Bir Duyguyu Bir Düşünceyi Aşılama

Патшалăхăн тата граждансен пĕрлешĕвĕсен тăван чĕлхесене упраса хăварас ĕçри яваплăхĕ Пĕтĕм тĕнче ăслăлăхпа практика конференцийĕн материалĕсем Шупашкар, 2020 çулхи юпа уйăхĕн 22–23-мĕшĕсем Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении родных языков и литератур Сборник материалов Международной научно-практической конференции г. Чебоксары, 22–23 октября 2020 г. Чебоксары Издательский дом «Среда» 2021 УДК 321+8(082) ББК 94.3 Р 68 Р е ц е н з е н т ы: Ю.Н. Исаев ‒ доктор филологических наук, ректор БУ ЧР ДПО «Чувашский республиканский институт образования» Минобразования Чувашии А.М. Иванова – доктор филологических наук, декан факультета русской и чувашской филологии и журналистики ЧГУ им. И.Я. Ульянова С о с т а в и т е л ь – А.С. Егорова Р 68 Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении родных языков и литератур: материалы Международ. научно-практ. конф. (Чебоксары, 22–23 октября 2020 г.) / сост. А.С. Егорова. ‒ Чебоксары: ИД «Среда», 2021. ‒ 260 с. ISBN 978-5-907313-93-4 В сборнике представлены материалы Международной научно-практической конференции «Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении чувашского языка», состоявшейся 22–23 октября 2020 г. Рассмотрены актуальные вопросы современного языкознания и литературо- ведения, обучения родным языкам и литературам в поликультурной среде, раскрыты социолингвистические проблемы в образовании, проанализировано ресурсное обеспечение сохранения и развития родных языков. Для ученых в области филологических дисциплин, преподавателей, учителей, аспирантов и сту- дентов. УДК 321+8(082) ББК 94.3 © БУ ЧР ДПО «Чувашский республиканский институт ISBN 978-5-907313-93-4 образования» Минобразования Чувашии, 2021 DOI 10.31483/а-10228 © Издательский дом «Среда», 2021 Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении родных языков и литератур • Çапла вара, эмоцие палăртмалли лексика хатĕрĕсем шутне эпир фразеоло- гизмсене, чаплă, шӳтлĕ, ирониллĕ, тӳртем, киревсĕр, ачаш сăмахсене, эвфемизмсе- не кĕртетпĕр. Вĕсем пуплеве тĕрлĕ сĕм кĕртеççĕ, çыннăн кăмăл-туйăмне палăртма пулăшаççĕ. Литература 1. Андреев Н.А. Чăваш чĕлхин стилистики. – Чебоксары: Чăваш кĕнеке изд-ви, 1958. – 216 с. 2. Денисова Т.В. Междометия как средство выражения эмоций в чувашском языке // Нацио- нальные языки и литературы в условиях би- и полингвизма: сб. науч. трудов. – Чебоксары: Изд- во ЧГПУ, 2019. – С. 61–67. 3. Денисова Т.В. Фонетические средства выражения эмоций в чувашском и русском языках // Актуальные вопросы исследования и преподавания родных языков и литератур: материалы Междунар. науч.-практ. конф. (Чебоксары, 16 ноября 2019 г.) / редкол.: Ж.В. Мурзина [и др.]. – Чебоксары: ИД «Среда», 2020. – С. 59–61. 4. Жеребило Т.В. Словарь лингвистических терминов. – Назрань: ООО «Пилигрим», 2010. – 486 с. 5. Шанский Н.М. Фразеология современного русского языка. – М.: Высшая школа, 1985. Думан Гюль Бану, доктор филологических наук, доцент, Демиркап Мурат, магистрант Университета имени Бюлента Эджевита, г. Зонгулдак, Турецкая Республика ОБЗОР ТЕАТРАЛЬНОГО ПРОИЗВЕДЕНИЯ ДЖАФАРА ДЖАББАРЛЫ «БЛЕДНЫЕ ЦВЕТЫ» Аннотация. Джафар Джаббарлы, начинающий писатель начала XIX века, является многогранным литератором. Он оставил свое имя в Азербайджанском театре со своими театральными произведениями. Наряду с современной азер- байджанской литературой и социалистическим реализмом, в театральных про- изведениях первого периода он затронул такие темы, как национализм, любовь, страсть, война и свобода. Данная работа представляет структурное иссле- дование театрального произведения Джафара Джаббарлы «Бледные цветы». Ключевые слова: азербайджанская литература, Джафар Джаббарлы, спек- такль «Бледные цветы». Özet: 19. yüzyılın başlarında eser vermeye başlayan Cafer Cabbarlı, çok yönlü bir edebiyatçıdır. Kaleme aldığı tiyatro eserleri ile Azerbaycan tiyatrosunda adından söz et- tirmiştir. Modern Azerbaycan edebiyatının ve sosyalist gerçekçiliğin yanında ilk dönem tiyatro eserlerinde milliyetçilik, aşk, ihtiras, savaş, özgürlük gibi konulara değinmiştir. Bu çalışmada Cafer Cabbarlı’nın «Solgun Çiçekler» adlı tiyatro eseri yapısal olarak incelen- miştir. Anahtar kelimeler: Azerbaycan edebiyatı, Cafer Cabbarlı, Solgun Çiçekler oyunu. Giriş 14–15. Yüzyıldan itibaren Azerbaycan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesinden yavaş yavaş ayrışmaya başlar. Bu ayrışma ile edebiyat ürünlerinde de farklılaşmalar görülür. 19. Yüzyılın başlarından itibaren Rus istilasının bir sonucu olarak Azerbaycan ede- biyatı iki kola ayrılır. Kuzey Azerbaycan’daki edebiyat Rus etkisiyle şekillenirken Güney Azerbaycan’daki edebiyat geleneksel yapı ve anlayış içerisinde gittikçe sönükleşip bir taklit 18 • Актуальные вопросы современного языкознания и литературоведения edebiyatı görüntüsü verir. Batı düşüncesiyle temasa geçen ilk Azerbaycan aydınlarının üzerinde Fransız İhtilâli’nden sonra ortaya çıkan fikirler etkili olmuştur. Bu edebiyatçılar arasında Azerbaycan edebiyatında modern hikâyenin müjdecisi olan Abbasġuluağa Ba- kıhanov Ġüdsî (1774–1846), Gence de ilk özel okulu açan Mirze Şefi Vâzéh (1794–1852), Azeri şiirinde Vâkıf ve Vidadî ile başlayan realizm çığırının, mahallîleşme cereyanının 19. yüzyıldaki en önemli temsilcisi Ġasımbey Zâkir’i (1784–1857) demek yerinde olur. 1850’lerden sonra modern Azerbaycan edebiyatı Mirze Fetali Ahundzade (1812–1878) şahsında en büyük temsilcisini bulur. 1850’den itibaren tiyatro eserleri yazmaya başlayan Ahundzade’nin Rusça sahnelenen ilk eserinin adı «Mösyö Jordan»dır. 20. Yüzyılın başlarında Azerbaycan tiyatrosu, tiyatro salonu, oyuncuları, oyun yazarı açısından artık gelişmiş bir görünüme sahiptir. Kısa ömrüne rağmen Azerbaycan tiyat- rosuna önemli katkılar sunmuş bir diğer isim de Cafer Cabbarlıdır. Bu çalışmada Cafer Cabbarlı’nın kaleme aldığı «Solgun Çiçekler» adlı tiyatro eseri yapısal olarak incelene- cektir. Çalışma iki alt bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde Cafer Cab- barlı’nın hayatı, eserleri ve edebi kişiliği üzerinde durulmuş; çalışmanın ikinci bölümünde ise tiyatronun yapısal incelemesi yapılmıştır. 1. Cafer Cabbarlı’nın Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri. Azerbaycan edebiyatının önemli dram yazarlarından biri olan Cafer Cabbarlı (1899– 1934) Bakü’nün Hızı Köyü’nde dünyaya gelmiştir. Babasını 2–3 yaşındayken kaybeden Cabbarlı’yı eğitim için annesi önce Molla Ümnise’ye gönderir. Altı ay sonra oradan ay- rılarak Molla Mirze Kadir’den Kur’an dersleri almaya başlayan Cabbarlı bir süre sonra oradan da ayrılarak 7. Rus-Tatar Mektebine kaydolur. 7. Rus-Tarar mektebini bitirince Bakü Alekseyev 3. Alî İptidaî Mektebi’ne geçer. Daha sonra iş hayatına atılarak ailesinin geçimine katkıda bulunmak amacıyla Sanayi Mektebi’ne geçer. Elektrik bölümünde eği- tim görmesine rağmen edebiyata olan ilgisini kaybetmez. Bu kısa ömrüne rağmen sayı- sı ve değeri küçümsenemeyecek eserler meydana getirir. Şiirleri, hikâyeleri, tiyatroları, librettoları, edebiyat üzerine makaleleri olan bir 20. yüzyıl Azerbaycan edebiyatçısıdır. «Edebiyatçılığı «Mekteb» dergisinde basılan «Bahar» adlı lirik şiir ile başlar». (Nağısoylu ve Quliyev, 2003: 254). Eserlerinde toplumdaki kadın erkek eşitsizliğini, sosyal adaletsizliği, para hırsını, sorgulanmayan yanlış inanışları, milliyetçilik gibi ko- nuları ele almıştır. Eserleri topluma ayna tutmanın yanında ışık da tutar. Özellikle sos- yalist devrimden sonra toplumu aydınlatma, bilinçlendirme eserlerinde kendini gösterir. Cabbarlı’nın ilk dönem eserleri aşk, milliyetçilik, sosyal adaletsizliği tarihi ve siyasi 19 Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении родных языков и литератур • olayları içermektedir. Turancılık akımından etkilenerek Edirne Fethi, Trablus Muhaberesi ya da Uldız’ı yazmıştır. 1920’den sonrası olgunluk dönemi olarak kabul edilen Cabbarlı «Komünist» dergisinde çalışmış ve makaleleri yayımlanmıştır. Dram eserlerinin yayım- lanmasından sonra ilgisini daha çok tiyatroya veren Cabbarlı, 1923’te tiyatro okuluna kayıt olmuştur. «Kısacası Cabbarlı en çok ve en taraflı tetkik edilen klasiklerimizdendir… (1999:330) diyen Karayev, Cabbarlı ile ilgili şu bilgilere yer verir: «Sağlığında bediî nüfuzu halk arasında fevkalâde; resmî, siyasî, edebî çevrelerde ise değişken olmuştur. Çünkü o vakitler cemiyette henüz çok şey açıklığa kavuşmamıştır. Zamanın temeli altında yer, sık sık gâh orda gâh burada titreyip mihverden çıkıyor her defasında da yeni ahlaki ideolojik değerler, sosyal-sınıfsal tabakalar uçan, yıkılan sütunlar altında kalıyordu… Zamanın yanlışlarını Cabbarlı da halk kitlesi ile, sınıfla birlikte yaşıyor ve zamanla bölüşüyordu… Ölüm tartışmaları kesti… Daha istikrarlı ilmî değerlendirme- lerin, nazarî düsturların vakti geldi. Cabbarlı Azerbaycan Sovyet Edebiyatında «Sosya- list gerçekçiliğin banisidir.” hükmü resmi görüş olarak kabul edildi» (Karayev, 1999:327). 2. «Solgun Çiçekler» Oyununun Yapısal Özellikleri: Cabbarlı’nın 18 yaşındayken kaleme aldığı eser, gözünü mal ve para hırsı bürümüş Gülnisa adlı karakterin bir çifti öldürmesini, hırsları sebebiyle üvey kızını sevdiğinden ayırarak kendi öz kızı ile evlendirmesini, yaptığı planların ters teperek, kızının ölümü ve kendisinin de cinayetlerden dolayı cezaevine düşmesini konu almaktadır. 2.1. Oyunun Kimliği. Cabbarlı’nın ilk dönem tiyatro eserleri arasında olan ‘«Solgun Çiçekler’’ oyunu 1917’de kaleme alınmıştır. Oyun, beş perde olarak yazılmıştır. İlk üç perde 7 sahne; dördüncü perde 8 sahne; beşinci perde 7 sahne olarak toplam 36 sahneden oluşur. Eser toplam iki erkek; üç kadın olmak üzere beş kişilik şahıs (oyuncu) kadrosuna sahiptir. Mekân olarak dar ve kapalı mekânlar kullanılmıştır. Dördüncü perdede simultane (eş zamanlı sahne) mekân kullanılmıştır. Oyuncuların kılık kıyafetlerine dair bilgiler bulunmamaktadır. 2.2. Eserin Özeti. Amca çocukları olan Behram ve Sara birbirini seven iki gençtir. Geleceğe dönük plan- ları vardır. Sara, yakın zamanda babasının kaybetmiştir. Behram, amcasının zehirlenerek ölmesi sebebiyle zehirleyenlerin Gülnisa ve kızı olduğundan şüphe etmektedir. Sara’nın babasını para için zehirleyerek öldüren üvey annesi Gülnisa, kızı Peri’yi Behram’la ev- lendirme planları yapmaktadır. Annesi ile iş birliği içinde olan Peri, aşkını Behram’a itiraf eder. Behram ise Peri’ye, Sara ile sözleştiklerini ve kendi kardeşine ihanet eden biriyle evlenmeyeceğini söyler. Paraların ve malların Gülnisa üzerine olduğunu öğrendikten sonra Behram, ilk başlarda planlı bir şekilde Peri’ye yaklaşsa da daha sonra âşık oldu- ğunu düşünerek ipleri tamamen Peri’ye ve Gülnisa’ya kaptırır. Sara’nın evden kovulup, hizmetçi kulübesinde yaşamasına dahi ses çıkarmaz. Kulübede yaşamaya başlayan Sara, Behram’ı görmek için eve gittiğinde onu Peri ile sarmaş dolaş görür ve bayılır. Bu olaydan sonra Sara hastalanır. Abdül ile Behram’a defalarca haber gönderse de Peri ile evlilik hazırlıklarında olan Behram hiç onunla görüşmez, cevap göndermez. Düğünlerinin olduğu gün, düğün sesini duyan Sara düğünü seyretmek için pencereye gider, Behram ve Peri’yi görür. Bu acıya dayanamayarak ölür. Abdül’ün haber vermesi üzerine Sara’nın yanına koşan Behram, Sara’nın baş ucunda çığlık atar ve Sara’yı bağrına basıp ağlar. Günlerdir ortada olmayan Behram, saçları perişan, elbisesi yırtık pırtık mecnun bir halde çıkar gelir; fakat Behram eski Behram değildir. Vicdan azabından dolayı sürekli Sara ile hayalinde konuşur. Bu perişan halinden dolayı Peri ona kızar ve tartıştıkları sırada 20 • Актуальные вопросы современного языкознания и литературоведения Behram Sara’nın çiçeklerini görür ve onları öper, bağrına basar. Peri bu duruma çıldırıp gülleri almak ister, güller yere düşer. Behram Peri’nin yüzünü aynaya çevirir ve cadılara benzediğini, alçak olduğunu söyler, boğazına yapışır. Peri’yi boğar, kahkaha atarak yere düşen gülleri toplar ve gider. 2.3. Olay Örgüsü. «Gülnisa’nın Sara’nın annesini verem edip öldürerek babası ile evlenmesi.” ve «Para için Sara’nın babasını zehirleyerek öldürmesi ve malını üzerine geçirmesi.” sahnede gös- terilmeyen diyaloglardan anlaşılan olaylardır. Sahnede tanık olunan olaylar ise Peri’nin Behram’ı Sara’dan uzaklaştırmak için ona aşkını itiraf etmesi. Behram’ın Sara ile sözleştiğini söyleyerek onu reddetmesi. Behram’ın senetin doğru olduğunu öğrenip, hile ile malları üzerine almak için Peri’ye yaklaşması. Gülnisa ile Peri’nin baskısıyla Sara’nın evden kovulması. Sara’nın Peri ile Behram’ı sarmaş dolaş görüp hastalanması. Peri ile Behram’ın düğününü görmesi ve bu duruma dayanamayarak ölmesi. Behram’ın Sara’nın ölümüne dayanamayarak aklını kaçırması, birkaç gün ortadan kaybolması. Geri dönen Behram’ın, Peri’nin çiçekleri atmak istemesinden dolayı onu boğarak öl- dürmesi, şeklinde sıralanabilir. 2.4. Şahıs Kadrosu. İnsanı ilgilendiren her şey edebiyatın konusudur. Edebiyat ise insan içindir. Edebi- yatın göstermeye bağlı edebi metinlerinden olan tiyatro metninin oyun haline getirilmesi ile insanı, insan ile insana anlatma sanatını icra etmiş oluruz. «Dramatik sanatta insan hem konu hem hedef hem araç hem de amaçtır.” (Özakman, 2017:12). İnsanın oyunun sergilenmesinde araç olduğu tiyatro oyunlarında şahıs kadrosunu Çetişli şöyle tanımlar. «Şahıs kadrosu; hikâye, roman ve tiyatroda anlatılan/sahnelenen olayları var eden ve yaşayan insan ve insan hüviyetine büründürülmüş varlıklardır.” (Çetişli,2016:89). Solgun çiçekler oyununda 2 erkek 3 kadın olmak üzere oyunun şahıs kadrosu 5 kişiden oluşur. 2.4.1. Behram. Oyunun merkez kişisidir. Behram oyun boyunca iç çatışmalar yaşar. Bu iç çatış- malar para, servet ile aşk, sevgi ve vefa unsurları arasında geçer. Oyunun geneline yayılan bu çatışma servetin kazandırdığını düşündürse de son perdede aşk, vefa galip gelir. Behram, zengin, iyi niyetli amcasının yanında yaşayan, amcasının yardımı ile eği- timini sürdüren akıllı, yakışıklı, temiz kalpli bir gençtir. Öksüz ve yetim olan Behram ile amcasının güzel kızı Sara arasında masum, tertemiz bir aşk başlamıştır. Behram, Sara’yı çok seven onunla evlilik planları yapan, ilişkisine sadık olan biridir. Oyunun başında temiz, iyi kalpli, olumlu bir karakter olarak görünen Behram, bütün servetin Gülnisa’nın üzerine geçtiğini öğrenmesi ile yoldan çıkmaya başlar. Yaptığı yan- lışlarla dolaylı da olsa Sara’nın ölümüne sebep olan Behram, bütün masumiyetini yitirir. İnsanların hayat yolunda tek bir çizgide ilerlemediğini, değişik etkilerle davranışlarında ve karakterlerinde olumlu ya da olumsuz yönde değişmeler olabileceğini gösteren gerçekçi bir karakter olduğu söylemek mümkündür. 2.4.2. Sara. İyi kalpli, güzel, varlıklı bir babanın kızıdır. Her zaman doğru söyleyen, hisli, insanları seven, onlara inanan bir karakterdir. 21 Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении родных языков и литератур • Babasının ani ölümünden sonra çok üzülmüş, teselliyi Behram’ın aşkında bulmuş- tur. Onunla bu zor günleri atlatmaya çalışmaktadır. Behram’ın sevgisine inanmaktadır ve onunla evlilik yolunda ilerleyeceğini düşünmektedir. Behram’a olan güveni boşa çıkan Sara, yaşadığı hayal kırıklığı ile hastalanır. Sara; etrafındaki kötü, kaypak, yalancı insan- lara rağmen içinde hep iyilik, umut barındıran bir kişidir. Vefalı, masum, sevgi dolu bu genç kız hak etmediği bir şekilde sefalet içerisinde bu dünyadan ayrılır. 2.4.3. Gülnisa. Sara’nın üvey annesidir. Sara’nın babası ile evlendikten sonra onu hile ile öldürmüş olan hırs, entrika, cehalet dolu bir kadındır. Kocasının bütün mal varlığını üzerine geçi- ren Gülnisa, gözünü para hırsı bürümüş bir kişidir. Bunu birinci perdedeki monologunda kendi de ifade etmektedir: GÜLNİSA: Hırs ve evlat sevgisi insanı her şeye zorlar, hatta cinayete. Ne yapayım bir yandan kızım Peri onu gözlüyor. Kötülüklere doymayan bu kadın, üvey kızının sevgilisini elinden alıp kendi öz kızına âşık olmasını sağlamak için türlü oyunlara başlar. Parasının gücü ile Behram’ı kandıra- cağını ona istediklerini yaptıracağını düşünür. Nitekim de öyle olur. Önce Sara’yı evden kovar, sefalet içerisinde bir kulübede yaşamasına sebep olur. Behram ile kızı Peri’nin arasını yaparak birbirlerine âşık olmalarını sağlar. Bu karakter hırs, ihanet, entrika, cehaletin insanda nasıl vücut bulacağını gösteren bir örnektir. 2.4.4. Peri. Gülnisa’nın kızı, Sara’nın üvey kız kardeşidir. Yaş olarak Sara ile emsal, narin, güzel bir genç kızdır. Behram’ı içten içe büyük bir aşkla sevmektedir. Annesinin entrikalarına yardım ederek Behram’ı kendisine âşık etmeye çalışan Peri, annesi gibi amaca giden her yolu mübah sayan bir karakterdir. Annesi gibi gözünü kötülük bürüyen, kalbinde vefa, iyilik barındırmayan bir kişidir. 2.4.5. Ebdül. Evin vefalı, yaşlı, emektar uşağıdır. Her zaman Sara ve ailesine sadakat ile bağlı olan iyi yürekli bir insandır. Oyunda yardımcı karakter olan Ebdül; Gülnisa, Peri ve Behram’ın Sara’ya yaptıkları ihaneti bilmekte fakat bunu Sara’ya söylemekten kaçınmaktadır. Sara ve Behram’ın kavuşmalarını saadet içerisinde bir hayat sürmelerini hep yürekten ister. Bunun için Sara evden kovulduktan sonra sürekli Behram’a Sara’dan haber götürmek istemekte; fakat Behram’a bir türlü kendisini dinletememektedir. Ebdül, işinden olacağını bile bile hep Sara’ya yardım etmektedir. Vefalı, kıymet bilen, gözünü para ve hırsın bürümediği nadir insanlardan biridir. Her zaman iyilikten yana ol- mayı kendine düstur edinen bir karakterdir. 2.5. Zaman. Sara’nın oyunun ilk perdesinde, çiçeklerini suladığı, Ebdül’ün de bahçedeki gülleri su- lamasından anlaşılıyor ki bahar aylarındadırlar. Birinci perde ve ikinci perde arası geçen süre konuşma süreleri gerçek zamanlıdır. İkinci perdenin sonunda geçen konuşmada Sara’nın henüz evden çıkarılmadığı anlaşılıyor: PERİ: Bende onun için suyu kasten kendim getirdim. Biliyor musun, Behram! Annem diyor ki, bütün malımı Behram’a emanet edeyim, o idare etsin, ama Sara’nın başka bir eve gönderilmesine razı olur musun? İkinci perde ile üçüncü perde arasında geçen zaman kesin olmamakla beraber Beh- ram, Peri’ye şöyle cevap verir: 22 • Актуальные вопросы современного языкознания и литературоведения BEHRAM: Peri! Sara bize mani olamayacak. Yetimdir, yüreğini kırmamalıyız. Her halde birkaç gün sabredersek, güzel olur. Üçüncü perdenin açılışından hemen sonra Sara evden çıkarılıp avluda bir kulübede kaldığını söylüyor: …Ya Rabbi, niye beni incitiyorlar? Beni evden çıkarıp avluda bir başıma kulübede oturturlar. Sakıncası yoktur, nerde olursam olayım, biricik Behram’a bir şey olmasın… Dördüncü perdede Ebdül’ün konuşmasında geçen zaman şöyle ifade edilir: EBDÜL: Ey fani dünya, değerine lanet olsun! Bundan birkaç ay önce Sara bu evde hanımdı, her itibar ondaydı. Yukarıdaki konuşmadan da anlaşıldığı gibi üçüncü perde ile dördüncü perde arasın- da geçen zaman birkaç aylık bir zaman dilimidir. Dördüncü perdede Sara’nın ölümden sonra beşinci perde arasındaki geçen zaman ise şöyle ifade ediliyor: PERİ: Sara ölüp gitti, şimdi işler tamamıyla düzeldi. Başka bir derdim kalmadı. Gerçi Behram birkaç gündür sersem gibi oldu, ama onun ayıbı yoktur, unutur gider. PERİ: Behram, sen ne zaman geldin, ben seni görmedim? Kaç gündür neredesin? Böyle bir gezme olur mu? Uygur (2002: 87), geçen zamanı yaklaşık iki aylık bir zaman dilimi ile sınırlı olduğu- nu ifade eder. 2.6. Mekân ve Dekoratif Unsurlar. Mekân kısaca oyun öyküsünün geçmekte olduğu yer ya da yerler olarak tanımla- nabilir. (Korukçu, 2016:43) Solgun Çiçekler oyununda olaylar dar ve kapalı mekânlar- da geçer. Sara’nın Avrupa modası ile bezenmiş odası, Behram’ın sade, süslü olmayan odası, Sara’nın eski, bakımsız kulübesi. Zengin ailenin varlıklı, ihtişamlı evini gösteren mekân, fakir insanların sade, gösterişten uzak, bakımsız evini temsil eden mekânlar gös- terilmiştir. Zenginlikle mutlu olunamayacağı, fakir ama huzurlu olunabileceği göze çarp- maktadır. Dekor ise sahne değişimleri için kolay hazırlanabilen, taşınması kolay eşyalar olarak metinde yer alır. Birinci perdede koltuk, masa, masanın üzerinde şamdanlar, kitap, kürsü, saksı ve içinde çiçekler, duvarda Sara’nın resmi vardır. İkinci perdede Behram’ın odasında kürsü masa, kravat vd. Üçüncü perdede mekân yine aynı olmasının yanında aksesuar olarak Sara’nın başında siyah bir başörtüsü vardır. Dördüncü perdede mekân avludaki kulübenin odasıdır. Dekor olarak karyola, çiçekler, ilaç şişeleri, duvarda ayna kullanılmıştır. Beşinci perde, dördüncü perde ile aynı mekândır. 2.7. Sahneleme Tekniği. Aile içinde yaşanan entrikaları konu edinen bu oyunda, mekân Sara’nın babasının evi ile sınırlı, dar, kapalı mekândır. Evin değişik birkaç odası ve Sara’nın yaşamak zorunda bırakıldığı bahçedeki kulübe eserdeki mekânlardır. Sahnelenme tekniği açısından dekor evin kapalı mekânlarını yansıtan sade dekorlardır. Sahnede gösterilemeyen eski yaşanmışlıklar seyirciye monologlar ile verilmeye çalı- şılmış; böylece seyirci hem önceki olaylardan haberdar edilirken hem de kahramanların karakter özellikleri ve duygu-düşünce dünyaları hakkında monologlar vasıtasıyla seyir- cilerin fikir sahibi olmaları sağlanmıştır. 2.8. Dil ve Üslup. Eserdeki diyaloglar kısa olsa da monologlar uzundur. Eylemsel ve eylemsel olmayan monologlara, epik, yansıtıcı ve lirik monologlara yer verilmiştir. «Tiyatro metinlerinde diyalog ve monolog kahramanların iç dünyasını gözler önüne serer.” (Duman ve Demirtaş, 2019: 695). Solgun Çiçekler oyununda Behram’ın iç çatış- maları ve Gülnisa’nın planları monologlar aracılığı ile verilir. 23 Роль государства и институтов гражданского общества в сохранении родных языков и литератур • Behram’ın monologları iç çatışmasını veren çatışma ve eylemsel monologlardır: BEHRAM(Tek.): O, böyle de hıyanet olur mu? Şimdi ne etmeliyim? Milyonlarca parayı iki kadın elimizden alıp bizleri kovsun mu? Evden çıkıp hizmet edersem, en çok alacağım kırk elli manat, bununla bize ne olacak. Yok, burada bir iş var ki bir hile ile paraları elde etmek için Peri ile yakınlaşayım, sonra yine evvelki halime döner devam ederim. Madem ki bütün insanlar yalan dolan ve hile ile amaçlarına ulaşırlar, neden hile karşısında hile kullanmayayım ki. Böylede olmalı bugünden itibaren Peri’ye yaklaşmalıyım. Hele birkaç gün biraz yumuşak dolanayım demek ki böyle olacaktır. (Sukut.) Ey dili gafil kız ki mık- natıs gibi bir şeydir. Yaklaştıkça insanı cezbeder. Ve sonunda olabilir ki çaresizce am- camın kızını tamamıyla unutayım. O kız ki ateş gibi bir şeydir. Yaklaştıkça insanı yakar. O… Yok! Ben kendimi onu seviyor gibi gösteririm. Fakat daima aklımda tutayım ki Sara’yı seviyorum ve ona yardımcı olmak için bu yola başvuruyorum. Yine Gülnisa’nın iç konuşmaları ile sahnede gösterilmeyen önceden gerçekleşmiş olaylar hakkında seyirci bilgilendirilir. Gülnisa’nın sahnede gerçekleşmemiş olayları an- lattığı epik monoloğu şu şekildedir: GÜLNİSA: Gidin! Çiçekler şahit ise ben de şahidim! Nasıl ki senin ananı verem edip öldürdüm, erini elinden aldım; nasıl babanı zehirleyip öldürdüm, malını elinden aldım sonra da seni eleyip sevgili Behram’a öz kızımı vereceğim ve babanın bütün mallarını sana, üvey kızıma değil, benim öz kızım Peri’ye kalacak. Saf dilli kızım sanıyor ki ben babasının ölümünden kederli olmuşum, daha bilmiyor ki babasının ağzından kırk bin manatlık senet düzenlemişler. O da paralarım hırsızlara kısmet olmasın diye her bir şeyi benim adıma düzenleyip kendisi Mekke’ye gitti ve geldikten sonra yarım manatlık zehre feda olup gitti… Bu monologla seyirci Sara’nın annesinin de babasının da ölümünden Gülnisa’nın sorumlu olduğunu öğrenmekte, Sara’nın başına halen kötü olaylar geleceğini önceden sezinlemektedir. Sonuç Cabbarlı’nın ilk dönem dram eserlerinden olan «Solgun Çiçekler», insan psikoloji- sindeki zayıflıkları, düşkünlükleri ve hırsları gözler önüne seren; sosyal adaletsizliğin ve sonu gelmez hırsların nelere sebep olacağını ortaya koyan bir eserdir. Yazar bir yandan en güçlü duygulardan olan aşk duygusunun mal düşkünlüğü ve gelecek endişesiyle eri- yip yok olmasını gösterirken, diğer yandan da vefasızlığın ve bundan doğan pişmanlığın iç çatışmalara yol açacağını, gerçek anlamda mutlu olunamayacağı mesajını oyun ara- cılığıyla okura/seyirciye ulaştırıyor. Beş kişilik oyuncu kadrosuna sahip eserde Sara ve evin emektar hizmetlisi Abdül olumlu karakterler iken Gülnisa ve kızı Peri ise olumsuz karakterler olarak oyunda yerle- rini alıyorlar. Oyunun başında okura duygulu, düşünceli, temiz bir karakter olarak olumlu karakter olarak görünen Behram ise olay örgüsü ilerledikçe paranın da çekim gücü ile bu çizgisinden ayrılmakta, sevdiği kızı yüz üstü bırakan vefasız, çıkarcı bir karakter olarak olumsuz karakterler arasına katılmaktadır. Oyun incelendiğinde oyunda mutluluğu ya- kalayan hiçbir karakterin olmadığı görülür. Kendisine yapılan haksızlıklara dayanamayıp üzüntüsünden hastalanıp Sara’nın ölümünün ardından ona kötülük yapanlar da bir bir cezalarını çekerler. Eserde, olayların geçtiği zaman net olarak verilmese de Abdül’ün iç konuşmasından olayların birkaç aylık bir zaman diliminde gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Oyunda olayların dar ve kapalı mekânlarda geçtiği görülür. Kısa diyalogların tersine eserde uzun mono- loglar göze çarpar. 24 • Актуальные вопросы современного языкознания и литературоведения Литература 1. Çetişli İ. Metin Tahlillerine Giriş 2 / İ. Çetişli. – Ankara: Akçağ Yayınları, 2016. 2. Duman G.B., Demirtaş Y. Moldogazi Tokobayev’in Kaygılu Kakey Tiyatro Eseri Üzerine Bir İnceleme/ G.B. Duman, Y. Demirtaş. 4 th International Social Research and Behavioral Sciences Symposium, 19–21 Ekim 2019, Antalya. 3. Karayev Y. Belli Başlı Dönemleri ve Zirve Şahsiyetleriyle Azerbaycan Edebiyatı. / Y. Karayev. – İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1999. 4. Korukçu M.M. Oyun Analizi. / M. M. Korukçu. – İstanbul: Mitos Boyut, 2016. 5. Nağısoylu M., Rahman Q. Ədebiyat «Ali tahsile hazırlık kurslarının dileyicileri üçün ders vesaiti» / M. Nağısoylu, Q. Rahman. Zirve Yayınları, 2003. 6. Özakman T. Oyun ve Senaryo Yazma Tekniği / T. Özakman. – Ankara: Bilgi Yayınevi, 2017. 7. Uygur E. Cafer Cabbarlı’nın Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma / E.Uygur Yayınlanmamış Doktora Tezi. – Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002. Елагина Виктория Дмитриевна, студентка, Сошко Ирина Александровна, руководитель юридической клиники ФГБОУ ВО «Чувашский государственный университет им. И.Н. Ульянова», г. Чебоксары, Чувашская Республика ЭКОЛОГИЧЕСКИЙ ПОДХОД К ВОПРОСАМ КУЛЬТУРЫ И ЯЗЫКА Аннотация. В статье рассматривается проблема экологии языка. Актуальность ее в том, что она имеет большой практический и теоретический интерес для сохранения родного языка. Кроме того, работа анализирует эколо- гический подход к вопросам культуры и языка, способствует формированию у читателей высокой гражданской позиции. Ключевые слова: лингвистическая экология, литературный язык, экология культуры, художественная литература, речевая культура, духовное возражение. Любое государство защищает и охраняет свой язык. Потому что это душа нации, важный признак, который стоит на первом месте. В языке и через язык выявляются такие важнейшие особенности и черты, как национальная психоло- гия, характер народа, склад его мышления, самобытная неповторимость художе- ственного творчества, нравственное состояние и духовность. Экологический подход к вопросам культуры и языка – это важное общегосу- дарственное дело. Какой язык, какую природу оставим мы нашим детям и внукам? Это зависит от нас самих. От преодоления нашего странного упадка экономики, экологии и культуры. Как созвучны нашим заботам и опасениям об экономических проблемах русского языка мысли замечательного писателя и гуманиста В.Г. Коро- ленко: «Мне страшно и подумать, что моим детям был бы непонятен мой язык…» [1]. И действительно, русский язык в опасности, а он – основной фонд нашей куль- туры. Он дороже, чем золотой запас… Экологический подход к вопросам культуры речи, речевого общения предполагает ответственное отношение к национальным языковым традициям, воспитание действенной любви к родному языку, заботу о 25