Amip Protista Mı

Protistler; bilim dünyası tarafından ''alem'' olarak sınıflandırılmış olsa da, bu sınıfa ait canlılar tek soylu olmayıp kısmi soylu olan bir grubu temsil etmektedir. Eğitim hayatında ve Biyoloji dersi kapsamında bulunan bu aleme ait, protista nedir, hangi canlılar yer alır gibi soruların cevaplarını haberimizde inceledik

Protista Alemi Özellikleri

Protista alemi canlıları, heterojen yani ayrışık olan bir canlı grubunu temsil etmektedir. Günümüzde yaklaşık olarak kadar protista türü canlı ve bir bu kadar da nesli tükenmiş olan fosil türleri bulunmaktadır. Her canlı türünde olduğu gibi, protista alemi canlıları da yaşamsal açıdan farklılıklar göstermektedir. Protista alemi özellikleri örneklendirilecek olursa, şu şekildedir;

• Protista alemine mensup üyeler genellikle mikroskobik canlılardır.
• Çok hücreli grupları olsa da, doku oluşumu görülmeyen bu canlıların bazıları heterotrof bazıları ise ototrof beslenmektedir. Ayrıca iki beslenme biçimine birden sahip olan canlılar da mevcuttur.
• Protistaların bazı türleri parazit ve mutualist şekilde yaşayabilmektedir ve parazit şekilde yaşayan bu canlıların birçoğu ise konak canlı durumunda hastalıklara sebep olabilmektedir.
• Üreme çeşitleri; sporla, bölünme, tomurcuklanma gibi eşeysiz üreme olarak görülebilir. Bunun yanı sıra eşeyli üreme durumu da görülebilir, örneğin stres dönemlerinde eşeyli üreme görülmektedir.
• Arkeler ve bakterilerden ayırt edilebilmeleri, içerilerinde bulundurmuş olduğu organeller sayesinde anlaşılmaktadır.
• Bu aleme ait canlılar genellikle nemli bölgelerde ve sularda yaşamlarını sürdürmektedir.
• Protista aleminin içerisinde bulunan bazı canlılar fotosentez yapabilmektedir.

Protista Nedir?

Protista alemi çok hücreli ve tek hücreli canlılardan oluşmaktadır ve bu canlıların tümü ökaryot hücrelidir. Bu sınıfa mensup canlılar bireysel ya da koloni halinde yaşamaktadırlar. Protista alemi canlıları; hayvanlar, mantarlar veya bitkiler aleminden tamamen farklı bir sınıf olarak bilinmektedir. Bunun yanı sıra protista alemi canlılarının bazıları fotosentez bazıları ise diğer canlı türleri ile etkileşime geçerek yaşayabilmektedir.

Diğer canlı sınıflandırmalarının içerisinde bulunmasalar da, benzerlikleri açısından bazı canlı türleri ile beraber benzetmelere maruz kalmış olan protista alemi canlılarının; alg türleri bitkilere, protozoa türleri hayvanlara, su mantarı ve cıvık mantarı türleri ise mantarlara benzetilmeleri bilim dünyası tarafından görülmektedir. Bu ayrışma durumu, filogenetik sınıflandırma olarak adlandırılmıştır.

Protista Alemindeki Canlılar

Çoğunluğu mikroskobik olan protista alemi canlıları, diğer canlı sınıflandırmalarında olduğu gibi farklı özellikler taşımaktadır. Kısaca ökaryotik protistlerden oluşmakta olan protista alemi, diğer ökaryotlara nazaran daha kolay anlaşılabilmektedir. Protista alemi; Kök ayaklılar(Sarcodina), Kamçılılar(Flagellata), Sporlular(Sporozoa), Silliler(Ciliata veya Ciliophora), Cıvık Mantarlar ve Algler olarak altı grup altında incelenmektedir. Bu grupların tanımaları ise şu şekilde verilebilir;

• Kök Ayaklılar (Sarconida): Bu protist canlı grubu, deniz ve tatlı su gibi ortamlarda yaşamaktadır. Sitoplazmanın akışı ile ayak yapısı olmadan ya da psödopod(yalancı ayak) sayesinde hareketleri şekillenmektedir. Tümü heterotrof olan bu türün fotosentez yapanı yoktur. Kontraktil kofulları bulunan bu canlıların hücre çeperleri ise bulunmamaktadır. Üreme biçimleri, eşeysiz üreme ile bölünme yoluyla gerçekleşmektedir. En önemli türleri arasında ise Foraminiferler gösterilebilir.

Foraminifer'ler: Bu grupta bulunan canlılar tek hücreli yapıya sahip olmakla birlikte dış iskelet ya da kabuk içermektedir, ayrıca kabukları deliklidir. Delikli kabuklarında çubuğumsu ve dikensi yapılar bulunur. Yalancı ayaklarının özellikleri sebebiyle ''ışınlılar'' grubu içerisinde incelenmektedirler. Bu canlıların kabukları çürümeye dayanıklı olduğundan, günümüze kadar fosillerini saklayabilmişlerdir.

• Kamçılılar (Flagellata): Eşeysiz çoğalmaları bölünerek gerçekleşen Kamçılılar, çok sayıdaki kamçılar ile hareketlerini gerçekleştirmektedirler. Bazı türler çürükçül bazı türler ise ototrof beslenmektedir. Yeşil renkte görünen kamçılıların parazit şekilde yaşayan türleri de bulunmaktadır. Ayrıca birçoğunda sitoplazmalarında kromatofor yapıları bulunmaktadır. Bu grubun önemli üyeleri; Euglena, Trypanosoma, Leishmania ve Giardia olarak belirtilebilir.

Euglena: Genellikle nemli ve sulu ortamlarda bulunmaktadırlar. Kamçıları sayesinde kolaylıkla yer değiştirebilirler ve hücre çeperleri bulunmamaktadır. Kendi besinlerini fotosentez ile üretebilen Euglenalar çok sayıda üremeleri halinde, bulundukları suyun rengini yeşile çevirebilmektedirler. Bitkilerdeki gibi 2 değil, kendi kloroplastları 3 zar ile çevrilidir.

Trypanosoma: Dalgalı özellikteki zar yapısına ve bir adet kamçıya sahip olan Trypanosoma'ların ''brucei gambiensis'' isimli türü, insanlara çeçe sinekleri aracılığı ile bulaşabilmektedir ve bu durumda insanlar uyku hastalığına yakalanabilmektedir. Uyku hastalığı, baş ağrısı, ateş ve eklem ağrısına sebep olmaktadır.

Leishmania: Tatarcık isimli sivrisinek türü vasıtasıyla insanlara bulaşan ''şark çıbanı'' hastalığına sebep olmaktadır. Bu hastalık en çok Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde görülmektedir.

Giardia: Tek hücreli kamçı yapısına sahip olan bu tür, iki adet faal çekirdeğe sahiptir. Hastalığa sebep olan çok sayıda türü barındıran bu sınıf, genellikle havuz ve içme sularında görülmektedir. Ayrıca evcil hayvanların dışkılarının bulaştığı toprak yoluyla da taşınabilmektedir.

• Sporlular (Sporozoa): Diğer türlerde olduğu gibi hareket sağlayabilen yapıları bulunmamaktadır. Besinleri difüzyon yoluyla alan Sporlular, hücre çeperi, besin ve kontraktif kofullar bulundurmaz.

Plasmodium: Bu tür, dişi sivrisinekte eşeyli, insanda ise eşeysiz üremektedir. Plasmodium, insanlarda görülen quartana sıtmasına sebep olmaktadır.

• Silliler (Ciliata veya Ciliophora): Kirpikliler olarak da adlandırılan Silliler'in, pelikula yapıları hücre zarları dışında görülmektedir. 2 adet çekirdek, büyük ve küçük şekilde kendi hücrelerinde görülmektedir. Silliler; tatlı sularda, denizlerde ve nemli topraklarda bulunmaktadır.

Paramesyum: Tatlı sularda yaşayan bu grup, terliksi hayvan ismiyle de bilinmektedir. Kontraktil kofulu 2 tanedir.

Stentor: Trompet veya huni görünümlü olan Stentor'lar tatlı sularda yaşamaktadır.

• Cıvık Mantarlar: Çok çekirdekli olan ve hücre çeperleri bulunmayan Cıvık Mantarlar tek hücrelidir. Nemli yerlerde yaşayan ve amipsi hareket eden bu grup, bitkilerin ve hayvanların kalıntılarında yaşamaktadır. Üreme biçimleri ise eşeyli ve eşeysiz üreme şeklindedir.
• Algler: Fotosentez yapabilen Algler, tek hücrelidirler ve koloni oluşturabilirler. Dünya üzerindeki; besin, atmosfer ve sulardaki oksijenlerin çoğu Algler sayesinde üretilmektedir.

Bir Hücreli Algler: Bu sınıf, ototrof beslenir ve kloroplast taşımaktadırlar. Tek hücreli Algler, sularda ve nemli ortamlarda yaşamaktadırlar.

Çok Hücreli Algler: Fotosentez ile besin üretebilmeleri, klorofile sahip olmalarından kaynaklı olan çok hücreli algler, eşeyli ve eşeysiz üremektedirler.

📌 Protistler, ökaryot hücre yapısına sahip olan alemler içerisinde en ilkel, tek ve çok hücreli organizmaları barındıran gruptur

Protista alemindeki canlılar; bakteriler ve arkelerden zarlı organel bulundurması sayesinde ayrılırlar. Protista alemini oluşturan canlılar; vücut şekilleri, üremeleri, beslenmeleri veya yaşam biçimleri yönünden çok büyük farklılıklar göstermektedir. Bir hücreli ve çok hücreli ökaryot canlılardan oluşur. Bireysel olarak, koloni halinde, serbest ya da parazit olarak yaşayan formları bulunur. Tatlı sularda yaşayan tek hücreli üyelerinde kontraktil koful (boşaltım kofulu) vardır.

Daha çok suyun içinde yaşarlar. Su dışında yaşayan türleri ise nemli bölgeleri veya diğer canlıların artıklarının içinde ve çevresinde yaşar.

Beslenmeleri fotosentez, absorbsiyon ya da fagositoz ile, çoğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kamçı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket edenleri de bulunur. Günümüzde soyu devam eden yaklaşık üyesi bulunurken, kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir. Protista alemi; kamçılılar, silliler, kök ayaklılar, sporlular, cıvık mantarlar ve algler olmak üzere 6 grup altında incelenirler.

Protozoalar

Bir hücreli canlılardan oluşmuş bir protista grubudur.  4 bölümde incelenir.

Kamçılılar

Tek hücreli olup vücudunun ön tarafında hareketi sağlayan bir ya da birkaç kamçı bulundururlar. Çoğalmaları uzun eksen boyunca ikiye bölünme şeklindedir yani eşeysiz ürerler. Öglena, Giardia ve Noctiluca örnek olarak verilebilir. Bu grubun popüler canlı türü öglenadır.

Öglena: Bunlar tek hücreli, kloroplast taşıyan fotosentetik canlılardır. Çoğunlukla tatlı sularda yaşarlar. Dolayısıyla ışık varlığında fotosentez yaparlar. Geceleri ise, hayvanlar gibi besinlerini organik olarak dışarıdan alırlar. Yani gündüz ototrof, geceleri heterotrof yaşarlar. Işığın varlığını algılayan göz lekesi gibi ufak bir yapısı vardır. Bu yapı sayesinde ototrof veya heteretrof hareket edeceğine karar verir.

Kamçısı bulunur ve bu sayede hayvanlar gibi aktif hareket yapabilir. Karbonhidratlar paramellum halinde depo edilir. Bu madde nişasta ve glikojenden farklıdır. Öglenanın etrafı pelliküla denilen sert bir yapıyla çevrilmiştir. Bu yapı canlıyı, iç ve dış etkilerden korur.

Kök Ayaklılar

Besin alma ve hareket, yalancı ayakdenilen sitoplazma uzantıları ile sağlanır. Kamçılılara ve sillilere göre daha az organel taşırlar. Heterotrof beslenirler. Bu gruptaki canlıların en tanınmış örnekleri amiple ve ışınlı canlılardır (radiolaria). Belirli bir hücre şekilleri yoktur.

Sporlular

Spor denilen özel hücrelerle çoğalan tek hücreli canlılardır. İnsanlarda ve hayvanlarda parazit olarak yaşayan türleri vardır. Sporlulardan en çok bilinen Plazmodyum malaria isimli tür, insanlarda sıtma hastalığına neden olur. Hareket etmelerini sağlayan özel bir yapıya sahip değildirler. Üremelerinde eşeysiz üreme eşeyli üremeyi takip eder. Buna meteganez denir.

Silliler (Ciliata)

Sillerle kaplı bir hücrelilerdir. Silliler Tek hücrelilerin en gelişmiş sınıfıdır. Canlının çevresi pelikula denilen sert bir yapı ile korunmuştur. Pelikulada, sil veya kirpik denilen uzantılar bulunur. Sitoplazmalarında, büyük ve küçük çekirdek gözlenir. Büyük çekirdek metabolizma olaylarını ve eşeysiz üremeyi kontrol ederken, küçük çekirdek eşeyli üremeden sorumludur. Vücutlarında hücre ağzı, yutak ve boşaltım açıklığı gibi yapılar bulunur. Heterotrof beslenme görülür.

En tanınmış üyesi terliksi hayvan yani paramesyumdur. Paramesyum tatlı sularda yaşar ve hücresine giren fazla suyu atmak için 2 tane kontraktil kofula ihtiyaç duyar. Vücudunun dış yüzeyinde hareket etmeye ve besinleri yakalamaya yarayan sillerbulunur. Sillerin arasında trikosist adı verilen savunma iğneleri bulunur.

Algler

Tatlı ve tuzlu sularda ya da nemli yerlerde yaşayan ökaryot canlılardır. Gerçek kök, gövde ve yaprakları gelişmemiştir. Kloroplast içerdikleri için fotosentez yaparak kendi besinlerini üretirler. Suda yaşayan heterotrof canlıların besin ve oksijen kaynağıdırlar. Bir hücreli ve çok hücreli olanları vardır. Bu gruptaki canlılar, bitki benzeri bazı özellikleri göstermelerine rağmen, bitkilerin tüm özelliklerini içermedikleri için algler sınıfında incelenir.

Cıvık Mantarlar

Mantarların protistlere benzeyen grubudur. Ancak hücre çeperine sahip olmadıkları için ve amipsi hareket yaptıkları için mantarlar aleminde incelenmezler. Belirgin şekilleri yoktur. Çok çekirdekli hücrelere sahiptirler.

Nemli ve organik maddece zengin ortamlarda yaşarlar. Heterotrof canlılardır. Ayrıştırıcı olduklarından madde döngüsünde rol oynarlar. Besinlerini amiplerde olduğu gibi yalancı ayaklarıyla alırlar.

Protista Alemindeki Canlıların Biyolojik Önemi ve İnsan Sağlığıyla İlişkisi

Protistaların sularda yaşayan türleri buralarda yaşayan balıkların ve diğer hayvanların besin kaynağını oluşturmaktadırlar. Bir hücreli alglerden diatomerlerin ölü kabukları diş parlatıcı toz yapımında kullanılır ve diş macunlarının yapısına parlatıcı olarak katılır. Bir hücreli alglerin bazı türleri zehir üreterek birçok balık türünün ölümüne neden olabilmektedir.

Bazı protozoa türleri, insanlarda çeşitli hastalıklara neden olabilmektedirler. Örneğin amip insanlarda, dizanteri denilen bir hastalığa sebep olmaktadır.

Bu konudan sonra tek hücreli canlılardan çok hücreli canlılara geçiş adındaki konu anlatımımızın okunması önerilir.

Arkeler Alemi

​

✔ Prokaryot hücre yapısına sahip olmalarına rağmen bazı özellikleri ile ökaryot hücreli canlılara benzerler.

✔ Arkeler, normal ortamlarda ve  diğer canlıların yaşayamayacağı ekstrem koşullarda yaşayabilen canlılardır. Yaşam yerlerine göre sınıflandırılmışlardır.

✔ Hücre duvarı ve histon proteinleri vardır.

✔ Kemoototrof ve heterotrof olarak beslenenleri vardır. Bazı çeşitleri, ışık enerjisi kullanarak ATP sentezler. Bu sırada besin üretimini gerçekleştirmez. Bu nedenle bu olay fotosentez değildir. Fotoototrof türleri yoktur.

Metanojenik Arke: Metan gazı üreterek oksijensiz ortamda yaşayan canlılardır. Çöp, bataklık, lağım suları, ototrof canlıların sindirim sistemi (selüloz sindirimi) gibi yerlerde yaşarlar.

Termofilik Arke: Yanardağ ağızları, jeotermal kaynaklar gibi sıcak yerlerde yaşayan arkelerdir.

Halofilik Arke: Tuz gölü gibi tuzlu ortamlarda yaşayan arkelerdir.

Psikrofilik Arke: Soğuk ortamlarda yaşayan arkelerdir.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Biyolojik ve ekonomik önemleri açısından bakıldığında arkeler, bakterilerin ve diğer canlıların yaşayamadığı koşullarda yaşadıklarından güçlü enzimlere sahiplerdir. Bu enzimler pek çok alanda kullanılır.

✔ Endüstride pek çok tepkimenin gerçekleşmesinde
✔ Atık maddelerin zehirli özelliklerinin azaltılmasında
✔ Kalitesi düşük metal cevherlerinin biyolojik yollarla kullanılabilir hale getirilmesinde
✔ Metal kirlenmesine uğramış suların temizlenmesinde
✔ Boya endüstrisinde anaerobik arıtma tanklarında bulunan suyun temizlenmesinde
✔ Arkeler biyogaz üretiminde kullanılırlar.

✔ Koloni, tek ve çok hücreli ökaryot canlıların bir arada bulunduğu karışık bir gruptur.

✔ Protista alemindeki canlılar ototrof (fotosentez), parazit ya da saprofit olabilir.

​

Amip:

✔ Yalancı ayaklarla beslenir ve hareket ederler.

✔ Tatlı sularda yaşarlar.

✔ Heterotrofturlar.

✔ Bazı türleri patojendir.

Paramesyum:

✔ Silleri sayesinde hareket ederler.

✔ Tatlı sularda yaşarlar.

✔ Heterotrofturlar.

✔ Eşeysiz üreme ve konjugasyon yapabilirler.

✔ Hücrelerinde iki çekirdek bulunur.

​

Öglena:

✔ Kamçıları ile hareket ederler.

✔ Tatlı sularda yaşarlar.

✔ Hem ototrof hem heterotroftur.

Trypanosoma:

✔ Kamçıları ile hareket ederler.

✔ Parazit ve patojendir.

✔ İnsana çeçe sineği ile bulaşır ve uyku hastalığına neden olur.

Plazmodyum:

✔ Hareket yapıları yoktur.

✔ Parazit ve patojendir.

✔ Spor oluşturarak ürerler. (Metagenez yaparlar.)

✔ İnsana anofel dişi sinek ile bulaşır. Sıtma hastalığına neden olur.

Cıvık Mantarlar:

✔ Hücre çeperi taşımazlar.

✔ Yalancı ayaklarla hareket eden canlılardır.

✔ Parazit ya da saprofit olabilirler.

Algler:

✔ Tek, çok ya da koloni formunda olan bitkilere benzeyen canlılardır.

✔ Fotoototrofturlar.

✔ Kahverengi alg, esmer alg, kırmızı alg, yeşil alg gibi çeşitleri vardır.​

​

✔ Mavi – yeşil algler (siyanobakteri) prokaryotik canlılardır. Sınıflandırmada algler içerisinde yer almazlar.

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

Mantarlar (Fungi) Alemi

✔ Tek hücreli (maya mantarı) ya da çok hücreli (şapkalı mantar, küf mantarı) olabilen ökaryotik canlılardır.

✔ Aktif hareket etmezler.

✔ Depo polisakkaritleri glikojendir.

✔ Heterotrof beslenirler.

✔ Sentrozom taşımazlar.

✔ Hücre çeperlerinin yapısı kitindir.

✔ Maya mantarları hariç vücutları hif ve miselyumlardan oluşmuştur.

✔ Tomurcuklanma ve metagenez ile ürerler.

✔ Gıda ve ilaç sektöründe kullanılırlar.

✔ Depo polisakkaritlerinin glikojen olması, kitin taşımaları ve heterotrof beslenmeleri yönüyle hayvanlara; hücre çeperine sahip olmaları, aktif olarak hareket edememeleri ve sporla çoğalmaları yönüyle de bitkilere benzerler.

✔ Saprofit olanları organik maddeleri inorganik madde haline getirerek madde döngüsünün devamını sağlarlar.

✔ Bazı mantarlar bitki köklerinde yaşar. (Mikoriza) Bitkilerin topraktan su ve mineral almasını kolaylaştırır.

✔ Fermantasyon endüstrisinde, ilaç sanayisinde ve çeşitli ürünlerin elde edilmesinde kullanılır.

✔ Şapkalı mantarlar besin olarak kullanılır. Besin içerikleri çok zengindir.

✔ Bazı mantarlar bitkiler üzerinde parazit olarak yaşarlar. Tarım bitkilerine çok büyük zarar verirler.

✔ Küf mantarları ekmek, meyve, sebze ve diğer yiyeceklerin çürümesine neden olurlar.

✔ Mantarlar insanlarda birçok hastalığa neden olurlar.
✔ Mantar sporları hayava karışarak alerji ve astıma neden olabilirler.

​

Bitkiler Alemi

✔ Çok hücreli ökaryot canlılardır.

✔ Fotoototrofturlar. Karasal yaşamın oksijen ve besin kaynağıdırlar.

✔ Bazı çeşitleri parazittir. (Parazit bitkilerin bazıları fotosentez yapamaz.)

✔ Selüloz içeren hücre çeperleri vardır.

✔ Depo polisakkaritleri nişastadır.

✔ Toprağa bağlı olduklarından aktif olarak hareket etmezler.

✔ Sinir sistemleri ve duyu organları yoktur.

✔ Büyümeleri sınırsızdır.

✔ Eşeyli, eşeysiz ile üreyebilirler.

✔ Tohumsuz bitkiler, otsu olup tohum oluşturamazlar. Spor oluşturarak metagenez ile ürerler.

✔ Tohumlu bitkiler ise otsu ya da odunsu olabilirler. Tohum oluşturarak eşeyli ürerler.

​