zehra هي ترجمة "زهراء" إلى التركية. نموذج جملة مترجمة: رجاء تكلم مع ( زهراء ) لي ↔ Lütfen benim için Zara ile konuş.
+أضف الترجمةأضفزهراء
(Ar. zuhūr “parlamak”tan ezher’in müennes şekli zehrā’) Parlak [Daha çok Hz. Fatma’nın lakabı olarak kullanılır]: Ey mâh sen o Zühre-i zehrâ değil misin? (Cenap Şahâbeddin).
Uğur Akıl
أضف مثالأضف
رجاء تكلم مع ( زهراء ) لي
Lütfen benim için Zara ile konuş.
OpenSubtitlesv3
لو ( زهراء ) رشحتني ( عباس ) لن يرفض
Eğer Zara önerirse, Abbas reddetmeyecektir.
OpenSubtitlesv3
وقد وثقت هيومن رايتس ووتش 17 هجوماً بسيارات مفخخة وغيرها من العبوات الناسفة البدائية في جرمانا بريف دمشق، وعملية واحدة في وسط دمشق، وستة عمليات في منطقتي الزهراء وعكرمة بحمص، وعملية واحدة في قرية الثابتية بريف حمص.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, bombalı araçlar dahil farklı türde patlayıcılar kullanarak gerçekleştirilmiş Şam'ın banliyölerinden Jaramana'da 17, yine Şam’ın merkezinde bir, Homs'un el-Zehra ve Akrama mahallelerinde altı ve Homs’un banliyölerinden Tabtiye'de de bir saldırıyı belgeledi.
funduszeue.info
ترجمة زهراء سابقاً في pretty little liars
Pretty Little Liars'da önceki bölümlerde
OpenSubtitlesv3
( آخر مرة بحفل ( زهراء
En son, Zara'nın partisinde.
OpenSubtitlesv3
لعل فاطمة الزهراء ستجازيك- شكرا
Âletlere ihtiyacım yok
opensubtitles2
وانتشرت في كل ارجاء المدينة القصور الفخمة، التي احدها، الزهراء، في ضواحي قرطبة، تطلَّب ٢٥ سنة وعناء ٠٠٠,١٠ عامل لاكماله.
Muhteşem saraylar şehrin her yerine dağılmıştı. Bunlardan bir tanesi, Kordoba’nın civarında bulunan ve tamamlanması 25 yıl süren ve işçinin çalışmasını gerektiren El-Zahra’dır.
jw
زهراء قد تعني: فاطمة الزهراء، بنت رسول الله محمد بن عبد الله صلى الله عليه وسلم.
Meltem (Damla Özen): Hakan (Kürşat)'ın karısıdır.
WikiMatrix
أنا من قمت بتهريب ( بني زهراء ) من السجن
Banu Zahra'yı hapisten kaçıran benim.
OpenSubtitlesv3
وبعدها ضربني بحجرة. ترجمة زهراء
Taşla kafama vurdu.
OpenSubtitlesv3
بدأت قوات الحكومة السورية، المدعومة بالضربات الجوية الروسية، هجوما شمالي سوريا في أواخر يناير/كانون الثاني ، لكسر الحصار المفروض من قبل جماعات المعارضة المسلحة على بلدتي نبّل والزهراء ولقطع مدينة حلب عن تركيا.
Ocak sonlarında Suriye hükümet güçleri, silahlı muhalif grupların Nubbul ve Zehra kasabalarındaki ablukasını kırmak ve Halep şehrinin Türkiye'yle bağlantısını kesmek için Suriye'nin kuzeyine Rusya'nın hava saldırılarının da desteğiyle bir saldırı başlattı.
funduszeue.info
لو فعل زوجته ( زهراء ) ستقتله
Eğer yaparsa, karısı Zara O'nu gebertir.
OpenSubtitlesv3
قال 3 أشخاص إنهم حاولوا في البداية الوصول إلى مدينة حلب وبلدتي نبل والزهراء، وكلها تحت سيطرة الحكومة.
Üç farklı kişiden alınan bilgiye göre, binlerce insan başlangıçta hükümet kontrolü altındaki Halep şehri ile Nubul ve Zahra kasabalarına ulaşmaya çalışmışlar.
funduszeue.info
في الحقيقة ، ( زهراء ) هي التي ( تختار بطلات أفلام ( عباس
Aslında, Zara, Abbas'ın filmlerinde yer alacak oyuncuları belirliyor.
OpenSubtitlesv3
في أواخر يناير/كانون الثاني ، بدأت قوات الحكومة السورية المدعومة بالضربات الجوية الروسية هجوما في شمال سوريا لكسر الحصار المفروض من قبل جماعات المعارضة المسلحة على بلدتي نبّل والزهراء، ولقطع مدينة حلب عن تركيا.
Ocak ayının sonlarında, Suriye hükümeti güçleri, Rusya’nın hava desteği ile, silahlı muhalif grupların Nubbul ve Zehra kasabalarındaki kuşatmasını kırmak ve Halep’in Türkiye ile bağlantısını kesmek amacıyla Kuzey Suriye’de bir saldırı başlattı.
funduszeue.info
أود أن أتكلم مع زهراء
Zehra'yla konuşmak istiyorum.
OpenSubtitlesv3
الصفحة الأولى من وثيقة الزهراء.
Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu.
WikiMatrix
بقلم: زهراء كرمان.
Hazırlayan: Zeynep Kerman.
WikiMatrix
( بعد قصته مع ( كرستينا زهراء ) أعطته إنذار آخير )
Christina ile olan ilişkisi yüzünden, Zara O'na ultimatom verdi.
OpenSubtitlesv3
الزهراء و عطارد يعتبران قريبين من الشمس وتكون الحرارة عالبية عند هذا الحد .
Mâlesef NÖCler Güneş'ten o kadar uzaktadırlardır ki hepsi çok soğuktur.
WikiMatrix
( إنها كانت فكرة ( زهراء
Bu Zara'nın fikriydi.
OpenSubtitlesv3
والده مصطفى عاصم الذي ينتمى إلى يكى شهر, والدته فاطمة الزهراء هانم.
Babası Sultan Abdülmecit, annesi Megrel (Gürcü) asıllı Şevkefza Kadın Efendi'dir.
WikiMatrix
anadolu mobil
Sınavı
videoları
Ders A
Yaprak Sınav Giriş
B
eSeminer eKantin
C
Sesli Kitap 1s
1c
1 Soru Ünite
Sesli Özet 1 Cevap Özeti İtunes u Takvim
Editörler
Yazar
V01
AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu
Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi,beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.
Tanım
Bölüm içinde geçen
önemlikavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.
Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.
Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.
Alfabe İşaretlerinin
Osmanlı Türkçesi
BÖLÜM 1 BÖLÜM 2 Ses Değerleri I:
Alfabesi
Ünlüler
Giriş 3 Giriş 29
Osmanlı Türkçesi 3
Türkçe’nin Ünlü Sesleri 29
Halk Dili 4
Edebiyat Dili 5 Niteliklerine Göre Ünlüler 29
Yazı ve Yazım 6 Ünlülerde Nicelik 29
Osmanlı Türkçesi Alfabesi 7 Arapça ve Farsça’dan Alınma
Bitişen ve Bitişmeyen Harfler 7 Kelimelerde Ünlüler 30
Harflerde Şekilce Benzerlikler 8
Arapça’nın Ünlüleri ve Yazılışları 30
Harflerin Bitişme Biçimleri 8
El Yazısında Bitişmeyle İlgili Farsça’nın Ünlüleri ve Yazılışları 35
Özel Durumlar 10 Osmanlı Türkçesi’nin Ünlüleri
Osmanlı Alfabesi İşaretlerinin Üzerine Değerlendirme 37
Latin Alfabesindeki Karşılıkları 11
Yardımcı İşaretler 12
Türkçe’nin Ünlü ve Ünsüz
Seslerinin Yazılışları 12
Osmanlı Alfabesi Üzerine Kısa
Değerlendirme 16
Yazı Türleri 18
Alfabe İşaretlerinin
BÖLÜM 3 Ses Değerleri II: BÖLÜM 4 Çeviriyazı
Ünsüzler
Giriş 45 Giriş 59
Türkçe’nin Ünsüz Sesleri 45 Çeviriyazı Nedir? 59
Niteliklerine Göre Ünsüzler 45 Dil, Sesler ve Yazı 59
Arapça ve Farsça’dan Alınma Dilde Değişim Karşısında Yazı 59
Alfabe ile Ses Sisteminin İlişkisi 60
Kelimelerde Ünsüzler 46
Ses Sistemini Belirlemenin
Arapça’ya Özgü Ünsüzler ve Ses
Kaynakları 60
Değerleri 46
Çeviriyazı Alfabesi 62
Farsça’ya Özgü Ünsüzler ve Ses
Kullanacağımız Çeviriyazı Sistemi
Değerleri 48
ve Alfabesi 63
Osmanlı Türkçesi’nin Ünsüzleri
Çeviriyazı Sistemimiz 63
Üzerine Değerlendirme 49 Çeviriyazı Alfabemiz 65
Çeşitli Çeviriyazı Alfabeleri 68
Çeviriyazıda Yazım Kuralları
ve Noktalama 71
iii
Kelime I: Türkçe
BÖLÜM 5 Yazım BÖLÜM 6
Kelimeler
iv
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
Kurucusu oldukları Selçuklularla beraber geldik- Bütün dünya dillerinde olduğu gibi değişime
leri Anadolu coğrafyasını zaman içerisinde Bal- açık konuşma dilinin aksine yazı dili tutucudur.
kanlar, Ortadoğu, Kafkasya ve Kuzey Afrika’yı Oğuz Türkçesi’nde de konuşma dilindeki deği-
da katarak genişleten Oğuz Türkleri, buralarda şimler karşısında yazı dili bu değişime nispeten
büyük bir medeniyet inşa ettiler. Farklı din ve direnç göstermiştir. İmlâda kalıplaşma, Arapça
kültürlerin soluklandığı Anadolu’ya bilhassa Mo- ve Farsça kökenli kelimelerin orijinal şekilleri-
ğol istilasının sürüklediği Türklerin esas itibarıyla nin muhafazası, Arap alfabesinin konuşma dili-
Oğuzlardan teşekkülü ile bu yeni kurulan mede- ni göstermekteki yetersizliği bu saha çalışanları
niyet, dilce Oğuzca üzerinde yükseldi. Anadolu için ehemmiyetli meselelerdir. Sabit bir Oğuz
öncesi yazılı mahsullerini çok sınırlı bulabildi- Türkçesi’nden bahsedilemez. Şehir, saray, oku-
ğimiz Oğuz Türkçesi, yerleşik hayatın getirdiği muşlar, halk, dinî zümreler gibi farklı katmanlar
gelişme imkânlarıyla, farklı muhitlerle etkileşi- Türkçe’nin zümreleşmesine ve farklı seslendiril-
me girmekle ve zengin dinî, edebî mirasa sahip mesine meydan vermiştir. Müstakil ve uzun so-
Arap ve Fars kültürleriyle temasın tesirleriyle luklu çalışmalarla aydınlatılabilecek bu hususlar
yeniden şekillendi. Şüphesiz bu şekillenme etki- manzumesi, yerli malzemenin dikkatli tetkikini
lenme derecelerine göre Oğuz Türkçesi’nde fark- ve Türkçe’yi merkeze alan tarihî yabancı metin-
lı katmanlar oluşturdu. Türkçe’nin diğer şiveleri lerin tahlilini lüzumlu kılar.
arasında Oğuz Türkçesi’ni konuşan Türkmenler,
Selçuklu’dan sonra Anadolu’da kurdukları devlet Oğuz Türkçesi’nin Anadolu macerası iç ve dış
ve beyliklerle sözlü kültürden yazılı kültüre geçi- yapısındaki değişikliklerle üç döneme ayrılır:
şi ve Oğuz Türkçesi’ni devlet diline yükseltmeyi Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Türki-
başardılar. Bu başarı bilhassa ismini kurucu şah- ye Türkçesi. Bu kitabın konusu bu dönemlerden
siyetinden alan Osmanlı Devleti’ne aittir. ikincisi olan Osmanlı Türkçesi’dir. Ana malzeme-
si Türk Dili olan Osmanlı Türkçesi, Jean Deny’nin
Derlemeleriyle Oğuz Türkçesi’nin Orta Asya çalışması hariç, bugüne kadarki çalışmalarda
devresine dair bilgiler sunan Kaşgarlı Mahmud, ağırlıklı olarak Arapça ve Farsça gramer konu-
Türkçe’nin bu şivesini, ifadesindeki rahatlık ve ko- larının işlendiği bir alan olmuş ve ana gövdeyi
laylıktan dolayı “yeğni” sıfatıyla tarif eder. Nite- teşkil eden Türkçe ne yazık ki ihmal edilmiştir.
kim bu şivenin Anadolu’daki en eski dil yadigârları
arasında yerini alan Dede Korkut hikâyelerinde Mimarisi, musikisi, devlet yapısı, sayısız kıy-
daha başlangıçta Oğuzca’nın işlek, yüksek an- metleri ile iftihar ettiğimiz bir devrenin dili,
latım imkânlarına sahip olması ve söz dağarcığı yazma ve matbu literatürüyle henüz yeteri
bakımından zenginliği dikkat çeker. Artık ilim, din kadar incelenmemiş, işlenmemiş, idrak edil-
ve edebiyat dili olarak Oğuz Türkçesi sayısız eser- memiştir. İslami dönem Türk kültürüne ait
lerle bu istikamette devam edecektir. din, edebiyat, tarih, bilim, insan ve toplum
üzerine yapılacak bütün çalışmalar Osmanlı
İslamiyet’in tesiriyle Oğuz Türkçesi, Türkçe’nin Türkçesi’nden bağımsız vücut bulamaz.
diğer şubeleri gibi Arap alfabesiyle yazıldı.
Arapça’nın büsbütün ünsüz harfler üzerine Elinizdeki bu kitap yalnızca bir ders kitabı de-
geliştirdiği bu alfabe, ünlülerce zengin Oğuz ğildir. Konuyu bir bütün olarak ele alan, yaygın
Türkçesi’nin Anadolu’daki tarihî seyrinde olarak ‘Osmanlıca’ diye bilinen dilin önce Türk-
Türkçe’ye daha uygun kıvamı bulmak için bir- çe olduğunu ve meseleye Türkçe’den başlanma-
takım tadilatlara uğradı. Oğuzlar Farsça’nın sı gerektiğini anlatan, bu yüzden de “Osmanlı
Arap alfabesine kattığı ünsüzleri bünyelerine Türkçesi” adlandırmasıyla Türkçe’nin en uzun
katmakla beraber, ünlüleri alfabede göstermek dil dönemine dair, Osmanlı Türkçesi alanının en
için bazı ünsüz harflere ünlü değerleri ilave etti- yetkin âlimi Prof. Dr. Mertol Tulum tarafından
ler. Diğer dillerin alfabelerinin o dillerin sesleri- kaleme alınmış akademik bir referans metnidir.
ni tam karşılayamadığı gerçeği, Arap alfabesi ve Eser, tarihî Osmanlı Türkçesi metinlerinin doğ-
Oğuz Türkçesi için de geçerlidir. Arap alfabesini ru anlaşılması ve değerlendirilmesi için elden
kullanan bütün dillerde anlam, ünlü sesleri gös- düşürülmemesi gereken bir kılavuzdur.
teren ses işaretlerinin yetersizliği sebebiyle an-
cak bağlam üzerinden yürür. Oğuz Türkçesi’nin
Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi me- Editörler
tinleri ancak konteks merkeze alarak anlamlan- funduszeue.info Mehmet Mahur TULUM
dırılabilir. Bu husus, Arap harfli Türkçe metinle-
re aşina olacakların ilmî cephelerini yüksek ve funduszeue.info Mustafa KOÇ
zihnî melekelerini diri tutmalarını zaruri kılar.
v
Bölüm 1
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
Yazı ve Yazım
öğrenme çıktıları
1 2
Osmanlı Türkçesi 2 Yazı ve yazım arasındaki ilişki ve farkı ayırt
1 Osmanlı Türkçesi’nin Türkçe’nin hangi ederek, Osmanlı Türkçesi yazımıyla ilgili ön
tarihî dönemi olduğunu açıklayabilme bilgileri sıralayabilme
3 4
Osmanlı Türkçesi Alfabesi Yazı Türleri
3 Osmanlı Türkçesi alfabesini, bu alfabenin 4 Osmanlı Türkçesi döneminde kullanılan
harflerinin yazıdaki biçimlerini tanıyabilme yazı türlerini tanıyabilme
Anahtar Sözcükler: • Yazı Dili • Şehirli Dili • Halklılaştırma • Dil Kalıbı • Süslü Söz • Yazım
• Ses Değeri
2
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
3
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
4
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
5
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
6
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
ÖÇ 2 Yazı ve yazım arasındaki ilişki ve farkı ayırt ederek, Osmanlı Türkçesi yazımıyla ilgili
ön bilgileri sıralayabilme
7
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
8
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
Tablo Bitişen Harflerin Yalın, Başta, Ortada, Sonda ve Birbirine Ulanmış Biçimleri
Yalın biçimler Sonda Ortada Başta Ulanmış biçimler
9
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
Bitişmeyen harflere gelince, daha önce de be- Bununla birlikte el yazısında harfi gösteren
lirttiğimiz gibi, bunlar önceki harfe bitişir, ancak bu çizgiciği birleştiren uzantı yuvarlak bir bi-
sonraki harfle bitişmez. Bunların bitişme biçimleri çim kazandığı gibi, cim ve benzeri harflerin
ortaktır. Aşağıda görüldüğü gibi, bitiştirme küçük biçimleri de yuvarlaklık kazanır.
bir ekleme çizgiyle sağlanır: c. بbe ve benzerleri ile نnun, ﻯye’nin sonda-
ki biçimiyle, birleşme noktasında ucu içe
Tablo Bitişmeyen Harflerin Yalın, Ortada ve doğru kıvrılan düz bir çizgicikle birleştirilir:
Sondaki Biçimleri ﱙ ﱏ ﰐ ﰉgibi.
ﻯye sonda bulunduğunda diğer harflerle
ﺍelif ﺎ
bitişme noktası da yukarıdandır, dolayısıy-
دdal ﺪ la bu harflerin baştaki biçimleri üstte kalır:
ﱃ ﰱgibi.
ذzel ﺬ
ç. ﺝcim ve benzerleriyle ﻫhe harfi, مmim ile,
رrı ﺮ gövdeleri yukarıda kalmak üzere bir çizgi-
cikle bitiştirilir:
زze ﺰ
ﳘ ﲬ ﲪ ﲨgibi.
ژje ﮋ Bununla birlikte, el yazısında çoklukla ﺝcim
ve benzerlerinin açık olan ağız kısımları ka-
وvav ﻮ
panır, مmim ise düz bir çizgiciğe dönüşür.
هhe ﻪ d. سsin, شşın, صsad, ضdad, طtı, ظzı, ع
ayın, غgayın, فfe, قkaf harfleri مmim ile
El Yazısında Bitişmeyle İlgili Özel baştaki biçimleri yukarda kalmak üzere, yu-
Durumlar varlak bir çizgicikle bitişir:
Birçok yazı türünden günlük hayatta kullanı- ﲰgibi.
mı en yaygın olan yazı rık’a denilen yazıydı. Bu e. مmim harfi, جcim ve benzerleriyle, düz bir
yazının harfleri çabuk yazmaya elverişli bir du-
çizgicikle bitiştirilir; ancak baştaki içi boş
ruma getirilmiş; “diş” denilen çıkıntıları kaldırıl-
biçim değişikliğe uğrayarak kapalı bir görü-
mış, kimi harflerdeki iki nokta çizgiye, üç nokta
da küçük bir ters v’ye (ˆ) çevrilmiş, nun ve kaf’ın nüm kazanır:
noktaları ise sonlarına eklenen birer çizgiciğe ﳐ ﳏ ﳎgibi.
dönüştürülmüştür. Bu arada bitişmeyen harfler Kendisiyle bitiştiğinde ise bu çizgicik yu-
bile bitişik yazılır biçimler kazanmıştır. Bunlar varlaklaşır:
istenirse “hattat” denilen yazı ustalarından öğ- ﳑgibi.
renilebilir. Ancak el yazısıyla yazılmış bir metni
okuyabilmek için bilinmesi gereken, özel biçim- f. لlam harfi bitişmede yukarıdan aşağı çekilen
lerden çok, kimi harflerin bitişmelerindeki ortak düz bir çizgi biçimindedir; ancak جcim ve
biçimlerdir. Bunlardan başlıcaları şunlardır: benzerleri ile مmim, ﻫhe, ﻯye ile birleşirken
a. بbe ve ona benzeyen harfler, مmim ile birleşme noktası bu harflerin üstündedir:
yukarıdan bir yuvarlak çizgicikle bitiş- ﳍ ﳌ ; ﳋ ﳊ ﳉ ; ﱁ ﱀ ﰿgibi.
tirilir ve mim harfinin baştaki biçimi ()ﻣ Kendisinden sonra yine yukarıdan birleşen
yuvarlaklığını kaybederek düzleşir: bir harf geldiğinde, onunla da üstten birleş-
ﳝ ﳕ ﲦ ﲤ ﲟ ; ﱘ ﱎ ﰒ ﰎ ﰈgibi. tiği için, harfler arasında üst üste bir yığılma
b. جcim ve gövdesi ona benzeyenler بbe meydana gelir:
ve benzerleriyle bitişirken yukarıdan ya- ﶈlam+mim+ha gibi.
pılan bitiştirmede bu harfler için ucu aşa- g. بbe ve benzerlerinden ikisi رrı, زze, ژje ile
ğıya bakan bir çizgicik kullanılır: sonda bulunan نnun harfinden önce birlikte
ﳜ ﳛ ﳚ ; ﳔ ﳓ ﳒ ; ﲣ ﲢ ﲡ ; ﲞ ﲝ ﲜgibi. geldiğinde, bitişme özel bir biçim kazanır:
10
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
11
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
12
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
Türkçe’nin sesleri için bu alfabenin ancak belli işaretleri kullanılmıştır. Burada bu konu ele alınacak, dilimizin
seslerini göstermek için kullanılmış işaretlerle ilgili tamamlayıcı açıklamalar verilecek ve bu alfabenin Türkçe’nin
seslerini karşılamakta ne derece elverişli olduğu konusuna ışık tutulmaya çalışılacaktır.
Ünlülerin Yazılışı
Türkçe’nin ünlü seslerini yazıya geçirmekte bu alfabe çok yetersiz kalmıştır. Bu yetersizlik aynı işaretin
birden çok ses için kullanılmış olmasından kaynaklanır.
Dilimizin sekiz ünlüsü için şu dört işaret kullanılmıştır:
ﺍelif وvav هhe یye.
Bunlardan ﺍelif ve هhe a, e ünlülerini, یye ı, i ünlülerini, وvav ise o, ö, u, ü ünlülerini göstermek
içindir.
Türkçe kelimelerde bir ünlünün yazılışı kelimenin başında (ön ses), içinde (iç ses) ve sonunda (son ses)
oluşuna göre değişebilir. Bunun yanında, ilk hecede ya da sonraki hecelerde bulunup bulunmamasına göre
de harfle belirtilip belirtilmemek gibi ikili durumlar söz konusu olabilir. Bu durum başlangıçta Türkçe
ünlülerin yazılışı için açık ve kesin kurallar konmamasından ya da zaman içinde bu türlü kurallar oluş-
mamasından kaynaklanmakta, bu da bu yazıyı yeni öğrenmeye başlayanlar için zorluklara yol açmaktadır.
Aşağıda her ünlü için kullanılmış olan birden çok yazılış biçimi örneklerle gösterilecektir. Ancak
bunlar yine de son dönem yazımı ile ilgili yaygınlık kazanmış biçimlerdir. Eski dönem metinlerinde
değişik yazılış biçimleri bulunur. İleride bunlara da değinilecektir.
1. a ünlüsünün yazılışı. Kelime başında, içinde ve sonundaki yazılışları bakımından kurallı değildir,
çeşitlenmiştir:
• Kelime başında ön ses olarak bu ünlü çoklukla آmedli elif ile yazılır:
آتat, آیay gibi.
Bununla birlikte metinlerde elif ’in yalın, demek ki medsiz biçimiyle yazıldığı örneklerle de
karşılaşılır:
اﻻﻯalay, اتat gibi.
• Kelime içinde iç ses olarak yazılması farklılıklar gösterir:
a. Kelime tek heceliyse ﺍelif ile gösterilir:
بالbal, دارdar gibi.
b. Kelime iki heceliyse ve her iki hecenin ünlüsü a ise:
ba. Her iki hecede de اelif ile yazılır:
باتاقbatak, يابانyaban gibi,
bb. Yalnızca ikinci hecedeki a sesi için bu işarete yer verilir:
بتاقbatak, sakal صقالgibi.
c. İki heceli kelimenin yalnızca ilk hecesinde a varsa yazılır:
طانقtanık gibi.
d. İkiden çok heceli kelimelerde ikinci hecedeki yazılışı üç türlüdür:
da. ﺍelif kullanılır: يازمادمyazmadım,
db. ﻩ ﻪhe ile yazılır: يازﻣﻪدم,
dc. İşaret kullanılmaz: يازمدمgibi.
• Kelime sonunda ise iki ayrı işaretle yazılır:
اelif ile: ياراyara, قوالkula,
هhe ile: يارهyara, باجهbaca, اوطهoda gibi.
13
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
2. e ünlüsünün yazılışı. Belli bir kurala bağlı الil , اسسزıssız, اصرمقısırmak, اصالقıslak,
değildir.
b. اﻳelif+ye ile:
• Kelime başında اelif ile yazılır. Bu yaygın
kullanım yanında, daha az olmak üzere,
ايلil, ısı ايسیgibi.
“hemzeli elif ” denilen işaretle de ( ) ﺃya- • Kelime içindeki yazılışı da düzensizdir.
zılmıştır: اتve ﺃتet gibi. Harekeyle gös- İlk hecede:
terildiğinde üzerine konulan ﹷüstün için a. Çoklukla ünsüz sesin harfi önünde ﻴye
dikine bir çizgi değerindedir: اﹶ. ile gösterilir:
• Kelime içindeki yazılışı da kurallı değildir: قريkır, كريkir gibi,
a. İlk hecede harfle gösterilmez: b. Harf işareti kullanılmaz:
سسses, كلgel, كسkes gibi. برbir, يلyıl, مشدیşimdi, صچرامقsıçra-
b. İkinci ve sonraki hecelerde kök ve mak gibi.
gövde sesi olarak: İkinci ve sonraki hecelerde de aynı düzen-
ba. Gösterilmez: sizlik görülür:
كلبكkelebek, استدیistedi, الدی a. ﻴye ile gösterilir:
eledi gibi, سيليكsilik, ايليقılık gibi.
bb. ه ﻪhe ile yazılır: b. Harf işareti kullanılmaz:
بزﻩكbezek, دﻳﻟﻪدیdiledi gibi. كلرgelir, آملalım gibi.
• Kelime sonunda her zaman ه ﻪhe ile • Kelime sonunda یye ile yazılır: كشیkişi,
yazılır: ﻳﻜﻰyeni, باشیbaşı gibi.
تپهtepe كچهkeçe gibi. Bu iki ünlüyü karşılayan یye’nin Türkçe
Bu ünlünün yapım ve çekim eklerindeki yazılışı ve alıntı kelimelerde aynı zamanda ünsüz
daha düzenlidir. Bunlar 2. ve 3. ünitede tek tek ele bir sesi karşılamasıyla ilgili durum ve aruz
alınacak, her ekin yazılışı orada gösterilecektir. vezninin uygulanması ile ilişkisi ileride de-
ğerlendirilecektir.
Bir öbek Türkçe kelimede bugünkü söyleyişe
göre e olan ses, i sesinin işareti ile, yani ﻴ ﻳile ya- 4. Yuvarlak ünlülerin yazılışı. Türkçenin
zılmıştır: dört yuvarlak ünlüsü (o, ö, u, ü) için Arap
harfli eski Türk yazımında başlangıçtan beri
دميكdemek biri harf, diğeri hareke olmak üzere iki işa-
ايرمكermek ret kullanılmıştır. Bunlardan harf olanı و
ايلel vav, hareke olanı ise ﹹötrü’dür.
ايلچیelçi ﻭvav, aynen ı, i için kullanılan یye gibi,
ايتمكetmek aynı zamanda hem alıntı kelimelerde uzun
ünlüler için, hem de üç dilde birden ün-
ايرتهerte
süz v sesi için kullanılmıştır. Bu durum bu
كيجهgece seslerin tarihî gelişimini ve geçirdikleri de-
ويرمكvermek ğişiklikleri izlemeyi imkânsız kılmıştır. Bu
Bu durum sesin değerindeki değişmelerle ilgili- yüzden denilebilir ki, Arap asıllı alfabenin
dir ve Türkçe’nin tarihî ses bilgisi üzerindeki çalış- Türkçe sesleri karşılamak açısından en ye-
maların belli başlı konularından biridir. tersiz kaldığı nokta budur. Kelimelerdeki
3. ı ve i ünlülerinin yazılışı. Türkçe’nin ses dört yuvarlak ünlü yerine kullanıldığında
değerleri farklı bu iki ünlüsünü göstermek- ﻭvav’ın yazılışı belli bir düzene ve kurala
te de bu alfabe yetersiz kalmıştır. bağlı değildir.
• Kelime başında iki ses arasında ayrım • Kelime başındaki yuvarlak ünlüler
olmaksızın iki türlü yazılmıştır: çoklukla اﻭgibi yazılır:
a. ﺍelif ile: اﻭﻕok, اﻭﻙön, اﻭﻥun, اوزومüzüm gibi.
14
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
• Kelime içinde iç ses olarak yazılışı geçmiş olmasıyla ilgisi yoktur. Örneklerden de
kararsızdır: anlaşılacağı gibi, bu harfler aslında Türkçe kelime-
a. İlk hecede çoklukla ﻭvav ile yazılır: lerde ünlülerin kalınlık-incelik değerlerini göste-
ren işaretler olarak kullanılmıştır; başka bir deyişle
قولkol, كوﺯgöz, بوزbuz, قوجاقkucak,
sıra belirleyici harflerdir. Aslında bunlar söyleniş
قوالقkulak, دوزdüz gibi.
özellikleri bakımından Arapça’da bir öbek oluştu-
Tek heceli kelimeler için bu yazılış rurlar ve söylenişleri sırasında dil damağa doğru
hemen hemen kurallıdır. Birden çok yükseldiğinden ‘yükseltilmiş harfler’ (müsta’liye
heceli kelimelerde ikinci ve sonraki harfleri) adını alırlar: خhı, صsad, ضdad, طtı, ظ
hecelerin de yuvarlak ünlü taşıması zı, غgayın, قkaf.
hâlinde, ilk hecede yazılmayabilir:
İki damak sesini karşılayan ﻕkaf ve كkef Türk-
بيوكbüyük, بچوقbuçuk gibi. çe kelimelerde, özellikle de birçok ekin yazılışında
b. Türkçe kelimelerin ikinci ve sonraki yer aldığı için ünlü değerlerini belirlemek açısından
hecelerinde yalnız u, ü bulunabilir, çok önemli harflerdir. İşte aralarında bu iki işaretin
bunlar çoklukla ﻭvav ile yazılır: de bulunduğu yukarıdaki öbekte yer alan ﺹsad
قابوقkabuk, بويونboyun, بوينوزboy- ve ﻃtı da aynı amaçla, kalın sıradan kelimelerde
nuz, اوستونüstün gibi. Türkçe’nin s ve t sesleri için kullanılmışlardır. Böy-
Kimi zaman yazılmadığı da olur: lece سsin ince sırayı, ﺹsad kalın sırayı; ﺕte ince
sırayı, ﻃtı kalın sırayı belirler. Türkçe kelimelerin
ياوزyavuz, بولشbuluş gibi. doğru okunması için yarar sağlayan bu kullanım,
• Kelime sonunda bu seslerin yazılışı ne yazık ki, ﻕkaf ve ﻙkef gibi kurallaşıp yaygınlık
oldukça düzensizdir. Osmanlı Türkçesi kazanamamış, belli örneklerle sınırlı kalmıştır:
döneminde yüzyıllara göre farklılık
gösterdiği gibi, aynı yüzyılda yazılmış
صاچsaç, صوsu, صيجاقsıcak, صوغوقsoğuk, اصالق
bir metnin içinde de farklı yazılışlarla ıslak, صاغsağ, باصمقbasmak, طاتtat, طاوقtavuk,
karşılaşılır. Çoklukla ﻭvav ile gösterilir: طشtaş, طويناقtoynak قناطkanat gibi.
قويوkoyu, قويوkuyu, قوطوkutu gibi. دdal harfinin de yanındaki ünlünün niteliğini
tanıtmaya elverişli olmaması yüzünden, طtı kimi
Bununla birlikte aynı kelimelerde bu
zaman kalın ünlüye işaret olmak üzere ﺩdal yerine
sesler یye ile yazılmış olarak da görülür:
de kullanılmıştır:
قويی قوطی.
ديشve طيشdış, دوداقve طوداقdudak, دوغرﻭve
طوغروdoğru gibi.
Ünsüzlerin Yazılışı İşte ﻃtı’nın hem ﺕte, hem de ﺩdal yerine
Türkçe’nin ünsüz seslerinin bu alfabenin han- kullanılması yüzünden birçok kelimede bu harfin
gi harfleriyle karşılandığını yukarıda görmüştük. gerçekte hangi sesi gösterdiği konusunda ortaya bir
Burada, Arap dilinin farklı ünsüz seslerinin değer- değerlendirme sorunu çıkmıştır. Türkçe’de ses de-
lerini yansıtan kimi işaretlerin Türkçe kelimelerin ğişmeleri arasında önemli bir yeri olan t’den d’ye
yazımında kullanılmış olanlarına ve kullanılma se- geçiş, metinlerdeki bu tür örneklere dayandırıldı-
beplerine kısaca değinilecektir. ğından, henüz çözülmemiş bir problem olarak dil-
cilerin önünde durmaktadır. Bu konu ikinci ünite-
de yeniden ele alınacak, ayrıntılı bir değerlendirme
yapılacaktır.
Sıra: Türkçe’de yalın ve eklerle genişlemiş
kelimelerde bütün hece ünlülerinin kalın Aynı öbekte yer alan ظzı da aynı amaçla, yani
ya da ince olmasıyla ortaya çıkan ayırımdır. kelimede kalın ünlüyü tanıtmak için kullanılmış bir
harftir, ancak örnekleri çok sınırlıdır: قاظkaz gibi.
Ünsüz sesler ve onları tanıtan harflerle ilgili bu
Önce şu önemli noktanın altını çizelim: Bu bilgiler, ünlü ses işaretleri ile birlikte, Türkçe kelime-
harflerin Türkçe kelimelerde kullanılmış olma- leri okuyabilmek ve doğru yazabilmek için bilinmesi
sının bunların gerçek ses değerlerinin Türkçe’ye gerekli ön bilgiler sayılır.
15
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
Osmanlı Alfabesi Üzerine Kısa memiştir. Öte yandan Arapça ve Farsça’dan alın-
Değerlendirme ma kelimelerin Türkçeleşme süreçleri, değişimler
Osmanlı alfabesinin kaynağı Arap alfabesidir. zamanında büyük ölçüde yazılışa aktarılamadığı
Farslar tarafından tek noktalı üç harfinin ikişer için, izlenemez durumda kalmış, daha sonra ele
nokta eklenerek üç noktalı harfler biçimine sokul- alacağımız bu mesele Osmanlı Türkçesi’nin bir
masıyla genişletilmiş olan bu alfabe bize o yoldan karma dil görüntüsü ka-
gelmiştir. Başlangıçta Türkçe için gerekli olanların zanmasına yol açmıştır.
seçilip alınması ve yapılacak eklemelerle geliştiril- Bununla birlikte bu durum
mesi o günün şartlarında mümkün olmamıştır. arınma döneminde oldukça
Bu alfabe, yukarıda gördüğümüz gibi, Türkçe’nin yararlı olmuş ve günlük dile
ünsüzlerini karşılayacak işaretler bakımından ye- inip de halklılaşamamış, üst
terli olmuş, ancak ünlü sistemini yansıtabilme seviyedeki edebiyat dilinde
imkânları açısından son derecede yetersiz kalmış- yabansı kalmış kelimeler
tır. Özellikle kalın-ince, düz-yuvarlak denklikle- ile gramer biçimleri kendi-
riyle Türkçe’nin ahenkli ses düzenini kuran ünlü- liğinden ve kolayca tasfiye
lerini aktarabilmek bu alfabeyle hiçbir dönemde edilmiştir. Yabancı asıllı ke-
söz konusu olamamıştır. Yukarıda değindiğimiz limelerin yabansı yönleri ile Şekil ’de
gibi, zaman içinde Arapça’nın farklı sesleriyle il- bunların Türkçeleşme sü- yayımlanmış Bizim
gili işaretlerini de kullanarak yapılmak istenen recinde geçirdikleri başlıca Kırâ’at adlı ilkokul 2.
düzenlemeler de verimsiz kalmış, Türkçe’nin ses değişmeler ikinci ve üçüncü sınıf okuma kitabının
düzeninin tarihî gelişim sürecindeki durumunu ünitelerde ele alınacaktır. kapak sayfası.
yansıtmaya yarayacak sistemli bir yapıya dönüşe-
araştırmalarla
ilişkilendir
Aşağıda verilen akademik çalışmaları incele- Tulum, Mertol, (). Meninski’nin
yerek Osmanlı Türkçesi hakkında öğrendiklerinizi Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi ve
pekiştiriniz. Söz Varlığı, Ankara: TDK.
Tulum, A. Mertol (). “Osmanlı Türkçe- Tulum, A. Mertol (). “Osmanlı Türk-
si”, Osmanlı, 9. Cilt, ss. çesi Üzerine”, “Geçmişten Geleceğe Türkçe”,
Tulum, Mertol, (). Tarihî Metin Çalış- Elginkan Vakfı, 1. Türk Dili ve Edebiyatı Kurul-
malarında Usul, Menâkıbu’l-Kudsiyye Üzerinde tayı Bildirileri, Nisan, Kitabevi Yayınları,
Bir Deneme, İstanbul: Deniz Kitabevi. ss
16
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
17
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
YAZI TÜRLERİ
Bugünkü Latin asıllı alfabenin kabulüne kadar yüzyıllarca kullanılmış olan yazımız, Arap alfabesine
dayanır. Araplar, İranlılar ve Türkler tarafından kullanılmış olan bu alfabenin işaretleriyle şekillenen
yazı, tarih içinde işlenmiş, geliştirilmiş ve çeşitle-
nerek çok sayıda yazı türü ortaya çıkmıştır. Bunlar
arasında en eskisi özellikle Kur’an yazmakta en çok
kullanılmış bir yazı türü olan nesihtir. Bu yazı ayrı-
ca, dinî kitaplar başta olmak üzere, her türlü kitabın
yazılmasında ve çoğaltılmasında XVII. yüzyıla kadar
Türkler tarafından tercih edilen bir yazı türü olmuş-
tur. Çoklukla yardımcı yazı işaretlerinin kullanıldığı
bu yazının harfleri düzgün, açık seçik, dolayısıyla
okunaklıdır. Türklerde bu yazının ilk büyük ustası
Şeyh Hamdullah, ikincisi ise Hafız Osman’dır. Mat-
baanın kullanılmaya başlamasından sonra dizgi için
hazırlanan harf kalıpları bu yazının ustaları tarafın-
dan yazılmış harflere dayanır.
Çok kullanılmış bir yazı türü de sülüstür. Nesi-
he çok benzer; ancak harfleri daha büyük ve çizgileri
kalındır. Harflerin başları, gözleri, ağızları ve dişleri
daha belirgin ve gelişmiş bir biçim kazanmış, daha
derli toplu bir görünüşe bürünmüştür. Nesih gibi
harekeli olan bu yazıda harekeler daha açıktır ve
özgürce çizilmiştir. Düz bir hat oluşturacak biçim-
de yazıldığı gibi, daha çok yazanın zevkine ve estetik
ilhamına göre yazıya türlü biçimler verilir. İstiflenen
yazıda kalan boşluklar birtakım şekillerle doldurulur.
Bu yazının da en ünlü ustaları Şeyh Hamdullah ve
Hafız Osman’dır. Levhalarda ve bilhassa kitap ve son
dönem dergi kapaklarında çok kullanılmıştır. Aşağı-
da bu yazının güzel bir örneği verilmiştir.
Eskilik bakımından üçüncü yazı türü talik’tir. Bu Şekil Kâtip Çelebi’nin Takvîmü’t-Tevârih adlı
yazının başlıca özelliği harflerin eğik yazılması, kuyruk eserinden nesih örneği.
kısımlarının uzatılmasıdır. Aslında sülüsten geliştiril-
miştir. Bu yazı türü de Osmanlılar döneminde Türkler
tarafından işlenip yeni bir güzelliğe büründürülmüş, özellikle Yesarî-zâde elinde estetik yönden en olgun se-
viyeye çıkarılmıştır. Osmanlı taliki İran talikinden çarpıcı biçimde farklıdır, bu yüzden İranlılar Türk talikine
nestalik adını vermişlerdir. Kitap yazmakta da kullanılmış olan bu yazıda hareke kullanılmazdı.
18
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
Bu üç yazı yanında söz edilmesi gereken bir yazı mat dönemi paşalarından Âlî Paşa ve Fuat Paşa’nın
türü de oldukça geç bir tarihte ortaya çıkmış, rık’a yazdıkları rık’anın çok güzel olduğu ve bu yazıya
adı verilen türdür. Zamandan tasarruf ihtiyacından yeni bir üslup kazandıran hattat İzzet Efendi’nin
doğmuş, günlük işlerde kullanılan, çabuk yazmaya onların yazılarını inceledikten sonra gerekli gördü-
elverişli bir yazı idi. Bu yazıda, daha önce kısaca ğü ekleme ve düzeltmelerle bu yeni üslubu geliştir-
değindiğimiz gibi, şekillerin ayrıntıları yok edilmiş; diği söylenir. Osmanlıların resmî yazısıydı. Günlük
sülüs yazıdaki eliflerin ucunda bulunan saçaklar yazışmalarda ve haberleşmelerde kullanılmış, her
(zülfeler) düşmüş, gözlü harflerin gözleri kapatıl- okur yazarın öğrendiği ve kullandığı bir yazı türü
mış, dişli harflerin dişleri düzlenmiş, iki noktalar olmuştur. Özensiz, çabuk yazılmış olanını okumak
çizgiye, üç noktalar ters v’ye dönüştürülmüş, eğri oldukça güçtür. Rık’a yazısının iri ve büyük yazı-
çizgiler düzleşmiş, ya da şın ve nun’da olduğu gibi, lan türleri yoktur. Bununla birlikte, aşağıda güzel
kırılarak köşeli duruma getirilmiştir. Bu yazıyı kul- bir örneğini göreceğiniz gibi, kitap başlıklarında ve
lanan, sanat kaygısı gütmezdi, amacı hızla ve bir an ilanlarda, biçimce herhangi bir değişiklik göster-
önce yazacağını kâğıda dökmekti. Bununla birlikte meyen, yalnızca boyutça büyütülmüş olarak kulla-
bu yazının da güzeli ve güzel yazanları vardı. Tanzi- nılmıştır.
19
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
20
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
araştırmalarla
ilişkilendir
ŞERMİN’İN ELİFBÂSI
- Elifbânı oku cicim.
- Elif, be, pe, te, se, cim, çim,
Ha, hı, dal, zel, sin . . . yok, zel, rı,
Ze, je, sin, şın, sad, dad, tı, zı,
Ayın, gayın, fe, kaf, kef, lâm,
Yok, lâ; bir de gef var.
Bir de üç noktalı kef var.
- Hangi harfler kalındırlar?
- Ha, hı, sat, dat, tı, zı, ayın,
Gayın.
- Peki, bir de kaf var.
En kalını ayın, gayın.
- Hangileri bitişmiyor
Kendinden sonrakine?
- Hoca yedi harf var, diyor:
Elif, dal, zel, rı, ze … yine.
Ben yoruldum artık!
- Peki yalnız söyle: hemze nedir?
- Hemze … hemze… Evet, o bir
Küçük ayın başıdır ki
E okunur, i okunur.
Ba’zan eliflere konur.
- Harf-i imlâ hangileri?
- Bilmiyorum!
- Yok, bilirsin.
- Elif, vav, he, ye değil mi?
Artık, nine, bana izin.
-Peki, yavrum, haydi oyna;
Koca bir âferin sana!
Tevfik Fikret
21
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
22
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
bölüm özeti
rin karşılanması açısından yetersiz kalmış, Türkçe kelimelerin
yazılışında uyulan belli kurallar bulunmadığından farklı yazılış
biçimleri söz konusu olmuştur. Bu ünitede verilen bilgiler daha
çok Türkçe’nin seslerini karşılama açısından alfabenin değer-
lendirilmesine dayanmaktadır.
23
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
1 Oğuz boylarının konuşma diline dayanan 6 28 harften oluşan Arap alfabesine daha sonra
Batı Türkçesi’nin ilk dönemine verilen adlar hangi Farslar ve Türklerin kattıkları harfler aşağıdakiler-
şıkta tam ve doğru olarak verilmiştir?
neler öğrendik?
den hangisidir?
A. Osmanlıca – Azerice – Türkmence A. پpe, چçim, ژje
B. Batı Türkçesi - Batı Oğuzcası - Türkiye Türkçesi
B. حha, خhı, هhe
C. Oğuzca- Türkiye Türkçesi – Türkmence
C. ذzel, ضdad, زze
D. Eski Osmanlıca - Eski Türkiye Türkçesi - Eski
Anadolu Türkçesi D. ثse, سsin, صsad
E. Batı Türkçesi - Doğu Oğuzcası – Batı Oğuzcası E. تte, دdal, طtı
2
XVI-XIX. yüzyıllar boyunca günlük dilden 7 Aşağıdaki harf birleşmelerinden hangisinin
oldukça farklı olarak iki seviyede gelişme göster- yazımı birleşme bakımından yanlıştır?
diği görülen Batı Türkçesi’nin en belirgin niteliği A. ﺏﺍB.
ات
aşağıdaki şıklardan hangisinde tam ve doğru olarak
C. جوD.
يی
gösterilmiştir?
E. تن
A. İstanbul Türkçesi’ni esas alması
B. Kelime dağarcığının zengin, anlam ve kavram
çeşitliliği bakımından anlatım gücünün geliş- 8 Batı Türkçesi’nde Uygur yazı geleneği ile kas-
kin olması tedilen aşağıdakilerden hangisidir?
C. Batı kültürüne açık olması A. Yazımda Türkçe’nin ünlülerinin gösterilmesi
D. Yalın bir dil içermesi B. Yazımda Arap alfabesinin ünsüzlerinin esas
E. Türkçe’nin kuruluş dönemini içermesi alınması
C. Orta Asya Türkleri’nin kültür hayatına yer ve-
rilmesi
3 Aşağıdakilerin hangisinde ünlü yerine kulla- D. Uygur alfabesinin kullanılması
nılan harf yoktur?
E. Çağatay Türkçesinin tesiri
A. ج وB.
لا
C. م هD.
قك 9 Aşağıdakilerden hangisi günlük hayatta kul-
E. ر ی lanılan bir yazı türünün adıdır?
A. Talik
4
Anlamlı birer kelime olarak da okunabilecek B. Nesih
olan aşağıdaki Türkçe tek heceli kelimelerin hangi- C. Reyhani
sinde ünlü için harf kullanılmamıştır?
D. Rık’a
A. كچB. بيل E. Sülüs
C. قولD.
ياش
E. ده 10 Osmanlı Türkçesi döneminde edebiyat diline
ait şiirde ve nesirde “sanat dili”nin ana niteliği aşa-
5 Aşağıdaki harflerden hangisi Türkçe kelime- ğıdakilerden hangisidir?
lerin yazılışında kullanılmaz? A. Söz malzemesinin büyük ölçüde alıntı olması
A. س B. ط B. Sözlü kültür tesirinde kalmış olması
C. ذ D. ص C. Halklılaştırmanın yoğun olması
D. Sanat halk içindir amacı güdülmesi
E. ز
E. Süsten kaçınılması
24
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
3. D Yanıtınız yanlış ise “Ünlülerin Yazılışı” konu- 8. A Yanıtınız yanlış ise “Yazı ve Yazım” konusu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.
4. A Yanıtınız yanlış ise “Ünlülerin Yazılışı” konu- 9. D Yanıtınız yanlış ise “Yazı Türleri” konusunu
sunu yeniden gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.
Araştır Yanıt
1 Anahtarı
Ünlü değeri bir ünlüyü diğer ünlülerden ayıran ve ses yolunda oluşması sıra-
Araştır 1 sında beliren nitelik ve nicelik özelliğidir.
25
Osmanlı Türkçesi Alfabesi
Araştır Yanıt
1 Anahtarı
Kaynakça
Deny, J. (). Grammaire de la Langue Turque, Timurtaş, F. K. (). Osmanlı Türkçesi Grameri.
Dialecte Osmanli. Paris. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Yayınları.
Elöve, A. U. (). Türk Dili Grameri. İstanbul.
Viguier, M. (). Elements de La Langue Turque.
Meninski, F. À M. (). Grammatica Turcica,
Constantinople.
(Tıpkıbasım), İstanbul, Simurg Yayıncılık.
Tevfik Fikret. (). Şermin. İstanbul: Karanfil Yayınevi.
26
Bölüm 2
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
Arapça ve Farsça’dan Alınma
Kelimelerde Ünlüler
öğrenme çıktıları
1 2
Türkçe’nin Ünlü Sesleri ayırabilme
1 Osmanlı Türkçesi alfabesindeki ünlü 3 Ünlü sesler için kullanılmış olan birden çok
harflerinin ses değerlerini tanıyabilme işaretin ses niteliklerini değerlendirebilme
28
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
29
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
30
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
31
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
فتحةfethatün yerine فتحهfetha, مدةmaddetün kabâhat değil kabahat, nebâhat değil nebahat,
yerine مدهmadde gibi. cerâhat değil cerahat gibi.
Türkçe’ye alınan kelimelerde ise bu ه ەhe Ağızlardaki halklılaşmış örnekler daha eski ve
yalnızca kalın harflerden sonra a olarak okunur: halklılaştırmada daha ileri bir seviyeyi yansıtır.
Bunlar işleyen sürecin ortak kullanıma giren ilk
مليحهMelîha (Meliha), نفخهnefha “üfürme, örnekleridirler:
üfürük”, خالصهhulâsa, عارضهârıza (arıza), ورطهvar-
ta “tehlike, uçurum”, حلظهlahza, نفقهnafaka gibi. câhillik yerine cahıllık, zâlimlik yerine zalımlık gibi.
Bununla birlikte, birçok kelimede bu ekleme te Arap yazısında a sesinin uzunluğunu göstermek
Türkler tarafından ünsüz bir ses olarak okunmuş ve için elif harfi kullanılır. Bütün ünsüz harfleri yanında-
alfabedeki asıl biçimiyle yazılmıştır: ki اelif Arapça’da her zaman uzun bir a olarak okunur:
صداقتsadâkat (sadakat), شفاعتşefâat (şefaat), باطلbâtıl (batıl), تاجرtâcir (tacir), جاهلcâhil (ca-
بالغتbelâgat gibi. hil), حاكمhâkim, خالقhâlık, داهیdâhî (dâhi), ذاتی
zâtî (zatî), راضیrâzî (razı), زاويهzâviye (zaviye), ساكن
Uzun a. Arapça konuşanlar tarafından dar
ve incelmiş, e’ye yakın uzun bir ses gibi söylenir. sâkin (sakin), شاكرşâkir (şakir), صاحلSâlih, قضاkazâ
Türkçe’de söyleyişçe halklılaştırılmış ve ortalama (kaza), طالعtâli‘ (talih), ظاملzâlim (zalim), عاملâlim,
açıklığa sahip niteliğiyle söylenmiştir. Bununla غافلgâfil (gafil), فاتحfâtih (fatih), كاتبkâtib (kâtip),
birlikte Kur’an okuma eğitimi alanlar Arapça’daki اليقlâyık (lâyık), ماجراmâcerâ (macera), نادرnâdir
sesleri kendi nitelikleriyle çıkarma becerisi kazan- (nadir), والیvâlî (vali), ديانتdiyânet (diyanet).
dıklarından bu sesi de Araplar gibi söyleyebilirler. Arapça’da اelif ’ten başka, yalnızca kelime son-
İşte eskiden medrese eğitimi sırasında bu beceriyi larında bulunabilen ikinci bir uzunluk işareti daha
kazanmış olanların Türkçe bir metni (şiir ya da düz vardır: üstünle okunan bir ünsüz harfin önüne ge-
yazı) okurken de Arapça kelimelerdeki bu uzun a’yı len ﻯye. Buna kısaltılmış elif denir:
e’ye yakın söyledikleri, özellikle XVII. ve XVIII.
yüzyıl Osmanlıcası üzerine yabancılar tarafından
yazılmış gramerlerde belirtilmiştir. Kısaltılmış elif: Eski gramerlerdeki adı
Öte yandan a ünlüsünün uzunluğu edebiyat di- elif-i maksûre’dir.
linde özellikle ve özenle korunmuştur. Bu koruma-
yı besleyen, eski şiirde kullanılmış olan aruz vezni
olmuştur. Şehirli okumuşların diline de bulaşmış دعویda‘vâ, معنیma‘nâ, فتویfetvâ gibi.
olan uzun söyleyişin açık hecelerde tutunup yerleş- Böyle adlandırılmasının sebebi Arapça’da bu
tiği bugün bile birçok kelimede varlığını koruma- a’nın kısa sayılmasıdır. Bununla birlikte söyleyişte
sından kolayca anlaşılabilir: bu ses Türkçe a’dan uzundur. Türkçe okuyuşta bu
şikâyet, rivâyet, nâmus, nâme, hâsılat, siyâset gibi. ﻯye’nin اelif ’ten farkı yoktur.
Kapalı hecelerdeki uzunlukların ise hecenin ka- • Kelime başında ﺁmedli elif ile yazılır. Bu
palı kaldığı durumlarda korunduğunu ileri sürmek elife uzatılmış elif denir: آدمâdem, آلتâlet,
oldukça zordur: آمرâmir “buyurucu” gibi.
deccal, fettan, hisar, kitap, silah, meydan gibi.
Hece ekleşme ile açıldığında, yukarıdaki örnek ke-
limelerde olduğu gibi, kaybolan uzunluk geri gelmez: Uzatılmış elif: Eski gramerlerdeki adı
elif-i memdûde’dir.
deccalı, fettanı, hisarı, kitabı, silahı, meydanı gibi.
Kimi kelimelerde ise uzunluk yeniden varlık kazanır:
civar, ama: civârı, etraf, ama etrâfa, karar, ama
karâra, misal, ama misâli gibi. dikkat
Osmanlı Türkçesi döneminin ortak konuşma
Türkçe kelimelerde ön ses durumundaki a’nın da ﺁ
dilinde bu sesin açık hecelerde bile kısalarak söyle-
medli elif ile yazıldığını görmüştük. Demek ki aynı işa-
yişte büyük ölçüde halklılaştığı söylenebilir:
ret Osmanlı yazısında iki ayrı değer için kullanılmıştı.
32
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
• Kelime içinde ünsüz harfin önüne konan ا ünlüsü Türkçe’de söyleyişçe halklılaştırılmış ve söz
elif ile gösterilir: konusu ünsüz harflerinin önünde kendi olağan e
sesine dönüştürülmüştür.
آدابâdâb, آمالâmâl “emeller”, آفاقâfâk
“ufuklar”, كرامتkerâmet, سالمتselâmet gibi.
• Kelime sonunda kalan elifler de uzun i Ünlüsü ve Yazılışı
a değerindedir; ancak bunlar çoğu kez Arapça’da ı ünlüsü bulunmaz, bütün ünsüz
hecenin iç sesidirler ve önlerinde kelimenin seslerle birlikte duyulan ses i’dir. Bu ünlünün de
bir ünsüz sesi olan ءhemze yer alır. Türkçe Arapça’da ortalama ve uzun olmak üzere iki türü
yazımda bunlar düşürüldüğünden elif vardır.
sonda kalmış olmaktadır: Ortalama i. Yazıda bir harfle varlığı belirtilmez,
بناء- بناbinâ, جفاء- جفاcefâ gibi. bir ünsüz harf ﹻesre (kesre) denilen harekeyle
okunduğunda duyulmuş olur:
باللbilâl, جتارتticâret, ﺩﻳﺎرdiyâr, زيارتziyâret,
dikkat
كبارkibâr, لسانlisân, مثالmisâl, وصالvisâl gibi.
Arapça’da aslında Türkçe’deki e’ye benzer bir ünlü • Kelime başında i, esreli okunan bir اelif’tir.
yoktur. Yukarıda geçen kalın ünsüz harfleri dışında Kimi zaman bu elifin altına ءhemze de ko-
kalan öteki ünsüz harflerinde, eğer konmamışsa, ger- nur; o zaman ses değeri taşımaz, yalnızca bir
çekte olması gereken üstün kapalı, incelmiş, e’ye ya- ünsüz harfi olan hemzenin bulunduğu yeri
kın söylenen bir ünlü değerindedir. Başka bir deyişle, gösteren bir çizgiden başka bir şey değildir.
bu harfler üstünlü okunduğunda e’ye yakın bir ünlü Altında hemze bulunmadığında ise, kelime
ile birlikte okunmuş olur. Bu durum ünsüz harfinin başında bir ünlü (hareke) bulunduğunu
hem kelimenin başında hem de içinde olması duru- göstermek üzere yazılmış olur ve esre’nin
munda geçerlidir: ses değerini yüklenir:
بركتbereket, جزاcezâ, دواdevâ, ذوقzevk, سالمت ﺇكرام- اكرامikrâm gibi.
selâmet, شفقتşefkat, فناfenâ, كرمkerem, ليالleylâ, مكان • Kelime içinde harfle gösterilmez, sesin de-
mekân, نزاكتnezâket, وفاvefâ, يزيدyezîd. ğerini taşıyan hareke esredir ve kelimenin
ünsüz harfi bu esrenin kürsüsü yerindedir:
Arapça’da kelime sonundaki bu ünlü sesi gös- فكرfikr (fikir), كربkibr (kibir), كربkiber “bü-
teren harf ise, yukarıda a’nın kelime sonundaki yüklük”, غالبgâlib (galip), معرفتma‘rifet
yazılışıyla ilgili açıklamamızda yer alan ه ەhe’dir. (marifet) gibi.
İşte aslı yuvarlak te ( )ﺓ ﺔolan bu işaret üstteki ör- Daha önce verdiğimiz kalın ünsüz harflerinden
neklerde bulunan ünsüz harflerinin üstünü yerine birinin yer aldığı hecede esre, Türklerce ı okunur:
geçer ve bu harflerden sonra eklenir. Aynı zamanda
خيانتhıyânet, صراطsırât (sırat) “yol, geçit”, مضر
ünsüz harfi olması yüzünden, bu gibi yerlerde kul-
muzırr “zarar verici”, كاظمKâzım, طبtıbb (tıp), ظل
lanıldığında bu işarete biçimce he denmiştir:
zıll “gölge”, قطعهkıt‘a (kıta) gibi.
Bununla birlikte bu ünsüz harflerinin değerle-
Yuvarlak te: Eski gramerlerde tâ-i gird rinde Türkçe söyleyişte meydana gelen değişmeler,
diye geçer. birlikte bulundukları ünlüleri de etkilemiştir. Bun-
lara aşağıda ünsüzlerle ilgili açıklamalar arasında
Biçimce he: Eski gramerlerde hâ-i resmi-
yer verilecektir.
ye denilirdi.
Uzun i. Arapça’da belli bir uzunlukta söyle-
nen bir sestir. Alınan kelimeler yoluyla bu uzun-
خرابهharâbe, قبلهkıble, حكايهhikâye, دسيسهdesîse, luk Türkçe’ye de geçmiştir. Özellikle edebiyat di-
قهوهkahve, جاﺋزهcâ’ize gibi. linde özenle korunmuş, bu korumayı eski şiirde
Örneklerin Latin harfli yazılışlarında da gö- kullanılmış olan ölçü (aruz) desteklemiştir. Şehirli
rüldüğü gibi, Arapça’nın bu e’ye yakın söylenen a okumuşların günlük diline de bulaşmış olan uzun
33
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
söyleyişin daha çok açık hecelerde tutunduğu ileri • Kelime içinde bir ünsüz harften sonra o
sürülebilir. Bugün birçok kelimede yaşamaktadır: harfin esre’sinin, yani i olan ünlüsünün
اجيابîcâb (icap), اجيادîcâd (icat), فضيلتfazîlet uzun okunduğunu göstermek üzere yine ﻳ
(fazilet), غنيمتganîmet (ganimet) gibi. ye ile yazılır:
Kapalı hecelerdeki uzunlukların ortak söyleyiş- كبيرkebîr (kebir), نتيجهnetîce (netice), خزينهhazîne
te başlangıçtan beri varlığını koruyamamış olduğu (hazine), دفينهdefîne (define), اسريesîr (esir), شريف
söylenebilir: Şerîf (Şerif), كرميKerîm (Kerim) gibi.
اسريesîr değil esir, مجيلCemîl değil Cemil, رذيل • Kelime sonunda da ﻯye ile gösterilmiştir:
rezîl değil rezil, كرميKerîm değil Kerim, مريضmarîz علمیilmî, ناجیNâcî (Naci), باقیBâkî (Baki),
değil mariz, مينيyemîn değil yemin, ﺗﺄثريte’sîr değil عاصیâsî (asi), فردیferdî, قاضیkâdî (kadı),
tesir gibi. راضیrâzî (razı) gibi.
Kapalı heceler ekleşme ile açıldığında, a’da ol- Türkçe söyleyişte sondaki bu uzun ünlü de de-
duğu gibi, kaybolan uzunluk bugün çoğu kez geri ğişikliklere uğratılmıştır. Kısa söylenmesi için yu-
gelmez. Yukarıda verilen örneklerin hepsinde böy- karıdaki son iki örnek (kadı, râzı) çarpıcıdır.
ledir. Kimi kelimelerde ise uzunluğun yeniden can-
landığı görülür:
u Ünlüsü ve Yazılışı
تنقيدندهtenkîdinde, تشكيلهteşkîle (ama: teşkilât)
gibi. Arapça’nın bu tek yuvarlak ünlüsünün de orta-
lama ve uzun olmak üzere iki türü bulunmaktadır.
Açık orta hecede kısalan bu sesin düştüğü ör-
nekler bile bulunmaktadır: hazîne’nin hazne/haz- Ortalama u: Ünsüz harfin ötrülü (zammeli)
na oluşu gibi. Bu örneği Farsça âşinâ’nın ağızlarda okunuşuyla duyulan bir sestir.
aşna (aşna fişne’deki) olması destekler. Düşen ses • Kelime başında ötrülü hemze değerindeki ا
her ikisinde de kısa ve vurgusuz bir sestir. elif ile yazılır:
Osmanlı Türkçesi döneminin ortak konuşma افقufuk, اصولusûl, افولufûl “görünmez
dilinde, bugün olduğu gibi, bu sesin açık hecelerde olma, batma” gibi.
bile kısalarak söyleyişte büyük ölçüde halklılaştığı • Kelime içinde harfle belirtilmez, bir ünsüz
söylenebilir. Ağızlar halklılaştırmanın en eski ör- harfin ötrülü okunuşuyla duyulan sesten
neklerini saklar. Yukarıda da kaydettiğimiz gibi, ibarettir:
bunlar yabancı kelimelerin halklılaşma süreci ba-
kımından en eski örnekler sayılır. Bunların önce- حضورhuzûr, خسرانhusrân, قربانkurbân,
leri ortak dilde geniş bir yaşama alanı buldukları بعدbu‘d “uzaklık”, قربkurb “yakınlık”, ظلم
şüphesizdir. zulm (zulüm) gibi.
Şunu da belirtelim ki, Osmanlı Türkçesi’nin • Osmanlı Türkçesi’ne alınmış kelimelerin
gramerini yazmış olan yabancı gramercilerin de- sonunda bulunmaz.
ğerlendirmede en kararsız kaldıkları konu uzun Arapça’nın tek yuvarlak ünlüsü olan bu orta-
ünlülerin söylenişteki değerleri olmuştur. lama u, Türkçe’de çeşitlenmiş, dört yuvarlak ünlü
Halk diliyle yazılmış eski metinlerde söyleyiş- değeriyle söylenir duruma gelmiştir. Bu da yabancı
teki değişmeleri izlemek açısından çarpıcı örnekler kelimelerin söyleyişçe halklılaştırılmasından başka
bulunmaktadır. bir şey değildir:
Bu ince ünlünün uzunluğu, yazıda, aynı za- حرمتhurmat yerine hürmet ve hörmet,
manda bir ünsüz harf olan ﻳ یye ile gösterilmiştir. خسرانhusrân yerine hüsrân,
• Kelime başında ﺍﻳbiçiminde yazılır. Orta- عمرumr yerine ömür,
lama i’de olduğu gibi, اelif burada da esreli عمرUmar yerine Ömer,
hemze’nin yerini tutmaktadır. Bu durumda ی عثمانUsmân yerine Osmân,
ye, esre’nin, yani i’nin uzunluğunu gösterir:
نقطهnukta yerine nokta
îcâd (icat), îfâ (ifa), îrâd (irat) “gelir”, îzâh
(izah) gibi. لقمهlukma yerine lokma
34
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
35
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
آهستهâheste, بستهbeste “bağlı”, دستهdeste, چرمه • Kelime içinde bir ünsüz harften sonra اelif
çerme “kır at”, ختتهtahta, خستهhasta, زردهzer- ile karşılanır:
de, كندهgende “kokmuş, pis kokulu” gibi. بارbâr “yük; meyve”, جانانcânân “sevgili”,
Ortalama a’dan gelişmiş bir ünlü: o . Farsça’da پارهpâre “parça”, چارهçâre, داروdârû “ilaç”,
yalnız ( ﺥhı) ile başlayan ünlüsü ortalama a’lı ka- راستrâst “doğru”, زارzâr “inleme, inleyiş”,
palı hecelerde, bir de uzun okunmayan bir vav’ın ژالهjâle “çiğ, şebnem”, كشادهküşâde “açılmış,
kalıntısı olarak o ünlüsü bulunmaktadır. Bu gibi açık”, كارkâr “iş” gibi.
kelimelerde vav, eski Farsça’daki bir tür ﺥhı’nın • Kelime sonunda uzunluğu gösteren yine ﺍ ﺎ
söyleyişteki yuvarlak niteliğini ( = خوhv) belirtmek elif ’tir:
için yazıda kullanılmıştır:
خاراhârâ “kaya, sert taş”, داناdânâ “okumuş,
خوشhoş (eski söylenişi: hvaş), خورhor (eski söy- bilgili”, كاالkâlâ “kumaş”, واالvâlâ “yüksek,
lenişi: hvar) gibi. yüce” gibi.
Bu gibi kelimelerdeki bu ünlünün Osmanlı
Türkçesi dönemi Türkçe metinlerinde birkaç türlü
yazılmış olduğu görülür: i Ünlüsü ve Yazılışı
a. وvav ve اelif ile: خوابhvâb “uyku”, خواجهhvâce Farsça’da bu ünlünün de ortalama ve uzun tür-
leri vardır.
“hoca, önder”, خوانhvân “sofra”, خوارhvâr “aşağı,
zavallı; yiyen, içen”, استخوانustuhvân “kemik”; Ortalama i. Farslar tarafından i ile e arasında, ka-
palı bir e (é) gibi söylenir. Bu söyleniş Arapça’dan alın-
b. yalnız وvav ile: خوجهhoca, خونhon, خورhor; ma kelimelere de uygulanmıştır: éhsân (ihsan) gibi.
c. yalnız اelif ile (günlük dille yazılmış, klasik • Kelime başında harekesiz yazıda yalnızca ﺍ
yazımı aktarmayan metinlerde): خابhâb, elif ile yazılır. Bu durumda ﺍelif, ﹻesre’nin
خانhân, استخانüstühân. yerini tutmuş olur:
Bu yazılışlar belli sayıdaki bu kelimelerin Türk- استادهistâde “kalkmış, ayaklanmış”, اشكنجه
çe’deki söyleniş biçimlerini yansıtır ve gerçekleşen işkence gibi.
değişmelere işaret eder.
• Kelime içinde harfle gösterilmez, esreli okunan
Uzun a. Farsça konuşanlarca a ile o arası uzun ünsüz harfiyle varlığı ortaya çıkarılmış olur:
bir sesle söylenir. Osmanlı Türkçesi bu sesi de al-
mamış, kendi a’sına dönüştürmüştür. شكستهşikeste “kırık, kırılmış”, كرانgirân
“ağır”, چراغçirâğ “lamba”, خردhired “akıl”,
كلgil “çamur, balçık”, كردهgirde “yuvarlak
çörek, kirde” gibi.
dikkat
• Kelime sonunda, söyleniş değeriyle ilgili ol-
Bu ses bugünkü Özbek yazı dilinin dayandığı Taşkent
mak üzere, Farsça’ya özgü bir yazılışı vardır,
Özbekçesi’ne geçmiştir. Bizde Güneydoğu Anadolu ağız-
larında da bulunmaktadır.
ه ەhe ile yazılır:
چهçi “ne”, كهki, نهni gibi.
• Kelime başında Arapça’daki gibi ﺁmedli elif Uzun i. Arapça’nın uzun i’sinden farklı değildir;
ile yazılır: ancak Farsça’nın eski dönemlerinde kapalı, uzunca
bir e gibi de söylenmiştir: شريşêr “arslan”, سريsêr
آب âb, آبادâbâd “bakımlı, bayındır”, آكاه
“tok; dolu” gibi. Uzun i gibi okunduğunda, uzun-
âgâh (Agah) “bilgili; uyanık”, آوارهâvâre
luğu gösteren ﻳye harfine “belirli ye” (yâ-i ma‘rûfe)
(avare) “başı boş” gibi.
adı verilmiş, uzunca e olarak okunduğunda ise aynı
ye’ye “belirsiz ye” (yâ-i mechûle) denmiştir.
Türkçe’de ê sesine yer verilmemiş, bu gibi keli-
dikkat meler ya uzun i ile ya da ortalama e ile söylenmiştir.
Aynı işaretin Türkçe’de uzun olmayan a için kullanıl- Osmanlı Türkçesi üzerine gramer yazan Batılılar
dığını hatırlayalım. bu duruma değinmişlerdir.
36
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
37
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
Bunlar arasında en önemlisi uzun ünlüler, daha yukarıda değinip örneklerini verdiğimiz gibi, bugün
yerinde bir ifadeyle, ünlü uzunluklarıdır. Manzum de ortak konuşma dilimizde kimi kelimelerde yaşa-
metinlerde kelimelerin vezne uygulanmasında bü- tılmaktadır. Bundan sonraki ünitede ünsüzler konu-
yük bir titizlikle korunmuş olan uzunlukların ka- su işlenirken bu ünsüz harflerinin taşıdığı değerlerin
palı hecelerde ortak konuşma dilinde de yaşatılmış Türkçe söyleyişte uğradığı değişmeler üzerine gerekli
olduğunu söylemek pek de doğru değildir. Ama açıklamalar yapılacaktır.
açık hecelerin uzun ünlülerini söylemekte oku- Burada ünlü uzunluklarıyla bağlantılı olarak bir
muş şehirlilerin çok titiz ve özenli davrandıkları da de aruzla ilgili bir uygulamaya kısaca değinmekte
şüphesizdir. Bugün bile konuşma sırasında birçok yarar vardır. Aruzla yazılmış bir şiirde, veznin ge-
kelimede uzunluğun belirtilmemesi söyleyiş ku- rektirdiği yerlerde, bir kelimenin açık hece ünlü-
suru sayılmaktadır. Bununla birlikte kimi yöreler sü uzun okunmak zorundadır. Kelimeleri böyle
ünlü uzunluğunu hemen hemen hiç tanımamıştır. okunarak ezberlenmiş bir şiir ezbere okunurken
Kıbrıslı Türklerin dili bu yönden oldukça ilgi çeki- de böyle okunurdu. Bu durum, aruzun Türkçe’ye
cidir. Öte yandan açık hecelerin ünlüsünün uzun uygulanmaya çalışıldığı önceki dönemde ünlüler
okunması, bir eğilim olarak kimi Türkçe kelimelere bakımından hem büyük sıkıntı yaratmış, hem de
bulaşmış olduğu gibi (vâ-ret-mek, vâ-rol, vâ-rı-nı; uzun okuma alışkanlığını güçlendirmiştir. Aşağıda
bâş üstüne, yarârı) yarı okumuşların dilinde bozuk XV. yüzyıldan sonra en çok okunan ve ezberlenen
biçimlerin yer bulmasına yol açmıştır: zafer yerine metin olan Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inden ses-
zâfer, zararı yerine zarârı, hakem yerine hâkem, ra- çe günümüz diliyle uygunlaştırarak verdiğimiz be-
kip yerine râkip, lakap yerine lâkap gibi. yitler bu durumu yansıtan çarpıcı bir örnektir.
Diğer bir ses, Arapça ve Farsça’da a ile e arası bir Sonuç olarak söylememiz gereken, alıntı keli-
ses olan, daralmış ve incelmiş a’dır (=á). Arapça keli- melerdeki yabansı ünlü seslerin Osmanlı Türkçesi
melerde حha, خhı, صsad, ضdad, طtı, ظzı, عayın, döneminde ortak konuşma diline büyük ölçüde
غgayın, قkaf; Farsça kelimelerde ise خhı, صsad, ط inmediği, bir ölçüde şehirli (özellikle İstanbul’un
tı, غgayın harflerinden önceki ve sonraki a’nın böyle okur-yazar şehirlisi) diline bulaştığı ve okur-yazar
bir değişik a olarak söylendiği yabancı gramercilerin kesimlerce benimsenip yaşatıldığıdır.
belirledikleri bir konudur: حرمhárem, احبابáhbâb, Tablo 'de üç dilin ünlülerini karşılayan alfa-
صحابهsáhâbe “arkadaş”, اصحابáshâb “arkadaşlar”, be harfleri ve bunların yazılış biçimleri özet hâlinde
اضدادázdâd “zıtlar”, اطباقátbâk “tabakalar”, ظنzánn, verildi. Sol sütunda yer alan bugünkü alfabe harf-
علمálem “sancak”, غلبهgálebe “üstünlük, üstünlük leri, bu yazılış biçimlerinin Türkçe söyleyişteki de-
sağlama”, اغلبáğleb “en üstün”, قلمkálem, اقالمáklâm ğerlerini vermektedir. Çizgicik (–) yazım bakımın-
“kalemler”, صدsád “yüz”, طشتtáşt “geniş leğen”, خر dan “harfle gösterilmez”, ses açısından ise “yoktur”,
hár “eşek”, غلتيدهgáltîde “yuvarlanmış” gibi. Bu ses, ya da “bulunmaz” anlamını taşır.
38
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
araştırmalarla
ilişkilendir
Süleyman Çelebi'nin Mevlid'inden alınmış Allah âdın zikr edêlim evvelâ / Vâcib oldur
beyitlerde uzun okunan bütün ünlülerde uzunluk cümle iştê her kulâ
için işaret kullanılmış, ayrıca bu heceler (bazen de Şerbetî karşımda tuttû hûriler / Bûnu sânâ
yalnızca kimi Türkçe ekler) koyu italik karakter- verdi Allah dêdiler
le yazılmıştır. Dikkat edilirse aruzun Türkçe'ye
İçtim ânî oldu cismim nûra gark / Êdemezdim
uygulanmasında ünlüler bakımından büyük bir
kendimî nurdân fark
sıkıntı göze çarpmaktadır.
ﻰ ﻭ ﻭ ﻰ ﻴ ﺍﻳ ﺍ
ı ﺍﺍﻳ – – ﺍ – – ﺍ
ﻭ ﻴ elif, elif-ye, ye, vav
ﻰ ﻴ ﻭ ﻰ ﻴ ﺍﻳ ﻪ ﺍ
i ﺍﺍﻳ _ _ ﺍ ﻪ _ ﺍ
ﻭ – elif, he, elif-ye, ye, vav
ﻰ ﻴ ﺍﻳ
î – – – ﻰ ﻴ ﺍﻳ ﻰ ﻴ ﺍﻳ
elif-ye, ye
ﻭ ﺋﻮ ﺍﻭ
Yalnız ilk ﺍﻭ
o _
hecede: ﻭ – – – – – – elif-vav, hemze-vav,
ﺋﻭ
vav
ﺋﻮ ﺍﻭ
Yalnız ilk ﺍﻭ ﻭ
ö _
hecede: ﻭ – – ﺍ – – –
ﺋﻭ elif-vav, hemze-vav,
vav
ﻭ ﻰ ﻴ ﻭ ﺍﻭ ﺍ
u ﻰﻭ ﺍﻭ _ _ ﺍ _ _ ﺍ
–ﻴ elif, elif-vav, vav, ye
ﻭ ﺍﻭ
û _ _ _ ﻭ ﻭ ﺍﻭ ﻭ ﻭ ﺍﻭ
elif-vav, vav
ﻭ ﻭ ﻰ ﻴ ﻭ ﺍﻭ ا
ü ﺍﻭ – – ﺍ – – ﺍ
ﻰ –ﻴ elif, elif-vav, vav, ye
39
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
ÖÇ 2 Arapça ve Farsça’ya özgü sesleri gösteren harflerle ortak sesleri karşılayan harfleri
ayırabilme
ÖÇ 3 Ünlü sesler için kullanılmış olan birden çok işaretin ses niteliklerini değerlendirebilme
40
Osmanlı Türkçesine Giriş-I
bölüm özeti
ortaya çıkan farklılıklar göz önünde bulundurulmaksızın, yazı-
lışları değiştirilmeden aynen alınmışlardır. Bu durum bir yan-
dan yazının harflerinin sesleri hangi değerlerle yansıttığını, bir
yandan da söyleyişte meydana gelen değişmeleri belirlemekte
güçlüklere yol açmıştır.
41
Alfabe İşaretlerinin Ses Değerleri I: Ünlüler
1 3. ÜNİTE: 4. ÜNİTE OSMANLI TÜRKÇESİNDE TÜRKÇESİNİN YABANCI ÖZELLİKLERİ KÖKENLİ KELİMELERİN KULLANIMI 72
2 4. ÜNİTE: OSMANLI TÜRKÇESİNDE YABANCI KÖKENLİ KELİMELERİN KULLANIMI 1. Farsça Unsurlar a. Farsça Kelimeler b. Farsça Sayılar ve Gün Adları 2. Arapça Unsurlar a. Arapça Kelimeler b. Arapça Ay Adları ve Takvim Bilgisi Hazırlık Çalışmaları 1. Arapça ve Farsça sözcükleri birbirinden ayırt edebilir miyiz? Araştırınız. 2. Tavla oynayanların kullandığı sayı ifadelerine dikkat ediniz. Bu ifadelerin günlük kullanımdaki ifadelerden neden farklı olduğunu araştırınız. 3. Sözlük kullanırken nelere dikkat etmeniz gerektiğini araştırınız. Osmanlı Türkçesi sözlüğünün günümüzdeki sözlüklerden farkı varsa belirtiniz. 4. Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimleri araştırınız. 5. Günümüzde kullanılan takvimin adı nedir? 1. ETKİNLİK Aşağıdaki dizeleri okumaya çalışınız. Şiirde geçen, anlamını bilmediğiniz sözcükleri bularak sözcüklerin Arapça mı Farsça mı olduğunu belirtiniz. غزل بر لبى غنجه يوزى كلزار ديرسك ايشته سن خار غمده عندليب زار ديرسك ايشته بن لبلرى مل صاچلرى سنبل ياكاغى برك كل بر سمنبر سرو خوش رفتار ديرسك ايشته سن پاينه يوزلر سورر هر سرو دلجونك روان صو كبى بر عاشق ديدار ديرسك ايشته بن زلفى ساحر طره سى طرار شوخ شيوهكار چشمى جادو غمزه سى مكار ديرسك ايشته سن باقى 73
3 BİLGİ Farsça ve Arapça Sözcüklerin Özellikleri Osmanlı Türkçesinde Arapça sözcükler Farsça sözcüklerden daha çoktur; bu nedenle Arapça dil kurallarını bilmek önemlidir. Osmanlıcada kullanılan پ چ ژ گ harfleri Farsçaya, ث ح ذ ص ض ط ظ ع ق harfleri Arapçaya özgü harflerdir. ث ص ط harfleri ile sesletim Farsçaya özgü olmamakla birlikte, kimi sözcüklerde -صد) sad-yüz gibi) bu harfler kullanılmıştır. Farsça ve Arapça sözcüklerde uzun ünlüler elif, vav, ye harfleriyle; kısa ünlüler ise hareke ile -üstün, esre, ötregösterilir. Arapçada kimi sözcükler, uzun okutan harf varmış gibi okunur, االله Allâh, داود Dâvud, رحمن -Rahmân Farsçada, üçü uzun (â,î,û) dördü kısa (a,e,i,u-o) yedi ünlü harf vardır. Uzun ünlüler ا و ى ile gösterilir ile gösterilirken sözcük ا (kâr) kazanç]. Kısa ünlüler, sözcük başında كار gün, (ruz) روز yaşlı, ( pir )پير] - sonunda ه ile gösterilir; sözcük içinde ise hiç yazılmaz آهسته) aheste, دل dil). Farsça sözcüklerde, okunmayan bir و harfi (vav-ı ma dûle) vardır, خواجه hoca, غزل خوان gazel-han, hun-har. خونخوار كلستان ikametgâh, اقامتكاه adları;, gâh,-sitan )كاه- zar) gibi eklerle yer ستان- زار Farsça sözcüklerde gülistân, كلزار gülzâr; دان (dan) ekiyle aygıt adları; شمعدان şamdan türetilmiştir. Farsça sözcüklerde وار مند كار ناك كين gibi eklerle li ekli sıfatlar yapılır: bahtiyâr bahtlı, talihli, bahtı açık بختيار hilekâr hileci, hile yapan حيله كار hûşyâr akıllı, uyanık هوشيار perivâr peri misali, peri gibi پريوار Farsça sözcüklerde olumsuzluk bî ve nâ بى - نا) ) önekleriyle yapılır: bî-haber - haberi olmayan, habersiz بى خبر nâ-becâ yersiz, yerinde değil, münasebetsiz, uygunsuz نا بجا Arapçada sözcükler birtakım kalıp ve vezinlere göre yapılır. Arapçada üç çeşit sözcük vardır; fiil, isim, edat. Fiiller; üç harfli, dört harfli, beş harfli olmak üzere ayrılır; bir de bunlardan türetilen fiiller (mezîdûn fih) vardır. UYARI Sonu ه a/-e ile biten mufâale veznindeki sözcüklerle sonu yuvarlak t ة ile biten sözcüklerde çokluk yapar- محاكمه muhakeme-muhâkemât,حكايه حكايات hikâyât ken tâ-i merbûte kalkar, yuvarlak t düşer: hikâye شكايت شكايات şikâyet-şikâyât,محاكمات 74
4 Arapçada bir sözcük en az üç harften oluşur; buna aslî harfler denir ف ع ل - فعل). كتب) köküne bağlı olarak mektep -,مكتب mektup - مكتوب, kitap -,كتاب kâtip.(كاتب Bu harflere ilave edilen zâid harfler on tanedir. Çok az kullanılan ل ve ه dışındaki zâid harfler أ (hemze), ا ت س م ن و ى dir. Hemze, her zaman zâid olmaz و ve ى harfleri sessiz olarak kullanıldığında aslî harflerdir. Osmanlı Türkçesinde Arapça mastar ve adlar Türkçe lar/-ler ekiyle çoğullanabildiği gibi kendi kurallarına göre de çoğullanır. حرف حرفان harf), harf-harfan (iki والد والدين - (ana-baba) 1. Tesniye (ikili çokluk): valid-valdeyn 2. Cem -i sâlim a. Cem -i müzekker sâlim (erkek çokluk) : Sözcüğün sonuna getirilen ين ya da ون ile yapılır: Müslim- ما مور- ما مورون - me murun, me mur- مسلم مسلمين - müslimin b. Cem -i müennes sâlim (kaideli dişi çokluk): Sözcüğün sonuna getirilen ات ekiyle yapılır: tulû-tulû at اخراج - اخراجات - ihraç-ihracat,طلوع - طلوعات - 3. Cem -i mükesser Müfredin (tekil) vezni değiştirilerek yapılan bu çoklukta sözcükler çeşitli vezinlerde oluşturulur lakin hangi sözcüğün hangi vezinle yapılacağı kurallara değil, öğrenmeye dayalıdır. Kimi örnekler aşağıda verilmiştir: حكم - احكام - ahkâm Ef al vezni : hükm- اكبر - اكابر - ekâbir Efâ il vezni: ekber- شقى - اشقياء - eşkıyâ Ef ilâ vezni: şaki- لباس - البسه - libâs-elbise Ef ile vezni: طالب - طلبه - talib-talebe Fa ale vezni: تاجر - تجار - tâcir-tüccâr Fü âl vezni: علم - علوم - ilm-ulûm Fu ûl vezni: عالم - علما - âlim-ülemâ Fu alâ vezni: بحر - بحار - bahr-bihâr Fi âl vezni:,الا - illâ,لكن lâkin,فقت fakat,حتى hatta,اما - ammâ Osmanlı Türkçesinde Arapça bağlama edatları olan; velev - ولو gibi edatların yanı sıra tek başına anlamı olmayan edatlar da kullanılmıştır. Bunlardan bazıları şöyledir: o على alâ ( üzere, olduğu üzere) : ale l-âde على العاده âdet olduğu üzere o الى - ilâ (-e kadar) : ile l-ebed الاالابد sonsuza dek, sonsuz olarak o بلا bilâ (-sız, -siz) : bilâ ücret - بلا اجرت ücretsiz o فى fî (-de, içinde) : fi l-hakîka فى الحقيقه hakikatte, gerçekte o ب bi (ile, için) : bi l-hâssa بالحاصه özellikle, özel olarak o من min (-den, -den beri) : mine l-kadim من القديم eskiden beri 75
5 Farsçada; o از دل ez-dil gönülden o با صفا bâ-safâ sefayla, safalı o بسر be-ser baş üstüne, baş üstünde o بر پا ber-pâ ayak üzerinde, ayakta, yıkılmamış o در كنار der kenar kenarda gibi ön-edatların yanı sıra ve (vü), hem hem de, ne ne (de), veya, yahut, eğer, meğer, gerçi (gerçe), şayet, için (çün), güya, hele, ki, keşke gibi. o و هم نهنه ويا ياخود اكر مكر كرچه شايد چون كويا هله كه كاشكى) ) bağlama edatları da vardır. Arapçada adların dişi ( müennes) ve erkek ( müzekker) olması söz konusudur. Müenneslik Sözcük sonunda kısa elif, ى uzun elif ا ya da genelde ه ile yazılan, -a,-e okunan yuvarlak te (ة) varsa بيضا Semra, سمراء fetva, فتوى ölü, kadın مرحومه şair, şaire- kadın شاعره dişidir. sözcük şekil olarak Beyza. Bunların dışında anlam olarak dişilik taşıyan sözcükler de vardır: Kadın adları زينب Zeynep Kadınlara ait cins adlar بنت bint kız Ülke-şehir adları مصر Mısır Çift uzuvlar عين ayn göz Erkek çoğullar hariç bütün çoğullar حكام hükkâm-hâkimler Şekil ve anlam olarak müenneslik taşımadığı hâlde semâî müenneslik diye adlandırılan ve işitilerek öğrenilen sözcükler de vardır; bunların sayısı yetmiş yedidir. نار nar ateş, فردوس Firdevs cennet Osmanlıcada kullanılan Arapça sözcüklerin çoğu ad ya da sıfat, Arapça ve Farsça eylemler ise Osmanlıcada yer almamıştır. Osmanlıcada ad ve sıfat tamlamalarının çoğu Farsça kurallara göre yapılmıştır. Arapça ad tamlamalarında ikinci sözcüğün başında ال (harf-i tarif) bulunur: دارالمعلمات dârü l-muallimât kız öğretmen okulu, شمس المعارف şemsü l- maârif. Harf-i tarifin, si ل şems ث د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ل ن) (ت harfleriyle kullanıldığında lâm harfi değişir: fahrü n-nisâ. فخرالنساء dârü ş-şafaka, دارالشفقه Arapça sıfat tamlamalarında ikinci sözcük sıfattır, mevsuf denen tamlanan adla sıfatın tekillik-çoğulluk ve dişilik-erlik bakımından birbirleriyle uyumlu olması gerekir: رمضان المبارك ramazanü l-mübarek. Arap- طاهر القلب izafettir: çada ad (izafet) ve sıfat tamlamalarından daha çok kullanılan tamlama türü lâfzî (şekli) tahirü l- kalb. Farsça ad ve sıfat tamlamalarında ilk sözcüğün sonu kesreli (i) okunur. جام جم câm-ı Cem (Cemin kadehi). (ا) - gonca-i ter-taze gonca), uzun a غنج تر) ile bitiyorsa kesre hemzeyle ى ya da ه Eğer ilk sözcüğün sonu ya da uzun u ile bitiyorsa kesre ى ile صداى خوش) - sada-yı hoş- güzel ses, آهوى شيرين ahu-yı şirin) gösterilir. 76
6 Farsça sıfat tamlamalarında kimi sıfatlar birleşik yapıdadır: o غنجه دهن gonca-dehen gonca ağızlı o دل شكسته dil-şikeste gönlü kırık o بت پرست büt-perest (put-perest) puta tapan 2. ETKİNLİK Aşağıdaki sayı sözcüklerini okuyarak anlamlarını sözlükten bulunuz. , , , , sayılarının Farsça yazılışlarını bularak sınıf panosunda sergileyiniz. پنجاه چهل سى بيست ده نه هشت هفت شش پنچ چار / چهار سه دو يك 3. ETKİNLİK Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimler nelerdir? Hicrî ve rumî tarihler miladi takvime göre nasıl belirlenir? Bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. ETKİNLİK Hicri , , yıllarının miladi takvimdeki karşılıklarını bulunuz. Farklı miladi yıllar belirleyerek bu yılların hicri ve rumi yıl olarak hangi yıllara karşılık geldiklerini belirleyiniz. 5. ETKİNLİK Ocak, şubat, mart, nisan, mayıs, haziran, temmuz, ağustos, eylül, ekim, kasım, aralık aylarını Arapçadaki karşılıklarıyla eşleştiriniz. Günümüzde kullanılan recep, şaban, ramazan ve muharrem sözcüklerinin ay olarak hangi aylara karşılık geldiğini bularak bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİ Günümüz Türkçesindeki Sayılar OsmanlıTürkçesindeki Sayılar Farsça Sayıların Okunuşu Farsça Sayıların Yazılışı 1 ۱ yek يك 2 ٢ dü دو 3 ٣ se سه 4 ٤ چار چهار çehar - çar 5 ٥ penç پنچ 6 ٦ şeş شش 7 ٧ heft هفت 77
7 8 ٨ heşt هشت 9 ٩ nüh نه 10 ۱۰ deh ده 20 ۲۰ bist بيست 30 ۳۰ si سى 40 ٤۰ çihil - çil چهل چل 50 ٥۰ pencah پنجاه 60 ٦۰ شست شصت şest - şast 70 ٧۰ heftad هفتاد 80 ٨۰ heştad هشتاد 90 ٩۰ neved نود ۱۰۰ sad صد ۱۰۰۰ hezar هزار ۱۰۰۰۰ tuman تومان Arapça Ay Adları Ocak Muharrem محرم Temmuz Recep رجب Şubat Safer صفر Ağustos Şaban شعبان Mart Rebiyülevvel ربيع الاول Eylül Ramazan رمضان Nisan Rebiyülahir ربيع الاخر Ekim Şevval شوال Mayıs Cemaziyelevvel جماذى الاول Kasım Zilkade ذى القعده Haziran Cemaziyelahir جماذى الاخر Aralık Zilhicce ذى الحجه 78
8 UYARI Arap takvimi ay eksenli bir takvimdir, bir yıl gündür. Bu sebeple ocak, muharrem ayı karşılığı olarak görülmemelidir. Farsça Gün Adarı Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar Doşenbe Seşenbe Çeharşenbe Pencşenbe Com e Şenbe Yekşenbe دو شنبه سه شنبه چهار شنبه پنجشنبه جمعه شنبه يکشنبه 6. ETKİNLİK Aşağıdaki şiiri okuyunuz. Şiirde geçen anlamını bilmediğiniz sözcükleri Osmanlı Türkçesi sözlüğünden bulunuz. Sözcüklerin Arapça mı Farsça mı olduğunu belirtiniz. Beğendiğiniz dizeleri ezberlemeye çalışınız. مرديوه ن آغير آغير چيقه جقسك بو مرديونلردن أتكلركده كونش رنكى بر ييغين ياپراق و بر زمان باقاجقسك سمايه آغلايه رق صولر صاراردى يوزك پرده پرده صولمقده قيزيل هوالرى سير ايت كه آقشام اولمقده اكيلمش ارضه قانار متصل قانار كللر دورور علو كبى داللرده قانلى بلبللر صولرمى ياندى نه دن طونجه بكزيور مرمر بو بر لسان خفيدركه روحه دولمقده قيزيل هوالرى سير ايتكه آقشام اولمقده.. احمد هاشم 79
9 7. ETKİNLİK Aşağıdaki cümleleri ve dizeleri okuyunuz. Altı çizili ay- gün adlarının Arapça mı Farsça mı olduğunu belirleyip hangi gün ya da aya karşılık geldiğini bulunuz. برقلرله سحابه لر صدچاك چهارشنبه يى سل الدى رمضان آيى اونملى بر ايدر شوال بر اى اديدر. ييللر كچيور كه يا محمد آيلر بزه هپ محر م اولدى! هم رجب ايى و جمعه كيجه سى رحمه دوشدى اول دو عالم خواجه سى اول ربيع الاول آيى بى كمان اون ايكينجى كيجه سيدى اول زمان كلدى ماه رمضانم شاد اولدى سويندى جانم هم دوشنبه كيجه سيدى بى خلاف بويله در قول صحيح يوق اختلاف ابتدا جمعه كيجه سى رجبك رحمه دوشدى امرى ايله چالابك 80
10 8. ETKİNLİK Aşağıdaki şiiri okuyunuz. Şiirde geçen anlamını bilmediğiniz sözcükleri Osmanlı Türkçesi sözlüğünden bulunuz. Sözcüklerin Arapça mı Farsça mı olduğunu belirtiniz. Beğendiğiniz dizeleri ezberlemeye çalışınız. چناق قلعه شهيدلرينه شو بوغاز حربى ندر وارمى كه دنياده اشى اك كسيف اوردولرك يوكله نيور دوردى بشى - تپه دن يول بولارق كچمك ايچون مرمره يه قاچ دونانمايله صاريلمش اوفاجق بر قارايه. نه حياسزجه تحشد كه افقلر قاپالى! نرده - كوسترديكى وحشتله بو بر آوروپالى ديديرير - ييرتيجى حس يوقسولى صيرتلان كومه سى وارسه كلمش آچيلوب محبسى ياخود قفسى! اسكى دنيا يكى دنيا بوتون اقوام بشر قاينايور قوم كبى محشرمى حقيقت محشر. Seyit Onbaşı Anıtkabir duvar resimleri 81
11 يدى ايقليمى جهانك طورويور قارشيكده اوستراليايله برابر باقيورسك قانادا! چهره لر باشقه لسانلر دريلر رنكارنك ساده بر حادثه وار اورته ده : وحشتلر دنك. كيمى هندو كيمى يام يام كيمى بيلمم نه بلا هانى طاعونه ده ذلدر بو رذيل استيلا! آه او يكرمنجى عصر يوقمى او مخلوق اصيل نه قادار كوزده سى موجود ايسه حقيله سفيل قوصدى محمدجكك آيلرجه طوروب قارشيسنه دوكدى قارننده كى اسرارى حياسزجه سنه. ماسكه ييرتيلماسه حالا بزه آفتدى او يوز. مدنيت دنيلن قحبه حقيقت يوزسز. 82
12 صوكره ملعونده كى تخريبه موكل اسباب اويله مدهش كى : ايدر هر برى بر ملكى خراب. اوته دن صاعقه لر پارچالايور آفاقى بريدن زلزله لر قالديرييور اعماقى بومبا شيمشكلرى بينندن اينوب هر سپرك سونيور كوكسنك اوستنده او آرسلان نفرك. يرك آلتنده جهنم كبى بيكلرجه لغم. آتيلان هر لغمك ياقديغى : يوزلرجه آدام. اولوم اينديرمه ده كوكلر اولو پوسكورمه ده ير او نه مدهش تيپيدر : صاورولور انقاض بشر قافه كوز كوكده باجاق قول چكه پارماق ال آياق بوشانير صيرتلره واديلره صاغناق صاغناق. صاچيور زرهه بورونمش ده او نامرد اللر ييلديريم يايليمى طوفانلر آلودن سللر. ويرييور يانغينى طورمش ده آچيق سينه لره سورو حالنده كزركن صاييسز طياره. طوپ تفكدن داها صيق كول له ياغان مرميلر. قهرمان اوردويى سير ايت كه بو ديده كولر نه چليك طابيه لر ايستر نه سينر خصمندن آلينير قلعه مى كوكسنده كى قات قات ايمان هانكى قوت اونى حاشا ايده جك قهرينه رام چونكه تا سيس الهى او متين استحكام. صاريلير اينديريلير موقع مستحكملر بشرك عزمنى توقيف ايده مز صنع بشر بو كوكسلرسه خدانك ابدى سرحدى او بنم صنع بديعم اونى چيكنتمه ديدى. عاصمك نسلى - دييوردم يا - نسلمش كرچك ايشته چيكنتمدى ناموسنى چيكنتميه جك. شهدا كوكده سى بر باقسه كا طاغلر طاشلر. او ركوع اولماسه دنياده اكيلمز باشلر. وورولوب ترتميز آلنندن اوزانمش ياتيور بر هلال اوغرينه يارب نه كونشلر باتيور! اى بو طوپراقلر ايچون طوپراغه دوشمش عسكر! 83
13 كوكدن أجداد اينه رك اوپسه او پاق آلنى دكر. نه بويوكسك كه قانك قورتارييور توحيدى بدرك آرسلانلرى آنجاق بو قادار شانلى ايدى. سكا طار كلمه يه جك مقبرى كيملر قازسين كومه لم كل سنى تاريخه ديسه م صيغمازسك. هرج و مرج ايتديكك ادواره ده يتمز او كتاب سنى آنجاق ابديتلر ايدر استيعاب. بو طاشكدر دييه رك كعبه يى ديكسم باشكه روحمك وحينى طويسه م ده كچيرسه م طاشكه صوكره كوك قبه يى آلسه مده ردا ناميله قانايان لحديكه چكسه م بوتون اجراميله ابر نيسا نى آچيق تربه كه جاتسه م ده طاوان يدى قنديللى ثريايى اوزاتسه م اورادن سن بو آويزه نك آلتنده بورونمش قانكه اوزانيركن كيجه مهتابى كتيرسه م يانكه تربه دارك كبى تا فجره قادار بكلتسه م كوندوزين فجر ايله آويزه كى لبريز ايتسه م تول له نن مغربى آقشاملرى صارسه م ياره كه. ينه بر شى ياپابيلدم دييه مم خاطره كه. سن كه صوك اهل صليبك قيرارق صولتنى شارقك اك سوكيلى سلطانى صلاح الدينى قليج آرسلان كبى اجلالنه ايتدك حيران. سن كه اسلامى قوشاتمش بوغويوركن خسران او دمير چنبرى كوكسنده قيروب پارچالادك سن كه روحكله برابر كزر اجرامى آدك سن كه اعصاره كومولسه ك طاشاجقسك. هيهات. سكا كلمز بو اوفقلر سنى آلماز بو جهات. اى شهيد اوغلى شهيد ايسته مه بندن مقبر سكا آغوشنى آ ش طورويور پيغمر. محمد عاكف 84
14 Ölçme ve Değerlendirme Soruları A. Çoktan Seçmeli Sorular Aşağıdaki soruları yanıtlayınız 1. Rumi takvime göre yılının miladi takvime çevrilmiş hali aşağıdakilerden hangisidir? A B C D E Hicri takvime göre yılının miladi takvime çevrilmiş hali aşağıdakilerden hangisidir? A B C D E B. Doğru-Yanlış Soruları Aşağıda verilen cümlelerde yer alan bilgiler doğru ise cümle başında verilen boşluğa D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Rumi takvimde yılın başı mart ayıdır. 2. ( ) Şemsî ve kamerî harfler Farsçaya özgüdür. harflerdir. harfleri, şemsî ت ث د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ل ن ) (.3 harflerdir. harfleri, şemsî ب ج ح خ ع غ ف ق ك م و ه ى ء ) (.4 C. Açık Uçlu Sorular Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Metin içinde geçen bir sözcüğün Arapça ya da Farsça kökenli olduğunu nasıl anlarsınız? ekle- çokluk eklerinden hangileri Arapça kökenli, hangileri Farsça kökenli sözcüklere ها ات ون ين ان 2. nir? Örnekler veriniz
15 1. EK GRUP DEĞERLENDİRME Açıklama: Aşağıdaki form, grupta yer alan arkadaşlarınızı değerlendirmek içindir. Grupta, birlikte çalıştığınız her bir arkadaşınız için ifadeleri okuyarak değerlendirme yapınız. Eğer grup arkadaşınız okuduğunuz ifadedeki davranışı gerçekleştirdi ise o ifadenin altına X işareti koyunuz. Sıra ÖĞRENCİNİN Adı ve Soyadı Çalışmaya hazır oluş Grup arkadaşlarını dinleme Sorumlulukları paylaşma Grup arkadaşlarını destekleme Tartışmalara katılma Görüşlerini gerekçeleri ile ortaya koyma Farklı görüşlere saygı duyma Görev almaya istekli oluş Zamanı verimli kullanma Aldığı görevleri zamanında tamamlama YORUMLAR 86
16 2. EK ÖZ DEĞERLENDİRME Adı Soyadı : Numarası : Etkinliklerde sergilediğiniz performansı düşünerek aşağıdaki ifadeleri okuyup yanlarındaki boşlukları doldurunuz. 1. Bu etkinlikte neler öğrendim? Neleri iyi yaptım? Neden? Etkinlikte nerelerde zorlandım? Neden? Nerelerde yardıma ihtiyacım oldu? Hangi alanda kendimi daha çok geliştirmeliyim? Daha sonraki çalışmalarımda neleri farklı yapacağım?
17 KISALTMALAR DİZİNİ A. Arapça F. Farsça A.-F. Arapça ve Farsça birleşik sözcük. F.-A. Farsça ve Arapça birleşik sözcük SÖZLÜK A ] عاجزانه] (A.-F.) âcizâne ] آفت] (A.) âfet ] احوال] (A.) ahvâl ] اقوام [ (A.) akvâm ] اعماق] (A.) amâk ] آميزه [ (F.) âmîze ] عندليب] (A.) andelîb ] عاطفت] (A.) âtıfet ] آتی] (A.) âtî ] عودت] (A.) avdet acizce, alçakgönüllüce. afet, bela, felaket, güzel sevgili. haller, durumlar. kavimler. (umk un cem i.) derinlikler. karışık, karışmış, mahlut. bülbül. şefkat gösterme. gelecek. geri dönüş. B bahâ (F.) ا] ] ] بقيه] (A.) bakıyye ] بارد] (A.) bârid ] بد [ (F.) bed ] بدخواه [ (F.) bedhâh ] بديع [ (A.) bedî ] بليغ] (A.) belîğ ] بزم] (F.) bezm ] بيگانه [ (F.) bîgâne ] بيكس [ (F.) bî-kes ] بالفعل [ (A.) bilfiil ] بالاستفاده [ (A.) bilistifâde ] بيتاب [ (F.-A.) bîtâb değer, kıymet. geriye kalan, bakiye. soğuk. kötü. birinin kötülüğünü isteyen, kötü niyetli. güzel, yepyeni. fasih konuşan, fasih, düzgün. eğlence meclisi, içki meclisi. yabancı. kimsesiz. gerçekten, yaparak, katılarak, bizzat. yararlanarak, istifade ederek. yorgun, takatsiz. 88
18 C ] جبرا [ (A.) cebren ] جفا [ (A.) cefâ ] جهل [ (A.) cehl ] جم غفير [ (A.) cemm-i gafîr ] جناب [ (A.) cenâb ] جبال [ (A.) cibâl [جزء] (A.) cüz zorla. üzme, eziyet etme. cahillik, bilgisizlik. insan kalabalığı. hazret. dağlar. parça, medrese alfabe kitabı. D ] داخلی [ (A.) dâhilî ] دارالمعلمين [ (A.) dârülmuallimîn ] دلالت [ (A.) delâlet ] ديده [ (F.) dîde ] دوش [ (F.) dûş iç ile ilgili, iç yüze ait. erkek öğretmen okulu. delillik, yol gösterme. göz. omuz. E ] ابکم [ (A.) ebkem ] ابر [ (F.) ebr ] اجرام [ (A.) ecrâm ] ادوار [ (A.) edvâr ] الا ن [ (A.) el an ] الحان [ (A.) elhân ] اليم [ (A.) elîm ] امرنامه [ (A.-F.) emirnâme ] امواج [ (A.) emvâc ] انعام [ (A.) enâm ] اندام [ (F.) endâm ] أنفيه] (A.) enfiyye dilsiz. bulut. cansız varlıklar, gök cisimleri. devirler, çağlar. şimdi. şarkılar, melodiler. acı, acıklı. ferman, emir belgesi. dalgalar. bâzı âyet ve sûreleri de ihtiva eden dînî dua kitabı. boy bos. burun otu. F ] فجر [ (A.) fecr ] فجرکاذب [ kâzib fecr -i tan ağartısı. gerçek tan ağartısından önceki geçici aydınlık. 89
19 ] فسانه [ (F.) fesâne ] فوق [ (A.) fevk ] فوقانی [ (A.) fevkânî ] فيض [ (A.) feyz efsane, masal. üst, üstü. üstteki, yukarıdaki. bereket, bolluk, ilim. G ] غدر [ (A.) gadir ] غفلت [ (A.) gaflet ] غيظ [ (A.) gayz ] گدا [ (F.) gedâ ] گريو [ (F.) gırîv ] گريه [ (F.) girye ] غنجه [ (F.) gonca ] غلغله [ (F.) gulgule ] غربا [ (A.) gurebâ hıyanet, fenalık eden. habersizlik, dikkatsizlik, dalgınlık. öfke. dilenci, yoksul. haykırış, çığlık. ağlama, ağlayış. açmamış tomurcuk, gonca. kaynaşma. garipler. H ] خفی [ (A.) hafî ] حقير [ (A.) hakîr ] حموله [ (A.) hamûle ] خارجی [ (A.) hâricî ] حريم (A.)[ harîm ] حريص [ (A.) harîs ] حسبة الله [ (A.) hasbetenlillah ] حسب حال [ (A.-F.) hasbihâl ] حسن [ (A.) hasen ] حشر [ (A.) haşr ] خيرخواه [ (A.-F.) hayırhah ] حضم [ (A.) hazm ] هنگامه [ (F.) hengâme ] هرج و مرج [ (F.) hercümerc ] هجران [ (A.) hicrân ] هدايت [ (A.) hidâyet gizli. değersiz, küçük, bendeniz, ben. yük. dış ile ilgili. kutsal, harem, avlu. hırslı. Allah rızası için. halleşme, dertleşme. güzel. kıyamet, haşır. iyiliksever. sindirim. kargaşa. kargaşa, dağınıklık, düzensizlik. ayrılık, ayrılık acısı. doğru yolu gösterme. 90
20 ] حصار [ (A.) hisâr ] حفره [ (A.) hufre ] خلوص [ (A.) hulûs ] خمار [ (A.) humâr ] حجت [ (A.) hüccet kale. çukur, oyuk, delik. içtenlik. mahmurluk. delil, belge. İ ] اجلال [ (A.) iclâl ] عفريت [ (A.) ifrît ] احساس [ (A.) ihsâs ] اختلاج [ (A.) ihtilâc ] اقرار [ (A.) ikrâr ] اکتفا [ (A.) iktifâ ] ١ ] علت [ (A.) illet ] التجا [ (A.) ilticâ ] التماس [ (A.) iltimâs ] امتزاج [ (A.) imtizâc ] انفعال [ (A.) infiâl ] انتخاب [ (A.) intihâb ] انزوا [ (A.) inzivâ [عرفان [ (A.) irfân ] استيعاب [ (A.) istî âb ] استفسار] istifsâr etmek ] استحکام [ (A.) istihkâm ] استحصال [ (A.) istihsâl ] استهزا [ (A.) istihzâ ] استقبال [ (A.) istikbâl ] استمداد [ (A.) istimdâd ] اشتياق [ (A.) iştiyâk ululama. mitolojik canavar. hissettirme. çırpınma, seğirme. itiraf, dile getirme, kabullenme. yetinme. hastalık, sebep. sığınma. kayırma. uyuşma, uzlaşma. kırılma, gücenme. seçme, seçilme, seçim. köşesine çekilme, tek başına yaşama. bilme, kültür. kapasite, alım gücü, sığdırma. açıklama istemek. sağlamlık, siper. elde etme, elde edilme, üretim. alay. karşılama, gelecek, kıbleye dönme. yardım isteme. şevklenme, şevk duyma. K ] قال [ (A.) kâl ] قامت [ (A.) kâmet söz, laf. boy. 91
21 ] قصر [ (A.) kasr ] قسوت [ (A.) kasvet ] قوی [ (A.) kavî ] کدخدا [ (F.) kedhüda ] كا ن [ (A.) keenne ] کهکشان [ (F.) kehkeşân ] کرم [ (A.) kerem ] کثيف [ (A.) kesîf ] لطيف [ (A.) latif kasır, köşk. katılık, gönül darlığı. güçlü. kâhya. sanki, güya, gibi, benzer. samanyolu. cömertlik. yoğun, kalın, koyu. hoş, yumuşak. L ] لب [ (F.) leb ] لبريز [ (F.) leb-rîz ] لمعه [ (A.) lem a ] لرزش [ (F.) lerziş ] لوحه [ (A.) levha ] ليالی [ (A.) leyâlî ] ليل [ (A.) leyl ] لياقت [ (A.) liyakat ] لطف [ (A.) lutf dudak. taşıcı, ağzına kadar dolmuş. parıltı. titreme. plaka, tabela. geceler. gece. yaraşma. iyilik, lütuf, güzellik. M ] مغرب [ (A.) mağrib ] محبس [ (A.) mahbes ] ماهيت [ (A.) mahiyet ] محکوک [ (A.) mahkûk ] محلول [ (A.) mahlul ] محروم [ (A.) mahrum [محشر [ (A.) mahşer ] مع مافيه [ (A.) mamâfih ] معمور [ (A.) mamûr ] مريض [ (A.) mariz ] مصلحت [ (A.) maslahat batı, akşam namazı. hapishane. asıl, esas, içyüzü. kazılmış, kazılarak yazılmış, yontulmuş. erimiş, çözülmüş, hallolmuş. yoksun. kıyamet yeri, aşırı kalabalık. bununla birlikte. bayındır, imar edilmiş. hasta. iş, dirlik düzenlik. 92
22 ] مظله [ (A.) mazille ] معذور [ (A.) mazur ] مبهوت [ (A.) mebhût ] مجهول [ (A.) mechûl ] مجموع [ (A.) mecmû ] مديون [ (A.) medyûn ] مهيب [ (A.) mehîb ] ملال [ (A.) melâl ] ملعون [ (A.) melun ] مناصب [ (A.) menâsıb ] مناظر [ (A.) menâzır ] مرمگريز [ (F.) merdümgiriz ] مسرت [ (A.) meserret ] مسحور [ (A.) meshûr ] مسرور [ (A.) mesrûr ] مشي وم [ (A.) meş um ] مشهد [ (A.) meşhed ] مشرب [ (A.) meşreb ] موجوديت [ (A.) mevcûdiyyet ] موهوم [ (A.) mevhûm ] موزون [ (A.) mevzun ] ما يوس [ (A.) meyus ] منوال [ (A.) minvâl ] معتاد [ (A.) mu tâd [معامله [ (A.) muamele ] معما [ (A.) muamma ] مبصر [ (A.) mubassır ] مغبر [ (A.) muğber ] محافظه [ (A.) muhafaza ] مخيل [ (A.) muhayyel ] مقارن [ (A.) mukarin ] مونس [ (A.) munis ] مراقبه [ (A.) murakabe kıldan yapılma büyük çadır. özürlü. şaşkın. bilinmeyen. toplam, tümü. borçlu. heybetli. sıkıntı, usanma. lanet olası. makamlar. manzaralar. insanlardan kaçan. sevinç. büyülenmiş. sevinçli. uğursuz, şom. şehit düşülen yer. yaratılış, tabiat, içme yeri. var olma, varlık. asılsız, kuruntuya dayalı. biçimli, düzgün, vezinli. umutsuz, üzgün. tarz, yol. alışılmış. işlem, davranış. bilmece. okul düzenini sağlayan görevli. kırgın, gücenik. koruma. hayal edilen. bitişik, ulaşmış, erişmiş. cana yakın, alışılmış. denetim, kendi iç dünyasına dalma. 93
23 ] مرصع [ (A.) murassa ] مصاحبه [ (A.) musahabe ] مستطيل [ (A.) mustatîl ] مطابق [ (A.) mutâbık ] معتدل [ (A.) mutedil ] متصل [ (A.) muttasıl ] مظلم [ (A.) muzlim ] مبين [ (A.) mübin ] مجهز [ (A.) mücehhez ] مجلا [ (A.) mücellâ ] مداهن [ (A.) müdâhin ] مهلک [ (A.) mühlik ] ممثل [ (A.) mümessil ] منجمد [ (A.) müncemid ] منفعل اولمق [ olmak münfail ] منحل [ (A.) münhal ] منسجم] (A.) münsecim ] منتهى [ (A.) müntehî ] مروت [ (A.) mürüvvet ] مستهزی [ (A.) müstehzi ] مستوفى [ (A.) müstevfâ ] متعاقب [ (A.) müteakib ] متفکر [ (A.) mütefekkir ] متخيل [ A.) mütehayyil ] متحير [ (A.) mütehayyir ] متناسب [ (A.) mütenasib ] متناظر [ (A.) mütenâzır ] متوازن [ (A.) mütevâzin ] متوجه [ (A.) müteveccih ] متوکل [ (A.) mütevekkil ] متولد [ (A.) mütevellid ] موكل] (A.) müvekkel ] مزين [ (A.) müzeyyen değerli taşlarla süslenmiş. konuşma, sohbet etme. istitâle eden, uzayan, (geo.) *dikdörtgen. uyan, uyumlu. ılıman, mülayim, hoşgörülü. sürekli, durmadan. karanlık. açıklayan, açıklayıcı. donanmış. cilalı. müdahene eden, yüze gülen, dalkavuk. öldürücü. Temsilci, sınıf temsilcisi. donuk. gücenmek, alınmak. boş, açık. insicamlı, düzgün. nihayet bulan, sona eren, biten, son, en. insanlık, iyilik. alaycı. kâfi derecede, yeteri kadar, tam. ardından. düşünür, düşünceli. tahayyül eden, hayâle dalan, hayal kuran. şaşkın, şaşırmış. uygun, uyumlu. birbirine bakan, simetrik. oranlı, uyumlu, dengeli. dönük, yönelik. tevekkül eden, her işini Tanrı nın iradesine bırakan. doğan, ileri gelen, kaynaklanan. vekil tâyin edilen, vekil edilen kimse. süslü, ziynetli. 94
24 N ] نامساعد [ (F.-A.) nâmüsaid ] نفحه [ (A.) nefha Nefs-ül-emr ] نقاهت [ (A.) nekahet ] نظارت [ (A.) nezâret ] نگاه [ (F.) nigâh ] نسيان [ (A.) nisyân ] نياز [ (F.) niyâz ] نجوم [ (A.) nücum ] نمايش [ (F.) nümayiş uygun olmayan. üfürme. bu işin aslı, özü. hastalıktan sonraki tehlikeli geçiş dönemi. nazırlık, gözetme. bakış. unutma, unutulma. yalvarma, dua. yıldızlar, astoroloji. gösteri. P ] پايان [ (F.) pâyân ] پرور [ (F.) perver ] پيدا [ (F.) peydâ ] پيکر [ (F.) peyker ] پنهان [ (F.) pinhan ] پخته [ (F.) puhte son. yetiştiren, eğiten, büyüten, besleyen. ortada, açıkta. yüz. gizli, saklı. pişmiş, pişkin, olgun. R ] ربط [ (A.) rabt ] رام [ (F.) ram ] رايحه [ (A.) râyiha ] رايحه دار [ (A.-F.) râyihâdâr ] رفيق [ (A.) refik [رفتار [ (F.) reftâr ] رمز [ (A.) remiz ] روزن [ (F.) revzen ] رجال [ (A.) ricâl ] ردا [ (A.) ridâ ] ري ه [ (A.) rie ] رقت [ (A.) rikkat bağlama. itaat eden, boyun eğen. koku. kokulu. arkadaş, yoldaş. gidiş, davranış. sembol, işaret, rumuz. pencere. erkekler, üst düzeyde bulunanlar. örtü, hırka, derviş postu. akciğer. incelik, hassaslık, acıma. 95
25 S ] سعی [ (A.) sa y ] صدمه [ (A.) sadme ] صفوت [ (A.) safvet ] صحرا [ (A.) sahra ] ساعقه [ (A.) sâika ] ساي ل [ (A.) sâil ] ثقيل [ (A.) sakil ] ساکت [ (A.) sâkit ] صليب [ (A.) salib ] ثالث [ (A.) sâlis ] سانح [ (A.) sânih ] ثانيا [ (A.) sâniyen ] صولت [ (A.) savlet ] صيحه [ (A.) sayha ] سمع [ (A.) sem ] ثنا [ (A.) senâ ] سرمست [ (F.) sermest ] سرتيز] (F.) ser-tîz ] سروستان [ (F.) servistân [صيراجا] sıraca ] سرايت [ (A.) sirâyet çalışma, çaba gösterme. çarpma, vurma, tokuşma, musibet. saflık, temizlik, arılık. çöl, kır. yıldırım. dilenci, soran, akan. ağır, hoş olmayan, yakışmayan. suskun. haç. üçüncü. zihin ve fikirde hâsıl olup çıkan, fikre doğan. ikincisi, ikinci olarak. akın, saldırı. haykırış. işitme, kulak. övgü. sarhoş. ucu, baştarafı sivri olan; keskin. servilik. (dâ-ül-hanes) insan ve hayvanda kıl ve tüy döken bir hastalık. bulaşma, geçme. Ş ] شاهراه [ (F.) şâhrâh ] شباب [ (A.) şebâb ] شفيق [ (A.) şefîk ] شهبال [ (F.) şehbâl ] شهيق [ (A.) şehîk ] شکوا [ (A.) şekvâ ] شراي ط [ (A.) şerâit ] شتابان [ (F.) şitâbân anayol. gençlik. müşfik, şefkatli. kanattaki en uzun tüy. nefesi içeri alırken seslenme; hıçkırık, soluk alma. şikayet, sızlanma. koşullar. koşan, seğirten. 96
26 ] شعاع [ (A.) şuâ ] شي ون [ (A.) şuûn ışın. işler, olaylar. T ] طاعت [ (A.) tâat ] تبصبص [ (A.) tabasbus ] تا بصباح [ tâ-be-sabâh ] تحسر [ (A.) tahassür ] تحسس [ (A.) tahassüs ] تحشد [ tahaşşüd ] تحقيق [ (A.) tahkik ] تحت البحر [ (A.) tahtelbahir ] تقلص [ (A.) takallüs ] تاراج [ (F.) târâc ] طراوت [ (A.) tarâvet ] تارومار [ (F.) târümâr ] طاعون [ (A.) tâûn ] طيف [ (A.) tayf ] تبعيد [ (A.) teb îd ] تبديل [ (A.) tebdîl ] تدريسات [ (A.) tedrîsât ] تفرقه [ (A.) tefrika tehevvür (A.) [ ور ] ] تکاپو [ (F.) tekâpu ] تکميل [ (A.) tekmîl ] تلقی [ (A.) telakkî ] تلقين [ (A.) telkîn ] تمديد [ (A.) temdîd [تمنا] temennâ ] ترقی [ (A.) terakkî ] توكل [ tevekkel ] توحيد [ (A.) tevhîd ibadet, itaat. yardakçılık, yaltaklanma. sabaha kadar. özlem duyma, üzülme. duygulanma, hislenme. birikme, yığılma, toplanma. araştırma, gerçeği arama. denizaltı. kasılma. yağma. tazelik. dağınık, perişan. veba. korkudan karanlıkta görünen hayalet. uzaklaştırma, sürgün etme. değiştirme, dönüştürme, değişiklik. öğretim. bölücülük, ayrılma. küplere binme, köpürme. telaş, koşuşturma, dalkavukluk. tamamlama, bütün, tüm. anlayış, görüş, değerlendirme. öğretme, kulağına anlatma. uzatma, süre uzatma. eli başa götürerek verilen selam. ilerleme, gelişme. işi oluruna bırakan, kaderine razı olan. birleştirme, Tanrı yı bir bilme. 97
27 ] تظاهر [ (A.) tezâhür ] تزيين [ (A.) tezyîn ortaya çıkma, belirme. süsleme, süslenme. U ] علوی [ (A.) ulvî ] عمان [ (A.) ummân ] عزلت [ (A.) uzlet yüce. okyanus. köşesine çekilme. Ü ] الفت [ (A.) ülfet dostluk, kaynaşma, görüşme, konuşma. V ] واهی [ (A.) vâhî ] وخيم [ (A.) vahîm ] واضح [ (A.) vâzıh ] وجد [ (A.) vecd yararsız. korkunç. açık, net. coşku. Y ] يگانه [ (F.) yegâne biricik. Z ] ضعفی [ (A.) za fî ] ظلام [ (A.) zalâm ] ظواهر [ (A.) zavâhir ] زفير [ (A.) zefir ] ذی قدرت [ (A.) zîkudret ] ضياء [ (A.) ziyâ ] ذهول [ (A.) zühûl ] ذل [ (A.) züll zayıflıkla ilgili, zaaf ile ilgili. karanlık. dış yüzler. göğüs geçirme, nefes verme, soluğu dışarı verme. güçlü, kudretli. ışık. dalgınlıkla unutma. alçalma, alçaklık, düşkünlük, zillet. 98
28 KAYNAKÇA Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Eski ve Yeni Harflerle 5. Ofset Baskı, Ankara, Ergin, Prof. Dr. Muharrem, Osmanlıca Dersleri, Boğaziçi Yayınları, Baskı, İstanbul, İmlâ Lûgati, Dil Encümeni Tarafından Tertip Edilmiştir, Cüz:5, İstanbul Devlet Matbaası, Timurtaş, Prof. Dr. Faruk, Osmanlı Türkçesine Giriş, Alfa Yayım Dağıtım, Baskı, İstanbul, Timurtaş, Prof. Dr. Faruk, Osmanlı Türkçesi Metinleri, Umur Reklamcılık ve Matbaacılık, 4. Baskı, İstanbul, Aksoyak, İ. Hakkı, Osmanlı Türkçesi Okuma Kitabı, Graffiker Yayınları, 6. Baskı, Ankara, Özkan, Prof. Dr. Mustafa, Enfel Doğan, Fatih Kemik, Mustafa Uluçay, Çözümlemeli Osmanlı Türkçesi Metinleri, Çağrı Yayınları, İstanbul, Akkoyunlu, Prof. Dr. Ziyat, Kolay Osmanlıca, İldem Yayınları, Ankara, Kurt, Prof. Dr. Yılmaz, Osmanlıca Dersleri, Akçağ Yayınları, Baskı, Ankara, Örs, Derya, Ahmet Eryüksel, Hicabi Kırlangıç, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (Ciltli), Gün Yayıncılık, Ankara,
29
30
31
32 40 ارنكوينده بهار جانان آرامزده بر آدكدى شريين كىب حسن وآنه عنوان بر ساحله هم شرفدى هم شان پارالتديغى حافظه مده هر آن بر شعرى خاطرالتان قاديندى. دوغمشدى ايچمده تا دريندن ييلديزلرى ماوى بر مسانك. حظيله خراب ايدم أداكك حاال متخيلم صداكك كوكلمده قاالن عكسلرندن. موسم ايىي كائنات ايىي يدى ييلديزلر او يانده بز بو يانده خوليا كىب خوش كچن زمانده صاندم كه كوزللكك جهانده بر سلطنتك كوزللكىيدى. استانبولك اويله در هبارى بر عشق اوىل ويردى آشنالق آيلرجه خيال ايچنده قالدق ظنمجه ارنكوينده آرتيق. كورمز فلك اويله بر هبارى. حيىي كمال 94
33 39 عطرى بويوك عطرى يه اسكليلر ديرلر: بزم اوز موسقمزك پريى. او قادار خلقى سوق ايدوب ير ير او شفق وقتنك جهانكريى نيجه بايرملرك صباح ايركن كوكى طوپ سسلريله كورلركن. سويلمش سلطنتلى تكبريى تا بوديندن عراقه مصره قادار فتح ايديلمش اوزاق ديارلردن وطن افقنده حر اسن روزكار سس كوتورمش بوتون هبارلردن. او دها اويله طوپالمش كه بزى يدى يوز ييل سورن حكايه مزى ديكله مش اختيار چنارلردن. موسيقيسنده بر طرفدن دين بر طرفدن بوتون حيات آقمش. هر طرفدن بوغاز او شهر آيني ماوى طوجنه يله كور فرات آقمش. نيجه سسلرله كوك و يرلرمز حزمنز شوقمز ظفرلرمز بزه بكزه ر او كائنات آقمش. دنكله دم چوق زمان نواكارى بر ترمن كه هم ككيش هم شوخ. داغيلريكن نوانك اسرارى باشاليور شرق افقلرنده وضوح مست اولوب سوزلرنده هر هجه دن يوله دومشش برر برر كيجه دن يورييور فجره اللى ميليون روح قيصقانوب كيزله مش قضا و قدر بلكه بيكدن زياده بسته سىن. بزه مرياثى قالدى يكرمى اثر نعتيدر اك مهيىب اك دريىن واقعا ىن قدم كلنجه ديله خيزالنان مولوى مساعيله يدى قات عرشه چيقمش آييىن. او كه بر احتشاملى دنيايه سس و تل قدرتيله حاكمدى عادتا بكزه يور معمايه علمامزده بيلميور كيمدى. او اثرلر بوكون دفينه ميدر ابديتده بر خزينه ميدى بر بيلن وار مى نرده در شيمدى اويله بر موسيقى ىي اورتن اولوم بر تسلى برياقمز انسانده. حمتمل كورميور هنوز كوكلم چوق ساعتلر كچنجه هجرانده دوشولور بر خياله ذوق آلينري: بلكه حاال او بسته لر چالينري كميلر كچمني بر عمانده. يجيى كمال 93
34 38 نرده سك كيجه لني بر سس بوله ر اويقومى ايچم اورپرمه يله دوالر:»نرده سن «آرايورم ييللر وار كه بن اوىن عاشقييم بىن چاغران بو سسك كون اولور سورويوب بىن دربدر بو سس روزكارلره قاريشري كيدر. كون اولور پيشمدن يورور برابر آكسزين هايقريير بكا:»نرده سك «بوتون سوكيلرى آتيپ ايچمدن وارلغمى يالكز اوكا ويردم بن. الويرير كه بر كون بكا دريندن تا دريندن بر كون بكا»كل!«ديسني. احمد قتسى 92
35 37 سه ره ناد يشيل پنجره كدن بر كل آت بكا ايشيقلرله دولسون قلبمك ايچى. كلدم ايشثه موسم كىب قاپيكه كوزلرمده بولوط صاچلرمده چيك. آچيالن بر كلسك سن ياپراق ياپراق بن عشقمله هبار كتريدم سكا. طوزىل يوللرندن كچديكم اوزاق اقليمدن شرقيلر كتريدم سكا. شفاف داماللرله تيرته ين آغري غنجه نك آلتنده بوكوملش هرساق سنكچون داللردن سوزولن عطر سنكچون يامسني قرنفيل زنبق. بر قوش سسى كلري دوداقلركدن كوزلرك كوكلمده آچان نركسلر. دوشن بر اوپوشدر ياكاقلرندن مور آقاسيه لرده اورپره ن سحر. پنجره كدن بر كل آتديغك زمان ايشيقلرله دوالجق قلبمك ايچى. كچيورم موسم كىب قاپيكدن كوزلرمده بولوط صاچلرمده چيك. احمد محب 91
36 36 حكايه سنك دوداقلرك پنبه اللرك بياض آل طوت اللرمى ببك طوت براز. بنم دوغديغم كويلرده جويز آغاچلرى يوقدى. بن بو يوزدن سرينلكه حسرمت. اوقشا براز. بنم دوغديغم كويلرده بوغداى تاراللرى يوقدى. داغيت صاچلركى ببك صاوور براز. بنم دوغديغم كويلرده مشال روزكارلرى اسه ردى و بو يوزدن دوداقلرم چاتالقدر اوپ براز. آقشاملرى أشقيالر باصاردى. بن بو يوزدن يالكزلغى هيچ سومم قونوش براز. بنم دوغديغم كويلرده انسانلر كومله سىن بيلمزدى. بن بو يوزدن بويله ناچار قاملشم كولدور براز. سن توركيه كىب آيدنلق و كوزلسك بنم دوغديغم كويلرده كوزلدى سنده آكالت دوغديغك يرلرى آكالت براز. جاهد كوله بى بنم دوغديغم كويلرى 90
37 35 اوتوز بش ياش شعرى ياش اوتوز بش يولك ياريسى ايدر دانته كىب اورتاسنده يز عمرك ده ليقانلى چاغمزده كى جوهر يالورمق ياقارمق نافله بو كون كوزكك ياشنه باقمادن كيدر. شققلرمه قار مى ياغدى نه وار بنم مى أللهم بو چيزكيلى يوز يا كوزلر آلتنده كى مور حلقه لر! نه دن بويله دمشان كورونورسكز ييللر ييلى دوست بيلديكم آينه لر زمانله ناصل دكيشيور انسان.. هانكى رمسمه باقسم بن دكلم. نرده او كونلر او شوق او هيجان بو كولر يوزىل آدام بن دكلم. ياالندر قايغيسز اولديغم ياالن خيال ميال شيلردن ايلك عشقمز خاطره سى بيله ياباجنى كلري حياته برابر باشالديغمز دوستلرله ده يوللر آيريلدى بر بر كتدكجه آرتيور يالكزلغمز. كوك يوزينك باشقه رنكىده وارمش كچ فرق ايتدم طاشك سرت اولديغىن صو انساىن بوغار آتش ياقارمش هر دوغان كونك بر درد اولديغىىن انسان بو ياشه كلنجه آكالرمش. آيوا صارى نار قريمزى صوك هبار هر ييل براز داها بنمسه ديكم. نه دونوب دورويور هواده قوشلر نردن چيقدى بو جنازه اولن كيم بو قاچنجى باغچه كوردم تارمار نيلرسك اولوم هركسك باشنده. اويودك اويانامادك اوالجق. كيم بيلري نرده ناصل قاچ ياشنده بر منازلق سلطنتك اوالجق ختت مثاىل او مصال طاشنده جاهد صدقى طاراجنى جاهد صدقى 89
38 34 بر كيجه اون دورت عصر او ل ينه بر بويله كيجه يدى قومدن آيك اون دوردى بر اوكسوز چيقيويردى! لكن او نه خسراندى كه: حس ايتمدى كوزلر قاچ بيك سنه در حال بو كه بكلشمه ده لردى! نردن كوره جكلر كوره مزلردى طبيعى: بر كر ه ظهور ايتديكى چول اك صاپا يردى بر كر ه ده معمورهء دنيا او زمانلر حبرانلر ايچنده يدى بو كوندن ده برتدى. صريتالنلرى كچمشدى بشر يريتيجيلقده ديشسزمى بر انسان اوىن قاردشلرى يردى! فوضى بوتون آفاقنه صارمشدى زمينك صالغيندى بو كون شرقى ييقان تفرقه دردى. ديركن بويومش قريقنه كلمشدى كه اوكسوز باشلرده كزن قانلى آياقلر صويه ايردى! بر نفخه ده انسانلغى قورتاردى او معصوم بر محله ده قصريلرى كسرالرى سردى! عجزك كه ازيلمكدى بوتون حق ى ديريلدى ظلمك كه زوال عقلنه كلمزدى كربدى! عامللره رمحتدى أوت شرع مبيىن شهبالىن عدل ايسته يه نك يوردينه كردى. دنيا نه يه صاحبسه اونك ويركيسيدر هپ مديون اوكا مجعيىت مديون اوكا فردى. مديوندر او معصومه بوتون بر بشري ت يا رب بيزى حمشرده بو اقرار ايله حشرايت. حلوان ۱۱ ربيع االول ۱۳4۷ محمد عاكف 88
39 - سكا مشؤم بر خرب درويش سوكيلك كيتدى چوق زمان اول! بللى يورغونسك اختيار بكا كل! مسافر اول بو كيجه! چيلديران فرطينايله كيتدكجه ديشارده صانكه قاراكلقده آرتييور مدهش! بلكه حجرمده مضطرب روحك بوالجقدر براز حضور و سكون اودامده بر كوشه نك كولكه سنده كيزلندى. اودامده هر يره قسوتلى بر سكوت ايندى. كچدى سس سزجه بر زمان آرادن.. ديدم كه: مامتى هجراىن ىب هنايه اوالن بو عشقك ايسته يورم آكالمق فسانه سىن ديكله مك نايكك ترانه سىن! ترمن ايتمه ىي آرزو ايدرميسك دوستم سىن رومحله ايشته ديكله يورم: ترمن صرصرلره مهراه بويوك داغلرى آشدم چيغلرله دوالشدم - صاندم كه شتامبله بر اميده ياناشدم. آعصار كلوب كچدى فقط بوملادى پايان رومحده كه هجران! سرمست اوالرق كچمش افقلردن او دلرب قوشلرله چيچكلرله برابر.. - بيلمم نه يه اوملش بكا مغرب بيهوده -دميش- اوملاسني آرقاده شتابان يوق وصلمه امكان! يوللرده صرارمش داغيالن كللره صوردم سنبللره صوردم لب بسته و هجرانزده بلبللره صوردم - بيلمه م كه بولوطلرده مى كوكلرده مى پنهان - ايواه جواب ويرمه ديلر: نرده او فتان صوردم كيجه ييلديزلر اوزاقدن باقيوردى داغلرده پيكارلر آقيوردى بر كويلو قادين يرده بر آتش ياقيوردى.. بردن بره ييلديزلر اوچوب اولدى كريزان مبهوت قادين. صوصدى پيكارلرده كى احلان! كزدم آرادم هر يرى بر فرطينه اولدم بيهوده يورولدم يالكز شوىن كوردم شوىن بولدم يالكز شوىن دوميقده مي أآلن: هجران.. ينه هجران.. ينه هجران! صباح اوياندم اودام بوشدى نيم مظلمدى يوقدى هيچ كيمسه دن أثر شيمدى. بن اويوركن ياتاقده آسوده دومانلرى جاملرى اورمتش برر بياض پرده آرادم: اختيار عجب نرده يوقدى هيچ بر أثر.. قفسلرده ساده بوزدن عصا قرييقلرى وار آچيق قاالن قاپيمك كنارلرنده بياض حمرتم بياض صاچلر!.. اورخان سيفى 87
40 33 فرطينا و قار مسالر كهكشانسز! كوكلرده يانان جنوم سونسون! كوسته ر يكى هجوم سونسون مهتاب كوپكلى دالغالرده!.. روحكده بر انتقام وارده بيتمه زسه بو چارپينيشله أى باد بيهوده ئوكمده ايتمه فرياد داغلر قايالرله كيت قوجاقالش فقط يالكز بنم سس سز حميطمدن اوزاقالش! براق يانسني شو ساكن حجره مك صولغون شعا عى براق قالسني شو حمزون التماعى! قار ديشارده يورغون آدميلر.. چاليندى صوكره قاپيم»عجب كلن بو زمان كيم «ديدم كيدوب آچدم. كورجنه قلبمى اويناتدى بر كوچوك لرزش: غريب چهره ىل اعصار ديده بر درويش! ألنده بوزدن عصا قولتغنده بر ىن وار اوموزلرنده اوزون مب بياض اوزون صاچلر - نه وار ديدم نره دن كلدك اختيار نه آدك نه دن بو قورقوىل يوللرده بويله كيچ قالدك - اوزاق اوزاق.. ديدى جمهول اوزاق افقلردن.. سوروكله يور بىن رومحده دويديغم هجران! قطبلرك كچه رك منجمد ده كيزلريىن اميدميك آرادم هر طرفده ايزلريىن ياباجنى يوللرك اوستنده آغالدم قوشدم هبارك عاشقى مي»قيش«در امسم أى دوستم! فيرطينا - انيس هبيجه - قودورمشسه ك دهكيزدن انتقام آل! افقلردن ظالم آل! آغاچلر ييق بولوطلر چاك چاك ايت! بوتون دنياىي ايسرتسه ك هالك ايت! فقط يالكز بنم سسز و ايصسز شو حجرمدن چكيل خوليامى بوزما! بنم رؤيا مى بوزما! نه در تتهورك اى باد بو بيتمه ين فرياد بو صيحه لر بو غريو اى ديو قودورمشسه ك دهكيزدن انتقام آل افقلردن ظالم آل قرييلسني چيلديران ضربه دن امواج بوتون ساحللر اولسون حمو و تاراج!.. بنم يالكز اوزاقالش مسكنمدن چكيل كيت روزمندن! اى سرسرى چكيل! رومحده منفعل بر شى وار آه سكون ايسته رم سكون! جمنون قودورمشسه ك دهكيزدن انتقام آل افقلردن ظالم آل! بويوك قوشلر اوزاق داغلرده قالسني آشيانسز! 86
41 32 كوزلرك رومحده كيزىل بر أملمى آرار كوزلرميه باقوب داالن كوزلرك عقلمه كلمدك بيلمه جه صورار بىن خوليالره صاالن كوزلرك. نكاهك كوكلمه اى پرى پيكر ليال حسرتك حزنىن دوكه ر! قاراكلقلر كىب ييقلري چوكه ر ايچمده ير ايدوب قاالن كوزلرك. حضوركده بعضا بنلكم ارير طورك خلوصمدن شبهه كوسرتير بعضا ده نه اوملز اميدلر ويرير صرب و قرارمى آالن كوزلرك. غمزكده ظاهر اى عمرميك وارى فسون حسنكك بوتون اسرارى نشر ايدر عامله رنك هبارى قويو منكشه يه چاالن كوزلرك! سحردر شبهه سز بوتون بو شيلر باقشك ذهنمى پريشان ايلر. بكا عشق ايلندن افسانه سويله ر عشقه اينامنايان ياالن كوزلرك. رضا توفيق 85
42 31 پك حزين بر مولد كيجه سى ۱۳ ربيع االول ۱۳۳۱ ييللر كچيور كه يا حممد آيلر بزه هپ حمر م اولدى! آقشام نه كونشلى بر كيجه يدى.. ايواه اوده ليل مامت اولدى! عامل بو كون اوچ يوز اللى ميليون مظلومه يامان بر عامل اولدى: چكنندى حرمي پاكى شرعك ناموسه ياباجنى حمرم اولدى! بيننده اوتن چاكك سسندن بيكلرجه مناره ابكم اولدى. اهلل ايچون اى نىب معصوم اسالمى برياقمه بويله بيكس اسالمى برياقمه بويله مظلوم. محمد عاكف 84
43 دور ثالثده كى آثارى او ملعون مرضك وار متاميله دكل هيچ برى اكسيك عرضك. بوتون اعراض شهيقيله زفرييله - يرت! خسته نك چهره سى ميدانده يا! انسانده مكر اوملاسني حس دينيلن شى.. او دكل لكن بز بوىن»تبديل هوا«ديرده نصل كونده ريرز شورده اوچ بش كوىن وار.. كوندره مل: يولده ئولور»كيت«دميك هم دوشونورسه ك نه بويوك بر ذلدر! هادى كوندرميه مل.. وارمى فقط امكاىن كيمه درد آكالديرز بولسه ك آ درد آكالياىن! - سوزيكز طوغرى مدير بك نه ياپوب ياپملى تك بو چوجوق كيتمليدر. چونكه امينم پك پك دها بر هفته ياشار صوكره سرايت ده اولور بويله بر خسته ىي كوندرسه ده مكتب معذور. - بر مبصر چاغريك. - بويورك افندم. بكا باق: خسته نك كيتمسى هر حالده موافق اوله جق.»سكا تبديل هوا توصيه ايتمش دوقتور كزمش اولسه ك آچيلريسك..«دييه بر فكريىن صور.»ايسته مم!«دير او فقط ديكله مه اقناعه چاليش: كيم بيلري بلكه ده بيچاره چوجوق آكالمامش - شيمدى تبديل هوا وارمى بنم ايستديكم براقك حامله آرتق بىن راحت اوله مي! اوچ بوچوق ييل بكا قاتالندى بو مكتب اوچ كون دها قاتالنسه قيامتمى قوپار هم نه ايچون بىن ييللرجه بارينديرمش اوالن بر يردن»اوله جكسك!«دييه قوغمق بو قوغوملقدر. بن كيمسه سز بر چوجوغم نرده كيدر ير بولورم ايتمه يك صوكره سوقاقلرده پريشان اولورم! آنام اوملش بابامك بيلميورم هيچ يوزيىن قارده شم وار اوده لكن بكا ديكمش كوزيىن: صانكى آتيده كى موهوم رفاهم كيده رك اوىن چالقانديغى خسرانلر ايچندن چكه جك! قارده شم قورديغك آماىل ده ويرمكده أولوم بىن كوم حفرهء نسيانه بن آرتيق أولدم! هانكى بر دردم ايچون آغاليه مي بيلميورم. دوكديكم ياشلرى چوق كورميكز: مغدروم! او قدر سعى بليغك بو سفالتمى صوكى برى اوجله اكر سويلمش اولسه يدى بوىن چاليشوب عمرميى چيلغينجه هبا ايتمزدم بن بو مستقبله ماضيمى فدا ايتمزدم! مرمحت بيلمه ين انسانلره باق يارىب قوغيورلر بىن بر سائل آواره كىب! - سىن بر كره قوغان يوق بو سوزك پك حقسز.»ايسته مم يولالمايك«ديرسه ك اكر قال يالكز خسته سك - هم ورمم! سويله نه وار صاقاليه جق - يوق جامن اويله دكل - اويله يا هركس امحق! براقريلر مى اكر كيتمه مش اولسه م عجبا! طوغريدر كيتملى مي قوشديريكز بر عربه. صوك صنفدن ايكى وجدانلى رفيقك قولنه دايانوب چيقدى او بيچاره سفالت يولنه. آته رق آرقه يه بر حملهء لربيز امل اوىن تبعيد ايده جك پايطونه ياقالشدى»ورم!«طوتدى بينديردى چوجوقلر صاره رق هر يريىن اوپديلر كريهء مامت دوكه رك كوزلريىن: - چكيوير طوغرجيه استاسيونه - يوق يوق بىن تا كوتور استانبوله بر يرده براق كه: غربا - كيمسه نك اونلره آلديرمديغى بر صريه ده- اوزانوب اومله يه بر شيلته بولورلر اوراده! محمد عاكف 83
44 30 خسته»وقعه حلقه ىل زراعت مكتبنده كچمشدى«- بنجه دوقتور اوىن سز بر صويه رق ديكليكز حسته لق چونكه دكل اويله امهيتسز. ساده بر نزلهء صدريه مى علت نرده! چوجوغك حاىل فناالشدى شو صوك كونلرده. عملياته چيقاركن صنف اون كون اول بوده كلمزمى ديدم:»كم ديدى اوغلم سكا كل نوبت اوستنده آدام قامچاىل يورغونلقدن هادى ياوروم هادى سوز ديكله ده بر پارچه اوزان.«او زماندن بريدر ضعفى ترقى ايدييور كورونن: بر داها قالقينماسى آرتيق پك زور. اويقو يوقمش كيجه هپ اوكسورييورمش آتشك اومليورمش آزجيق دينديكى - بن ذاتا ايشك بر آي اول بيليوردم نه وخيم اولديغيىن بكا اخطاره نه حاجت آ بكم شيمدى بوىن معمافيه يكيدن بر باقامل دقتله: حكمى قطعى ويره مل ايتمه يه كلمز عجله. - چاغريك خسته ىي كلسني. قاپينك پرده سىن آچه رق كريدى او اثناده دوزلتوب فسىن بر اوزون بويلو چوجوق.. لكن او بر لوحه ايدى! اويله بر لوحهء رقت كه اونومتام ابدى. رنكى اومچش يوزينك كوزلرى چوكمش ايچرى املاجقلر ايكى باشدن چيقيورمش ايلرى. او شاقاقلر كوچه رك جبهه ىي ياندن صيقمش فريالمش آلىن طامارلر ده برابر چيقمش! بت بكز كول كىب اوملش اوچه رق نور شباب او ياناقلر ايكى صولغون كله دومنش ىب تاب! او دوداقلر موراروب قاوالمش آرتق دريسى اوزامش صاچ كىب كريپيكلرينك هر بريسى! قفا بر يوك كسيلوب بويننه چوكمش باغرى ايكى دكنك كىب يوكسلمش اوموزلر يوقارى. - اوطور اوغلم سىن دقتليجه بر ديكليلم صويون اوجله فقط.. - سز صوييكز يوق حامل صويدى بيچاره ىي اوچ بش كيشى بردن او زمان آلدى بر هيكل عريان سفالت ميدان! بو كميك كولچه سنك ديكلنه جك بر جهىت يوقدى ظنمجه طبيبك جوشه رق مرمحىت»باقمسه ق خسته ىي نوميد ايدرز بلكى.«دييه چوجوغك كوكسنه ياقالشدى براز ديكله مه يه: - اوكسور اوغلم.. نفس آل.. آمله نفس.. اولدى كيني باقه مي نبضكه.. اعال.. سكا ياوروم قوده ئني يازه مي اوكسورييورسك او كسر پك أييدر.. آرسينيق حبلرى آل سويلرم اجزاجى ويرر. هادى كيت كنديكه أىي باق - نصل ايتدك دوقتور - ايده جك يوق چوجوق آرتق يوله كريمش كيديور! صول طرفدن رئە نك ذروه سى تكميل چورومش خسته لق سري طبيعيسىن آملش يورومش. 82
45 هركس بكا بيكانه بو يرده بر ير كه سونلر سويلنلردن أثر يوق بزمنده قدح قريديغمز سوكيليلر يوق يوق يوق! III قارمشده خيالك دييورم كه بر فرطينه نك قهرنه قربان قوشلر كىب دردكله بوكون دارماداغيندر قلبمده كونش سوكى امل نشئه نه وارسه قارمشده خيالك دييورم كه بر كون بو دوداقلر بىن حسرتله آكارسه - رمب نه دوداقلر: كول بكزكك اوستنده بره ر دامال قيويلجيم! بر كون بكا آغالرسه بو كوزلر بيهوده دكلدر بوىن بيلسني بيلسني كه بو كون بر سن اذيتده دكلسك: غربت يايينك اوقلرى كچمش ده ايچندن كونلرجه اوزاقده يورغون برى عزلت كىب يالكز ياشامقده. يورغون برى عزلت دنيلن قربه كومولدى: اوملدن اولدى. ۱۹۲۳ فاروق نافذ 81
46 29 غربت I بر قوش طانيوردم كه هبارده صالقيملر آچان باغچه مك اوستنده اوچاردى آقشاملرك اورپرديكى بر سسله اوتردى. بسبللى بو اقلمه ياباجنى نردن قوپاراق كلديكى جمهول اندامى اوزون تويلرى پارالق سسى وحشى بر قوش. آقشامله ياتان كويده صدالر دورولنجه مهتابه ياقني كولكه ىل بر نقطه بولوجنه هجرانله قيصيلمش هيجانلرله بوغلمش بر سسله اوتردى. اوتدكچه اوغولداردى سسنده آواره قوشك دويدغى حسرت بر بيلمه ديكم قطعه ده بر داغ تپه سنده بيك بر چولك آردنده قاالن يوردنه دائر. اوتدكچه او حسرتله كنيشله ردى دوياردم قورقونچ اوچوروملر كىب رومحده درينلك. هر كون دها بر پارچه ياقيندن سويشريدك: بن شاعر او شاعر. بر كون جامى آچدم كه افق بر قارا پرده صحراىي بياضلر بورومش يوللر اويومشش كوردم كه او غربت قوشينك كزديكي يرده جانسز بر آووچ توى ياتيور باقدم. او قومشش II اى كوزلرينك چوره سى مور بكزى طوتشمش آقشامالديغم يوللرى يالكز كزه ن آفت! قاچ ييل كچه جك بويله حزين بويله خربسز سن مرمره نك كول كىب دورغون بر اوجنده بن بويله آتلمش كىب يوردك بر اوجنده سن بندن اوزاق بن سكا حسرت صارمش بىن غربت صارمش بىن جمنون دييه زجنري كىب داغلر بر توربه كى روحم كلن آغلر كيدن آغلر! هرشى بكا بيكانه بو يرده هركس كىب هرشى: سس سز دره لر صولغون آغاچلر صارى كللر ديللنمش آغيزلرله طوتوق ديللى كوكللر حىت بكا انسانلره نسبتله ياقيندر. 80
47 28 قار موسيقيلرى بيك ييلدن اوزون بر كيجه نك بسته سيدر بو بيك ييل سوره جك ظن ايدلن قار سسيدر بو بر قويتو مناسرتده دعالر كىب غملى يوزلرجه اغيزدن قورو حالنده دواملى بر ارغنون آهنكى يايلماقده دريندن. دويدمسه ده ذوق آملادم اسالو كدرندن. ذهنم بو شهردن بو دوردن چوق اوزاقده طنبورى مجيل بك چاليور اسكى پيالقده بردن بره مسعدوم ايشيتمك هوسيله كوكلم طولو استانبولك اك اوزىل سسيله صاندم كه اوزاقالشدى ياغان قار و قاراكلق اويقومده بوتون بر كيجه كورفه زده مي آرتق يحيى كمال 79
48 27 چوبان چشمه سى دريندن درينه ايرماقلر آغالر اوزاقدن اوزاغه چوبان چشمه سى اى صويك سسندن آكاليان باغالر نه سويلر شو داغه چوبان چشمه سى»كوكلىن شريينك عشقى صارجنه»يول آملش حياتك اوفقلرجنه»او خيزله داغلرى فرهاد يارجنه باشالمش آقمه غه چوبان چشمه سى«او زمان باشندن آشقيندى دردى مرمرى اوياردى طاشى ده لردى. قاچ يانيق يوجلى يه صوغوق صو ويردى دكدى قاچ دوداغه چوبان چشمه سى. وفاسز»اصلى«يه يول كوسرتن بو»كرم«ك سازنه جواب ويرن بو قورويان كوزلره ياش كوندرن بو صيزمادى طوپراغه چوبان چشمه سى. ليال كلني اوملش جمنون مزارده بر صوسز يوجلى يوق شيمدى داغلرده آتشدن قيزاران بر كل آرارده كزر باغدن باغه چوبان چشم سى. نه شاعر ياش دوكر نه عاشق اغالر تارخيه قارشدى اسكى سودالر بيهوده سسله نري بيهوده چاغالر بر صوله بر صاغه چوبان چشمه سى. فاروق نافذ 78
49 26 اوچك قوشلر اوچك قوشلر اوچك دوغديغم يره شيمدى داغلرنده مور سنبل واردر. اورمانلر قويننده بر سه رين ده ره ديكنلر ايچنده صارى كل واردر او چاى آغري آقار يورغومنى بيلمه م مهتاىب خسته مى صولغومنى بيلمه م ياسلى كلني كىب حمزومنى بيلمه م يوجه داغ باشنده سياه تول واردر اورده كچدى بنم كوزل كونلرم او دملرى آكوب بو كون ايكله رم دستان عمرميى اوقور ديكلرم ايچمده اوراىل بر بلبل واردر اوچك قوشلر اوچك بورده وفا يوق اويله آقار صولر اويله هوا يوق فريادميه قارشى عكس صدا يوق بو يانغني يرنده صوئوق كول واردر رضا توفيق 77
50 اوكمده كى أراضى اورتولو شيمدى قارله. بو كچيد صانكى يازدن قيشى آيريييوردى بوراده صوك فريطنه صوك داىل قريييوردى يايليمز توكه تريكن يوللرى عيىن خيزده. صاوروملايه باشالدى قارلر أطرافمزده. قارلر أطراىف بياض بر قاراكلغه كومدى قار دكل كوك يوزندن ياغان بياض اولومدى كوكلمده جان ويريركن كويه وارمق أملى آراباجى هايقريدى:»ايشته عرابلى بلى!«تاكرى ياردميجى اولسون غريى يولده قاالنه بر منزله وارارق آتلرى چكدك خانه. بزدن اول بورايه اينن اوچ دورت آرقاداش قورمشديلر طوتوشان اوجاغه قارشى باغداش. چيتريدايان چاليلر دورت جانه جان قاتييور كيمى حايدود كيمى قورت ماصاىل آكالتييور كوزلرميه چوكركن آغري اويقو سيسلرى چيچكله يور دووارى اوجاغك عكسلرى. بو عكسله دووارده چيزكيلر بلريييور قلبمه آتش كىب شو سطرلر كريييور: كوكلمى چكسه ده يارك خياىل آمشايه قدرمت يتمز جباىل يوجلى مي بر قورو ياپراق مثاىل روزكارك اوكنه قاتيلمشم بن صباحلني كوك يوزى پارالق افق آچيقدى كونشلى بر هواده يايليمز يوله چيقدى بو غربتدن غربته كيدن يولك اوستنده بن اوچ موسم ده كيشمش كورويوردم اوچ كونده. اوزون بر يوجليلقدن صوكره اينجه صوده يدق بر خانده يورغون آرغني طاتلى بر اويقوده يدق كون دوغاركن بر اولوم رؤياسيله اوياندم باش اومجده كورديكم شو سطرلر له ياندم! غريبم ناممه كرم دييورلر اصليمى ايل املش حرم دييورلر حسته مي دردميه ورم دييورلر مرعشلى شيخ اوغلى صاتيلمشم بن بر كتابه قوقوسى دويولويور يازيكده قورقارم يايا قالدك بو غربت چيقمازنده. أى مرعشلى شيخ اوغلو أوليالر آداغى خبتكه لعنت اولسون آمشادكسه بو داغى! آز دكلدر وارمادن سنك كىب يوردينه پوست ويره نلر يابانك حايدودينه قوردينه!.. آرابامز طوتاركن أرجيه شك يولىن:»خاجنى ديدم بيلدكمى مرعشلى شيخ اوغلىن «كوزلرى اوزون اوزون بورقولو قالدى بنده ديدى: -خانه صاغ ايندى اولو چيقدى كچنده! ياشاران كوزلرمده هر شى آرتق ده كشدى بزم غريب شيخ اوغلى بورادن كچمه مشدى كوكلمى مرعشلينك ياقدى قارا خربى. آرادن ييللر كچدى ايشته او كوندن برى نه زمان يولده بر خان راستالسه م ايركيلريم. چونكى سيزده كيزله نن دردلرى بن بيلريم أى كويلرى حدوده باغاليان ياسلى يوللر دومنه ين يوجليلره آغاليان ياسلى يوللر! أى غريب چيزكيلرله دولو خان دوارلرى أى خانلرك كوكلمى صيزالتان دووارلرى!. فاروق نافذ 76
51 بر دوا بوملق ايچني باغرنده كى يارايه طوپالمنشدى غريبلر شيمدى كروانسرايه. بر نقطه ده برلشمش وطنك دورت بوجاغى غربت چكن كوكللر قوشامتشدى اوجاغى. بر پاريلىت كوردميى كوزلر مهان دالييور كوكسلر چكيله رك نفسلر دارالييور شيشه سى ايس باغالمش بر المبه نك ايشيغى هر يوزه چيزييوردى بر حزن قرييشيغى. كيت كيده برر آيت كىب درينلشدلر يوزلرده كى چيزكيلر كوزلرده كى چيزكيلر ياتاغمك ياننده أمسر بر دووار واردى اوستنده يازيلرله خطلر قاريشمشلردى: فاىن بر ايز براقمش بورده يامتشسه كيملر آيغني بايغني مانيلر آچيق صاچيق رمسلر اويقويه وارمق ايچني بو حزين كونده أركن قاپامنايان كوزلرم دووارلرده كزه ركن بردن بره قيپ قيزيل بر قاچ سطرله ياندى بو دورت مصرع دكلدى صانكى دورت دامال قاندى. بن غريب چيزكيلرله اوغراشريكن باش باشه راستالمشدم دوواردا بر شاعر آرقاداشه: اون ييل وار آيرييم قينا داغندن بابا اوجاغندن يار قوجاغندن بر چيچك درمه دن سوكى باغندن حدوددن حدوده آتيلمشم بن آلتندا بر تاريح: سكز مارت اوتوز يدى كوزم امضا يرنده باشقه بر آد كورمه دى. آرتق خبتك آچيقدر اوزون ايتمه آرقاداش نه حدود قالدى بوكون نه عسكرلك نه صاواش آرايه كيتدى دييه ايچلنمه هباريكه حدوددن كوتورديكك شان يتيشري ياريكه! ايرته سى كون باشالدى كون دوغمادن يوجليلق صوغوق بر مارت صباحى بوز طوتويور هر صولوق. بولوطلرك آردنده كون يامنادن سونويور هويوكلر بر داغ كىب اوزاقدن كورونويور يامنزدن كچيور آغري آغري كاروانلر بر دره بكى كىب قوروملش أسكى خانلر. بز بو صوكسز يوللرده وارييورز كيت كيده ايكى داغ اورتاسنده بوغوالن بر كچيده. صيقى بر پويراز بىن تيرته تريكن ايچمدن كچيدى آتالينجه شاشريدم سوينجمدن: آردمده قاالن يرلر آكالشريكن هبارله 75
Daha göster
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası