Metabilişsel Ne Demek

Herhangi bir konuda, bilgi edinmek için nasıl bir yol izleyeceğinizi bilmediğiniz zamanlar oldu mu? Ya da herhangi bir bilgiyi zihninize nasıl yerleştireceğinizi kolayca öngördüğünüz zamanlar?

Bu yazımızda, öğrenmemiz gereken şeyleri fark etmeyi ve öğrenmek için neler yapmamız gerektiğini düşünebilmeyi inceleyeceğiz. Bunun içinde sizleri Metabilişsel Düşünme (Üst Bilişsel Düşünme) kavramı ile tanıştıracağız. Keyifli okumalar!

Metabilişsel Düşünme Yani Düşünme Hakkında Düşünme Nedir?

Türkçedeki karşılığı çok tartışılan ve bu yüzden bilişsel farkındalık, üst biliş, yürütücü biliş ve biliş ötesi gibi ifade edilen metabilişsel kavramı, İngilizce metacognition kavramına karşılık gelmektedir.

Biliş, bir şeyin farkında olma onu anlama; üst biliş ise onu nasıl öğrendiğinin farkında olmaktır. Bu nedenle Metabilişsel Düşünme en kısa biçimde, kişinin kendi düşünme süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi olarak tanımlanmaktadır.

Kişi, bir konu hakkında: “Ne biliyorum?”, “Daha neler bilmem gerekli?”, “Etkili öğrenmek için kullanmam gereken stratejiler nelerdir?” şeklinde düşünmeye başladığı zaman üst bilişsel düşünmeye başlamış demektir.

Kavramı literatüre kazandıran psikolog John Flavell’fit. Kendisi üstbilişsel farkındalığı, birinin yeteneklerini anlaması, kontrol etmesi ve en yüksek seviyede öğrenmek için sahip olduğu bilişsel süreçleri harekete geçirmesi olarak tanımlamaktadır.

Flavell üstbilişi; üstbilişsel bilgi, üstbilişsel deneyimler, hedefler/görevler ile eylemler/stratejiler olmak üzere dört öğeye ayırmıştır. Şekilde de görüleceğiniz gibi bu dört öğe bilişin kontrolü sürecinde sürekli etkileşim halindedir.

Flavell üstbilişsel bilgiyi de kendi içinde üçe ayırmıştır. Burada birey değişkenler, bireyin bir öğrenci olarak kendisiyle ilgili inançları ve kendisi hakkındaki bilgisidir. Görev değişkenleri, bireyin bir görevin gerektirdiklerine yönelik sahip olduğu bilgidir. Strateji ise bireyin, bir görevi yerine getirirken ya da bir problemi çözerken kullanabileceği stratejiler hakkındaki bilgisidir.

Modeldeki Üstbilişsel deneyimler, bilişsel bir deneyime eşlik eden deneyimler ve o deneyime ait hislerdir. Örneğin, öğrencinin yeni bir matematik formülünü okuduktan sonra kafasının karıştığını hissetmesi üstbilişsel bir deneyimdir. Bu deneyimler öğrencilerin ilgisini ve gelecekteki benzer öğrenmelerini de etkileyecektir.

Modeldeki bir diğer öğe olan hedefler veya görevler bilişsel bir eylemin hedeflerini ya da sonuçlarını tanımlamayı gerektirir. Stratejiler ise bilişin planlanmasını, izlenmesini ve düzenlenmesini gerektirir. Örneğin bir strateji, öğrencinin bir matematik formülünü nasıl çalıştığını ve nasıl uygulanması gerektiğini anlamada öğrenciye yardımcı olacaktır.

Öğrenme Stratejileri Alanında Metabiliş Nedir?

Son yıllarda eğitimde öğrenmeyi öğrenme, etkin öğrenme, kendi kendine öğrenme gibi kavramların ön plana çıktığı görülmektedir. Bu bağlamda, metabilişsel düşünme kavramı, öğrencinin kendi kendine öğrenme yetisini kazanmada öğrenciye destek olan bir unsurdur.

Konu ile ilgili yapılan çalışmalarda da metabiliş ve öz düzenleme arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Metabilişsel stratejileri kullanan öğrencilerin önceki başarılarından veya sınav kaygısından bağımsız olarak zor veya ilgilerini çekmeyen bir akademik görev karşısında daha ısrarcı davrandıkları görülmüştür.

Metabilişsel Düşünme Nasıl Gelişir?

Öğrencilerin metabilişsel yeteneklerini geliştirmek için okul uygun bir ortamdır. Bu ortamı yaratmak için, öğretmenler ve öğrenciler, bir düşünme dili geliştirmelidir. Öğretmenler ‘strateji’, ‘süreç’ ve ‘metabilişsellik’ gibi terimleri sık kullanmalıdır. Ayrıca, bunların önemini öğrencilere aktarmalı ve etkin öğrenme için önemli olan süreçleri vurgulamalıdır.

Öğrencilerin tutacakları öğrenme günlükleri, kullandıkları ya da kullanabilecekleri stratejileri belirlemelerine ve sonra da bunları değerlendirmelerine yardımcı olacaktır. İpuçları ya da ‘Bundan sonra ne yapabilirsin?’ ‘Stratejilerin ne kadar iyi işliyor?’ gibi sorular, öğrencilere metabilişsel düşünme altyapısı sağlayacaktır.

Metabilişsel öğretime yönelik kaynaklar inceledikleri alandaki ünlü uzmanların biyografileri, günlükleri, mektupları ve diğer kişisel yazıları olabilir. Efsane düşünürlerin problem çözme stratejilerine maruz kalma, öğrenciler için ilham verici ve bilgilendirici olur. Ayrıca ‘İlk önce ne yapabilirsin?’, ‘Başka ne deneyebilirsin?’ ve ‘Stratejin ne kadar iyi işliyor?’ gibi sorular kullanmakta önemlidir.

Sonucunda bu sorular öğrencilere çalışırlarken, düşünme hakkında düşünmelerini hatırlatır. Denildiği gibi düşünmek zor bir sanattır. Ancak bir kere bu konuda uzmanlaştıktan sonra da hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır.

Kaynaklar ve ileri okumalar

• Marzano, Robert J. & Educational Resources Information Center (U.S.).  ().  A theory-based meta-analysis of research on instruction.  Aurora, Colo. : [Washington, DC] :  Mid-continent Regional Educational Laboratory ; U.S. Dept. of Education, Office of Educational Research and Improvement, Educational Resources Information Center
• Metabilişsel öğrenme stratejileri; funduszeue.info
• Pegem Akademi Yay. , Öğretim İlke ve Yöntemleri – Metabilişsel Düşünme / , Ankara

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Meta bilişsel düşünme, bazı kaynaklarda biliş ötesi stratejiler ve yürütücü biliş stratejileri olarak da tanımlanmaktadır. Yürütücü biliş; bireyin kendi düşünme ve öğrenme yollarının farkında olması ve kendi öğrenmesini etkili olarak düzenleyebilmesidir. Düşünme üzerine düşünme olarak ifade edilebilir. Biliş herhangi bir şeyin farkında olma onu anlayabilme iken, meta-biliş ise herhangi bir şeyi anlamaya öğrenmeye ek olarak onu nasıl öğrendiğinin de farkında olma, nasıl öğrendiğini bilmedir. Meta bilişsel düşünme, biliş hakkında bilgi ve bilişi izleme olmak üzere iki temel öğeye sahiptir. Biliş hakkında bilgi, bireyin kendi düşünme ve öğrenme süreçleri hakkındaki bilgisini ve anlayışını, bilişi izleme ise bireyin bir taraftan öğrenilecek durumun özelliklerine uygun öğrenme stratejilerini seçme, kullanma, izleme ve değerlendirme sonuçlarına göre yeniden yapma yeteneğini kapsar.

Meta-bilişsel düşünme öğrenme süreci hakkında düşünme, öğrenmeyi planlama ve kavrama etkinliğinden sonra kendini değerlendirme stratejilerini içermektedir. Birey kendi öğrenme süreçlerini, ilerleme kapasitesini ve yeni bilgilere olan gereksinimini gözlemler. Kendi düşünme biçimlerinin farkında olup buna uygun öğrenme stratejileri belirleyebilmesidir. Öğrenciyi merkeze alan çağdaş bir süreçtir. Öğrenci edilgen ve pasif değil aksine kendi öğrenme sorumluluğuna sahip, kendi öğrenme hedeflerini belirleyen ve değerlendiren bir konumdadır. Bu özelliklerin gelişmesi için öğretmenlerin öğrencilere bağımsız düşünebilme, karar verme, sorumluluk alma gibi becerileri kazandırması gerekmektedir.