Kortizol Yüksekliğinin Nedenleri

Halk arasında stres hormonu adıyla da bilinen kortizol erkek ve kadınlarda farklı etkilere sahiptir. Böbrek üstü bezleri tarafından salgılanır.

Kortizol hormonunun belli başlı görevleri

1- İltihap seviyesinin artmasına engel olmak: Her ne kadar adı stres hormonu olarak bilinse de birçok farklı açıdan vücudun iç dinamiklerini dengeler. Bunların başında enfeksiyon riskini azaltmak yer alıyor. Özellikle ani yaralanmalarda ve şok durumlarında iltihabın hızla yayılmasını engelleyerek vücudu belli başı risklerden korur.

2- Hafızayı korumak: Belleği korumak bir diğer kortizol görevi olarak kayıtlarda yer almaktadır. Hafızayı güçlendiren besinler tüketmek de dolaylı olarak kortizolun bu görevi yerine getirdiği için uzman hekimler tarafından sıklıkla tavsiye ediliyor.

3- Enerji vermek: Vücudun fonksiyonlarını yerine getiremediği durumlarda kortizol hormonu salgılanır. Bu sayede hem enerji ihtiyacı karşılanır hem de çeşitli risklere zemin hazırlayan reaksiyonlar azaltılmış olur.

4- Stres yönetimini sağlamak: Kısaca stres yönetimi diye adlandırılabilecek temel görevler de kortizol hormonunun temel dinamiklerini oluşturuyor. Tehlike ve panik anında salgılanan bu hormon sayesinde kişi ekstra bir enerjiye sahip olur. Örneğin bir köpek tarafından kovalanan kişi bu hormon sayesinde ekstra bir enerjiye kavuşarak çok daha hızlı koşmaya başlayabilir.

Kortizol düşüklüğü neden olur?

Belli başlı rahatsızlıklar kortizol düşüklüğü teşhisinin ana nedenlerini oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu hormonun düşük seviyelere çekilmesiyle tehlikeli hastalıklar da ortaya çıkabilir. Vücudun en temel hormonlarından biri olan kortizol dengede tutulmalıdır.

1- AIDS: Çağımızın en tehlikeli hastalıklarının başında AIDS gelmektedir. AIDS'in neden olduğu birçok tahribatın yanı sıra en yıkıcı etkilerinden biri de kortizol seviyesinin çok düşük seviyelere kadar gerilemesidir. Bağışıklık sistemini içten çürüten ve son derece sinsi bir hastalık olan AIDS birçok farklı hormonun da düşmesine ya da aşırı yükselmesine doğrudan etki eder.

2- Addison Hastalığı: Doğrudan böbrek üstü bezlerinin üstündeki kabuğu hasara uğratan bu hastalık kortizol seviyesinin düşmesine de neden oluyor. Ana steroid hormonlarından bir diğeri olan aldosteron hormonunun yeteri kadar üretilememesi de bu hastalığı tetiklemektedir.

3- Hipofiz Bezinin Hasara Uğraması: Son olarak beyinde yer alan hipofiz bezinin eski işlevlerini tam randımanlı yerine getirememesi bir diğer büyük etkendir.

Kortizol yüksekliği ve belirtileri

Cushing Sendromu adıyla da bilinen kortizol yüksekliği çeşitli hastalıklara yol açan bir diğer rahatsızlıktır. Yapılan araştırmalar ve elde edilen istatistiki bilgiler ışığında kadınların erkeklere oranla üç kat daha fazla bu hastalığa yakalandıkları tespit edilmiştir.

1- Kemiklerde güçsüzlük: Doğrudan doğruya kemikleri etkileyen bir faktördür. Kemik erimesi var olan kişilerin bu süreçte çok daha fazla ağrı hissetmesine neden olur. Aynı zamanda kemikler güçsüzleşir ve kırılma riskleri çok daha büyük oranda artar.

2- Sinirli ruh hali: Bu stres hormonunun aşırı salgılanması ile birlikte fiziksel olduğu kadar psikolojik etkileri de yıkıcı olabiliyor. Bunların başında asabiyet gelmektedir. Uyku düzenini doğrudan etkileyen kortizol yüksekliği kişilerin çok daha fazla yorgun uyanmalarına da neden oluyor. Odaklanmayı güçleştiren ve depresyon ruh halini ortaya çıkaran bu rahatsızlık doğru gözlemlenerek anında tedavi altına alınmalıdır.

3- Cinsel isteksizlik: Diğer belirtileri arasında cinselliğe karşı aşırı isteksizlik sıralanabilir. Kişiler daha birçok şeye aynı oranda ilgisini kaybederek içine kapanmaktadır.

Kortizol tedavisi nasıl yapılıyor?

Düşüklük ve yükseklik semptomlarında farklı kortizol tedavisi seçenekleri hekimler tarafından değerlendirilmektedir. İlk muayene ile birlikte mevcut kortizol seviyesi ölçülür. Akabinde bir tedavi planı başlatılır. Hastalığın nedenleri aşırı ilaç kullanımına yönelikse bu yönde önlemler alınmaktadır. Tümöre bağlı nedenlerde ise genellikle ameliyat tercih edilmektedir.

Hormonlar vücudumuzun sağlıklı bir şekilde yaşamını devam ettirebilmesi için vücutta gerçekleşen fizyolojik olayların gerçekleşmesini sağlayan ve düzenleyen, önemli biyokimyasal maddelerdir. Hormon sistemini oluşturan doku ve organlardan üretilen hormonların kan düzeylerindeki değişimler bu çok yönlü etkilerinde olumsuz tesir ederek çeşitli hastalıkların ortaya çıkmasıyla sonuçlanabilir. Bu hastalıklardan biri Cushing sendromudur.

Cushing Sendromu Nedir?

Cushing sendromu, vücudumuzda kortizol adı verilen ve tüm vücut üzerinde önemli ve geniş çerçevede etkilere sahip olan hormonun normalden daha fazla kanda bulunmasına bağlı olarak gelişen endokrinolojik bir rahatsızlıktır. Bu durum kortizolün uzun süre dışarıdan vücuda alınmasında kaynaklanabileceği gibi vücut içinde kortizol hormonu üreten dokuların normalden fazla çalışmasına bağlı hormon düzeyinin artmasıyla da gerçekleşebilir.

Kortizol hormonu vücudumuzda böbreküstü bezi veya adrenal bez olarak bilinen, her iki böbreğin üzerinde yer alan endokrin dokulardan üretilir. Kortizol hormonu tüm vücutta özellikle stres, yaralanma veya hastalık durumlarında oluşan iltihabi reaksiyonların kontrol edilmesi, yara iyileşmesinin düzenlenmesi, kan şekeri düzeyinin denetlenmesi, metabolizma hızının ayarlanması gibi önemli görevleri yerine getirir.

Cushing Sendromu Neden Olur?

Cushing sendromu tanım olarak kandaki kortizol düzeyinin artmasına bağlı görülen klinik belirtileri ifade eder. Kandaki kortizol düzeyinin artışı çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Aşağıdaki koşullarda kan kortizol düzeyi hızla yükselerek Cushing sendromuna yol açabilir:

Fazla Kortizol İçerikli İlaç Alımı

Cushing sendromunun klinik en sık görülen formu ilaç yoluyla fazla miktarda kortizol alınmasına bağlı olarak görülür. Kortizol türevi ilaçlar özellikle iltihabi reaksiyonların tedavisinde, romatolojik hastalıkların kontrol altına alınmasında, astım tedavisinde, organ nakli olan hastalarda bağışıklığın baskılanmasında, çeşitli cilt hastalıklarında, kas-eklem problemlerinin giderilmesinde kullanılır. Bu şekilde uzun dönem kortizol türevi ilaç almak durumunda kalan hastalarda kan kortizol düzeyi doğrudan arttırıldığından zamanla Cushing sendromu belirtilerinin ortaya çıkmasıyla sonuçlanabilir.

Hipofiz Tümörü

Hipofiz bezi endokrin sistemi meydana getiren diğer dokuların hormon üretimlerinin denetiminde sorumlu, beyin ile anatomik ilişkisi bulunan çok önemli bir endokrinolojik organdır. Böbreküstü bezinin kortizol üretiminin sağlanması hipofiz bezinden ACTH adı verilen bir hormonun salgılanmasına bağlıdır. Bu sayede kan kortizol düzeyi azaldığında hipofiz bezi bunu algılayabilir ve ACTH salgılayarak kortizol üretimini uyarabilir. Aynı şekilde kortizol miktarının arttığı durumlarda ACTH salgısı baskılanır ve kan düzeyi tekrar ayarlanır. Şayet sürekli ACTH üretimi gösteren bir hipofiz tümörü gelişirse, ACTH düzeyi kontrolsüz şekilde kanda arttığından böbreküstü bezlerinden sürekli kortizol üretimine neden olur. Bu durum klinikte Cushing hastalığı olarak tanımlanır.

Böbreküstü Bezi Tümörü

Adrenal bezlerde sürekli kortizol üretimine yol açan iyi veya kötü huylu tümörlerin varlığında kan kortizol düzeyi kontrolsüz şekilde arttığından Cushing sendromu ortaya çıkabilir. Hipofiz bezinin ACTH salgısının baskılanması gerçekleşse de kortizol üretimi kontrolsüz şekilde devam eder.

Kanser

Akciğer, pankreas, tiroit bezi veya timüs bezi gibi bazı organ ve dokulardan kaynaklanan kötü huylu tümörler genetik değişimlere uğrayarak ACTH hormonu salgılama kabiliyeti kazanabilir. Bu durumda hipofiz bezinden bağımsız olarak sürekli ACTH salgısı ortaya çıktığından kan kortizol düzeyi hızla artar ve Cushing sendromu ortaya çıkabilir.

Böbreküstü Bezinde Büyüme

Her iki adrenal bezin anatomik olarak büyümesine neden olan çeşitli faktörler sonucunda organ hacminin artmasıyla ilişkili olarak salgılanan hormon düzeyi de artış gösterir, hastalarda Cushing sendromu belirtileri izlenebilir.

Beyin Tümörü

Beyinde hipofiz bezinin hemen üzerinde yer alan ve hipofizden ACTH salınımını düzenleyen hipotalamus isimli bölge yer alır. Hipotalamus CRH adı verilen ve hipofizin denetleyici hormonlarının kan düzeylerini düzenleyen özel bir hormon salgılanır. Nadiren kan CRH düzeyinde artışa yol açan çeşitli beyin tümörlerinin varlığında ACTH ve kortizol düzeyleri artarak Cushing sendromu gelişebilir.

Cushing Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Cushing sendromu kortizolün tüm vücutta gösterdiği etkilere bağlı olarak çok çeşitli semptomların görüldüğü tipik bir klinik tabloyla karşımıza çıkar. Cushing sendromu belirtileri hormona maruz kalınma süresine göre zamanla artış gösterebilir. Cushing sendromu gelişen hastalarda aşağıdaki klinik belirtiler ortaya çıkabilir:

• Kilo alımı ve vücudun sırt bölgesi, karın çevresi, omuzların arası ve yüz gibi tipik bölgelerinde yağ birikimi
• Karın, kalça, meme dokusu veya kollarda pembe renkli cilt çatlakları görülmesi
• Ciltte incelenme, çabuk yaralanma veya morarma
• Kas dokularında incelme, özellikle kol ve uyluk kesimlerine ait kas gruplarında güçsüzlük
• Cilt bütünlüğünün bozulduğu durumlarda iyileşmede gecikme
• Ciltte yaygın akne görülmesi, kadınlarda kıllanmada artış
• Erkeklerde cinsel isteksizlik, erektil disfonksiyon gibi cinsel fonksiyon bozuklukları
• Kadınlarda adet döngüsünde düzensizlik
• Halsizlik, yorgunluk
• Depresif duygu durumu, psikolojik problemlerde artış
• Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği

Cushing sendromu olan hastalarda çeşitli sağlık sorunları açısından artmış risk söz konusudur. Aşağıdaki problemler Cushing sendromu seyrinde görülebilir:

• Yüksek tansiyon
• Yüksek kan şekeri ve artmış diyabet riski
• Kemik erimesi ve buna bağlı artmış kemik kırığı riski
• Sık enfeksiyon geçirme riski
• Kas dokusunda hızla kayıp ve buna bağlı kas güçsüzlüğü

Cushing Sendromu Tanısı Nasıl Konur?

Cushing sendromu tanısı çeşitli biyokimyasal ve radyolojik görüntülemelerin uygulanmasını gerektirebilen, karmaşık bir süreç olabilir. Hastalık kortizol hormonunun kan düzeyindeki artışla ilişkili olduğundan, tanı konulabilmesi kanda kortizol artışının gösterilmesiyle sağlanır. Kortizol salgısı gün içinde çeşitli faktörlere bağlı değişkenlik arz ettiğinden, objektif şekilde tanının konulabilmesi için hastalardan belirli koşullarda kan veya başka vücut örnekleri temin edilerek hormon düzeylerinin ölçülmesi gerekir. Cushing sendromu tanısında aşağıdaki testlerden yararlanılır:

• Kan kortizol düzeyinin incelenmesi sonucu
• İdrarda kortizol düzeyinin incelenmesi
• Tükürük salgısında kortizol düzeyine bakılması
• Deksametazon verilmesi sonrası kan kortizol düzeyinin incelenmesi
• Ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi (BT) veya manyetik rezonans (MR) incelemeleriyle olası kitlelerin incelemesi
• Petrosal sinüs örneklemesi yoluyla beyin damarlarından kan örneği alınarak hipofiz ve hipotalamus hormon düzeylerinin incelenmesi

Cushing Sendromu Tedavisinde Neler Yapılır?

Cushing sendromunun tedavisi, altta yatan nedene bağlı olarak çeşitlenir. Tedavi, karmaşık ve birden fazla yöntemin kullanıldığı bir süreci kapsayabilir. Cushing sendromunun en sık nedeni dışarıdan fazla miktarda kortizol türevi ilaç alınması olduğu için tedavide ilaç alımının kısıtlanması önemlidir. Bunun yanında Cushing sendromuna bağlı gelişen kan şekeri yüksekliği, yüksek tansiyon, kıllanmada artış gibi problemlere yönelik semptomatik ve uygun tedavi verilmesi planlanır.

Vücutta çeşitli yerlerde gelişen kitlelere bağlı Cushing sendromu tespit edildiği takdirde kitleye yönelik cerrahi tedavi uygulanması gündeme gelebilir. Kitlenin tamamen çıkarılamadığı durumlarda kitlenin giderilmesi amacıyla radyoterapi ve/veya kemoterapi verilmesi gerekebilir. Bunun dışında ciddi kortizol yüksekliği olan hastalarda hormon baskılanmasını sağlamak amacıyla kortizol baskılayabilen ilaç tedavileri uygulanabilir.

Kortizol Hormonu Ne İşe Yarar?

Kortizol hormonu görevi gereği vücut için büyük önem arz eder. İşlevleri arasında şunları sıralayabiliriz:

• Bağışıklık sisteminin inhibisyonu
• Enflamasyonun düzenlenmesi
• Kandaki şeker seviyesini yükseltmesi
• Bağışıklık sistemini baskılaması
• İltihapları düzenlemesi

Kortizol hormonu etkileri geniş çaplı olmakla beraber bu hormon, diğer hormonların regülasyonunda da görev alır.

• Kandaki şeker seviyesini yükseltir: Kortizol, insülinin etkisine karşı koyar ve kan şekerindeki artışa katkıda bulunur. Ayrıca karaciğerde glikojen sentezini artırır. Glikoz kana salındığında vücut uygun bir enerji düzeyine ulaşır ve uyanık kalır.
• Bağışıklık sistemini baskılar: Bu fonksiyon bizim için en avantajlı olsa da bilinmelidir ki kortizolün bağışıklık sisteminin fonksiyonlarını engellemesi tüm enerjinin stresi kontrol altına almak için kullanılmasını mümkün kılar.
• İltihapları düzenler: Vücutta bu hormonun artması, bazı bağışıklık hücrelerinin kortikosteroid reseptörlerini hassaslaştırır. Vücudu ciddi koşullardan korumak amacıyla iltihaplanmayı etkinleştirmek ve devre dışı bırakmakla görevli tek kişidir .
• Kan basıncını korur: Bu hormon kanda bulunan su ve mineral seviyelerini düzenler , böylece kan basıncını, kasları ve kemikleri etkiler.

Kortizol Hormonu Nasıl Düşürülür?

Kortizol hormonu yüksekliği, vücudun olumsuz bir durumda olduğunu açıkça gösterir. Bu nedenle bu dengesizliğin yönetilmesi konusunda uzman bir doktorun görev alması önemlidir. Eğer kortizol hormonu nasıl düşürülür diye merak ediyorsanız omega-3 yönünden zengin protein ve C vitamini içeren besinler tüketerek bu hormonun seviyesini düşürmek mümkündür. Bu durumlarda en çok tavsiye edilen yiyeceklerden bazıları somon, sardalye, ton balığı, portakal, çilek, fındık ve zeytinyağıdır. Birçok insan da siyah çay tüketmenin faydalı etkilerini deneyimlemiştir. Kandaki kortizolü azaltmak için diğer yararlı öneriler, düzenli olarak ancak düşük yoğunlukta egzersiz yapmaktır. Ayrıca uyku saatlerine saygı duymaya çalışmalı ve kafein ile alkollü içeceklerin tüketiminden kaçınmalısınız.

Sonuç olarak kortizol organizmanın anormal durumunun bir göstergesi olarak hizmet eder . Bu hormonun dengesizliği varsa en kısa sürede bir doktora görünmelisiniz, böylece teşhis koyabilir ve en uygun tedaviyi önerebilir.

Kortizol Hormonu Nasıl Dengelenir?

Kortizol hormonu düşüklüğünde vücut üzerinde yorgunluk, iştahsızlık, hipoglisemi ve anemi gibi birçok olumsuz etki yaratır. Düşük kortizolün nedenleri, örneğin kronik depresyon, stres, iltihaplanma, enfeksiyon veya tümörden kaynaklanan adrenal bez işlev bozukluğuna bağlı olabilir. Gebelerde kortizol düşüklüğü tedavi edilmediği takdirde bebeğin akciğer, göz, cilt, beyin gibi organlarının gelişiminde zorluklara neden olabilir. Bu nedenle gebelikte bu belirtilerin varlığında tanının konulabilmesi ve uygun tedavinin başlayabilmesi için kadın doğum uzmanına bilgi verilmesi gerekir.

Kortizoldeki azalma; iltihaplanma, enfeksiyon, kanama, tümörlerin sızması veya beyin kanseri nedeniyle olabilen adrenal bezin işlev bozukluğuna bağlı olarak ortaya çıkabilir. Depresyon da bu sorunun önemli bir nedenidir, çünkü kronik depresyonda ortaya çıkan serotonin eksikliği kortizol düzeylerinin düşmesine neden olur. Depresyon ve kronik strese bağlı kortizol düşüklüğü olan durumlarda, pratisyen hekim veya psikiyatrist tarafından reçete edilen psikoterapi ve antidepresan ilaçların kullanımı ile tedavi edilebilirler.

Kortizol hormonu nasıl dengelenir diye merak ediyorsanız bu bozuklukları tedavi etmenin çok iyi bir doğal yolu, fiziksel aktivite yapmak ve örneğin peynir, yer fıstığı, kestane ve muz gibi serotonin üretimine yardımcı olan yiyecekler yemektir. Genel olarak gevşeme teknikleri uygulamak, sağlıklı yiyecekler yemek, düzenli egzersiz yapmak ve yeterince uyumak stresinizi yönetmenize ve kortizol seviyenizi düzenlemenize yardımcı olabilir.