Halk Müziği Türleri

Türküler, hem tekke edebiyatının hem de Türk halk müziğinin temelini oluşturur. Bunun dışında uzun hava, güzelleme ve koçaklama da halk müziğinin türleri arasında yer alır Güzellemede sevgilinin özellikleri methedilirken, koçaklamanın ana konusu kahramanlık ve destanlardır.

Türk Halk Müziği Nedir?

Aşk, vatan hasreti, ayrılık ve ölüm gibi temaların işlendiği, geleneksel ve etnik müzik türüne Türk Halk Müziği denir. Önceleri sadece doğaçlama ve sözsüz olarak icra edilen halk müziği, günümüzde en çok dinlenen müzik türleri arasında yer alıyor.

Türk Halk Müziğinde Kullanılan Çalgılar ve Özellikleri Nelerdir?

1- Bağlama:

Türk Halk Müziğinde en çok kullanılan enstrümanların başında bağlama gelir. Bağlama yedi telli bir çalgıdır. En büyük bağlamalar, meydan sazı adıyla bilinir ve genellikle aşık atışmalarında çalınır. Diğer bağlama çeşitleri ise şu şekilde sıralanabilir: Tanbura, Cura ve Çöğür.

2- Ney:

Ney hem Türk Halk Müziğinde hem de tasavvufi müzikte kullanılan üflemeli bir çalgıdır. Büyük neyler şah ve Davut adıyla bilinir. Diğer ney çeşitleri şunlardır: Süpürde, Müstahzen, Nısfiye ve Mansur.

3- Zurna:

Genellikle tahtadan yapılan zurna, kültürümüzdeki en eski enstrümanlardan biridir. Yüksek oktavlı bir çalgı olduğu için daha çok açık alanlarda çalınır.

4- Davul:

Davul, başta Türk Halk Müziği olmak üzere tüm müzik türlerinde kullanılan vurmalı çalgıların geneline verilen isimdir.

Halk müziğinde kullanılan diğer enstrümanlar sipsi, kaval, nağara, kaşık ve tulumdur.

Geleneksel Halk Müziğimizi, diğer ulusların halk müziklerinden ayıran bir başka önemli unsur da dildir. Dilin şivedeki söyleyiş değişiklikleriyle oluşmuş küçük kollarına ağız denir. Lehçe: Bir dilin tarihi, siyasi sebeplerden dolayı ses, yapı v söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu,

Şive: Söyleyiş özelliği Ağız. Ağız kavramı şive ile eşdeğer görülür.

Uzun Hava Türlerinde Ağız Özellikleri

a)      Hoyratlar ve Doğu –Güney Doğu Anadolu Ağızlar

Hoyrat, Doğu Güneydoğu Anadolu’da; Erzurum, Erzincan, Diyarbakır, Elazığ, Şanlıurfa ve Irak Türklerinin yaşadığı Kerkük’te çok yaygın olan uzun hava türüdür.

b)     Gurbet Havaları ve Ege Agzı

Ege bölgesine has uzun hava türlerinin genel adı “gurbet havaları”dır. Gurbet, sıla özlemi, ayrılık gibi konuları işleyen bu türe, özellikle Teke Yöresi diye anılan bölgede rastlanır. Konuşma dili Ege ve Akdeniz bölgelerinin özelliğini göstermekle beraber, Burdurun da kendine özgü bir konuşma uslubu vardır.

Örnek

Adını da sevdiğim Avşar beyleri

Size de bir vezirlik yakışıp duru

Topla dizgini tanı kendini

Karşında düşmanlar bakışıp duru.

c)      Bozlaklar ve Orta Anadolu Ağızları

İç Anadolu ve Güney Anadolu Toroslar’da yaygın olan ve Avşar, Türkmen oymaklarına ait olduğu bilinen bu türe verilen ad, ses vermek ve bağırmak anlamına gelen bozlamak kelimesinden gelmektedir. Bozlaklar Avşar ve Türkmen ağzıyla seslendirilirler.

Örnek ( Kırşehir-Neşet Ertaş)

Aman ak ellerin sala sala yar

Nasıl getireyim seni ele ben

Ben bir şahin olsam bir Balaban

Taksam çırnağıma gitsem çöle ben

d)     Mayalar ve Harput Ağzı

Mayalar doğu ve güneydoğu Anadolu’da yaygın olan bir uzun hava türüdür. Özellikle Erzurum, Harput, Eğin, Sivas, Diyarbakır, Erzincan’da mayalara rastlanılmaktadır.

Örnek (Elazığ-Cıgalı Maya)

Ah balan, süsen açmış sümbül açmaz gül ağlar

Ah yavru,gül dalına bülbül konmuş ah ey zar ağlar

Ah yavru, benim gönlüm melül mahzun ey kan ağlar

Ah, gülü neden cananımdan ayırdı

Hele hele yar yar yarey

Canan yar ey yar ah ey

Gülüm neni neni neni vay

Cananımdan ah ah eh ayrıldım

e)      Barak Havaları ve Antep Barak Ağzı

Barak Türkmenlerine özgü bir uzun hava türüdür. Barak Türkmen köyleri Gaziantep Oğuzeli ilçesi ile Ş.Urfa’nın Akçakale ilçesi arasındadır. Özel uslup ve tavır özelliği arz eder. Kelimeleri peşpeşe, süratli okunarak ezgi üzerinde uzun ve devamlı gırtlak titreşimi ile tiz perdelerde fazlaca gezinti yapılır.

Örnek(Gaziantep)

Aman, evinin önünde oturmuş gine yetmiyesice de benim yoluma bakar

Aman, senin de bakışın da gine şu Antep’i yakar

Al yanak üstünde de gine yetmiyesice baharın gülleri kokar

Vallah, gine yıktun yuvamı da gençliğine doymayasasın oy oy

Elbeyli(İlbeyli) ağzı olarak anılan ağza yine Gaziantep yöresine yerleşen Türk boyuna ait ağızları ifade etmektedir.

f)       Malatya Arguvan Ağzı

Malatya iline bağlı Arguvan ilçesi ve bu ilçeye bağlı bazı köylerde icra edilen yöresel bir ağızdır bu ezgilere Bağlama sazı ve tezenesiz çalım şekli olan pençe yada şelpe adı verilen teknikle icra edilir. Konuları sevda, gurbet, ölüm, ayrılık, hasret yoksullukturç

Örnek:

Bir gün bu dünyadan göçüp gidersem

Boşa gider göz yaşların ağlama

Yok, olur benliğim çürürse beden

Boşa gider göz yaşların ağlama.

Çamşıhı ağzı, Çamşıhı, sivas’ arasında bulunan Divrik’e bağlı köydür. Buraya ait mahalli ağız olup, Malatya-Arguvan ile yakınlık arzeder.

ÖrnekLSivas-Yıldızeli)

Asrı gurbet harab etmiş köyümü

Bülbül gidip baykuş konmuş gel hele

Ben ağayım ben paşayım diyenler

Kapıları kilitlemişler gel hele

Gel hele de kömür gözlüm gel hele

Gel helede dudu dilim gel hele

KIRIK HAVA TÜRLERİNDE AĞIZ ÖRNEKLERİ

a)      Acem(Azerbaycan) Azeri ağzı:

Azeri türkülerimizde kullanılan ağız özelliği, Doğu Oguzca(Kuzey ve Güney Azerbaycan lehçesi) olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ay gız adan amandır

Hoş bahışın yamandır

Dünen gece söz verdin balamü

Bu geceki tamamdır

Gaşın gözün, şirin sözün

Aldı yazıh canımı

Men sene heyran, sencana kurban

Ay hanım hanım, sen menim canım

Men seni alım, dağlara kaçım bu gece

b)     Bar ağzı

Erzurum ve yöresi müzik ve oyun folklorunda bir tür adı da olan “bar” kelimesi, bar oynarken söylenen türkülerde ağız özelliği olarak da karşımıza çıkıyor.

c)      Karadeniz ağzı

Karadeniz türküleri, özellikle söz unsurunun öne çıkmasıyla dikkat çekicidir.

Örnek:

Çayelinden öteye giderum yali yali

Giderum yali yali, giderum yali

d)     Rumeli Ağzı

Rumeli ağzının hakim olduğu türkülerde, mısra aralarında “yar aman, bre gibi mısralara rastlanır. Yörede sıkca kullanılan sözcükler. Açan(madem), çaylemek(ağlamak), daylemek(sağlamak), erkes(herkes), hurmak (vurmak), macır(muhacir), uremeli(Rumeli), Sülman(Süleyman), oş(hoş)

Türkiye'ye ait olan bir müzik türüdür. Halkın ortak malı olan, Türk halkının yaşadığı tüm olayları kendisine konu alan halk ezgilerinden oluşan, belirli bir yörenin yerleşik insanları tarafından üretilen severek söylenen ve çalınan ülkenin kültürünü yansıtan sözlü ve sözsüz ezgilerin kulaktan kulağa iletildiği, farklı ağızlar ve formlarda söylenen Türk müziği sanatına "Türk Halk Müziği" denir.

Türk Halk Müziği, ait olduğu yörenin kültürünü yansıtır. Çok eski bir geçmişe sahiptir. Sevgi, özlem, acı, mertlik ve kahramanlık gibi duyguların yanı sıra doğal ve sosyal olayları işler. Türk halkının tüm özelliklerini yansıttığı için toplum tarafından beğenilerek dinlenir. Bağlama, Türk Halk Müziği’nin temel enstrümanı olarak kabul edilir.

Türk Halk Müziği’nin kaynağı halk ozanlarıdır ve ait olduğu yörenin kültürünü yansıtır. Türk Sanat Müziği’nin ise estetik yönleri baskındır ve genele hitap eder. Kökeninde divan edebiyatı vardır ve dili oldukça ağırdır.

1. Sözlü Türk Halk Müziği

2. Sözsüz Türk Halk Müziği

Sözlü Türk Halk Müziği, tüm türleriyle halk türkülerini ve türkülü oyun havalarını kapsar.

Sözsüz Türk Halk Müziği türküsüz halk oyunlarının ezgilerini kapsamaktadır.

1. Klasik Türk halk müziği

2. Modern Türk halk müziği

Klasik Türk halk müziği, çeşitli yörelerden derlenmiş birçoğu anonim olan türkülerden ve sözsüz halk müziklerinden oluşur. Anonim eserlerin sözü ve bestesinin kime ait olduğu bilinmez ve yöreye mal olmuştur.

Modern Türk halk müziği ise, 'li yıllardan sonraki dönemde eski yöresel müzik kalıpları örnek alınarak oluşturulmuş, sözü ve bestesi belli olan halk müzikleridir.

1. Türküler ve oyun havaları gibi ölçüsü ve ritmi belli olan parçalar kırık hava genel adı altında anılan ve koşmaları, yiğitlemeleri, güzellemeleri, taşlamaları, ninnileri vb kapsamına alır.

2. Sadelik, duyguluk ve içtenlik gibi özellikler taşıyan bu ürünlerde köy yaşantısının tüm konuları, yansımaları bulunur.

3. Uzunhavalar’da ise ölçü ve ritim serbesttir; ancak dizisi bilinir ve dizi içindeki seyri belli kalıplara bağlıdır.

4. Türk Halk Müziği ürünleri, melodi, ritim, ölçü ve tonalite bakımlarından da Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde değişik ve renkli özellikler gösterirler.

5. Türkülerde sözler (güfte) belirli bir hece kalıbına (4+4; 4+3, 4+4+3 vb) uydurularak oluşturulur.

6. Türk Halk Müziği’nde klasik Türk Müziği’nin büyük formları ve büyük usulleri kullanılmaz.

7. Genelde birer cümlelik ezgiler yinelenir.

8. Genellikle aynı tonla kalmayan, başka tonlara da geçişler yapılarak yaratılmış ürünler Türk Halk Müziğinde görülür.

9. Oyun havaları da bölgelere göre değişik adlar alırlar.

1. Oyun havaları da bölgelere göre değişik adlar alırlar.

2. Genellikle sıralanarak ya da halka oluşturularak oynanan oyunlar olduğu gibi, tek başına oynananlar da vardır.

3. Oynanılan yere ve amaca göre de sınıflandırılır.

4. Ayak ve vücut hareketlerine göre de adlandırılan oyunlar açık ya da kapalı yerde oynanmalarına göre de ayrılır.

5. Genellikle davul ve zurna eşliğinde oynanan oyunlara bölgelere göre başka sazlar da katılabilir.

1. Telli Çalgılar

2. Üflemeli Çalgılar

3. Vurmalı Çalgılar

Arif Sağ, Edip Akbayram, İzzet Altınmeşe, Musa Eroğlu, Neşet Ertaş ve Zülfü Livaneli Türk, Emel Sayın, Erol Sayan, Zeki Müren, Füsun Önal, Müzeyyen Senar ve Bülent Ersoy Türk Sanat Müziği’nin önde gelen isimlerinden sadece bazılarıdır.