Türkiye Nin Tarım Haritası
Türkiye'de tarım
Ekonomik sektörlerin istihdam içindeki payı (2014)[1]
Tarım (%22.3)
Sanayi (%20.1)
Hizmet (%50.3)
İnşaat (%7.4)
Ekonomik sektörlerin GSYİH içindeki payı (2014)[1]
Tarım (%6)
Sanayi (%28.3)
Hizmet (%59.8)
İnşaat (%6.0)
 | Bu maddenin daha doğru ve güvenilir bilgi sunması için güncellenmesi gerekmektedir. |
Türkiye'de tarım, istihdam, ihracat ve ulusal gelire yaptığı katkı ile önemli bir sektördür. Tarım sektörü, 6,1 milyon istihdam, 62,7 milyar dolar gelir ile önemli bir ekonomik faaliyettir (2011). Türkiye 2014 yılında 190 ülkeye, 18,7 milyar $ değerinde, 1707 tür tarım ürünü ihraç etmiştir[2].
Tarımsal istihdam 1980 yılında %50,6 iken 2003'te %34,3, 2011'de %25,5 oranlarına inmiştir. Tarımda çalışanların sayısının azalması hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışan insanların sayısının artması neticesinde oluşmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım sektörü GSMH içinde %42,8 paya sahipken, 1970'te %36, 1980'de %25, 1990'da %16, 2000'de %13,5, 2003'te %12,6, 2011'de %8,1'e düşmüştür. Tarım ürünlerinin ithalat içindeki oranı; 1980 yılında %0,6 iken 2011 yılında %7,3'e yükselmiştir[3].
Tarımda çalışanların oranı yüksek olmasına rağmen ulusal gelirden aldıkları pay düşüktür. 1980'de nüfusun %50,6'sı tarımda çalışırken,ulusal gelire katkıları %25 olmuştur. Gelişmiş ülkelerde tarımda istihdam edilen nüfusun oranı %3,5 gibi çok daha düşüktür[4].
| Temel veriler | Türkiye(2002) | Tarım (2002) | Tarımın payı(%)(2002) | Türkiye(2011) | Tarım (2011) | Tarımın payı(%)(2011) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus(milyon) | 69,3 | 23,7 | 34,2 | 74,7 | 17,3 | 23,2 |
| İstihdam(milyon) | 21,3 | 7,4 | 34,9 | 24,1 | 6,1 | 25,5 |
| Milli gelir (milyar $) | 230,5 | 23,7 | 10,3 | 772,3 | 62,7 | 8,1 |
| Kişi başı gelir ($) | 3492 | 1064 | 28,6 | 10444 | 3653 | 35,0 |
| İhracat(milyar$) | 36,0 | 4,0 | 11,2 | 134,9 | 15,3 | 11,3 |
| İthalat(milyar$) | 51,5 | 3,9 | 7,7 | 240,8 | 17,6 | 7,3 |
Arazi ve iklim şartları[değiştir 
Türkiye, orta kuşakta yer alan konumu dolayısıyla tarım açısından oldukça şanslı bir ülke. Zira bu sayede dört mevsimi belirgin bir şekilde yaşayabiliyoruz. Kıyılarımızdan iç bölgelere doğru yükselti arttığı için de sıcaklık iç bölgelerde kıyı bölgelere daha düşük oluyor. Karasal, Akdeniz ve Karadeniz olmak üzere üç farklı iklim tipiyle karşılaşılan ülkemizdeki bu iklim çeşitliliği de tarım ürünleri alanında zenginlik getirmektedir.
Çayın tek adresi: Karadeniz Bölgesi
Karadeniz ikliminin görüldüğü Karadeniz Bölgesi, her mevsim yağış görüldüğünden tarım ürünleri açısından da oldukça zengindir. Kuraklık isteyen buğday, arpa, yulaf, çavdar, mercimek, pamuk gibi ürünlerin yetişmesi mümkün olmasa da kıyı kesimlerinde tahılın yerini mısır almıştır. Bunun haricinde kış mevsiminde Doğu Karadeniz’deki ılık hava fındık, çay, turunçgil, zeytin gibi ürünlerin yetişmesini kolaylaştırmıştır. İç bölgelerinde yağışların azalması tahıl ve şekerpancarı gibi ürünlerin öne çıkmasını sağlar. Bölgenin en verimli tarım arazileri kuzeye bakan yamaçlarıdır.
İklim şartlarının da elverişliliği sayesinde bu bölgede çalışan nüfusun yüzde 70’i geçimini tarımdan sağlar. Karadeniz Bölgesi’nin öne çıkan ürünlerine bakıldığında ise çay ilk sıralardadır. Türkiye’deki çay üretiminin yüzde 100’ü Rize ve çevresinde yoğunlaşan ve Giresun’dan Gürcistan’a uzanan kıyı şeridinde gerçekleşir. Karadeniz Bölgesi’nde ekimi fazla olan bir diğer ürün de fındıktır. Türkiye’deki fındık üretiminin 85’i Trabzon, Giresun ve Ordu’da gerçekleşir. Amasya başta olmak üzere Kastamonu ve Tokat bölgelerinde elma göze çarpar. Ordu ve Giresun bölgelerinde ise soya fasulyesi ve turunçgiller; Rize ve Trabzon bölgelerinde ise kivi üretimi artmaktadır.
Ayçiçeği tarlalarıyla bilinen Marmara Bölgesi
Marmara Bölgesi, karasal iklim ve Akdeniz iklimi arasında geçiş iklimi olarak bilinir. Özellikle meyve yoğun olarak Bursa taraflarında yetiştirilir. Şeftali, kiraz, çilek, kestane ve üzüm bu yörede yetişen meyve türleri arasındadır. Buğdayın yoğun olarak yetiştirildiği Trakya, İç Anadolu Bölgesi’nden sonra en çok verim alınan ikinci bölgedir. Marmara Bölgesi, tohumlarından yağ elde edilen ve bölgenin önemli geçim kaynaklarından biri olan ayçiçeği bitkisinin Türkiye üretiminin yüzde 80’inini karşılar. Özellikle Ergene ve Güney Marmara bölgeleri ayçiçeği tarlalarıyla bilinir.
Mısır üretimi ise Adapazarı ve Bursa dolaylarında artar. Bunun yanı sıra Meriç Ovası ve Edirne’de pirinç üretimi yapılır. Marmara Bölgesi’nin güney bölümü bilindiği üzere zeytin için elverişli şartlara sahiptir. Gemlik ve Mudanya bölgeleri Ege’den sonra zeytinin en çok yetiştirildiği yerlerdir. Bu bölge iri, sofralık zeytiniyle bilinir. İpek böceği yetiştiriciliğine bağlı olarak dut ekimi de Bursa, Balıkesir ve Bilecik yörelerinde yoğun olarak yapılır. Bursa ve Adapazarı bölgeleri meyvenin yanı sıra domates, patates, sarımsak, soğan, patlıcan, kabak ve biber üretimiyle de hem yerli halkının geçimine hem de Türkiye üretimine katkıda bulunur.
Meyve zengini Ege Bölgesi
Akdeniz ikliminin hakim olduğu Ege Bölgesi, kendine özgü meyve üretimiyle diğer bölgelerden ayrılır. Kar yağışı ve don olayı çok ender görüldüğünden iklimi itibarıyla verimli topraklara sahiptir. Türkiye zeytin üretiminin yüzde 48’i Edremit ve Ayvalık yöresi başta olmak üzere ve Ege Bölgesi’nin tüm kıyı şeridinde yapılır. Öne çıkan bir diğer tarım ürünü ise üzümdür. Türkiye’de üzüm üretiminin yüzde 40’ı bu bölgede yapılır. Kurutularak ihraç edilen çekirdeksiz üzümün tamamı Gediz Ovası, Büyük ve Küçük Menderes Ovaları’nda yetiştirilir. Kışın ılık havayı seven incirin Türkiye’de büyük bölümü burada yetiştirilir. Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Gediz ovalarında üretim yoğunlaşır. Bunun haricinde turunçgiller, elma, kiraz üretimi de bu bölgede büyük önem taşır.
Bereketli Çukurova’sıyla Akdeniz Bölgesi
En fazla yağışı kışın, en az yağışı yazın alan Akdeniz Bölgesi, cephesel yağışların en fazla görüldüğü iklime sahiptir. Bu sebeple daha çok tropikal meyvelerin yetiştiğini görmek mümkündür. Türkiye’de muz üretiminin yüzde 100’ü, turunçgillerin ise yüzde 88’i Akdeniz Bölgesi’nde yapılır. Kıyı şeridinin hemen her yerinde zeytin ve üzüm yetiştirilse de bölge halkı daha karlı olduğu için pamuğa yönelmiştir. Başta Çukurova olmak üzere kıyı ovalarında yetiştirilen pamuk ve mısır önemli bir geçim kaynağıdır. Bölgenin bir diğer öne çıkan ürünü olan buğdaydır. Çukurova’da pamuk ekilmeyen yerlerde buğday ekilir.
Sert iklimiyle Doğu Anadolu Bölgesi
Karasal iklimin hakim olduğu Doğu Anadolu Bölgesi, kışın soğuk ve karlı, yazın sıcak ve kurak geçtiğinden bu bölgede ancak dona ve sıcağa dayanıklı meyveler yetişir. Kayısı, yoğun olarak Malatya’nın sulanabilen alanlarında, Fırat ve Tohma kıyılarında yetiştirilir. Erzincan, Elazığ ve Malatya’da dut üretimi de yapılmaktadır. Akarsu boyların elma bahçeleri görmek mümkündür. Erzurum – Pasinler ve Horasan ovalarında lahana, patates ve buğday yetiştirilir. Bunun haricinde Malatya’da pamuk ve tütün üretimi yapılır.
Tahıl Ambarı: İç Anadolu Bölgesi
Çevresindeki yüksek dağların etkisiyle deniz etkilerine kapalı olan İç Anadolu Bölgesi’nde step iklim özellikleri gözlenir. Bu yüzden kışları Doğu Anadolu’daki kadar sert geçmese de bölgenin doğusuna doğru iklim sertleşir. Yazları oldukça sıcaktır ve yağış miktarı da bir hayli azdır. Bu kuraklık tahıl tarımında nadas uygulamasını zorunlu hale getirir. Diğer taraftan yağışlar da sağanak halinde olduğundan tarım açısından koşulları zorlaştırmaktadır. Bütün buna rağmen bölge Tahıl Ambarı olarak nitelendirilir ve ağırlıklı olarak Afyon, Kütahya, Denizli ve Uşak bölgelerinde buğday ve arpa üretilir. Bunun haricinde önemli bir endüstri bitkisi olan şekerpancarı ve mısır da yoğun olarak bu yörelerde üretilir.
Fıstığın kalesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Tahıl üretimi açısından önemli alanlara sahip Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler. Aynı yörede arpa üretimi de yapılmaktadır. Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, daha çok Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir. Kuraklığa dayanıklı bir baklagil olan kırmızı mercimeğin Türkiye üretiminin tamamına yakını bu bölgeden sağlanır. Bölgenin karakteristik ürünlerinden olan Antep fıstığının yüzde 90’ı burada üretilir. Bunun haricinde karpuz, susam, üzüm açısından da önemli tarım alanlarına sahiptir.
kaynağı değiştir]
Türkiye, orta kuşakta yer alan konumu dolayısıyla tarım açısından oldukça şanslı bir ülke. Zira bu sayede dört mevsimi belirgin bir şekilde yaşayabiliyoruz. Kıyılarımızdan iç bölgelere doğru yükselti arttığı için de sıcaklık iç bölgelerde kıyı bölgelere daha düşük oluyor. Karasal, Akdeniz ve Karadeniz olmak üzere üç farklı iklim tipiyle karşılaşılan ülkemizdeki bu iklim çeşitliliği de tarım ürünleri alanında zenginlik getirmektedir.
Çayın tek adresi: Karadeniz Bölgesi
Karadeniz ikliminin görüldüğü Karadeniz Bölgesi, her mevsim yağış görüldüğünden tarım ürünleri açısından da oldukça zengindir. Kuraklık isteyen buğday, arpa, yulaf, çavdar, mercimek, pamuk gibi ürünlerin yetişmesi mümkün olmasa da kıyı kesimlerinde tahılın yerini mısır almıştır. Bunun haricinde kış mevsiminde Doğu Karadeniz’deki ılık hava fındık, çay, turunçgil, zeytin gibi ürünlerin yetişmesini kolaylaştırmıştır. İç bölgelerinde yağışların azalması tahıl ve şekerpancarı gibi ürünlerin öne çıkmasını sağlar. Bölgenin en verimli tarım arazileri kuzeye bakan yamaçlarıdır.
İklim şartlarının da elverişliliği sayesinde bu bölgede çalışan nüfusun yüzde 70’i geçimini tarımdan sağlar. Karadeniz Bölgesi’nin öne çıkan ürünlerine bakıldığında ise çay ilk sıralardadır. Türkiye’deki çay üretiminin yüzde 100’ü Rize ve çevresinde yoğunlaşan ve Giresun’dan Gürcistan’a uzanan kıyı şeridinde gerçekleşir. Karadeniz Bölgesi’nde ekimi fazla olan bir diğer ürün de fındıktır. Türkiye’deki fındık üretiminin 85’i Trabzon, Giresun ve Ordu’da gerçekleşir. Amasya başta olmak üzere Kastamonu ve Tokat bölgelerinde elma göze çarpar. Ordu ve Giresun bölgelerinde ise soya fasulyesi ve turunçgiller; Rize ve Trabzon bölgelerinde ise kivi üretimi artmaktadır.
Ayçiçeği tarlalarıyla bilinen Marmara Bölgesi
Marmara Bölgesi, karasal iklim ve Akdeniz iklimi arasında geçiş iklimi olarak bilinir. Özellikle meyve yoğun olarak Bursa taraflarında yetiştirilir. Şeftali, kiraz, çilek, kestane ve üzüm bu yörede yetişen meyve türleri arasındadır. Buğdayın yoğun olarak yetiştirildiği Trakya, İç Anadolu Bölgesi’nden sonra en çok verim alınan ikinci bölgedir. Marmara Bölgesi, tohumlarından yağ elde edilen ve bölgenin önemli geçim kaynaklarından biri olan ayçiçeği bitkisinin Türkiye üretiminin yüzde 80’inini karşılar. Özellikle Ergene ve Güney Marmara bölgeleri ayçiçeği tarlalarıyla bilinir.
Mısır üretimi ise Adapazarı ve Bursa dolaylarında artar. Bunun yanı sıra Meriç Ovası ve Edirne’de pirinç üretimi yapılır. Marmara Bölgesi’nin güney bölümü bilindiği üzere zeytin için elverişli şartlara sahiptir. Gemlik ve Mudanya bölgeleri Ege’den sonra zeytinin en çok yetiştirildiği yerlerdir. Bu bölge iri, sofralık zeytiniyle bilinir. İpek böceği yetiştiriciliğine bağlı olarak dut ekimi de Bursa, Balıkesir ve Bilecik yörelerinde yoğun olarak yapılır. Bursa ve Adapazarı bölgeleri meyvenin yanı sıra domates, patates, sarımsak, soğan, patlıcan, kabak ve biber üretimiyle de hem yerli halkının geçimine hem de Türkiye üretimine katkıda bulunur.
Meyve zengini Ege Bölgesi
Akdeniz ikliminin hakim olduğu Ege Bölgesi, kendine özgü meyve üretimiyle diğer bölgelerden ayrılır. Kar yağışı ve don olayı çok ender görüldüğünden iklimi itibarıyla verimli topraklara sahiptir. Türkiye zeytin üretiminin yüzde 48’i Edremit ve Ayvalık yöresi başta olmak üzere ve Ege Bölgesi’nin tüm kıyı şeridinde yapılır. Öne çıkan bir diğer tarım ürünü ise üzümdür. Türkiye’de üzüm üretiminin yüzde 40’ı bu bölgede yapılır. Kurutularak ihraç edilen çekirdeksiz üzümün tamamı Gediz Ovası, Büyük ve Küçük Menderes Ovaları’nda yetiştirilir. Kışın ılık havayı seven incirin Türkiye’de büyük bölümü burada yetiştirilir. Büyük Menderes, Küçük Menderes ve Gediz ovalarında üretim yoğunlaşır. Bunun haricinde turunçgiller, elma, kiraz üretimi de bu bölgede büyük önem taşır.
Bereketli Çukurova’sıyla Akdeniz Bölgesi
En fazla yağışı kışın, en az yağışı yazın alan Akdeniz Bölgesi, cephesel yağışların en fazla görüldüğü iklime sahiptir. Bu sebeple daha çok tropikal meyvelerin yetiştiğini görmek mümkündür. Türkiye’de muz üretiminin yüzde 100’ü, turunçgillerin ise yüzde 88’i Akdeniz Bölgesi’nde yapılır. Kıyı şeridinin hemen her yerinde zeytin ve üzüm yetiştirilse de bölge halkı daha karlı olduğu için pamuğa yönelmiştir. Başta Çukurova olmak üzere kıyı ovalarında yetiştirilen pamuk ve mısır önemli bir geçim kaynağıdır. Bölgenin bir diğer öne çıkan ürünü olan buğdaydır. Çukurova’da pamuk ekilmeyen yerlerde buğday ekilir.
Sert iklimiyle Doğu Anadolu Bölgesi
Karasal iklimin hakim olduğu Doğu Anadolu Bölgesi, kışın soğuk ve karlı, yazın sıcak ve kurak geçtiğinden bu bölgede ancak dona ve sıcağa dayanıklı meyveler yetişir. Kayısı, yoğun olarak Malatya’nın sulanabilen alanlarında, Fırat ve Tohma kıyılarında yetiştirilir. Erzincan, Elazığ ve Malatya’da dut üretimi de yapılmaktadır. Akarsu boyların elma bahçeleri görmek mümkündür. Erzurum – Pasinler ve Horasan ovalarında lahana, patates ve buğday yetiştirilir. Bunun haricinde Malatya’da pamuk ve tütün üretimi yapılır.
Tahıl Ambarı: İç Anadolu Bölgesi
Çevresindeki yüksek dağların etkisiyle deniz etkilerine kapalı olan İç Anadolu Bölgesi’nde step iklim özellikleri gözlenir. Bu yüzden kışları Doğu Anadolu’daki kadar sert geçmese de bölgenin doğusuna doğru iklim sertleşir. Yazları oldukça sıcaktır ve yağış miktarı da bir hayli azdır. Bu kuraklık tahıl tarımında nadas uygulamasını zorunlu hale getirir. Diğer taraftan yağışlar da sağanak halinde olduğundan tarım açısından koşulları zorlaştırmaktadır. Bütün buna rağmen bölge Tahıl Ambarı olarak nitelendirilir ve ağırlıklı olarak Afyon, Kütahya, Denizli ve Uşak bölgelerinde buğday ve arpa üretilir. Bunun haricinde önemli bir endüstri bitkisi olan şekerpancarı ve mısır da yoğun olarak bu yörelerde üretilir.
Fıstığın kalesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Tahıl üretimi açısından önemli alanlara sahip Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir. En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler. Aynı yörede arpa üretimi de yapılmaktadır. Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, daha çok Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir. Kuraklığa dayanıklı bir baklagil olan kırmızı mercimeğin Türkiye üretiminin tamamına yakını bu bölgeden sağlanır. Bölgenin karakteristik ürünlerinden olan Antep fıstığının yüzde 90’ı burada üretilir. Bunun haricinde karpuz, susam, üzüm açısından da önemli tarım alanlarına sahiptir.
Karasal iklim bölgelerinde yetişen meyve türüdür. Üzümün ardından en çok yetiştirilen meyve türlerinden biridir. Çiçek açma dönemlerinde sıcaklığın düşmesi üretimi olumsuz anlamda etkilemektedir. Türkiye'de en fazla İç Anadolu Bölgesi'nde yetiştirilmektedir. Şehir bazında ise Niğde, Nevşehir ve Konya'daki üretimi fazladır. Orta Karadeniz'de Amasya şehri ön plana çıkarken, Göller Yöresi'nde ise Isparta ön plandadır. Yetiştirilen elmanın bir kısmı ihraç edilir.