyi anlayamamıştık, biraz tarif etmesini rica ettiğimizde şiirin kariinden, biraz zorlandı, “water of night” dedi. Hintçesi ne bu gece suyunun diye sorduğumuzda aldığımız cevap bizi hayrete düşürmüştü: “şebnem” Şiirin orjinalindeki şebnem kelimesini İngilizcesinden okuduklarında biz anlayamamıştık. Oysa şiirin Hintçesini okusalar belki başka bir hayli kelimesini tanıyabilecektik. Bir hayli kelimeyi tanıyabilecektik derken abarttığımı düşünmeyin. Sizin de başınıza geliyordur; Bollywood sinemasından yani Bombay- Hollywood sinemasından filmler seyrederken eğer alt yazılı seyrediyorsanız ve Hintçe konuşmalara biraz kulak kabartarak seyrediyorsanız Hint filmlerini birçok kelimenin tanıdık, bildik kelimeler olduğunu siz de fark etmişsinizdir. Hindi Türkçe Sözlüğü karıştırırken de bunu çokça hissederim. Bu yıl kadar Babür İmparatorluğunun hakim olduğu bir coğrafyada olmayacak bir şey değil.

İndiragandi yapmak diye bir deyim var Türkçede. Geçenlerde bir arkadaşım da sordu, niye böyle deriz ki diye. İndira Gandhi Hindistan’ın 70’li 80’li yıllardaki kadın başbakanı. Hırsızlık yapmak için böyle bir deyim kullanmamızın sebebi ne? Şu: Cebe para indirmek deyimi ile İndira Gandhi’nin ilk beş harfinin ortak olması para indirmeyi artık İndiragandi yapmak olarak söylemeye başlamamıza yetmiş de artmış bile.

İsmi “yağmurlu gökyüzü tanrısı” anlamına gelen İndira Gandhi öldürüleli 30 yıl geçmiş ama deyim hala yaşıyor. Gandhi kelimesindeki gand ise ‘koku’ anlamına geliyor. İndira kelimesinde de Hint anlamına gelen “ind” kökünü görüyoruz.

Hindiçini diye bir tabir var, bu Çin Hindi anlamına geliyor. Indo-China İngilizcesi. Tayland, Vietnam, Laos ve Kamboçya’yı kapsayan yarımadanın adı. Hint- Moğollar var bir de, bizim Babür İmparatorluğu diye bildiğimiz, aslında haklarında fazla bir şey bilmediğimiz, unuttuğumuz, ihmal ettiğimiz, Yüzyıllar arası Hindistan’da egemen olan Moğol kökenli Müslüman hanedan. Bizim çini mürekkebi yani Çin mürekkebi dediğimiz mürekkebe İngilizler İndian ink yani “Hint mürekkebi” diyormuş.

“Hind Samanı” argoda uyuşturucu bir ot için kullanılıyormuş. Ahmet Talat Onay’ın muazzam eseri Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar’dan Hind, Hindistan kelimesinin geçtiği hangi sayfaya baksam esrar ve uyuşturucu kültürüne ilişkin yığınla malumat ile karşılaştım.

“Hindikuştur dağları/ Mücahiddir adları/ Cihaddır okulları/ Yıktılar tağutları” Bu marşı Afgan cihadının son yıllarında söyledik durduk. 90’lı yıllarında başı. Hindikuş dağları Afganistan, Tacikistan ve Pakistan arasında. Hint katili, Hintli öldüren anlamına geliyor Hindikuş. Çokça Hintlinin ölmesine sebep olmuş bu dağlar. Afgan cihadı zamanında da çokça Rus askerinin öldüğü, çokça Afganlının ve dünyanın çeşitli yerlerinden gelen mücahitlerin şehid düştüğü yer olmuş. Günümüzde Hindistan gözümüze çok büyük bir devlet olarak görünse de gerçekte hakiki Hindistan daha büyük idi.

Hint kültürü ile ilgili kelimeleri kavramları ele alırken Pakistan, Bangladeş, Keşmir ve Sri Lanka ile birlikte ele almak lazım. Zira İngiliz çeşitli oyunlarla Hindistan’ı sürekli böldü, parçaladı. İkbal Dünya Bizimdir şiirini yazdığında Hindistan’ın bizim olduğunu, bizim olabileceğini söyleyebiliyordu. Böyle bir ufku vardı. Sadece Hindistan’ın değil, Dünya’nın bizim olacağından bahseder İkbal o güzelim şiirde. O bu şiiri yazdığında Hindistan daha bölünmemişti ve yeryüzünde en çok Müslümanın yaşadığı ülke Hindistan idi. Günümüzde parçalanan ülkelerle beraber İkbal’in zikrettiği Hindistan’da Milyon Müslüman yaşıyor.

Asım Gültekin / Yazar
Tohum Sayı / Kış