Asit Ve Baz Tepkimelerine Örnekler

Asit ve bazlar birbirleriyle etkileşip tuz ve su oluşturabildiği gibi metallerle de tepkime vererek çeşitli gazlar ve diğer ürünlerin oluşmasını sağlayabilir.

Nötralleşme Tepkimeleri

Asit ve bazların sulu çözeltileri tepkimeye girdiğinde tuz ve su oluşur. Bu olaya nötralleşme, tepkimeye de nötralleşme tepkimesi denir. Nötralleşme (nötürleşme) tepkimelerine indikatör ekleyerek tam nötürleşme anını tespit edebilirsiniz. Nötralleşme tepkimesinin ana denklemi şu şekildedir.

HCl + NaOH NaCl + H₂O
HCl + KOH KCl + H₂O
H₂SO₄ + 2NaOH Na₂SO₄ + 2H₂O

Nötralleşme tepkimesinin net iyon denklemi ise şu şekilde olur.

Yani, asit çözeltisinden gelen H⁺ iyonlarıyla baz çözeltisinden gelen OH^–
iyonları kimyasal tepkime vererek su oluşturur. Bu yüzden nötralleşme tepkimesi sonucunda ortamda tüketilmemiş H⁺ veya OH^– iyonu kalmasına göre sınıflandırılabilir.

• Eğer tepkime sonucu ortamda hiç bir iyon kalmadıysa çözelti nötrdür.
• Eğer tepkime sonucu ortamda OH^– iyonu kaldıysa (başlangıç koşulu n_H+ < n_OH–) çözelti baziktir.
• Eğer tepkime sonucu ortamda H⁺ iyonu kaldıysa (başlangıç koşulu n_H+ > n_OH–) çözelti asidiktir.

Hidroliz

Tuzlar, genellikle, suda tamamen iyonlaşan kuvvetli elektrolitlerdir. Suda çözünen tuzların bazıları su ile tepkimeye girer. Bir tuzun katyon ya da anyonunun, su ile tepkimeye girerek kendini oluşturan asit veya bazı oluşturmasına hidroliz denir.

Tuzların Genel Özellikleri

Tuzların genel özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.

• Asidik, bazik ve nötr karakterde olabilir.
• Kristal yapılı olup birim hücrelerden oluşur.
• Oda şartlarında katı halde ve kırılgandır.
• Erime ve kaynama noktaları yüksektir.
• Genellikle iyonik yapılıdır.
• Suda iyonlarına ayrılarak çözünür.
• Katı halde elektriği iletmez ancak sıvı halleri ve sulu çözeltiler iyonlarıyla elektriği iletir.

Tuzların Günlük Hayattaki Önemi

Tuzlar özelliklerine göre farklı kullanım alanlarına sahiptir. Tuzların tarım (gübre, ağaç bakımı vb.), hayvancılık (yem, hayvan bakımı vb.), kozmetik, gıda (kabartma tozu, tatlandırma, saklama vb.), dericilik (dabaklama, koruyucu vb.), tekstil (boyama, ağartma vb.) ve sert suların yumuşatılması gibi birçok kullanım alanı bulunmaktadır.

Sıkça Kullandığımız Tuzlar

• Sodyum Klorür (NaCl)
  • Sodyum klorür halk arasında yemek tuzu veya sofra tuzu olarak bilinir.
  • Nötr bir tuzdur.
  • Suda çok iyi çözünür.
  • Laboratuvar ortamında HCl ve NaOH’ın nötralleşme tepkimesi ile elde edilir.
    • HCl_(suda) + NaOH_(suda) NaCl_(suda) + H₂O_(s)
• Sodyum Karbonat (Na₂CO₃)
  • Halk arasında çamaşır sodası olarak bilinir.
  • Bazik bir tuzdur ve suda iyi çözünür
• Sodyum bikarbonat (NaHCO₃)
  • Halk arasında yemek sodası veya kabartma tozu olarak bilinir.
  • Sağlığa zararı olmayan bir tuzdur.
• Kalsiyum Karbonat (CaCO₃)
  • Halk arasında kireç taşı olarak bilinir.
  • Mermer ve kayaçların yapısında bulunur.
  • Bazik bir tuzdur. Suda çok az çözünür.
  • Kalsiyum karbonatın en önemli kullanım alanı inşaat sektörüdür.
• Amonyum Klorür (NH₄Cl)
  • Halk arasında nişadır olarak bilinir.
  • Amonyak ve hidroklorik asidin tepkimesi ile oluşur.
  • Asidik bir tuzdur. Suda çok iyi çözünür.
  • Amonyum klorürün en önemli kullanım alanı gübredir.

Asit ve Bazların Metallerle Etkileşimi

Asit-baz tepkimelerinin yanı sıra asit ve bazlar bazı metallerle de tepkime verir. Asitlerin ve metallerin kendilerine özgü farklı özellikleri de olduğundan her asit ve her metal arasında tepkime gerçekleşmez. Bu yüzden, asit ve bazların metallerle etkileşimine geçmeden önce metalleri sınıflandırmak gerekmektedir. Metaller şu şekilde sınıflandırılır:

• Aktif Metaller
  • Elektron verme eğilimi hidrojenden büyük olan metallere denir.
  • Na, K, Ca, Fe, Mg, Zn, Ni, Cr, Pb, Sn gibi örnekler verilebilir.
• Pasif Metaller
  • Elektron verme eğilimi hidrojenden küçük olan metallere denir.
  • Cu, Hg, Ag, Au, Pt gibi örnekler verilebilir.
• Yarı Soy Metaller
  • Pasif metallerden Cu, Hg ve Ag’e yarı soy metal denir.
• Soy Metaller
  • Pasif metallerden Au ve Pt’e soy metaller denir.
• Amfoter Metaller
  • Asit ve kuvvetli bazlarla tepkimeye giren aktif metallere denir.
  • Be, Zn, Al, Sn, Pb, Cr metalleri amfoter metaldir

Asitlerin Etkileşime Girdiği Metaller

Asitler metallerin her türüyle etkileşime girerken, bazik oksitlerle de tepkime verir. Ayrıca cam ile etkileşime girebilen asitler de vardır.

Asit ve Aktif Metallerin Etkileşimi

Aktif metaller asitlerle tepkimeye girince tuz ve H₂ gazı oluşur. Örnek olarak şunlar verilebilir:

• Na_(k) + HCl_(suda) NaCl_(suda) + H_2(g)
• 2Fe_(k) + 3H₂SO_4(suda) Fe₂(SO₄)_3(suda) + 3H_2(g)
• Mg_(k) + 2HCl_(suda) MgCl_2(suda) + H_2(g)

Asit ve Yarı Soy Metallerin Etkileşimi

Yarı soy metaller (Cu, Hg ve Ag) sadece oksijence zengin (HNO₃ ve H₂SO₄ gibi) kuvvetli asitlerle tepkimeye girerek ametal oksit (SO₂, NO₂, NO) ve su oluşturur.

• Cu_(k) + 2H₂SO_4(suda) CuSO_4(suda) + SO_2(g) + 2H₂O_(s)
• 2Ag_(k) + 2H₂SO_4(suda) Ag₂SO_4(suda) + SO_2(g) + 2H₂O_(s)

Yarı soy metaller; derişik ve sıcak H₂SO₄ çözeltisi ile SO₂ gazı, derişik HNO₃ ile NO₂ gazı, seyreltik HNO₃ ile NO gazı oluşturur.

Asitlerin Soy Metallerle Etkileşimi

Soy metaller sadece kral suyunda (3 hacim HCl + 1 hacim HNO₃) tepkime verir.

• Au(k) + Kral Suyu HAuCl₄(k) + 3NO₂(g) + 3H₂O(s)
• Pt(k) + Kral Suyu H₂PtCl₂(k) + 2NO₂(g) + 2H₂O(s)

Asit ve Amfoter Metallerin Etkileşimi

Amfoter metaller asitlerle tepkimeye girdiğinde tuz ve H₂ gazı oluşturur. Amfoter metaller suyla tepkimeye girmez. Bu nedenle suyla temas halindeki ortamlarda amfoter metaller tercih edilir.

• Zn(k) + H₂SO₄(suda) ZnSO4(suda) + H₂(g)
• Be(k) + 2HNO₃ (suda) Be(NO₃)₂(suda)+ H₂(g)

Asit ve Bazik Oksit Tepkimeleri

Bazik oksitler asitlerle tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur. Bu sayede asitler pas çözücü olarak kullanılabilir.

• Fe₂O₃ + 6HCl 2FeCl₃ + 3H₂O
• CaO + 2HCl CaCl₂ + H₂O

Asitlerin Cam ve Porselen Gibi Maddeleri Aşındırma Özellikleri

HCl, HNO₃, H₂SO₄ gibi asitler cama ve porselene etki etmez. Camı aşındıran tek asit hidroflorik asittir (HF). Seramik ve porselenler kilden yapılan malzemelerdir. Porselenler bir cam çeşidi olan sır ile kaplanır. HF’ün camı ve porseleni aşındırma etkisinden yararlanarak HF cam işlemede ve porselen yüzeylerin pürüzlerinin giderilmesinde kullanılır.

HF, camı aşındırdığından cam kaplarda saklanamaz. Plastik kaplarda saklanabilir. HCl, HNO₃, H₂SO₄ gibi asitler cam ve plastik şişelerde saklanarak depolanır.

Bazların Etkileşime Girdiği Metaller

Bazlar amfoter metaller ile etkileşime girer.

Baz ve Amfoter Metallerin Etkileşimi

Amfoter metaller kuvvetli bazlarla tepkimeye girdiğinde tuz ve H₂ gazı oluşturur. Amfoter metaller zayıf bazlarla tepkime vermez. Amfoter metaller suyla tepkimeye girmez. Bu nedenle suyla temas halindeki ortamlarda amfoter metaller tercih edilir.

• Al(k) + 3NaOH(suda) Na₃AlO₃(suda) + H₂(g)
• Be(k) + 2 KOH(suda) K₂BeO₂(suda) + H₂(g)

ASİTLERİN VE BAZLARIN TEPKİMELERİ

     Asitler ile bazlar aynı kapta karıştırıldığında aralarında kimyasal reaksiyon gerçekleşir. Bu reaksiyon sonunda ürün olarak tuz ve ısı açığa çıkar. Asit ve bazın yapısına bağlı olarakta su oluşabilir.

1. Nötrleşme tepkimesinde bir asit ve baz tepkimeye girer, su ve iyonik bir bileşik olan tuzun sulu çözeltisi meydana gelir.

- Bir behere bir miktar sönmüş kireç (Ca(OH)2) katısı koyalım ve üzerini yeterince su ilave edip sulandırılmış kireç hazırlayalım. Daha sonra yüzümüzü koruyacak şekilde önlem aldıktan sonra hazırladığımız bu sıvı üzerine yavaş yavaş sülfürik asit (H2SO4) ilave edelim ve beherdeki değişimi dikkatlice izleyelim.

 

        Reaksiyon denklemi dikkatli incelenecek olursa bazın katyonu  (Ca2+) ile asit anyonu (SO4 2-) birleşerek CaSO4 tuzunu oluşturmuştur.

        Nötrleşme tepkimesi temelde asitten gelen H+ iyonları ile bazdan gelen OH- iyonlarının birleşerek su oluşturması esasına dayanır

                         H+(suda) + OH-(suda) → H2O(s)

  -  Mg(OH)2 bileşiği sulu çözeltisinde OH- iyonu içerdiğinden bazdır. Bu bazın HCI asidi ile nötrleşme tepkimesi;

             Mg(OH)2(suda) + 2HCI(suda) → MgCI2(suda) + 2H2O(s)

  şeklindedir.

2. Kireç taşında ve mermerde bulunan kalsiyum karbonat asitlerde çözünebilen bir katıdır.

             CaCO3(k) + 2HCI(suda) → CaCl2(suda) + CO2(g) + H2O(s) 

CaCO3 ile bir asidin tepkimesi bir asit-baz tepkimesidir. Bu tepkimede CO3 2- baz gibi davranmaktadır.

3. NH3 yapısında OH- taşımadığı halde bazik özellik gösterir. Susuz baz olarak bilinen NH3 'ün asitlerle tepkimesinden yalnız tuz oluşur.

      NH3(g) + HBr(g) → NH4Br(k) 2NH3(g) + H2SO4(k) → (NH4)2SO4(k)

4. Asit oksitlerin bazlarla reaksiyonundan tuz ve su oluşur.

SO3(g) + 2NaOH(suda) → Na2SO4(suda) + H2O(s)

CO2(g) + 2KOH(suda) → K2CO3(suda) + H2O(s) 

5. Bazik oksitlerin asitlerle reaksiyonundan tuz ve su oluşur.

K2O(k) + 2HCI(suda) → 2KCI(suda) + H2O(s)

CaO(k) + H2SO4(suda) → CaSO4(suda) + H2O(s) 

6. Asit oksitlerin bazik oksitlerle reaksiyonundan yalnız tuz oluşur.

CO2(g) + MgO(k) → MgCO3(k)

SO3(g) + CaO(k) → CaSO4(k)

[tabgroup]

[tab title="Örnek Soru"]

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi bir asit-baz tepkimesi değildir?

A) CH3COOH + KOH → CH3COOK + H2O

B) Na2O + 2HBr → 2NaBr + H2O

C) N2O5 + CaO → Ca(NO3)2

D) SO2 + 1/2O2 → SO3

E) BaCO3 + 2HCI → BaCI2 + CO2 + H2O

[/tab]

[tab title="Çözüm"]

A) Asit + Baz → Tuz + Su

B) Bazik oksit + Asit → Tuz + Su

C) Asidik oksit + Bazik oksit →Tuz

D) Asidik oksidin yanma tepkimesidir.

E) Karbonat (CO32-) tuzları bazik özellik gösterir.

Asitlerle tepkimelerinden tuz, CO2 gazı ve su oluşur.

Yanıt D

[/tab]

[/tabgroup]

Nötrleşme Tepkimelerinin Nicel Olarak İncelenmesi

     -Bir asit çözeltisi ile bir baz çözeltisi eşit hacimde karıştırılıp sıcaklığı 25oC ye getirildiğinde çözeltinin pH değeri kaç olur? Bunun için 1 mol HCI içeren sulu çözelti ile 1 mol NaOH içeren sulu çözeltiyi eşit hacimde karıştıralım.

       tepkime denkleminden görüldüğüne göre reaksiyona giren maddeler tamamen tükenirler. Dolayısıyla ortam nötr olur.

   Ancak 2 mol HCI içeren sulu çözelti ile 1 mol NaOH içeren sulu çözelti eşit hacimlerde karıştırıldığında;

 tepkime denkleminden görüldüğüne göre 1 mol HCI asidi arttığından dolayı karışımın pH değeri 7’den küçük olur. Yani ortam asidik olur.

-Aynı şekilde 2 mol H2SO4 içeren sulu çözelti ile 2 mol KOH içeren sulu çözelti eşit hacimlerde karıştırıldığında;

  tepkime denkleminden görüldüğüne göre 1 mol H2SO4 asidi artar. Ortamın pH değeri 7’den küçük olur. Yani ortam asidik olur.

 -Aynı şekilde 0,06 mol Sr(OH)2 içeren sulu çözelti ile 0,08 mol HI içeren sulu çözelti karıştırıldığında;

tepkime denkleminden görüldüğüne göre ortamda çözünmüş halde bir baz olan Sr(OH)2'den 0,02 mol artan olur.

denklemine göre OH– iyonundan da 0,04 mol bulunur. Ortam baziktir, pH değeri 7’den

[tabgroup]

[tab title="Örnek Soru"]

0,05 mol H2SO4 içeren sulu çözeltiyi tamamen nötrleştirmek için kaç mol KOH kullanılması gerekir?

A) 0,05   B) 0,1 C)       0,2 D)      0,4      E)0,5

 [/tab]

[tab title="Çözüm"]

Tepkime denklemine göre;

H2SO4 + 2KOH → K2SO4 + 2H2O 1 mol H2SO4 ü nötrleştirmek için 2 mol KOH gerekir.

Dolayısıyla 0,05 mol H2SO4 için 0,1 mol KOH gerekir.

Yanıt B

 [/tab]

[/tabgroup]

Tepkime sonucunda önemli değişiklikler meydana getiren asit baz tepkimeleri örnekler ve konu anlatımıyla birlikte ele alındığında çok daha iyi ve net anlaşılacaktır. Özellikle bu gibi konularda örnekler her zaman pekiştirici birer araçtırlar. Asitler ve bazlar ne ile tepkime verir sorusunun cevabı asit baz tepkimeleri örnekleri ve konu anlatımıyla içeriğimizde detaylıca aktarılmıştır.

Asit Baz Tepkimeleri

Bir asit ve baz arasında meydana gelen kimyasal tepkimelere asit baz tepkimesi denmektedir. Tepkime mekanizmalarının ortaya çıkartılması ve bu mekanizmalar aracılığıyla problemlerin çözülmesi amaçlanarak, bu tür tepkimeler hakkında teoriler bilim insanlarınca geliştirilmiştir. Bu teorilerin en bilineni ise Bronsted-Lowry asit baz kuramıdır.

Asit Baz Tepkimeleri Örnekleri

Amino asitler, proteinlerin en küçük yapı taşlarını oluşturmaktadırlar. Tüm bunların yanı sıra elma, limon, portakal ve ısırgan otu gibi meyve – sebze yapısında da belli asitler bulunmaktadır. Amonyak, sabun ve kabartma tozu gibi maddeler de bazik özellik gösterenler arasındadırlar.

Bazlar ile asitler tepkimeye girdiklerinde, tuzlar meydana gelir. Tuzlar, önemli birer bileşiktir ve bu yönleriyle bilinirler. Bu tepkimeler tuzla birlikte su oluşumunu da meydana getirebilirler. Bu tepkimeler bir diğer adıyla nötrleşme tepkimesi olarak da bilinirler.

Nötrleşme tepkimeleri asitler ve bazların sulu çözeltilerinde meydana gelen durumlardır. Bu nedenle de tepkimede oluşan tuz çözeltileri iyonlarına ayrılmış biçimdedir. Asit baz tepkimeleri aşağıdaki gibidir;

• Asit + baz = Tuz + Su şeklinde sonuçlanmaktadır.

Asit baz tepkimelerinin denklemlerini sıralamak için asitle ve bazların formüllerinin iyice bilinmesi son derece önemlidir.

Bazı asitlerin isim ve formülleri aşağıdaki gibidir:

• Hidroiyodik asit (HI)
• Fosforik asit (H3P04)
• Hidrobromik asit (HBR)
• Sülfürik asit (H2S04)
• Nitrik asit (HNO3)
• Hidroklorik asit (HCI)

Bazı bazların isimleri ve formülleri de aşağıdaki gibidir;

• Sodyum hidroksit (NaOH)
• Kalsiyum hidroksit Ca (OH)2
• Potasyum hidroksit (KOH)
• Magnezyum hidroksit Mg (OH)2
• Baryum hidroksit Ba (OH)2
• Amonyak (NH3)

HCI (suda) + NaOH (suda) = NaCI(suda) + H2o(s)

HCl asidi ile NaOH bazının sulu çözeltileri tepkime yoluyla su ve tuzu meydana getirirler. Asitlerin hidrojen iyonuyla birlikte bazların hidroksit iyonunun tepkimeye girmesi de su molekülünü meydana getirir ve buna da nötrleşme adı verilir.

Nötrleşme tepkimeleri olmaya başladığında 1 mol H iyonu ile 1 mol OH iyonu birleşirler. Bu nedenle tepkimenin denkleşmesi esnasında bu biçimde olan birleşme oranına bakılması oldukça önemlidir. Bu tepkimelerde bileşiklerin formüllerinde gerekli katsayıların yazılması lazımdır. Nötrleşme tepkimelerinde pH değerinin 7 olması şarttır.

Asit Baz Tepkimesinde Ne Açığa Çıkar?

Asit ve bazlar tepkimeye girerek tuz ile suyu oluşturur. Bu olaya da nötrleşme tepkimesi adı verilir. Asit ve bazların tepkimeye girme yoluyla su ve tuzu oluşturması ekzotermik bir olay olarak bilinir.