HÜSEYİN CANERİK
Pülümür Vadisi, bugün krkl-ellili yalardaki Tuncelililerin çocukluk düüdür. Vadinin her iki yakasnda doup büyüyenlerin soluk ald, hayvanlarn otlatt, yaz mevsiminde yüzdüü, çn o ürkütücü ayn zamanda heyecan verici sesine kulak verdii bir doa harikasdr. Vadi bitki örtüsü, corafi yaps ve yaban hayatn çeitliliiyle Türkiye’nin büyük zenginlik kaynadr.
Pülümür vadisinin zengin canl varln besleyen su kayna, Pülümür çaydr. Da keçileri, türü yok olma tehlikesiyle kar karya olan vaaklar, yaban domuzlar bu hayvanlardan birkaçdr. Çayda azmsanmayacak sayda baz balk türleri yaamaktadr. Bunlarn banda, sazangillerden Capoeta umbla gelmektedir. Çay besleyen önemli kaynaklardan biri olan Çemesol, krmz benekli alabaln yaam alandr.
Pülümür çay, Avc dalarnn eteinde doar. Ardçl köyü yaknlarndan geçen çayn ilk dura, Pülümür’dür. Pülümür çay, ilçe merkezini, Hanm (Hatun) Köprüsü ile Gelin Odalar’n geride braktktan sonra, kapatlan Pülümür Yatl lköretim Bölge Okulu’nun yaknnda (Rabat), Turnadere’yle buluur. Çay, Barpaa danda doan Turnadere’den kuvvet alr. Pülümür vadisine ve 70 km.’lik Pülümür-Tunceli kara yoluna paralel uzanan çay, Tunceli il merkezinde Munzur’a kavuur. Yüzey alan ha, debisi m³/s olan Pülümür Çay’nn yolculuu, Munzur’la birlikte Uzunçayr baraj gölünde son bulur.
Çay, Turnadere’den sonra Salördek, Krmzköprü’ye 5 km. mesafedeki Çemesol (Asgireg) bata olmak üzere, irili ufakl dereler ve kaynak sularyla büyür. Pülümür çaynn yolculuuna Pülümür vadisi, balklar, da keçileri, sansarlar, porsuklar, vaaklar, yaban domuzlar, tavanlar, sincaplar, kertenkeleler, bozaylar, kurtlar, tilkiler, kaplumbaalar, ylanlar, kartallar, güvercinler vd. canllar elik eder.
ON ÜÇ BALIK TÜRÜ YAIYOR
Munzur Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi öretim üyesi Dr. Osman Serdar’n yapt bir aratrmaya göre, Pülümür çaynda 13 balk türü yayor: Salmo trutta macrostigma (Alabalk), Acanthobrama marmid, Alburnoides bipunctatus (Tahta bal), Barbus lacerta, Capoeta trutta (Kum bal), Capoeta umbla (Karabalk), Chondrostoma regium, Cyprinus carpio carpio (Sazan), Squalius cephalus (Tatl su kefali), Oxynoemacheilus angorae, Chalcarburnus mossulensis (Gümü bal), Barbus plebejus escherichi, Glyptothorax kurdistanicus (Kaya bal veya köpek bal).
KUTUDERES’NDEK PLAJLAR
Pülümür çaynn, özellikle son yllarda yaz turizminin canlanmasnda etkili olduu görülüyor. Denize giremeyen yöre insan ve tatilciler, Kutudere’deki ‘plaj’larda ferahlyor. Bu plajlar, yaz aylarnda sadece tatilcilere deil, yöre esnafna da soluk aldryor. ‘Plaj Turizmi’yle, Tunceli ekonomisi canlanyor. Kutuderesi’ndeki plajlara duyulan ilginin, bölgenin giderek daha güvenli hâle gelmesiyle birlikte artmas bekleniyor. Bu durumda, Pülümür çaynn temizlii büyük önem tayor.
PÜLÜMÜR ÇAYI TEMZ M?
Olaan koullarda Pülümür çaynn temiz olmas gerekir. Çünkü çay besleyen ana kaynaklar, dereler ve kaynak sularnn tamam temiz. Temiz olmas gereken suyun, Pülümür ilçe merkezinde renk deitirdii görülüyor. Temiz ve duru suyun bulank hâle gelmesi, kirlilikten kaynaklanyor. Benzer durum, çayn Barpaa kolu (Turnadere) için de söylenebilir. Pülümür çaynn üzerinde, ilçe merkezi dâhil, herhangi bir fabrika bulunmuyor. O hâlde çay nasl kirleniyor?
PÜLÜMÜR ÇAYI ÇN KRLENYOR?
Çayn kirlendiinde ilk durak, Pülümür oluyor. Bin be yüz nüfuslu ilçenin kanalizasyonu artlmadan çaya aktlyor. lçede atk su artma tesisi olmadndan, kanalizasyon, herhangi bir ilemden geçirilmeden çaya braklyor. Suya karan atk miktar, yaz aylarnda ilçe nüfusunun çoalmasyla birlikte artyor. Barpaa’da, 4 bin hektarlk krom madeni iletmesi, hafriyatn çaya dökerek suyu kirletiyor. Turnadere, hayvansal atklarla kirletiliyor. Su kysna yakn ahrlardan suya dökülen gübre vb. hayvansal atklar suyun kirlenmesine yol açyor. Nazmiye yol ayrmndan itibaren çay yatanda faaliyet yürüten kum ocaklar ve beton tesisleri, suda kirliliin bir dier nedeni. Pülümür-Tunceli kara yolu, çayn kirlenmesinde önemli bir paya sahip. Piknikçilerin, sürücülerin ve yolcularn dikkatsizlii, suyu kirleten etkenlerden biri olarak görülüyor. Yol yapm çalmalarnda çevre duyarllnn göz ard edilmesiyle çayda kirliliin önü açlyor. Bilinçsiz avlanma, suyu kirleten etkenlerden biri olarak gösteriliyor.
ÇAYDAK KRLLN OLASI SONUÇLARI
Kanalizasyon, besin atklar, tarmsal gübre ve ilaçlar ile hayvansal atklarda bulunan organik maddeler, suyun scakln artrarak suda yaam olumsuz yönde etkiliyor. Çok zararl olmayan baz kirleticiler, suya kartnda zararl hâle gelebiliyor. Mikroorganizmalar, organik atklar parçalayarak sudaki oksijeni tüketirler. Bu da balk vb. su ürünlerinin oksijen yetersizliinden dolay ölümüne neden oluyor. Suda oluan zararl bakteriler balk vd. canllarn yaamn zorlatryor. Nitrat ve nitrit, balklarn zehirlenmesine yol açyor.
Gübre vb. hayvansal atklar ya da dier atklardan gelen azot ve fosforun sudaki deerinin artmas, canllarn saln tehdit ediyor. Ar azot, plankton ve alg varln çoaltarak sudaki zararl maddelerin artmasna ve sudaki oksijenin azalmasna neden oluyor. Pülümür eski YBO yaknlarndaki toplu da keçisi ölümlerinin bu kirlilikten kaynakland savunuluyor.
Pet ie, poet, plastik vb. ürünlerin içeriindeki kimyasal bileikler suya kartnda ya da herhangi bir su canlsnn bünyesine girdiinde tehlikeli hâle geliyor. Bunlar insan vücudunda kanserojen etki, su canllar tükettiinde sindirim sistemini tkama, su ile temas olduunda zararl kimyasal bileenlerin suya geçmesi vb. riskleri barndryor.
Pülümür çayndaki kirliliin organik tarm ve hayvancl olumsuz yönde etkileyecei deerlendiriliyor. Yörede giderek yaygnlaan organik bal, et, süt ve yumurta üretiminin kirlilikten kaynaklanan risklerle kar karya olduu belirtiliyor.
NE YAPILMALI?
Pülümür çayndaki kirlilikten suda yaayan canl türlerinin, Pülümür vadisindeki yaban hayatn, tarm ve hayvancln, bitki örtüsünün olumsuz yönde etkilenmesi kaçnlmazdr. Çaydaki kirlilie kar alnmas gereken önlemler öyle sralanabilir:
- Munzur Üniversitesi Çevre Mühendislii, Pülümür ve Munzur çaylarnda kirliliin nedenleri ile oranlarn aratrmal ve olas sonuçlar hakknda kamuoyunu bilgilendirmelidir.
-Tunceli ehircilik ve Çevre l Müdürlüü’nün tarihli raporuna göre, Tunceli’de, il merkezi dnda herhangi bir atk su/kat atk artma tesisi bulunmuyor. Pülümür’ün kanalizasyonu Pülümür çayna, Ovack’n kanalizasyonu ise Munzur çayna aktlyor. Pülümür vadisi ile Munzur Vadisi Millî Park’n besleyen su kaynaklar kimyasal kirlilik tehdidiyle kar karya.
- Tunceli Valilii, ilçe kaymakamlklar ve belediyeler çevreyi korumak amacyla harekete geçmelidir.
- Tunceli’nin Pülümür, Nazmiye, Ovack, Hozat, Pertek, Çemigezek ve Mazgirt ilçeleri ile köylerinde kanalizasyon alt yaps ve atk su artma tesisleri ina edilmelidir.
- Çevre ve ehircilik Bakanl, çevre felaketine yol açmas beklenen, organik tarm ve hayvancln gelimesine engel olaca düünülen kirlilii önlemek için kente kaynak aktarmaldr.
- Valilik ve kaymakamlklar çevre kirliliine yol açan tesislere (maden-kum ocaklar vd.) kar harekete geçmeli ve etkin önlemler almaldr.
- Pülümür kanalizasyonunun Pülümür çayna, Ovack kanalizasyonunun Munzur çayna artlmadan aktlmasna derhal son verilmelidir. Bu amaçla, ksa vadede maliyeti düük paket atk su artma tesisleri hizmete sokulmaldr.
- Pülümür-Tunceli kara yolu yaknlarnda yer alan yerleim birimlerinde, nüfus younluunun düüklüü göz önünde bulundurularak, paket atk su artma sistemine geçilmelidir.
- Barpaa Da’nda hafriyatn çaya döken krom madeni iletmesine yaptrm uygulanmaldr.
- Çay yatandaki kum ocaklar ve beton tesislerinin ruhsatlar iptal edilmelidir.
- Hayvansal atklarn suda yaratt kirlilik konusunda çiftçiler eitilmeli, gübre vb. hayvansal atklarn suya karmas engellenmelidir.
- Kara yolundan kaynaklanan kirlilie kar kültürel seferberlik balatlmaldr.
- Pülümür çaynda, yumurtlama döneminde bile rastlanan, bilinçsiz avcla (Trvr, dinamit, zehirli yem, dere yatan deitirme vb.) izin verilmemelidir.
Kaynakça:
Serdar, O., Pala, A., Küçükgül, A. (). Pülümür Akarsuyundan Avlanan Capoeta umbla (Heckel, )’nn Sindirim Kanal Helmintlerinin Aratrlmas.
Doğal, tarihi ve kültürel zenginlikleri ile dikkati çeken Tunceli, yılın her dönemi çevre il ve ilçelerden çok sayıda doğa tutkununun uğrak yeri haline geliyor.
Deniz seviyesinden metre yükseklikte bulunan kent, Sülvüs, Buyer, Munzur ve Hel dağları arasında kurulu olması sebebiyle adeta saklı bir cenneti andırıyor.
Zengin florası, yaban hayatı varlığı ve biyolojik çeşitliliğiyle büyük öneme sahip olan kentte, nüfusu 3 bin ile 5 bin arasında değişen ilçeler de tarihi, doğal ve turistik güzellikleriyle gözde yerlerin başında geliyor.
Kente bağlı Ovacık ilçesinde, Munzur Vadisi Milli Parkı, Munzur Gözeleri, Mercan Vadisi ve Kırkmerdiven Şelaleleri bulunurken, Keban Baraj Gölü kıyısında kurulu Pertek ilçesinde ise Sağman, Sungur Bey ve Çelebi Ağa camileri ile Pertek Kalesi tarihi ihtişamıyla göz dolduruyor.
Hozat ilçesinde yer alan Ergen Kilisesi ve Çemişgezek'te bulunan İn Delikleri ve Tağar Köprüsü de geçmişten geleceğe ışık tutuyor.
Yaylaları ve ormanlarıyla her mevsim göz kamaştıran Pülümür ilçesi de Hatun Köprüsü, Gelin Odaları, Salördek ormanları ve Ağlayan Kayalar ile görülmeye değer güzellikler sunuyor.
Tunceli-Erzincan kara yolu üzerindeki Pülümür Vadisi Hılbeş Köprüsü yakınlarında bulunan Ağlayan Kayalar da sonbaharın gelişiyle çok sayıda ziyaretçinin akınına uğruyor.
Sürekli su damladığı için halk arasında Ağlayan Kayalar olarak adlandırılan ve şu sıralar çevresindeki ağaçların yapraklarının sararmasıyla ayrı bir güzellik sunan doğal oluşum, sonbaharda çevresindeki sapsarı bitki örtüsüyle, kışın ise metrelerce yükseklikteki buz sarkıtlarıyla eşsiz bir görünüme kavuşuyor.
Yaklaşık 20 metre yükseklikteki çok sayıda kaynaktan süzülen sularla görenleri büyüleyen kayalar, vadideki sonbahar renkleriyle bütünleşerek göz alıcı güzellikler sunuyor.
Doğal görüntüsüyle her mevsim yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağı olan kayalar, hafta içi ve hafta sonu tatilinde doğaseverlerin doyasıya vakit geçirdiğini bir alana dönüşüyor.
Kayalardan akan sularla ziyaretçilerine unutulmaz anlar yaşatan bu doğal oluşum, fotoğraf sanatçılarının da ilgisini çekiyor.
Ziyaretçilerden İnan Çakmak, AA muhabirine, sonbaharın gelişiyle Tunceli'nin rengarenk olduğunu söyledi.
Kentin tarihi ve doğal güzellikleriyle ön plana çıktığını belirten Çakmak, Pülümür Vadisi'ne sık sık gezmeye geldiğini dile getirdi.
Çakmak, Ağlayan Kayalar'a hayran kaldığını ifade ederek, "Bu coğrafyanın dağları ve ormanları çok güzel. Ağlayan Kayalar'da ilkbahar aylarında sular çoğalıyor. Sonbaharda ise kaynaklardan çıkan sular biraz azalıyor. Buna rağmen burası halen çok hoş. Bu kayalar kış aylarında da buz tutuyor. Kayaların üzerinde boyu 3 metreyi aşan buz sarkıtları oluşuyor. Doğaseverler gelip mutlaka burayı görmeli. Burada tabiat sonbahar renkleriyle göz kamaştırıyor." diye konuştu.
Kırklar köyü muhtarı Düzgün Turan da Ağlayan Kayalar'ın turistik açıdan büyük öneme sahip olduğunu vurguladı.
Çevre il ve ilçelerden çok sayıda kişinin kayaları görmeye geldiğini anlatan Turan, "Kayalar kent merkezine 35 kilometre uzaklıkta. Ağlayan Kayalar dendiği zaman akla kayalardan şırıl şırıl akan sular geliyor. Buranın doğal güzelliği görenleri cezbediyor." ifadelerini kullandı.
Anadolu Ajansı web sitesinde, AA Haber Akış Sistemi (HAS) üzerinden abonelere sunulan haberler, özetlenerek yayımlanmaktadır. Abonelik için lütfen iletişime geçiniz.çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası