Katartik Yöntem

Katarsis, hayal kırıklıklarını, sağlığımızı etkileyen olumsuz duyguları ve ilerlememizi engelleyen çatışmaları ortadan kaldırmada kullanılan terapötik bir yoldur.

Psikolojide katarsis negatif duygularımızı “boşalttığımız” bir yöntem olarak açıklanabilir. Problemlerin uzun süreden beri var olduğu içimizdeki o boşlukları havalandırmak, temizlemek gibi bir şeydir. Sizin öfkenizin ve üzüntünüzün sizden gitmesini sağlamak ve daha sağlıklı, daha aydınlık ve daha huzurlu bir zihin oluşturmanızı sağlamaktır.

Bu terim kökenini Sigmund Freud’un psikoanalitik yaklaşımından almıştır. Ama unutulmamalıdır ki; bu terim zaten kendi “altın” zamanını Aristoteles ile yaşadı. Yunan filozof bu terimi sanatları icra etmede trajedinin tek hedefi olarak kullandı. Başka bir deyişle, o katarsis kelimesini kendimizi duygusal, zihinsel ve manevi anlamda temizlemek olarak açıklamıştır.

O, insanların sadece düzenlenen bu komplo oyunlara katılarak kendilerini kendi problemlerinden kurtarabileceklerine inanıyordu. İnsanların kendi problemlerini dışarı yansıtmak, onları hissetmek ve sonunda da onlardan kurtulmak için, sadece anlatılan hikayelerin ana karakterleriyle bağ kurmaları gerekiyordu.

Yüzyıllar sonra Sigmund Freud ve Joseph Breuer “katartik metot” diye tabir ettikleri bir terim kullandılar. O baskılanan duyguların hipnoz ya da terapi yoluyla serbest kalmasını sağlayan terapötik bir stratejiydi. Bunun için hatıraları ortaya çıkarmamız ve sıklıkla dış dünyadan gizlediğimiz, problemlerimizi altına ittiğimiz o küçük psikolojik tuzakları açmamız gerekiyordu.

Günümüzde bu terim birçok psikolojik kaynakta hala sıklıkla kullanılmaktadır. Şimdi bu konuyu daha etraflıca araştıralım.

Psikolojide katarsis: İyileştirici sürecin anahtarı

Her gün güçlü ve incitilmez görünmek için çaba sarf ederiz. Çevremizdeki toplum ve toplum baskısı bizi bunu yapmaya iter. Aslında toplum bazen bazı belli şeyleri yapmamıza, deneyimleri anlamamıza, kayıplarla ilgilenmemize, problemleri tekrar çözmemize, hayal kırıklıklarını, yılgınlıkları gidermemize zaman tanımaz.

Günden güne yaşadığımız her bir olayı onun verdiği zararı ölçmeden içimize atar, yutarız. Ve belli bazı şeyleri iyileştirmek için zamanımız olmadığı için böyle yaparız. Realitede başımıza gelen birçok şeyde ne yapacağımızı bilemeyiz. Diyebiliriz ki hiç kimse bize bu tecrübelerle nasıl baş edeceğimizi söylememiştir ve aynı zamanda biz de duygusal olarak pek yeterli değilizdir.

Psikolojide katarsis her iyileştirici süreçte bir anahtardır. O bizde birikmiş olan gerilimi salıvermemize yardım eder. Duygular zaman zaman karmakarışık olarak ortaya çıkar, belki gözyaşlarıyla, öfkeyle ya da üzüntüyle.

İçimizdeki bütün çelişkilerin dışarı çıkması için bir şişenin kapağını açar gibi duygularımızı ortaya çıkardıktan sonra onları analiz etmeye başlarız. Duygusal arınma sorunun sebebini araştırmanın ötesine geçer. Bir kez gerçekten ne olduğunu anlarsanız değişim mekanizması da harekete geçer.

Duygularınızı arındırma sanatı

Brad Bushman, Roy Baumeister ve Angela Stack’ın Kişilik ve Sosyal Psikoloji dergisinde yayınladıkları bir çalışma konuyu aydınlatan bir makaledir. Psikolojide katarsis kontrol etmeyi ve yönetmeyi öğrenmeniz gereken bir sanattır.

Bu çalışma göstermiştir ki; bir insanın baskılanmış bütün öfkesini açığa çıkarmasına izin verirsek, rahatlama ve arınma yerine öfke halini şiddetlendirmeye yol açar. Bütün bunlar bizim çok önemli bir şeyi anlamamızı sağlar: sorunlarımızı dış dünyaya ilan edip açığa çıkarmak çok acı verici olabilir.

Terapist veya psikolog bu iyileştirme sürecinde sınırsız, anlamlı ve esaslı bir sorumluluğa sahiptir. Hastalarının bütün duygusal enerjilerini yönetebilmelidir. Duygularını kabul etmeli, parçalara ayırmalı ve yeniden yönlendirmelidir. Çünkü arındırma muhakkak kötü duygulardan kurtulma değil, bunun yerine onları iyiye dönüştürmektir.

Katartik kanallar olarak filmler ve televizyon

Katarsis Freud için çok önemli bir araçtı, bu konuda çalışan diğer uzmanlardan Jacob Levy Moreno‘yu da sayabiliriz. İkinci çalışma duyguların kurtarılmasını ele alan bireysel veya grup içinde teatral egzersizlerle yapılan psikodrama tekniğidir.

Şimdilerde insanlar birçok TV şovlarının ve filmlerin insanın karmaşık duygularının bir kısmını açığa çıkardığı katartik kanallar olduğunu söylemektedir. Katarsisle ilgili bu modern teoriye göre, aksiyon veya korku filmleri bizim korkularımızla ve saldırgan dürtülerimizle bağlantı kurmamıza yardım eder.

Bu fikre herkes katılmayabilir. Yine de istesek de istemesek de, bazı olumsuz duyguların dışarı çıkması için iç pencerelerimizi açmak iyidir. Eninde sonunda psikolojik katarsis ve meseleyle ilgilenen uzmanların çok yardımı olabilir.

Catharsius: Catharsius, Yunan mitolojisinin özünü teşkil eden oniki büyük Olympos Tanrısı’nın en kudretlisi olan ve Roma mitolojisine ‘Jüpiter’ ya da ‘Jove’ olarak geçmiş olan Zeus’un sıfatlarından biridir. Tanrılar Tanrısı Zeus’u tanımlamak için kullanılan bu sıfat, sosyal olguların analizinde kullanılan bir kavram olarak günümüze dek gelmiştir. Genel anlamda arınma ve temizlenme anlamlarına gelen katharsis -catharsis-; gerilimi sona erdirme, rahatlama ve boşalma süreçlerine işaret etmektedir.

Katarsisin Tarihi:

İlk kez milattan önce yıllarında ünlü düşünür Aristoteles Poetika’da katarsis kavramından bahseder. Ona göre trajedi, yarattığı korku ve merhamet duyguları aracılığıyla kişileri sahnede sergilenen hislerden arındırma işlevi görür ve böylelikle katarsis insan ruhunda pozitif bir etki yaratmış olur. Psikanalizin kurucusu Freud ise katarsisi Aristo’nun trajedi’sine atıfta bulunarak incelemiş ve kendi kuramında kullanmıştır. Ayrıca psikanalizin tarihteki ilk hastası Anna O.’ya uygulanan tedavi yöntemi aynı zamanda “katartik yöntem” ismiyle anılan ilk vaka olmuştur.

Antik dönemde, dinsel inisiyasyon sürecinde ruhun arındırılmasını ifade eden katharsis, sosyal psikoloji literatüründe özellikle saldırganlık ile bağlantılı olarak kullanılmaktadır. Freud tarafından bireyin saldırganlık duygularından arındırılması amacıyla kullanılan ve serbest çağrışıma dayanan bir yöntem olan katharsis, psikanaliz tedavisinde tamamen spontane bir şekilde gelişen konuşmalar sonucunda gündeme gelen bağlantılarla bazı bilinçaltı süreçlerin bilinç üstüne çıkarılmasına dayanmaktadır. Bu anlamıyla katharsis, psikenin içinde biriken baskının ortadan kaldırılması amacına hizmet etmektedir.

Katarsis; kendini ifade etmekten çekinen, anlaşılmayacağını düşünen, öyle ya da böyle belli korkuları neticesinde susan, sözcüklerini ve hislerini baskılayan insanlara bir sesleniş, bir serzeniş niteliğindedir aslında. Baskılanan duygular zamanla daha da büyüyen, içinden çıkılmaz hale gelen ve çözülmesi zor duygular olup çıkıverir. Depresyon, panik atak, anksiyete gibi uzun vadeli zararları bir yana, bir görüşe göre beklenmedik anlardaki çözülmelerle etkileri yok edilebilir ve kişi söz konusu duygulardan ‘arınabilir’.

Katarsis Olumlu Etkiye mi Sahiptir?

Katarsisin, bireylere sağladığı etki üzerine doğrudan bir çalışma bulunmayıp muallakta bir konu olduğunu söylemek mümkündür. Öyle ki, Burger () duyguları ‘uygun’ tanımına girebilecek zararsız hedeflere yönlendirmek gerektiğine inanan geleneksel görüşün tamamen yanlış olduğunu söylemekte; aktardığı deney sonucuyla hipotezini desteklemektedir. Örneğin öfkelendiği kişiyi düşünerek kum torbasına vuran veya bağırarak karşısındaki deneği yumruklayan bir insan katarsis yaşayarak gerginliğini atar ve bulgulara göre kendini iyi hisseder. Bu olumlu olan ‘iyi hissetme’ hali ise davranışların tekrar göstermesine neden olan bir sonuçtur ve dolayısıyla katarsis saldırgan davranışı azaltmak yerine aksi şekilde çoğaltmaya neden olabilir.

Bir başka görüşün sahibi Feshbach (akt; İşçibaşı, ) ise şiddet içerikli yayınlar izleme örneğinden gitmiş ve dolaylı yoldan edinilen tecrübelerle katarsisin olumlu sonuçlara yol açtığını söylemiştir. Feshbach’ın kuramına göre saldırgan içerikli bir televizyon yayını izleyen birey şiddeti dolaylı şekilde tecrübe etmekte ve içindeki nefret duygularını zararsız biçimde boşaltmaktadır. Başka bir deyişle, şiddet içerikli yayınlar izlemek günlük yaşamda şiddete yönelimin olmaması yahut var ise engellenmesi gibi ciddi bir görev üstlenmektedir (İşçibaşı, ). Tüm bu farklı bakış açılarının yanı sıra, bireyin güçlükle zapt edilmiş ya da doğrudan farkında olmadığı duygularının -terapötik koşullarda- açığa çıkarılarak boşaltılmasının (katarsisin) iyileştirici etki yarattığı; bu iyileştirici etkininse bilhassa yaşadığı bir kayıp neticesinde yasını tutamamış ya da bir konuda suçluluk duygusuna kapılmış bireylerde görüldüğü ve arınma sağladığı da bilinmekte ve kabul görmektedir.

Psikoterapide her zaman olduğu gibi danışanın ihtiyacına göre bir yöntem belirlenir; bazı danışanın zorlanacağı bu yöntem bazı danışan için yorucu ve tahammül edilmez olabilir. Hangi terapi yönteminin sizde işe yarayacağını öğrenmek adına bir ruh sağlığı profesyoneline danışmayı unutmayın&#;Sağlıklı Günler dilerim&#;

Kaynak: 1-funduszeue.info

2- funduszeue.info

Gülşah Meral Özgür
Psikiyatrist, Psikoterapist

Ruhsal rahatsızlıkları tedavi yöntemi olan psikanalizin ortaya çıkışının bir tarihi vardır. Dönemin, yani yüzyıl sonlarının terapötik uygulamalarından yola çıkarak psikanalizin tarihöncesinden söz etmek ve psikanalizin ortaya çıkış biçimini ele almak, aynı zamanda yeni bir zihniyetin doğuşunu izle­mektir. Bu zihniyet, birey zihniyetidir. Bu metinde, psikanali­zin tarihöncesini ele alıp onun doğduğu terapötik uygulama­lardan söz ederken, bir zihniyet değişiminden de söz etmeye çalışacağım.

Tarihsel sırasıyla ele alındıklarında, hipnoz, katartik yöntem ve telkin, nihayet psikanalizin serbest çağrışım yöntemi, daha ileride ele alacağım topluluk zihniyetinden birey zihniyetine geçişi canlı bir biçimde yansıtır. Psikanalizdeki serbest çağ­rışım yöntemiyle birlikte (bu yönteme metnin sonunda değineceğim) artık yeni bir bireyle karşı karşıyayızdır.

Bu birey, psikanalizin tarihöncesi diyebileceğimiz devrinde nasıldı, psikanalizden sonra nasıl oldu, nasıl bir değişime uğra­dı? Hipnoz ve telkin gibi güdümleştirici yöntemlerin yerine, ki­şinin kendi kendine, kendiliğinden düşünmesini hedefleyen psikanalizin devrimci yönünü vurgulamaya çalışacağım bu metinde; öncelikle Freud&#;un kazandığı bir araştırma bursuyla Paris&#;e, Charcot&#;nun yanında staja gittiği dönemi ele alacağım.

Bu yazının devamına ulaşmak için  Psikanalizin İçinden adlı kitabıma başvurabilirsiniz

    Histeri ve Anna O. nun tedavisi Avusturyalı psikanalist Sigmund Freud ile yakından ilişkili olan vaka çalışmalarından biridir. Bu vaka ilk olarak 'te Freud ve onun Avusturyalı doktor arkadaşı Josef Breuer ile birlikte yayınladıkları ortak bir çalışma olan Histeri Üzerine Çalışmalar (Freud ve Breuer, ) kitabında tartışıldı. Freud, Anna O ile yakından ilişkili olmasına rağmen, onun tedavisinde hiç yer almadığına inanılıyor. Aslında Anna O.’nun tedavisinde bulunan doktor Breuer idi. Ancak Breuer vakasını ona aktardıktan sonra Freud’un çalışmalarını etkiledi. Anna O.’nun gerçek ismi aslında Bertha Pappenheim’dır ancak Freud ve Breuer ona bu ismi takmışlardır.

        Anna O., 27 Şubat 'da Viyana, Avusturya'da doğdu. Ailesi nispeten ayrıcalıklı ve zengin, Ortadoks Yahudisi idi.     Anna' nın bir erkek kardeşi ve iki ablası vardı. 'de henüz daha 8 yaşındayken kız kardeşi Henriette tüberkülozdan     hayatını kaybetti.  Anna kadınların imkanlarının sınırlı olduğu bir dönem ve toplumda büyümüştü ve kendisi de eğitimine     devam etmek yerine dikiş gibi sakin aktiviteler yapmak için okuldan ayrılmıştı. 'de Anna’nın babası tüberküloza     yakalandı ve Anna kendini yataktan çıkamayan babasına bakmaya adadı. Ne yazık ki, babasının hastalığı ölümcüldü ve     ertesi yılın Nisan ayında hayatını kaybetti.  Bununla birlikte babası hasta olduğu sırada Anna O’da farklı semptomlar     göstererek hastalanmaya başlamıştı. Anna, hastalığına ilişkin semptomlar için Josef Breuer' e danışmaya başladı. Freud     notlarında, hastalığından önce Anna' nın sağlıklı bir yaşam sürdüğünü, zeki olduğunu, aktif bir hayal gücüne sahip     olduğunu ve ev işlerini yaparken düzenli olarak hayal kurduğunu yazmıştı. Ancak hasta babasına bakmaya olan     bağlılığı, Anna' nın görmesini bile engelleyen bir noktaya kadar gelerek ona zarar vermeye başladı.   

Breuer, Anna O'nun hastalığını dört aşamada özetledi:

    Gizil Kuluçka: Anna’ nın hastalığı yılının temmuz ayında başlayıp aynı yılın 10 Aralık tarihine kadar devam etmiştir.  Freud diğer hastalarda, hastalık belirtilerinin fark edilmeyeceğini ancak Anna'da görülen istisnai semptomların, başkaları tarafından açıkça gözlemlenmesine neden olduğunu belirtmektedir.

    Hastalığın Dışa Vurumu: Bu aşamada semptomlar en şiddetli dönemindedir. Anna iyileşme belirtileri göstermeye başladı ancak Nisan 'de Anna'yı ciddi şekilde etkileyen bir olay olan hasta babası öldümüyle bu iyileşme belirtileri kesilmeye başladı. 7 Haziran 'de intihar eğilimleriyle ilgili endişesi, üçüncü kattaki konuttan ayrılıp Viyana'da bir eve taşınmasına neden oldu.

    Aralıklı Uyurgezerlik (Aralıklı Somnambulizm):  yılının nisan ve aralık ayları arasında Anna periyodik somnambulizm (uykuda yürüme) ve belirgin normal davranışlar arasında geçiş yaptı.

    Toparlanma: Breuer, Anna'nın Haziran 'ye kadar yaşadığı hastalığının tedavisinin ardından yavaş bir iyileşme yaşadığını iddia etti.

Anna’nın yaşadığı semptomlar öksürükten davranışla ilgili semptomlara kadar geniş bir aralıktaydı:

    Felç: Anna’nın sağ kolu ve bacağı felçliydi.

    İstemsiz göz hareketleri: Aralık 'de yaşadığı şaşılık dahil görme problemleri yaşadı.

    Hidrofobi: Anna'nın günlerce bir şey içememesine de neden olan yiyeceklere ve suya (hidrofobi) karşı bir tiksinme.

    Uyuşukluk: Anna akşamüzeri gelen uyuşukluk halinin ardından uyku sonrası gelen aşırı enerjik davranışlar sergiledi. 11 Aralık ve 1 Nisan yılları arasında Anna yatağa bağlıydı.

    Konuşma Zorlukları: Bir cümlenin yarısında, Anna son kelimeyi tekrar eder ve tamamlamadan önce duraklardı.  İngilizce de dahil olmak üzere bakıcılarının kafa karışıklıklarına neden olacak kadar çeşitli dillerde konuşmaya başladı. Ancak Anna bu dilleri konuşabildiğinin farkında değildi ve sonunda da iki hafta konuşamayacak duruma gelmişti.

    Sonunda Anna'ya histeri teşhisi kondu ve gündüzlerin çoğunu, muhtemelen kendi saçlarını görmekten kaynaklanan iskelet ve kara yılan gibi halüsinasyonlar yaşadığı bir endişe durumunda geçirdi. Gün boyunca rahatsızlık, ağlama, “ızdırap, ızdırap” gibi yakınmalarla uykusundan uyanıyordu. Gün batımından sonra Anna derin bir hipnoz durumuna girdi. Freud’un notlarına göre Anna, gün içinde yaşadığı trans halini akşam saatleri tarif edebiliyorsa, normal bir şekilde uyanabilir ve akşamın geri kalanını daha rahat geçirebilirdi.

    Breuer ilk önce hipnoz yöntemini denedi ancak bu esnada Anna’nın sadece karmakarışık hikayeler ürettiğini fark etti. Ona ikinci kez hipnoz yaptığında ise, onu bir şeyin rahatsız edip etmediğini sordu. Anna ise Breuer’e “ajamáis acht nobody bella mió please lieboehn nuit.”  cevabını vererek beş farklı dilden oluşan saçma sapan bir cümle söylemişti.  Breuer, Anna O.'yu bu noktadan itibaren hipnoz kullanmadan tedavi etmeye karar verdi.

    Anna’nın endişeli düşüncelerinin dışarı çıkmasının yararlarını fark eden Breuer, hastasıyla günlük olarak sohbet ederek, histeri için psikolojik bir temel arayışındaki sorunları hakkında konuştuğu ve daha sonrasında “konuşma terapisi” (baca temizlemesi olarak da anılır) olarak adlandıracağı bir tedaviye başladı. Breuer, Anna’yı konuşmaya ve aklına gelen her şeyi söylemesine teşvik etti. Anna’nın semptomları iyileşmeye başlamıştı ve bu durum, serbest çağrışım olarak bilinen yöntemin de temelini attı. Breuer daha sonrasında bu sürece “katartik yöntem” ismini vermiştir.

    Anna O. ile terapötik süreç çok inişli çıkışlı ilerliyordu. Anna sonunda Breuer'e aşık oldu ve ona karşı güçlü bir bağımlılık geliştirdi. Bazı söylentilere göre Breuer de Anna’ya karşı bir şeyler hissetmiştir ancak evli olduğu için tedaviyi sonlandırmaya karar vermiştir. Bir süre sonra Freud bu olaylarda “aktarım” olgusunu ve histerinin arkasındaki cinsel arzuyu keşfetti.

    Anna O. iki kez hastaneye kaldırıldı ve birkaç kez belirtileri nüksetti. Bununla birlikte, tüm semptomlarını kontrol altına aldığı bir nokta geldi. Kadın ve çocuk hakları için aktivist ve nispeten önemli bir yazar ve çevirmen oldu. Anna’nın daha sonrasında normal olarak adlandırılabilecek bir hayatı olmuştur.