Kosova Yönetim Şekli

T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMİER ENSTİTÜSÜ GÖRSEL KÜLTÜR ANABİLİM DALI YÜKSEK LISANS DERS: BALKANLARDA KÜLTÜREL KİMLİKLER II KONU: KOSOVA’NIN DIŞ POLİTIKASI HAZIRLAYAN: LEUTRİM SHPEJTİ DANIŞMAN: DOÇ.DR. İBRAHİM KAMİL EDİRNE  İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER GİRİŞ 1. KOSOVA-SIRBİSTAN İLİŞKİLERİ KOSOVA - SIRBISTAN İLIŞKILERI BAĞIMSIZLIĞA KADAR DÖNEM 5 Bğımsızlıktan Sonra Sırbistan Tepkisi 7 BAĞIMSIZLIKTAN SONRA SIRBİSTAN KOSOVA İLİŞKİLERİ 7 2. KOSOVA-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ 11 KOSOVA TÜRK TOPLUMU 11 İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLER 12 a. İkili Ticaret 12 b. Kosova’daki Türk yatırımları 12 3. KOSOVA-ARNAVUTLUK İLİŞKİLERİ 13 İKILI EKONOMIK İLIŞKILER 14 4. KOSOVA-MAKEDONYA İLİŞKİLERİ 14 İKILI EKONOMIK İLIŞKILER 15 5. KOSOVA-KARADAĞ İLİŞKİLERİ 16 İKILI EKONOMIK İLIŞKILERI 19 6. KOSOVA-AB İLİŞKİLERİ 20 KOSOVA HUKUK DÜZENI MISYONU (EULEX) 20 7. SONUÇ 21 8. KAYNAKÇA 22 2  GİRİŞ Eski Yugoslavya’nın ilk özerk bölgesinden biri olan Kosova, ’lı yılların başında ortaya çıkan bağımsızlık hareketlerinden etkilenerek Miloseviç yönetimindeki Sırbistan ile karşı karşıya gelmiş ve yıllarca sürecek olan mücadelesine başlamıştır. yılları arasında BM idaresinde bulunan bölge, 17 şubat tarihinde Sırbistan’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu tarihten itibaren de uluslararası bir aktör olmak ve küresel konunun güçlendirmek için uluslararası arenada tanınma mücadelesi vermeye devam etmektedir. (ADIYAMAN, ) 10, km2’lik bir alana sahip olan Kosova, hem Sırplar hem de Arvanutlar için büyük öneme sahiptir. Her ikitarafın da Kosova’yı kendi kutsal toprağı olarak görmesi tarih boyunca çatışmalar yaşanmasına neden olmuştur. Bölge, ’ye kadar Osmanlı yönetiminde kalmış, bu tarihten sonra Sırplar’ın eline geçmiştir. İki savaş arası dönemde bölgede yaşayan Kosovalı Arnavutlar yoğun bir Sırplaştırma politikasına maruz kalmıştır. İkinci Dünya Savaşı’da bölge İtalyan işgalinden sonra tekrar Yugoslavya kontolüne geçmiş ve ’da “özerk toprak” ilan edilmiştir. Bunun uzerine Kosova’nın Yugoslavya içinde kalmasına tepki gösteren Arnavutlar, ’de ayaklanma başlatmış ve kendi dillerinde eğitim gibi bir takım haklar elde etmişlerdir. Anayasası ile özerklik sağlanıp ve hakları genişletilse de teknik olarak hala Sırbistan’a bağlı olmuş ve Tito’nun ölümünden sonra ekonomik sıkıntıların da etkisiyle yeniden başlayan ayaklanmalar kanlı bir şeklde bastırılmıştır. yılının sonuna doğru ise Miloseviç yönetimi Kosova’nın özerkliği kaldırarak, bütün haklarını elinden aldığını açıklamıştır. Bunun üzerine Arnavutlar, yılında İbrahim Rugova liderliğinde pasif direniş başlatarak Kosova Cumhuriyeti’ni ilan etmiş ve Sırp yetkililerle her türlü teması kesmişlerdir. Eğitim ve sağlık hizmetlerini kendi aralarında orgutleyerek paralel bir devlet sistemi kurmuşlardır. Fakat beklenen başarı ve istikrar sağlanamayınca Kosova Kurtuluş Ordusu- UÇK ( Ushtria Çlirimtare Kosovës) yılı başında silahlı mücadele başlatmış ve karşılığında Arvavutlara yönelik etnik temizleme başlatılmıştır. Çatışmaların devam etmesi üzerine NATO, Birleşmiş Mılletler Güvenlik Konseyi karakı olmadan 24 Mart ’da Yugoslavya’ya müdahale etmiştir. Savaş ancak 71 gün süren NATO bombardımanı ile 10 Haziran ’da sonlandırılabilmiştir. Savaşın sonucunda da Yugoslavya, ABD’nin dayattığı planı kabul etmek durumunda kalmıştır. Bu plana göre bölgeye “Kosova Force-KFOR” adında NATO’nun da katıldığı bir bariş gücü konuşlandırılmıştır. Yugoslavya güvenlik güçleri bölgeden çekilmiş ve Arnavutlar’ın geri dönmesi kabul edilmiştir. Sonrasında ise yönetim 3 Birleşmiş Miletler Kosova Görev Gücü (UNMİK) idaresindeki geçici sivil yönetime bırakılmış ve bu yöntem yılları arasında devam etmiştir. ’daki NATO müdahalesi ile Sırbistan idaresinden kurtulan Kosova, Sırbistan ve Karadağ’ın ’da bağımsızlıkların ilan etmesinden sonra, 17 Şubat ’de bağımsızlığını ilan etmiş ve ilk etapta Yunanistan, Güney Kıbrıs ve Rusya’nın aksine, Türkiye ve ABD başta olmak üzere birçok ülke tarafından tanınmıştır. (ADIYAMAN, ) Kosova Cumhuriyeti, tanınma sağladı ve böylece Kosova'yı tanıyan 'den fazla ülkeye sahip olma hedefine ulaştı. Dışişleri Bakanlığı'nın uluslararası tanınma sürecini tamamlama taahhüdü, hem Avrupa'da hem de Avrupa'nın ötesinde Kosova'yı henüz tanımamış büyük devletlerle diplomatik iletişim üzerine odaklanmalıdır. (Bakanlığı, ) 4  1. KOSOVA-SIRBİSTAN İLİŞKİLERİ Kosova - Sırbistan İlişkileri Bağımsızlığa kadar dönem NATO Yugoslavya Federasyonu bombaladıktan sonra Kosova’da Birleşmiş Miletlerin kararıyla , askerleri ve sivil yönetimi çekmek zorunda kaldı. Bu karara göre güvenliği sağlayacak olan Birleşmiş Miletlerin Barış Gücü (KFOR), sivil istikrarını sağlayacak olan UNMİK, yani Birleşmiş Miletlerin Kosova seafoodplus.info 15 Haziran ’dan sonra Sırbistan işgalinde iken artık Birleşmiş Miletlerin himayesini altında kalarak yeni bir döneme girmişti. Kosova e kadar siyasi ve ekonomik istikrarını sağlamaya çalışıyordu, fakat bilindiği üzere mart ayında ayaklanmalar oldu. Ayaklanmaların sebebi Mitroviça kentinde üç Arnavut asıllı çocuk Sırplar tarafından saldırılması sonucunda İbır nehrinde boğseafoodplus.info olaydan sonra Priştine’de olmak üzere bütün şehirlerde Sırplara karşı ayaklanmalar olmuştu. Beş gün devam eden ayaklanmalar on dokuz kişi hayatını kaybetmişlerdi. Birleşmiş Miletler bu olayların sonucundaKosova’nın standardılar yerini getirip nihayi statüsünü belirlemek amacıyla Viyana görüşmelere başlattı. Görüşmeler Kosova ile Sırbistan arasında yapılacak. Fakat bu görüşmeler troyka bildiğimiz ABD, AB ve Rusya tarafından izlenecekti. Görüşmelerde arabulucu yapacak olan kişi eski Finlandiya başkanı Marty Ahtisari. Rambouille’den sonra Kosova Arnavutlar ilk kez Sırplarla bir masada buluşacaklardı. İki yıl devam eden görüşmeler hiçbir sonuç alamayınca Marty Ahtisari bir taslak paketi hazırlayarak ilk olarak Birleşmiş Miletleri başkanı Ban Ki Moon’a sunduktan sonra taraflara sunmuştu. Kosovalılar bu paketi kabul etmişlerdi, fakat Sırplar bunu ret etmişlerdi. Marty Ahtisarın sunduğu paket taslağı: - Kosova çok etnikli bir yapıya sahiptir, demokratik ve hukukun üstünlüğe bir yönetim şekli olmalı, - Etnik grupların eşit muamele ve onların haklarını savunarak uluslararası hukukuna göre yapılmalı, - Kosova kendi anayasasını çıkartmalı - Kosova liberal bir ekonomiye sahip olmalı, - Kosova ululslararası anlaşmaları yapmak hakkını tanımalıve aynı zamanda uluslararası kuruluşlara hiçbir engel olmadan üye olmalı, - Kosova’nın resmi dili Arnavutça ve Sırpça. Boşnakça, Türkçe, Romca belediye seviyesinde resmi dil olmalı, - Kosova kendi bayrağını ve marşı olmalı, 5  - Kosova başka bir ülkenin topraklarını işgal gibi davranışlarlabulunamamalı aynı zamanda başka bir ülke ile birleşmemeli, - Kosova ve Sırbistan ilişkilerinde yeni bir sayfa açılmalı ve ilişkileri genişleterek iki ülke arasında iyi komşu olarak geleceğe bakmalı, - Uluslararası örgütler Kosova’nın istikranın kontrol etmeli Kosova meclisi Ahtisar paketini kabul etmişti. Ahtisari’nin taslağının Kosova Meclisi deklarasyonu. Bu Deklarasyon sayesinde Kosova Meclisi 26 Mart tarihinde Birleşmiş Milletler Örgütü Genel Sekreteri tarafından BMÖ Güvenlik Konseyi’nde sunulan, Kosova statüsünün saptanması süreciyle ilgili Birleşmiş Milletler Özel Temsilcisi’nin nihayi raporunu memnuniyetle kabul ederek, onun önerilerinin Kosova halkının iradesiyle uyumlu olan adaletli ve esas çözümü teşkil ettiğine inanmaktadır. Bunu kabul etmekle birlikte, 26 Mart tarihinde Birleşmiş Milletler Örgütü Genel Sekreteri tarafından BMÖ Güvenlik Konseyi’nde sunulan Kosova’nın nihayi statüsüne ait anlaşmanın bütünlüklü önerisini tamamıyla uygulayacağıyla üstlenmektedir ve aynı zamanda bu anlaşmadaki hükümlerin hukuki açıdan Kosova için mecburi olması doğrultusunda, sözkonusu anlaşmanın Güvenlik Konseyi tarafından kabul edileceğini bir varsayım olarak bildirmektedir. Yanı sıra, bu anlaşmayla öngörüldüğüne göre, Kosova’daki uluslararası sivil ile güvenlik güçlerinin mevcut olmasını memnuniyetle ve yedeksiz desteklemektedir, bununla birlikte bu anlaşmayla uyumlu olarak görevlerini yerine getirecek olan uluslararası sivil ile güvenlik güçleriyle belirli işbirliğinde bulunacağı ve bu işbirliğini tamamıyla destekleyeceğiyle üstlenmektedir. (Morina, ) 5 Nisan , Priştine Arnavutlar tarafından bu paket bağımsızlığını garantileyecek bir paket algılandı, fakat Sırplar buna karşı şu tezi ortaya çıkarmıştı: Sırpların tezi, Kosova’nın, Sırbistan’a bağlı özerk bir bölge olduğu yönündedir. Ancak, bu irade beyanının ne kadar doğru olduğu tartışmalıdır. Çünkü Kosova, dağılan Yugoslavya’nın özerk bir bölgesiydi. Bilindiği gibi, Soğuk Savaş’ın sonunda Sırbistan Federe Cumhuriyeti, Kosova’nın özerkliğini kaldırdığını ilan etmiş ve bölgenin Sırbistan Federe Cumhuriyeti’ne bağlandığını ilan etmişti. Fakat Kosova ABD ve AB desteğini alarak 17 Şubat bağımsızlığını ilan ederek dünyaya duyurdu. Afganistan ve ABD den sonra Türkiye hemen de tanımıştı. (Morina, ) 6  Bğımsızlıktan Sonra Sırbistan Tepkisi Sırbistan ise Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesine çokşiddetli bir tepki göstermiştir. Sırp Yetkililer, Kosova’ya askeri bir müdahalede bulunmayacaklarını belirttikten sonra, Kosova’nın bağımsızlığının illegal olduğunu ve bu bağımsızlığın kabul edilemez olduğunu belirterek, Kosova’nın bağımsızlığını tanıyan devletler ile ilişkileri yeniden gözdengeçireceklerinibildirmişlerdir. Sırbistan, Kosova’ya yönelik ekonomik tedbirler uygulayacağını da uluslararası toplumun bilgisine sunmuştur. Sırbistan, Kuzey Kosova’da yoğunlaşan Sırp Azınlığın da, Kosova’nın resmi kurumlarına paralel olarak kendi kurumlarını oluşturmalarını destekleyeceğini açıklamış, Kosovalı Sırpların, Kosovalı Arnavutların oluşturduğu kurumları tanımayacaklarını açıklamıştır. Sırbistan, ayrıca, Kosova’nın diğer bölgelerindeoturan Sırp azınlığı da Kuzey Kosova’ya taşınmaları konusunda uyarmıştır. Sırbistan, Kuzey Kosova’nın ileride Sırbistan’a bağlanmasını da kendisine hedef olarak belirlemiştir. (Morina, ) Bağımsızlıktan Sonra Sırbistan Kosova İlişkileri Kosova bağımsızlığını ilan ettikten sonra hemen şu soru soruldu.Şimdi Kosova ile Sırbistan ilişkileri nasıl yürütülecek? Kosova bağımsızlığını ilan ettikten sonra Sırbistan ile Kosova arasında ilişkileri daha da gerginleşiyor. Sırbistan Kosova’yı tanımıyor, uluslararası diplomaside gergin anlar yaşanmaya başladı. Sırbistan Kosova da katıldığı uluslararası toplantılarda boykot etmeye başladı. Kosova davet edildiği uluslararası toplantılarda Sırbistan ilk olarak davet eden devleti uyarıp Kosova’yı davet etmemesi istiyordu. Fakat Kosova’yı tanıyan ülkeler uluslararası toplantılarda Kosova davet edildi, ama Sırbistan o toplantıları boykot ediyordu. Brüksel’de ‘İnsani Ticarete Karşı Dünya’ Avrupa Birliği tarafından düzenlenen konferans Kosova’yı da davet etmişlerdi. Kosova’yı iç işleri bakanı Zenun Pajaziti temsil etmişti, fakat Sırbistan bu toplantıyı şu gerekçeleri göstererek toplantıya katılmamıştı. ‘Kosova Sırbistan’ın bir parçasıdır, sözde bağımsızlığını ilan eden Kosova Uluslararası hukuka ve Birleşmiş Miletlerin kararını aykırıdır.’ 7  Kosova ile Sırbistan arasında uzaktan sürekli bir diplomasi krizi yaşanıyordu. Avrupa Birliği ve ABD buna engel olmak için teknik görüşmeler adı altında Sırbistan ile Kosova Brüksel’de görüşmeleri başlattı. İki devlet birer temsilci seçerek görüşmeleri başlatacaklardı. Kosova’yı Edita Tahiri temsil ediyordu, Sırbistan’ı ise Borko Stefanovic. Yapılan görüşmelerde şu anlaşmalara gelindi: - İki ülke arasında serbest dolaşımı, - Serbest ticaret anlaşması, - Gümrüklerin mühürlerin tanıması, - Enerji sorunları çözmek amacıyla iki ülke arasında bir komisyon kurarak sorunları çözmeli, - Telekomünikasyon sorunları - Sivil kayıtları - Kadastro kayıtları - İki ülke arasında bulunan sınır kapıları tek kontrol olacak şekilde sağlanmalı ve kapılar birleşmeli - Okul ve üniversite diplomaların tanınması Fakat bu anlaşmalar hiç biri meclislerde sunulmadı ve onaylanmadı. Anlaşmalar hemen yürürlüğe girerek siyasi sorunları görüşmek için bir zemin hazırlanmıştı. Sırbistan’da seçimleri aşırı Sırp partiler kazanmasıyla ve hükümet onlar tarafından kurulmasıyla ABD ve Avrupa Birliği tedirgin olmuşlardı. Sırbistan Cumhurbaşkanı Tomislav Nikoliç olmuş Hükümet başkanı ise Ivica Daçiç (Morina, ) İvica Daçi’in ve Tomislav Nikoliç’in partileri ,99 Kosova savaşında hükümete idiler. Aynı zamanda Kosova başbakanı Hashim Thaqi Kosova Kurtuluş Ordusunun Kumandanı idi. Yani eski iki düşmanlar on dört seneden sonra masada buluşacaklardı.Siyasi görüşmeleri Avrupa Birliğin diplomasi yüksek temsilcisi Catherine Ashton yönetecekti. Ilk randevu 19 Ekim Brüksel’de gerçekleşti. Taraflar kapalı kapıların arkasında görüşmeleri başlattılar. Toplantılar bittikten sonra gazetecilere şu açıklamaya yaptılar: Daçiç: Kosova ne kadar sn Thaqi’nin ise o kadar da benimdir. Ben Kosova’da doğdum.Eğer kuzey Kosova’da paralel kurumlar varsa Thaqi de eski bir parallel yöneticisiydi. O silahlı bir mücadelenin yöneticisiydi. Hashim Thaqi: Bizim kanunlarımız çifte vatandaşlık izni veriyor, isterseniz kosova vatandaşlığına geçebilisiniz karşılığını vermişti. 8  Ashton:Taraflar görşmelerinde memnun ayrıldı ve bu görüşmeler devam edeceklerini sinyallerrini vediler. Yapılan görüşmelerde bir sonuç alınmamasına rağmen Kosova’da ve Sırbistan’da büyük adımlar atıldığını ve ilerki görüşmelerde bir anlaşma yapabileceklerini sinyali seafoodplus.info görüşmesinde arabuculuğu yapan Ashton iki başbakanı bir akşam yemeğine davet etmişseafoodplus.info tekrar görüşmeler sonuçsuz kalmıştı.Üçüncü görüşmelerinde biraz yol alındı. Özellikle serbest dolaşımında taraflar hem fikir olmuşlardı. Görüşmelerden sonnra tarafalar basın açıklaması yapılmadı.Halka gazeteciler tarafından alınan haberlerle seafoodplus.info görüşmelerin devam etmesi taraflar daha zor konular beklediğini. Özellikle beşinci etapta görüşmeler çok zorlu geçtiğini Daçiçin basın açıklmasında anlaşılmıştı: ‘Hiç kimse Arnavut ve Sırp problemleri iki günde çözüleceğini düşünemez eğer bu mümkün olsaydi benden öncekiler çözerlerdi’. Görüşmelerin ana konusu kuzey Kosova’da bulunan Sırpların durumu. Onlar Kosova yönetimi kabul etmiyorlar ve onlara özel bir çözüm bulunmasını istiyorladı. Başbakan Hashim Thaqi onlara önerdiği çözümler, Sırplar Kosova anayasasını çerçevesinde ve Ahtisar paketini getirdiği hakların üzerinde verebileceklerini söylüseafoodplus.info sırplar buna yanaşmıseafoodplus.info istedikleri çoğunluk olan belediyelerde özel statü verilmesine. (Morina, ) Yedinci ve sekizinci görüşmelerinde Sırp ekibine Başbakan yardımcısı Aleksander Vuçiç de katılmıştı.Vuçiç ve Thaqi görüşmeler sırasında yüksek ton ile konuşarak ve birbirini hakaret ederek devam etmişseafoodplus.info Catherine Ashtone görüşmeleri kesmiş ve ilerki bir tarihte ertelemişti. Ashton bu çıkmazdan çıkmak için bir anlaşma öngörürerek taraflara sunmuştu. Kosova için bu anlaşma kabul edilebilirdi fakat Sırbistan yöneticileri buna hiç yanaşmıyordu. Sırplar özellikle 14 maddeye sert bir şekilde red ediyorlardı. 14 madde şöyle diyordu: ‘Taraflar birbirini uluslarası kuruluşlarrda katılma isteğine bağlı olacak, ve birbirini hiç bir şekilde engelemeyeceklerdi’. Fakat görüşmeler tekrar devam etti 19 nisan Brükselde Kosova ve Sırp ekipler tekrar buluşması iki devletin aralarında olan problemleri çözmek istediklerini açıkça beyan etmişlerdi. Yoğun bir şekilde devam eden toplantı gecenin geç saatlerde anlaşmaya varmışlardı. Cathrine Ashton anlaşma sağlandığını basın açıklamasında bildiridi: 9  Ashton basın açıklamasına kısa tutarak şöyle açıklama yapmıştı: ‘Taraflara anlaşma yapmak için karalığını ve cesrluğunu kutlamak isterim. İki taraf iyi niyetli davranarak anlaşma sağlanmıştı. Anlaşma metnini ne Avrupa Birliği ne Sırp ne de Arnavut ekipleri açıklıyorlardı.Kosova’da online websitesi ‘Gazeta Express’ aracılıyla halka duyurlmuştu, Sırbistan da Gazeta Expresin tam metninş ‘Blic’ online aracılıyla halka bilgelindirmişti. Sırbistan’da Başbakan ve Başbakan yardımcısı hain ilan edilmişseafoodplus.info’da ise ‘Self Determination’ partisi anlaşmaya karşı şidetle çıkıyordu. (Morina, ) Anlaşma şu madelerden oluşuyordu: 1. Kosova’da Sırpların Çoğunluğu oluşturduğu beledilere Topluluğu/ üyeler rızasıyla diğer belediyelere de açık olacaktır. 2. Topluluk/Birlik tüzül ile Oluşturulucak 3. Strüktürleri Kosova’da mevcut diğer bölgeler esasınca oluşturulucak 4. Yetkileri Avrupa Yerel Özyönetimler Haritası ve Kosova yasaları çerçevesinde olacak 5. Topluluk/Birlik” ek yetkileri, merkezi otorite tarafından belirlendiği şekilde olacaktır. 6. Topluluk/Birlik"-in merkezi otoritede temsil rolü olacak ve Topluluklar Danışma Kurulu'nda bir temsilci olacaktır 7. Kosova'da sadece bir polis gücü olacak, onun da ismi "Kosova Polisi" olacak. 8. Kosova kuzeyinde tüm polislerin Kosova Polisi çerçevesi dahilinde olacakğını ve polis maaşlarını sadece Kosova Polisinden alacağını 9. Kosova Polisi etnik strüktürü doğrultusunda olacak ve “Topluluk/Birlik” üyesi dört belediye başkanı önerisi doğrultusunda Kosovalı Sırp olmak üzere Kosova İçişleri Bakanlığı tarafından atanacak Mahkemeler Kosova yasal sistemine entegre olup bu çerçevede çalışacak. Priştine Temyiz Mahkemesi Kosovalı Sırp yargıçlardan oluşacak bir panel kuracak, bu panel Sırpların çoğunlukta olduğu belediyelerle ilgilenecek. Temyiz Mahkemesi'nin bir birimi Mitroviça kuzeyinde olacak yerel seçimleri AGİT desteğiyle Kosova yasalarına uygun yapılacak. 26 Nisan tarihine kadar uygulama tarihlerinin belirlenmesini öngörüyor. Anlaşmanın uygulanmasında fonların şeffaflığına da dikkat edilecek 26 Nisan tarihine kadar uygulama tarihlerinin belirlenmesini öngörüyor. Anlaşmanın gerekecek Taraflar Avrupa Birliğine doğru ilerlerken birbirine engelemeyeceklerdi Avrupa Birliği desteğiyle iki tarafın katılımıyla. (Morina, ). 10 2. KOSOVA-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ Kosova, yılında bağımsızlığını ilan ettiğinde Türkiye, ilk tanıyan ülkelerden biri olmuş ve hemen ikili ilişkilerini geliştirmeye yönelmiştir. Türkiye-Kosova ilişkileri, geçmişten gelen derin ve köklü bağların da etkisiyle gelişme göstermiştir. Tarihte uzun yıllar Osmanlı idaresi altında bulunan Kosova ile Türkiye oldukça yakın ilişkiler geliştirmiştir. Türkiye, 17 Şubat tarihinde bağımsızlığını ilan eden Kosova Cumhuriyeti’ni, ilandan bir gün sonra 18 Şubat tarihinde tanıdığını belirtmiştir. Türkiye, Kosova’nın bağımsızlığını kazanmasından sonra uluslararası platformda yaşadığı sıkıntılarıyla ilgili olarak aktif destekte bulunmuştur. Özellikle dünya ülkelerinin Kosova’yı tanımaları yönünde çalışmalar yapmıştır. Ayrıca iki ülke, bölgesel ve küresel ölçeklik uluslararası örgutlere üyelik konusunda da ortak hareket etmişlerdir. Kosova’nın çevre ülkelerle yaşadığı problemlerin çözüme kavuşturulmasında, istikrar ve güvenin temininde, kalkınma ve ekonomik etkinliği arttırılmasında Türkiye, Kosovaya önemli ölçüde destek vermektedir. (KARA, Türkiye-Kosova İlişkileri, ) Kosova Türk Toplumu Nisan tarihinde düzenlenen nüfus sayımların resmi sonuçlarına gore, Kosova’da nüfusun yüzde 1,08’ini oluşturan Türklerin toplam sayısı ’dir. Türkçe bilen Kosovalıların sayısı ise olduğu tahmin edilmektedir. Türkçe, Kosova Anayasası’na uygun olarak, kullanılabilmektedir. Kosova Türk toplumu, halihazırda Meclis’te 1 Bakan ve 2 milletvekiliyle temsil edilmektedir. Kosova Türk Demokratik Partisi (KDTP) Genel Başkanı Mahir Yağcılar, Kamu Yönetimi Bakanı olarak görev yapmaktadır. Soydaşı miletvekileri ise Müfera Şinik ve Fikrim Damka da Kosova Türk toplumunun Meclis’teki temsilcileridir. (BAKANLIĞI, ) 11  İkili Ekonomik İlişkiler a. İkili Ticaret Kosova’yla karşılıklı hacmimiz ve yıllarında milyon ABD Doları olarak kaydedilmiş, bu rakam yılında milyon bin Dolara gerilemiştir. Bahsekonu meblağnın ağırlıklı bölümünü ülkemizin Kosova’ya ihracatı teşkil etmektedir. Ticaret hacmimizdeki azalma çerçevesinde, ve yıllarında sırayla ve milyon Dolar olan Kosova’ya ihracatımız, ’te milyon bin Dolar olarak gerçekleşmiştir. Başlıca ihraç ürünlerimiz: Tekstil ürünleri, metal ürünleri, makine ve cihazlar, plastic ve kağıt. Başlıca ithal ürünlerimiz: Tekstil elyafı ve ürünleri, metal cevherleri ve hurdaları, kauçuk. Serbest Ticaret Anlaşması (STA), 27 Eylül ’te Ankara’da imzalanmıştır. Sözkonusu anlşma, Kosova’nın imzaladığı ilk STA olmuştur. Anlaşmanın ülkemizdeki onay süreci tamamlanmış olup, yürürlüğe girmesi için Kosova tarafının onay sürecini tamamlaması beklenmektedir. b. Kosova’daki Türk yatırımları Yaklaşık Türk şirketi Kosova’da faaliyet göstermekte olup, bu ülkenin toplam Türk yatırımları milyon Avro değerindedir. Türkiye ve yıllarında Kosova’ya en fazla doğrudan yatırım yapan ülke olmasına rağmen, yılları arasında toplamda Almanya ve İngiltere’den sonra üçüncü sıradadır. Kosova’da özellikle müteahhitlik, madencilik, bankacılık gibi alanlarda yatırım olanakları mevcuttur. Bugüne kadar Türk müteahhitlik firmalarınca üstlenilen projelerin toplam değeri ise yaklaşık 1 milyar Avro’dur. Ziraat Bankası Priştine Şubesi 8 Haziran tarihinde faalıyete geçmiştir. (BAKANLIĞI, ) 12 3. KOSOVA-ARNAVUTLUK İLİŞKİLERİ Arnavutluk ile Yugoslavya arasındaki mevcut ilişkiler, 2. Dunya Savaşı’nın ardından Arnavutluk lideri Enver Hoca, Kosova topraklarında hak iddia ettiğinde gergin bir sürece girmiştir. Siyasi ilişkilerin gerilmesi, Kosova Arnavutları ile Arnavutluk Arnavutları arasındaki ilişkilerin de soğumasında neden olmuştur. yılına gelindiğinde ise gergin ilişkiler, Kosova’nın statüsünü iptal edilmesine Arnavutluk’un tepki göstermesiyle yumuşamıştır. Soğuk Savaş dönemi boyunca Arnavutluk, Kosova’ya soğuk bir tavır takınmış, Soğuk Savaş bitiminde ise yaşanan bu gelişme üzerine iki ülke yeniden “Arnavut Birliği” görüşü altında birleşmiştir. Kosova, yılında Bağımsızlığını ilan ettiğinde Arnavutluk bu bağımsızlığı desteklemiştir. Yine tarihli Dayton Antlaşması’nda Arnavutluk, Kosova konusunun görüşülmesi yönünde çalışmalar yapmıştır. Kosova’nın savaş döneminde Arnavutluk, ekonomik olarak çok kötü durumda olsa da Kosova’dan göç eden Arnavutlara kapılarını açmış, Sırp baskılarına karşı tepkisini ortaya koymuştur. (YILMAZ, ) ’de Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesine kadar Arnavutluk, Balkanlardaki tek Arnavut devlet olarak bölgede dağınık bir şekilde farklı ülkelerde kalan Arnavutların anavatanı olarak telakki edilmiştir. Ancak Arnavutların çoğunlukta olduğu Kosova’nın bağımsızlığını kazanmasının ardından Arnavutlar ikinci bir devlete sahip olmuştur. Bu süreçten sonra gözler aynı milletten iki devlet olarak Kosova ile Arnavutluk’un kuracağı ilişki biçimine çevrilmiştir. Bu konuda hem Kosova’da hem de Arnavutluk’ta bir dizi tartışmalar yaşanmış, bu ilişkinin nasıl bir formatta olması gerektiği konusunda farklı fikirler beyan edilmiştir. Ünlü Kosovalı akademisyen Recep Qosja’ya göre bu iki devlet tek millettir. Qosja’ya göre, Kosova ve Arnavutluk’taki Arnavutları iki farklı millet olarak değerlendirmek aynı tarihi siyasallaştırarak bölgeselleştirmektir. Bunun yanı sıra Qosja gibi düşünen ünlü Kosovalı siyasetçi ve yazar Adem Demaçi, Kosova ile Arnavutluk ilişkilerinin iki aynı ulusun birleşmesine zemin hazırlayacak şekilde kurulması gerektiğini savunmaktadır. Kosovalı siyasal elitler de buna benzer açıklamalar yaparken, birleşme fikrine ise temkinli yaklaşmaktadırlar. Kosova Başbakanı Haşim Thaçi bir açıklamasında, “Kosova’nın Arnavutluk ile birleşmesinin hayali içinde büyüdüm” demesine rağmen “ancak bu birleşme AB ailesi içerisinde gerçekleşebilir” bazı milliyetçi Arnavutların birleşme fikrine mesafeli yaklaştığını göstermektedir. Arnavutluk ile Kosova ilişkilerini tartışırken iki ayrı devletin egemenliğine vurgu yapan bazı siyasetçi ve analistler ise uluslararası camianın bu konuya olumsuz yaklaşacağını ve Kosova’nın mevcut durumunun Arnavutluk ile birleşme ihtimalini zorlaştıracağını savunmaktadır. 13  İkili Ekonomik İlişkiler Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Arnavutluk ile Kosova ilişkilerinin ekonomik boyutuna vurgu yapmakta ve yüksek işbirliği fikrini savunarak birleşme düşüncesine sıcak bakmamaktadır. Ancak Rama, iki ülkenin her alanda işbirliği yapması konusunda ciddi adımlar da atmaktadır. Gazete ve kitaplar için gümrük vergisini kaldırmayı hedefleyen Rama, elektrik enerjisinin alımı konusunda Kosova ile ortak hareket etmeleri ve birçok ürünün de gümrük vergisinin kaldırılması gerektiğini savunmaktadır. Arnavutluk’un Kosova ile ilişkileri hakkında bu tartışmalar yaşanırken ekonomik alanda Tiran ve Priştina arasındaki işbirliği artarak devam etmektedir. Ancak iki ülkenin ticari işbirliği ve ortak pazar kurmak konusunda irade göstermesine rağmen henüz beklenen sonuç alınamamaktadır. Bu sebeple şu aşamada ithalat ve ihracat dışında diğer alanlarda iki ülkenin ticaret hacmini artıracak adımlar atılamamaktadır. Arnavutluk’un Kosova ile ticaret hacmi toplam dış ticaretinin sadece yüzde 3,5’ini oluşturmaktadır. Kosova’nın da Arnavutluk ile ticaret hacmi aynı orandadıseafoodplus.info rakamlar ise aynı zamanda iki komşu ülke olan Arnavutluk ve Kosova’nın ekonomik işbirliği potansiyelinin altındadır. Son dönemlerde Arnavutluk – Kosova ekonomik ilişkilerini geliştirecek imkânlar hakkında iki ülke uzmanlarının ortak katılımıyla birçok çalışma yapılmaktadır. Ancak küçük ekonomilere sahip bu ülkelerin önündeki en büyük enel henüz gümrük vergileri konusunda istenilen seviyede düzenlemeler yapılamamasıdır. (ŞİŞMAN) 4. KOSOVA-MAKEDONYA İLİŞKİLERİ İki ülke ilişkilerinin tarihi süreci ele alındığında, hem Makedonya hem de Kosova’nn, hemen hemen elli yıl boyunca farklı statüde olsalar da YSFC’nin çatısı altında bulundukları söylenebilir. Yugoslavya’nın dağılması ile Makedonya bağımsız bir cumhuriyet olarak devam etmiş, Kosova ise sadece Yugoslavya’dan kopmakla kalmamış aynı zamanda yılında özerk statüsünü de yitirmiştir. Fakat Kosova, topraklarında yaşanan çatışmaların ardından BM’nın himaysi altında girmiştir. Kosova’nın yılında bağımsızlığını ilan etmesine kadar geçen sure zarfında çok sayıda olay meydana gelmiştir. Bağımsızlığını ilan edildiği yılından itibaren çeşitli dönemler içerisinde gerçek Makedonya-Kosova ilişkileri var olmuştur çünkü eski Kosova, bu tarihten önce bağımsız bir devlet statüsüne sahip değildir. Ancak Kosova’daki olaylar, Makedon dış politikası için çok önemli olmuştur. Kosova’nın ABD tarafından tanınmasının ardından Makedonya’nın ABD’yi takip etmesi beklenmiştir. Makedonya’nın “talep ettiği” tek şey, Ahtisaari planına gore Kosova ile km²’lik sınırların nihai olarak 14 sınırlandırılmasını garanti altına almaktır. Sonuç olarak Makedonya Kosova’yı 9 Ekim tarihinde Karadağ ile birlikte tanımıştır. (KARA, Kosova-Makedonya İlişkileri, ) İkili Ekonomik İlişkiler yılında Makedonya Ekonomi Bakanı Driton Kuçi, Kosova Cumhuriyeti hükümet heyetini ağırladı, aralarında Kosova Ticaret ve Sanayi Bakanı Hykmete Bajrami’de vardı. Toplantıda iki bakan, iki ülke arasındaki işbirliğini ekonomik, ticari ve yatırım işbirliğinin çok başarılı olduğunu söyledi. Bakan Kuçi, Kosova'nın Makedonya Cumhuriyeti'nin önemli bir ticaret ortağı olduğu ve Makedonya'nın büyük bir ticaret borsaya sahip olduğu ülke göz önüne alındığında, bu toplantının iki ülke arasındaki işbirliğini derinleştirmeye katkıda bulunacağını umduğunu söyledi. yılına ait istatistiklere göre, Makedonya Kosova'dan 1 milyon bin vatandaşı ziyaret ederken, Makedonya 'dan bin vatandaş Kosova'yı ziyaret etti, ya da iki ülkeden toplam 2 milyondan fazla vatandaşı ziyaret etti. Bakan Kuçi bu sure zaafında Kosova’dan Makedonya’ya kamyon mall girdi, ve de Makedonya’dan Kosova’ya kamyon farklı mallarla girdi, ve böylece ikili arasında toplam kamyon sayısı oldu. Kosova Bakanı Bajrami, mükemmel ekonomik ilişkilere övgüde bulunurken, iki ülkenin üçüncü ülkelerden gelen yabancı yatırımcıları çekmede derinden işbirliği yapmasını öneriyor. İki bakan, yakında yeni iş projelerinin gerçekleştirilmesine katkıda bulunacak olan Makedonya ve Kosova'daki iş dünyası temsilcileriyle ortak bir toplantı yapmaya karar verdiler. Makedonya-Kosova işbirliği, iki ülke arasında imzalanan 28 anlaşmaya dayanıyor ve tarihinden itibaren CEFTA Anlaşması'nın uygulanmasından sonra, Makedonya Cumhuriyeti ile Kosova Cumhuriyeti arasındaki ticaretin toplam serbestleşmesi sayesinde yüzde oranında ücretsiz gerçekleşiyor. (Express, ) 15 5. KOSOVA-KARADAĞ İLİŞKİLERİ Kosova’nın Makedonya ve Arnavutluk ile ilişkilerine kıyasla Karadağ ile daha resmi boyutlarda ilişki kurduğun söylenebilir. Kosova, bağımsızlığını ilan ettikten sonra bazı ülkeler, Kosova’yı hemen ya da ilk altı ay içerisinde tanımıştır. Fakat Karadağ, Kosova’nın bağımsızlığını yaklaşık sekiz ay sonra 9 Ekim tarihinde Makedonya ile eş zamanlı olarak tanıdığını ilan etmiştir. Karadağ ile ilişkiler, sınırlı bir şekilde devam etmiştir. (KARA, Kosova-Karadağ İlişkileri, ) 21 Mart tarihinde Kosova meclisi 3 yıllık uzun bir uğraştan sonra Kosova-Karadağ sınır belirlemesini öngören demarkasyon (Sınır) anlaşmasını meclisten geçirdi. Ezici çoğunluğun milletvekilinden 80’i evet oyu veren anlaşmada Kosova siyasi arenasının son 3 yılını şekillendiren en önemli olayını oluşturuyordu. Uluslararası baskılar sonucu ve eski Kosova başbakan Haşim Taçi ile eski Karadağ başbakanı siyasi ve teknik anlamda müzakereler sonucunda anlaşmaya varmıştı. 3 yıl önce anlaşmayı Karadağ meclisi onaylarken NATO üyesi olmakla ödüllenirken, Kosova meclisi bunu 3 yıl boyunca onaylamayı reddetti. Başta muhalefet olmak üzere iktidar partilerinden bazı milletvekilleri bu anlaşmaya karşı çıktı. Şu anda başbakan olan ve anlaşma lehine oy kullanan Ramush Haradinay’ın partisi Kosova’nın Geleceği İttifakı (Aleanca per Ardhmerin e Ksoves) ve Kendin Karar Ver Hareketi (Levizja Vetevendosje) yasanın yasallaşmaması için her tür muhalefetini sergiledi. Hatta kimi zaman meclis oturumlarında gaz da kullanılarak dünyanın dikkatini çekmeye başardı. (Jashari, ) Muhalefetin yoğun itiraz ve eleştiriler sayesinde söz konusu anlaşma onaylanmadı. Ancak bu 3 yıllık süreç zarfında Kosova siyasetinde önemli iki değişiklik yaşandı. Haziran yılında önce parlamento seçimleri düzenlendi ve bizzat bölgeden olan ve anlaşmaya en fazla itiraz getiren Ramush Haradinay 11 milletvekili ile diğer partilerin desteği sayesinde Başbakan seçildi. Ardından itiraz eden önemli partilerden Kendin Karar Ver (VV) hareketi de çok anlamsız ve hiç kimsenin açıklayamadığı bir şekilde ikiye ayrıldı. Haziran seçimlerinde meclisin Arnavutlardan oluşan milletvekili kontejanından 31’ni alarak en büyük parti olarak çıkan VV manevi lideri ve partinin başına da geçen Albin Kurti’nin önderliğinde 19 milletvekili desteklerken, 11’i de partinin eski genel sekreter Dardan Molliçay’nın başını çektiği ve genellikle Batı eğitimli milletvekillerden oluşmaktadır. Kurti ve arkadaşları anlaşmaya şiddetle karşı çıkarken, Molliçay kanadı sessizce meclis oturumunu izlemekle yetindi. Söz konusu bu fiili duruma karşısında fiili olarak itiraz eden milletvekili sayısı 19’a düşmüş oldu. (Jashari, ) 16 Öte yandan 3 yıllık bu tartışmalarını aşan olay ise bu yılın başında Kosova Cumhurbaşkanı Taçi ve Karadağ Cumhurbaşkanı Filip Vujanoviç bir mutabakatın imzalanmasıyla aşıldı. Buna göre önce anlaşmanın bu haliyle Kosova meclisinden geçecek daha sonra ortak bir komisyon sayesinde olası hataları düzeltilecektir. Kosova kamuoyu söz konusu iddiaları ciddiye aldı. Bunun için muhalif partilerden olan Kendin Karar Ver Hareketi meclise bin imzalı bir dilekçe (petisyon) meclise sundu. Bununla birlikte Kosova vatandaşları yılından itibaren tam bir izolasyon içinde olmaları, ağır ekonomik şartların ve giderek apolitize olan gençliğin, yoğun bir medya kampanyası ile birlikte halkın desteği alınarak destek kamuoyu desteği oluştu. Kararın alınması için Avrupa Birliğin (AB) yoğun desteği ile ve vize serbestliği taahhüdü önemli etkenler arasında. Diğer bir ifade ile halkın uzun bir izolasyon ardından bıkan ve en temel sağlık, eğitim ve iş hakkını elde edemeyen halkı bezdirdi. AB’nın anlaşma karşılığında vize serbestliği (liberalizasyon) vaadi hem halkı hem de kimi milletvekillerin en temel fakörünü oluşturdu. Muhalefet ve iktidarın bazı milletvekillerin anlaşmaya karşı çıkmalarının sebebi Kosova’nın 8, hektar alan kaybettiği argümanıdır. Başka bir deyişle Karadağ devleti Kosova’ya ait sınır hattına 5 kilometre içeriye girmiş oldu. Üstelik Karadağ geçen dağlık bölgesinden Kosova ovası dahil Arnavutluğun Adriatik denizine kadar hava hakimiyeti sunmaktadır. Söz konusu bu alan Balkanlarda önemli nüfusuna sahip olan Arnavutlar uzun vadede jeostratejik ve askeri anlamda Karadağ’a karşı daha zayıf konumunda düşmektedir. Söz konusu dağlar önemli savunma ve mevzilenme pozisyonları oluşturuyor. (Jashari, ) Tarihsel olarak Balkanlarda, Arnavutların kendi kültür ve benliklerini koruma adına büyük mücadeleler verdiği bir gerçektir. Daha önceki tecrübelerde Arnavutlar kendi isteğiyle veya Avrupalıların her tür girişimlerine rağmen toprak verme konusunda çok hassas idiler ve kesin bir dille reddettiler. Aynı, benzer bir süreci Avrupalı diplomatların girişimiyle İşkodra’nın Karadağ'a verilmesine yönelik her türlü çabanın gösterilmesine rağmen Arnavutların reddettiği tarihsel bir gerçektir. Diğer yandan bu tür anlaşmalar da bazı tarihsel hafızalarını da gündeme getirmektedir. Söz konusu anlaşmanın imzalanması daha önce var olmayan ancak bundan sonra Karadağ-Kosova ya da daha genel bir bakışta Karadağ-Arnavutlar arasına yeni bir sorun eklendiğini söylemek gerek. Zira Karadağ’ın altında yaşayan ve halen kimi milliyetçi çevrelerde kurtarılması gereken ezici çoğunlukta Arnavutların yaşadığı Ulçin şehri ve bölgesi mevcut bulunmaktadır. Bunun yanında Karadağ sınırları içerisinde yaşayan Sancak bölgesinde de Arnavutların yaşadığı ve söz konusu bu durumun ilerde önemli bir sorun olacağı öngörülüyor. Teorik anlamda bu durum ‘karşılıklı tehdit’ kavramını ön plana çıkarıyor. Her ne kadar AB Balkanlarda barışı ve bazı norm ve değerleri tesis etmeye çalışıyor olsa da, söz konusu durumlar karşılıklı olarak güvensizlik ve tehdit algılamalarını arttırmaktadır. Bu durum da karşılıklı olarak şüpheleri uyandırır ve hayatta kalma ve beka sorunu daha fazla dillendirilmeye başlar. Neticede John Herz’in ‘niyet okuma’ konseptine uygun olarak, bir 17 tarafın aldığı tedbirler, niyetlerin belirsizliğinden dolayı, karşı tarafın da bunu tehdit olarak algılamasına sebep olur. Bu durum Balkanlarda kimsenin kimseye güvenemeyeceği bir ortamı doğurur ve sınır tehditlerini arttırır. (Jashari, ) Her ne kadar Karadağ devleti NATO’ya girmiş ve Batı’nın bir ferdi olarak takdim edilse de, Karadağ’ın dini ve toplumsal yapısı Slav olması her zaman Rusya ile ilişkiler geliştirmede önemli adaylar arasında. Zira Karadağ siyasetinde halihazırda Batı yanlısı bir elitin yönetiminde olsa dahi, özellikle muhalefet ve milliyetçi çevrelerin Karadağ’ın farklı istikamette yönelmesi ve Rusya yanlısı bir tutumda olması gerektiği sesleri her gün daha fazla artmaktadır. Diğer yandan anlaşmanın meclisten onaylanmasına ve AB’nin taahüdüne rağmen vize serbestliğin ne zaman geleceği ve hangi şartlar altında gerçekleştirileceğini hala belirsizliğini korumaktadır. Zira AB yetkililerin yaptıkları açıklamalarda yolsuzluklara karşı mücadelenin henüz başlangıç seviyesinde olduklarını belirtmektedir. Kosova meclisinin onayladığı anlaşma bu konjonktür altında her ne kadar vize karşılığında bir anlamı olsa da, milliyetçi çevrelerden ve özellikle bölge insanlarının kızgın tutumları ilerdeki süreç açısından fikir verici bir durum oluşturmaktadır. Üstelik meclis çalışma esnasında iken olumlu oy veren özellikle bölgeden birçok milletvekili tehdit edildi. Kosova’nın hâlihazırda Keşmir meselesine benzer bir sorunu Sırbistanla Mitroviça kenti hakkında yaşamaktadır. 18 yıl boyunca herhangi bir siyasi ve toplumsal çözümün bulunamadığı kent sorunu, Kosova'nın geleceğine ciddi anlamda meydan okumaktadır. Bu durum da gerek Ortadoğu’da gerekse farklı coğrafyalarda İkinci Dünya savaşından sonra oluşan sınır sorunlarına benzemektedir. (Jashari, ) Kosova devleti uluslararası ilişkilerde istisnai bir yer almaktadır. Zira yılında NATO önderliğinde Batı dünyası insani koruma gerekçesiyle Sırbistan’a karşı askeri müdahalede bulundu. Bundan geriye dönük Batı dünyasının ideal uluslararası toplum ve sistemi inşa etmeye yönelik önemli bir mihenk taşını oluşturmaktadır. Günümüzde ise 20 yıl öncesine göre çok farklı uluslararası şartlar ve konjonktür söz konusudur. Öncelikle Rusya hem askeri olarak hem de siyasal anlamda güçlenmiş durumnda. Diğer yandan Almanya’nın tüm uğraşlara rağmen Brexit ile birlikte AB’nin geleceği belirsiz bir sürece girmiş bulunmaktadır. Son olarak ABD başkanı Donald Trump’ın NATO ile ilgili sözleri ve AB konusunda ekonomik ve siyasal anlamdaki tutumu elbette Balkan coğrafyasını da etkileyecektir. Son olarak söz konusu uluslararası belirsiz bir konjonktür altında Kosovalı siyasetçilerin AB’ye vize serbestliği karşılığında Karadağ’a bu kadar stratejik önemi olan dağları ve toprakları bağışlamak tarihi ve jeopolitik anlamda ne kadar mantıklı olduğu, ilerdeki süreçleri ve sonraki jenerasyonları milliyetçilik namına nasıl bir fikri evrime götüreceği ise dikkatle takip edilmesi gereken bir konudur. (Jashari, ) 18  İkili Ekonomik İlişkileri İki Ülke’nin Ticaret Odası Başkanları’nın bir araya gelmesiyle, Kosova ile Karadağ arasında iyi ilişkiler ve daha yüksek işbirliği şekilleriyle derinleştirilmeli ve geliştirilmelidir. Kosova Ticaret Odası Başkanı Safet Gërxhaliu, iki oda ve ülkeler arasındaki işbirliğini çok takdir etti ve bu vesileyle Karadağ'ın Ticaret Odası Başkanı’nın CEFTA anlaşmasının işleyişinde otoritesini kullanma çağrısında bulunduğunu söyledi. İki ülkenin hem turizm hem de Avrupa entegrasyonu açısından sahip olduğu fırsatları değerlendirmek için yapılması gereken daha çok şey var ve her iki hükümeti de ekonomik işbirliğini engelleyen mevcut engelleri ortadan kaldırmak için daha fazla çaba göstermeleri yönünde çağrıda bulundum. Daha geniş ve daha gelişmiş bir altyapı yatırımının yapılması gerektiğini düşünüyoruz. Aynı zamanda kendimizi yalnızca Kosova ve Karadağ arasındaki ikili ilişkilerin değil, aynı zamanda bölgesel çağrışımın da gerçekleştirilmesi için de işbirliğine adadık ”dedi. Karadağ Ticaret Odası Başkanı Velimir Mijuskoviç, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin istediğimiz kadar gelişmediğini söyledi. "Bugün bu toplantıda Karadağ ve Kosova'daki işletmelerin varlığı, ülkemizin kaç işletmesinin işbirliği ile ilgilendiğini gösteriyor. İki ülkenin pazarlarının yakınlığı, iki ülke arasındaki ticaret borsaları ve işbirliği açısından kesinlikle bir önceliktir. Tivari limanının büyük ölçüde Kosovalı işadamları tarafından kullanıldığı biliniyor. Karadağ Ticaret Odası başkanı, "Tivari limanının gelecekte sahip olacağı tüm bu kapasiteleri göz önünde bulundurarak, Kosova'daki işletmeler tarafından çok daha fazla kullanılacağını umuyoruz" dedi. (EKONOMİA, ) 19 6. KOSOVA-AB İLİŞKİLERİ Kosova bugün 76 BM üyesi tarafından tanınsa da uluslararası arenada tanınma mücadelesi vermeye devam etmektedir. Çünkü bu sayı BM gibi uluslararası örgütlere üye olabilmek için yeterli değildir. Kosova’yı 27 AB uyesinden sadece 22 tanesi resmi olarak tanimiştir. (Kosovo, ) AB, Bosna-Hersek sorunundaki başarısızlığını Kosova’da telafi etmek amacıyla bir plan belirlemiştir. Kosova için yapılan bu plana göre ülkenin AB tarafından siyasi, Ekonomik ve sosyal konularda desteklenmesi öngörülmüştür. AB’nin bağli olduğu değerlerin korunup, demokrasi ve sosyal reformlarda geliştirilmesi hedeflenmiştir. Böylece Kosova’nın AB üyesi olmak için kısa zamanda ilgili kriterleri yerine getirmeli. Ancak bügüne kadar AB içinde Kosova konusunda ortak bir tavır sergilenememiştir ki Lizbon Antlaşması’na göre bir ülkenün AB’ye girebilmesi için tüm üye ülkeler tarafından Kabul edilmesi gerekmektedir. Bugüne kadar Kosova’yı tanımayan AB üyeleri: İspanya, Yunanistan, Kıbrıs Rum Kesimi, Slovakya ve Romanya kendi içlerindeki etnik sorunları tetiklemesinden endişe duymaktadır. Bu durum AB’nin Kosova konusunda ortak bir dış politika izlemesine engel teşkil etmektedir. (ADIYAMAN, Bilgesam) Sırbistan’nın AB üyeliği de Kosova sorunu nedeniyle tartışmalara neden olmaktadır. Birçok AB yetkilisi Sırbistan’ın AB üyeliğinin Kosova ile olan sorunların giderilmesi ile bağlantılı olduğuna işaret etmektedir. Natasha Butler Avrupa Komisyon sözcüsü, yakın zamanda yaptığı bir konuşmada Sırbistan’ın AB’ye üye olması için Kosova’yla ilişkilerini düzetlmesi gerektiği ve Lahey Sözleşmesi’nin şartarından biri olan iyi komşuluk ilişkilerinin düzeltmesi gerektiğini belirtmiştir. (ADIYAMAN, Bilgesam) Kosova Hukuk Düzeni Misyonu (EULEX) 10 Nisan ’da AB ortak bir karar alarak olası bir krize karşı AB Planlama Timi (EUPT Kosovo) kurulmasına karar vermiştir. 11 Aralık ’da onaylanan bu karar, sürdürülebilir bir istikrar için Kosova’nın statüsünün belirlemesine katkıda bulunmayı amaçlamıştır. (EULEX) AB Planlama Timi tarafından 16 Şubat ’de, ve 14 Haziran ’ye kadar sürdürülmesi planlanan Avrupa Birliği Kosova Hukuk Düzeni Misyonu (EULEX) başlatılmıştır. EULEX bu güne kadar “Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası” (CSDP) kapsamında oluşturulan en geniş ölçekli sivil görev olma özelliğini taşımaktadır. Bu süreç danışmanlık, control ve tavsiye mekanizmalarından oluşmaktadır. AB’nin hukukun üstünlüğünü 20 gerçekleştirmek için kurduğu yapı; polis, yargıç, savcı ve gümrük görevlilerinden oluşmaktadır. Ayrıca tüm bu kurumların uluslar arası standartlara ve AB standartlarına uyumlu olmasını sağlamayı ve kurumların siyasi etkiden bağımsız çalışmasına ve Kosovalı yetkililere yardım ve destekte bulunmayı amaçlamaktadır. personelin görev aldığı Priştine merkezli EULEX, Birleşmiş Milletlerin Güvenlik Konseyi’nın numaralı kararıyla görev yapmaktadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin çoğunluğunun destek verdiği bu görev özellikle Norveç, Türkiye, İsviçre, Hırvatistan, ABD ve Kanada tarafından desteklenmektedir. (ADIYAMAN, Bilgesam) 7. SONUÇ Sonuç olarak Kosova’da istikrarın sağlanması Arnavutluk ve Sırbistan’daki etkileri ve ülkelerin birbirleriyle olan ilişkileri açısından da önemli olacaktır. Kosovada’ki Sırp nüfusun bugün çoğunluğu kuzeyde yaşayan ve geleceği de bu ilişkiler çerçevesinde belirlenecektir. Balkanlar’ın da istikrarı ve güvenliği ile Avrupa’nın iyi komşuluk ilişkilerini sürdürebilmesi için Kosova’nın Avrupa entegrasyonunun gerçekleştirilmesi ve Kosova ile bağlantılı sorunların çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Avrupa Birliğinin izlediği politikalar başta EULEX olmak üzere Kosova’nın geleceğine, siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan güçlenmesine büyük katkı sağlayacaktır. Kosova’nın tek taraflı ilan ettiği bağımsızlık kararı 22 Temmuz ’da Uluslar Arası Divan Tarafından kabul edilmiştir. 21  8. KAYNAKÇA ADIYAMAN, Ş. (, Temmuz 14). Retrieved , from seafoodplus.info%E2%80%99nin- bagimsizlik-sureci-ve-ab-ile-iliskileri/#.WqppM2pubIU ADIYAMAN, Ş. (n.d.). Bilgesam. Retrieved from seafoodplus.info%E2%80%99nin- bagimsizlik-sureci-ve-ab-ile-iliskileri/#.Wsx7Pi5ubIV Bakanlığı, K. D. (, 02 15). Republika e Kosovës Ministria e Punëve te Jashtme. Retrieved from seafoodplus.info- seafoodplus.info?page=1, BAKANLIĞI, T. C. (). TÜRKİYE CUMHURİYETİ DIŞİLİŞKİLER BAKANLIĞI. Retrieved from seafoodplus.info seafoodplus.info EKONOMİA. (). EKONOMİA. Retrieved from seafoodplus.info?page=1,11, Emin, N. (). Arnavutluk Siyasetini Anlama Kılavuzu. Turkiye: SETA. EULEX. (n.d.). Retrieved , from seafoodplus.info Express, G. (). Retrieved from seafoodplus.info shume-i-suksesshem-thone-ministrakuci-dhe-bajrami/?archive=1 Jashari, O. (, 03 23). Dunya Bülteni. Retrieved from seafoodplus.info karadag-sinir-anlasmasi-ve-balkanlarda-getirdigi-tarihsel-guvensizlikler KARA, D. (). Kosova-Karadağ İlişkileri. In İ. Kamil, Soğuk Savaş Sonrasında Balkanlar () (p. ). Ankara: Nobel. KARA, D. (). Kosova-Makedonya İlişkileri. In İ. KAMİL, Soğuk Savaş Sonrasında Balkanlar () (p. ). Ankara: NOBEL YAYIN. KARA, D. (). Türkiye-Kosova İlişkileri. In İ. Kamil, SOĞUK SAVAŞ SONRASINDA BALKANLAR () (p. ). Ankara: NOBEL Yayın. Kosovo. (). Retrieved from seafoodplus.info Morina, S. (). ’den Sonra Kosova Sırbistan Ilişkileri. Bursa: Uludağ Üniversitesi. ŞİŞMAN, M. Arnavutluk Ülke Profil Çalışması. Edırne. YILMAZ, M. (). KOSOVA BAĞIMSIZLIK YOLUNDA. İSTANBUL: İlke Yayıncılık. 22