Adlandırma Kimya

adlandırma kimya

Organik bileşikleri adlandırırken, içerdikleri karbon sayısını belirtmek için bazı önekler kullanıyoruz. Karbon sayısını ifade eden bu önekleri şu şekilde sıralayabiliriz:

mühendishane video
Not:Bu içeriği genişletilmiş haliyle video olarak da izleyebilirsiniz. Dersler başlığı altındaki Temel Malzeme Dersleri video listesine göz atmak için resme tıklayın.

Bileşikteki C sayısı 1 ise, kullanılan önek: met-
Bileşikteki C sayısı 2 ise, kullanılan önek: et-
Bileşikteki C sayısı 3 ise, kullanılan önek: prop-
Bileşikteki C sayısı 4 ise, kullanılan önek: büt-
Bileşikteki C sayısı 5 ise, kullanılan önek: pent-
Bileşikteki C sayısı 6 ise, kullanılan önek: hekz-
Bileşikteki C sayısı 7 ise, kullanılan önek: hept-
Bileşikteki C sayısı 8 ise, kullanılan önek: okt-
Bileşikteki C sayısı 9 ise, kullanılan önek: non-
Bileşikteki C sayısı 10 ise, kullanılan önek: dek-

Bu öneklerin ardından, bir de bileşikteki karbon atomları arasında yer alan bağ sayısı belirtmemiz gerekiyor. Dikkat ediniz: bileşikte yer alan toplam bağ sayısını değil, her iki karbon atomu arasında yer alan bağ sayısını belirtiyoruz. Önceki konu başlığında gösterdiğimiz bileşiklerde, bütün karbon atomları arasında sadece bir bağ bulunuyordu. Karbon atomları arasında sadece tek bağın bulunduğu bu bileşiklere Alkan (İngilizce Alkane) adını veriyoruz. İlerleyen konularda karbon atomları arasında daha fazla sayıda bağın kurulduğu bileşiklerden de bahsedeceğiz.

Bütün alkanlar sahip oldukları karbon sayısına uygun önekin ardına -an getirilerek isimlendiriliyor. Örnek olarak 3 karbon atomundan oluşan tek bağlı bileşiğe propan adını veriyoruz. Altı karbon atomundan oluşan tek bağlı bileşiğe ise hekzan. Yukarıdaki öneklere bakarak bu örnekleri çoğaltabiliriz. Aşağıda, farklı karbon sayısına sahip birkaç alkan bileşiği örnek olarak gösteriliyor.

Bütün organik bileşikler bu şekilde düz karbon zincirlerinden oluşmuyor: zaman zaman bileşiğin iki ucundaki karbon atomlarının birbirlerine bağlanarak halkalı bir yapı oluşturduklarını da görebiliyoruz. Halkalı yapıdaki bu bileşikleri düz zincirlerden ayırmak için isimlerinin başına siklo- (İngilizce cyclo-) önekini getiriyoruz.

Halkalı yapılarda uçlardaki karbon atomları birbirlerine bağlandıkları için, bileşiğin sahip olduğu hidrojen atomu sayısı doğal olarak azalıyor. Bileşiğin iki ucu birleştiğinde, her iki uçtan da birer hidrojen atomu eksileceği için, aynı karbon sayısına sahip halkalı yapılarda düz zincirlere göre iki adet hidrojen atomu eksik oluyor. Yukarıdaki siklo hekzana ek olarak aşağıdaki pentan ve siklo pentan örnekleri hidrojen sayısındaki bu azalmayı gösteriyor.

Son olarak, bu sefer tersten giderek bir örnek verelim: bileşiğin adına bakarak yapısını tahmin etmeye çalışalım. Örneğin siklo heptan bileşiğini ele alalım. Siklo- öneki zincirin halkalı yapıda olduğunu gösteriyor. Hept- ön eki ise zincirin yedi karbon atomundan oluştuğunu gösteriyor. Sondaki -an ise bu bileşiğin bi alkan olduğunu, yani bütün karbon atomları arasında tek bağ olduğunu ifade ediyor. Dolayısıyla bu bileşiğin yapısını aşağıdaki gibi gösterebiliyoruz.

Bu gösterime bakarak bileşiğin kimyasal formülünü de kolaylıkla yazabiliriz. Yapıda 7 karbon atomu olduğunu biliyoruz. Bütün karbon atomları birbirlerine bağlı olduğu için, her birinin hidrojen atomlarına bağlanabileceği sadece iki boş elektronu bulunuyor. Her karbon atomuna iki hidrojen bağlanabileceğine göre zincirde toplam 14 hidrojen atomu yer alıyor. Sonuç olarak, sadece gösterimine bakarak siklo heptan bileşiğinin C₇H₁₄ kimyasal formülüne sahip olduğunu anlayabiliyoruz.

Devamı:

Metal - Ametal Bileşiklerin Adlandırılması

Herhangi bir bileşik hangi atomlar veya atom gruplarından yapılmış olursa olsun. Tüm bileşiklerin elektriksel olarak nötral olduğunu biliyoruz. Bu nedenle Tablo-1 de gösterilen türler bir bileşik oluşturmak üzere bir araya gelirlerken molekül içindeki yük dengesinin korunması gerektiğini kolayca söyleyebiliriz. Örneğin +3 değerlikli altın iyonunun -1 değerlikli Br iyonuyla oluşturacağı bileşiğin forümlünün nasıl yazılacağını ve yazılan formülün nasıl adlandırılacağını görelim.

Sodyum bileşiklerinde yalnızca +1 değeri aldığından
diye adlandırmıyoruz.

Kalsiyum yalnızca +2 değer aldığından kalsiyum (II) karbonat olarak isimlendirilmez. Bir kalsiyum iyonu bir karbonat iyonu ile nötral bileşik oluşturduğundan
kalsiyum karbonat formülü şeklinde yazılmaz.

Yukarıda öğrendiklerimiz ve yandaki örnekler doğrultusunda
Civa (I) klorür bileşiğinin formülünü HgCl şeklinde yazmamız gerektiğini düşünürüz.
Bazen bu yazım desenine rastlansada doğrusu bu değildir.
Çünkü bileşik içerisinde civanın bir değerli olarak düşündüğümüz iyonu
Hg₂⁺² şeklinde bulunur.
Bu nedenle bileşğin doğru yazımı değil Hg₂Cl₂ dir.

Tablo 1 den altının bileşik içerisinde Au⁺³ şeklinde +3 değerli olarak bulunabileceği verilmiştir. Brom ise Br^- ise şeklinde -1 değerli olarak bulunabileceği görülmektedir. Bu iki tür bir araya gelerek bir bileşik oluşturacaksa elektriksel nötralliğin sağlanması için 1 Au⁺³ karşılık 3 Br^- bileşik içinde yer alması gerekir.

Kimyasal formülleri yazmak için;

Pozitif yüklü atomun sembolü yazılır.
Molekül içindeki atom sayısı (daha doğrusu iyon sayısı) indis olarak belirtilir. İstisnai durum olarak eğer molekül içindeki atom sayısı 1 tane ise indis olarak yazılmaz.
İkinci bileşiğin sembolü yazılır.
Molekül içindeki atom sayısı (daha doğrusu iyon sayısı) indis olarak belirtilir. İstisnai durum olarak eğer molekül içindeki atom sayısı 1 tane ise indis olarak yazılmaz.

Kimyasal formülü adlandırmak için;

Pozitif yüklü atomun adı yazılır.
Değerliği romen rakamı ile parantez içinde belirtilir. Eğer atom bileşiklerinde tek değer alıyorsa belirtmeye gerek yoktur.
Negatif yüklü türün adı söylenir ve sonuna -ür, -it vaya -at takısı getirilir.

Ametal - Ametal Bileşiklerin Adlandırılması

Yukarıdaki isimlendirmelerde bir metal iyonu ve bir anyon arasında meydana gelen isimlendirmeleri kapsar. Fakat pekçok bileşikte bir metal iyonu ile bir anyon arasında meydana gelmez. Bu durumda ametal-ametal isimlendirilmesinin kullanılması gerekir. Bu adlandırma metal ametal adlandırmasına benzer yönleri bulunsistematiği ise yukarıdakinden farklıdır.

Örneğin HBr bileşiği metal - ametal bileşiklerinde olduğu gibi +1 değerlikli hidrojen önce -1 değerlikli brom sonra yazılır ve hidrojen bromür olarak adlandırılır.

Bu kategorideki bazı bileşiklerin özel adları bulunur. Yazım deseninde de HBr için belirtilen kural uygulanmaz. Örneğin +1 değerlikli hidrojen ile -3 değerlikli azotun bileşiği NH₃ şeklinde yazılır. Geleneksel adı da amonyaktır.

Bazı ameteller kendi aralarında birden farklı sayıda bileşik yaparlar. Bu bileşiklerin adlandırılmasında moleküldeki atomların sayılarına bağlı olarak ön ekler kullanılır. Molekülde aynı ametalden 1 tane atom varsa mono-, 1 tane atom varsa di-, 3 tane atom varsa tri-, 4 tane atom varsa tetra-, 5 tane atom varsa penta-, 6 tane atom varsa hekza-, 7 tane atom varsa hepta- 8 tane atom varsa okta- v.b. ön ekleri elementin adının önüne getirilir. Örneğin; N₂O₅ bileşiği diazot pentaoksit olarak adlandırılır. Aşağıda bazı ametal-ametal adlandırma örnekleri verilmiştir.

diazot tetraoksit	kükürt dioksit Not: Birinci elementten molekül içerisinde 1 tane bulunduğundan onu mono diye tanımlamaya gerek yoktur.

azot monoksit	Su Not : Bazı bileşiklerin özel isimleri vardır. İçtiğimiz suyu isimlendirirsek dihidrojenmonoksit adını vermemiz gerekir. Fakat geneneksel isim su olarak kullanırız.

nest...

80103 80104 80105 80106 80107