Musait Anlamı

Zaman zaman tek bir sözcük, günlerce tartışma konusu oluyor; kimi iletişim araçları başlığa taşıyor. “Müsait” sözcüğünün bir anlamı gazete başlıklarını aştı, TBMM’ye dek ulaştı. Haber bilgisunar sitelerine şöyle düştü:

“Türk Dil Kurumu’nun (TDK) web sitesindeki sözlükte ‘müsait’ kelimesinin anlamlarından birinin, ‘Flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın)’ olarak tanımlanması kadınların tepkisini çekti. TDK’nin bakış açısını cinsiyetçi bulan feministler sosyal medya ve e-posta yoluyla kuruma karşı harekete geçti. İstanbul Feminist Kolektif, Facebook hesabından bu durumu duyurarak ‘Bu anlamdaki müsait için neden parantez içinde kadın yazılmıştır? Erkek ‘müsait’ olamaz mı? Bu cinsiyetçi ifadenin acilen kaldırılmasını talep ediyoruz’ dedi.”

Sözcük, Dil Derneği’nin sözlüğü gibi Büyük Larousse da içinde olmak üzere pek çok sözlükte, dahası bu sözlüklerin çok eski baskılarında, “1. Uygun, elverişli. 2. tkz. Flört etmeye hazır olan, flört edilebilen (kadın)” biçiminde tanımlanmış. Biz sözcüğün 2. anlamını bilgisunardaki sözlüğümüzden çıkardık. Ancak basında yer alan haber ve başlıklar, bilgi almak için arayan habercilerin soru yöneltme biçemi, meclisteki tartışma da tartışılması gereken bir durumdur. Ne zaman dille ilgili bir konu, bir sözcük vb. tartışılsa, “Bana göre…” diye “bireysel” görüşün doğruluğunu öne çıkaran, sormayan suçlayan, dilin de bilimi olduğunu göz ardı eden davranışlarla karşılaşıyoruz. Dil hepimizin; ama hepimiz dilci değiliz.

Sözcükler, sözlüklere damdan düşer gibi girmez; her dilde her sözcüğün her anlamı da genel kabul görmez. Sözcükler toplumların yaşamlarına koşut olarak yenilenir ya da eskir. Genel dile bilim, sanat, uygulayımdaki gelişmelerle yaşanan acı tatlı her olay ve oluşumlar etkisiyle yeni sözcükler katılabildiği gibi argo, senlibenli-teklifsiz konuşma (tkz.), sövgü sözcükleri de katılır; bir ya da birden çok sözcük zaman zaman genel dilden çıkar. Sözlükçünün işi, sözcükleri izlemek; ara ara anadan doğma dilcilerden de fırça yemektir.

Kimi sözcükler anlam aşınmasına uğrar ya da var olan anlama yenileri katılır. Her dilde var olan argo, senlibenli konuşma, sövgü sözcükleri, o dilin sözvarlığını oluşturur. Salt bizim dilimizde değil, birçok dilde kadınlara, çocuklara, erkeklere, inanç ve kökenlere ilişkin sözcüklerle tanımları yer almaktadır. Bu tür sözcüklerle tanımları toplumun değişik kesimlerince doğru, yanlış, ayıp, ayrımcı görülerek tepki alabilir.

Biz, “müsait” sözcüğünün “tkz. flört etmeye hazır olan, flört edilebilen (kadın)” anlamını tepkiler yüzünden kaldırmadık. Binlerce sözcüğü izleyerek sözlüğü yeni baskılara hazırlarken çoktan eskimiş olan bu anlamın gözden kaçtığını gördük. Bugün  “flört, flört etmek” toplumun tutucu kesimlerince bile eskiden olduğu gibi salt kadınlarla ilişkilendirilmiyor; flört edenler eskiden olduğu gibi tepki görmüyor. Örneğin evden kaçan kızlarını TV’ler aracılığıyla arayan ya da evlendirmeye çalışan ana babalar, kızlarının flörtü bile olmadığından yakınıyor; ana babalar gibi gençler ya da her yaştaki kadın ve erkekler de flört etmenin ayıplanacak bir eylem olmadığını biliyor. Değişen yalnız “müsait” sözcüğünün anlamı değil; toplumun kendiliğinden “flört”ün anlamını genişlettiğini; içine kadınla erkeği birlikte aldığını görüyoruz. Biz “müsait” sözcüğünün 2. anlamını bu nedenle bilgisunardaki sözlüğümüzden çıkardık.