Modern Soyisimleri

ATATÜRK’ÜN VERDİĞİ İSİMLER VE SOYADLARI

Soyadı kanunu çıktıktan sonra herkes soyadını Atatürk’ten almak havasında idi. O da karşısındakinin hal tercümesini ve başından geçen vakalara uygun bir soyadı takardı.¹Yazar Falih Rıfkı Bey² , Atay soyadını almıştı. Kendisi şöyle anlatır: “Ben bir sabah drama dergisini açmış, ilk sayfalarda en sevimli kelimeyi soyadı almaya karar vermiştim. Atay o sabahki seçmemin eseridir. Hemen gazetedeki yazılarıma da yeni imzamı koymaya başladım, Atatürk bir akşam serzenişte bulundu:

“Sen kendine soyadı bulmayı bırakmadın” dedi.

“Her gün yazıyorum, sizin bu işe ne kadar değer verdiğinizi bildiğimden bir gün bile geç kalmak istemedim.”şeklinde cevaplar.³

Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa aile geleneği olduğu için “Çakmak” soyadında ısrar etti. Atatürk hiç hoşlanmadı ama kendisini kırmadı. “Çakmak… Bir Komutan için hiç de hoş değil!”demişti.⁴

SOYADI GÜNLERİYLE İLGİLİ BİR ANI

Dil davası ile uğraşmayanlardan ve dışişleri bakanlığı yüksek memurlarından Osman Grandi Saf fakat içi dışı bir, fakat içi de dışı da düzgün bir insandı. Grandi Mussolini'nin Dışişleri Bakanının adı idi. Bir akşam Atatürk kendisine “Ne taşıyorsunuz bu soyadını” diye sorar:

-“Çok eskidir, tarihidir, efendim” diye cevap verir.

Atatürk

-“Ne imiş tarihi bakalım?” der.

-“Efendim cedlerimizden biri gemi ile Mısır’dan geliyormuş, teknenin kaptanı imiş, yolda büyük bir fırtına çıkmış, imdat gelinceye kadar içindekilerin hepsi boğulmuşlar. Fakat; ceddim grandi direğine çıktığı için kurtulmuş soyadımızın hikayesi budur.”

Atatürk

-“Ne? Ne? Bütün gemidekiler boğulduktan sonra yalnız kendi canını kurtaran kaptanın hatırası mı olur? Beyefendi yalnız bu sebeple bırakınız da bir Türkçe ad takınız…” der.⁵

AKATÜRK

Latife⁶ Hanım'ın büyük dayısı olan İzmir’in Eski Belediye Başkanlarından Ragıp⁷  Paşa’nın Kızı Ayşe Talia hanım ile evli olan damadı Ali Rıza Bey’e Atatürk “Akatürk” soyadını verir.⁸

ALTAY

Atatürk General Fahrettin Altay’a⁹ Türk Generalleri arasında en uzun boylu olduğu için Altay Dağına benzetmek isteği ile bu soyadını vermiştir.¹⁰ Fahrettin Altay soyadı ile ilgili olarak Rusya’da bulunduğu sırada bir anısını da anlatmaktadır.¹¹

Ertesi gün aynı saatte Varosilof’la odasında karşılaştığımız vakit ayakta ve elleri arkasında kaşları çatık bir halde ilk sözü:

-“Bu Altay adı nereden çıktı?” oluyordu. Gayet güleç ve arkadaş tavırlı Mareşalin bu yeni hali bir sürpriz olmuştu ki derhal kendimi topladım anladım ki beni Turancılıkla itham ediyor.

-“Arz ederim” dedim oturduk.

-“Ben de sizin gibi bunun sebebini düşündüm. Bu ismi İran-Efgan hududunda bulunduğum sırada Atatürk verdi. Gazi Hazretleri sevdiği arkadaşlarına espri yapmaktan hoşlanır ben Türk Generalleri arasında en uzun boylu olduğum için yakın bulunduğum Altay Dağı'na beni benzetmek isteği ile bu ismi verdiğine kani oldum."

Varoşilof gülümsedi, Onun boyu kısaca olduğu için bu sözler hoşuna gitmiş olacak ki güleç tavrını takındı.

ARIKAN

Saffet Arıkan’da¹² Mustafa Kemal Sevgisi adeta bir aşk halini almış idi. Onun içinde bulmuş olduğu Atatürk terkibi Gazi Mustafa Kemal’in Beğenip soyadı olarak almasına ve  Saffet bey’e de “Arıkan” soyadını teveccüh etmiştir.¹³

BELLETEN

Uluğ İğdemir¹⁴ Anlatıyor: Türk Tarih Kurumu kurulduğundan beri bir belleten, bir bülten, o zamanki tabiriyle bir mecmua dergi çıkarmak fikri vardı. Bir gün Afet Hanım beni köşke çağırdı, yukarıya Çankaya’ya, Bülten meselesi de vardı gündemimizde onu konuşuyorduk. Bu sırada Atatürk geldi yanımıza,

-“Ne konuşuyorsunuz?” dedi. Atatürk

-“Bülten nedir?” diye sordu. Afet İnan

-“Bülten, yazıların çıktığı bir dergidir” dedi. Atatürk

-“Gelin şunu araştıralım” dedi. Bizi aldı, köşkte büyük bir çalışma odası vardı bir tarafı kütüphane, L şeklinde, aşağı yukarı 30 kişi alan uzunca bir masa vardı. Bununda gerisinde kendisinin çalışma odası vardı. Bizi büyük masaya oturttu ve kütüphane müdürüne sözlükleri getirttirdi. Küçük Larus geldi, Büyük Larus geldi, bakıldı, bülten kelimesi nereden geliyor diye… Bülten Fransızca’ya, İtalyanca’dan geçmiş, İtalyanca’ya Latince’den. Latince’si, damga, bilmem ne manasına geliyor…nihayet Atatürk Pekarski’nin Yakut Lügat’ini getirtti. Aşağı yukarı buna benzer, aynı anlamı taşıyan kelimelere var. Biz bunları konuşurken Saraçoğlu Şükrü¹⁵ geldi. Atatürk

-“Gel Saraçoğlu” dedi,

-“Biz bültenin Türkçe’sini araştırıyoruz sende bak gel” dedi. Konuşuldu falan ve nihayet belle, belge derken “BELLETEN” diye yazdı ve bana verdi.

-“Mecmuanın adını böyle yaparsınız” dedi.¹⁶

BOZKURT

2 Ağustos tarihinde, Ege Denizi’nin uluslar arası sularında (Midilli adası yakınlarında),  “Bozkurt” adlı kömür yüklü Türk gemisi ile “Lotus” adlı Fransız ticaret gemisi çarpıştı. Bozkurt  Gemisi battı ve 8 Türk gemicisi de kayboldu. Lotus gemisi, Bozkurt Gemisi'nin birkaç tayfasını ve kaptanını kurtararak İstanbul’a gelmişti. Bu sırada, kazada ölenlerin ailelerin şikayeti üzerine başlatılan soruşturma sırasında, Bozkurt gemisinin kaptanı Hasan ve Lotus gemisinin kaza sırasındaki görevli süvarisi Desmons tutuklandılar. Yapılan yargılama, 15 Eylül’de sonuçlandı; dikkatsizlik ve tedbirsizlik ölüme neden olmaktan Hasan 4 ay hapis ve Desmons da 80 gün hapis ve 22 lira para cezasına çarptırıldılar.

Fransa, kendi vatandaşını Türk mahkemesinin yargılamasına şiddetle karşı çıkmış ve hemen serbest bırakılmasını istemişti. Türkiye, Fransa’nın verdiği notayı reddederek; Türk adliyesinin bu davaya bakmaya hakkı olduğunu ve bağımsız mahkemenin aldığı kararın değiştirilmesinin mümkün olmadığını ileri sürdü. Daha sonra, her iki ülke arasında anlaşarak, konuyu Lahey Uluslar arası Adalet Divanı’na götürmeye karar verdiler.()

Bozkurt-Lotus Davasının uluslar arası bir nitelik kazanması sonucunda, Türkiye’yi dönemin Adliye  Vekili ve Hukuk Devrimi’nin Mimarı Mahmut Esat¹⁷  savunmak istedi. Lahey’de Türkiye’yi başarılı bir şekilde savunan ve Adalet Divanı’na Türk tezini kabul ettiren Mahmut Esat’ın bu davayı kazanmasıyla birlikte, devletler arası hukuk alanında Türkiye’nin Batı devletleri ile eşit düzeyde olduğu eylemsel olarak ispatlanmış oldu. Mahmut Esat’ın bu başarısı nedeniyle Atatürk, Ona “Bozkurt” soyadını verdi.¹⁸

BOZOK

Salih Bey’e Bozok (Bilecik) Milletvekili olduğu için Atatürk tarafından Bozok soyadı verilmişti.¹⁹

Atatürk tarafından Salih Bozok'a verilen soyadı beratı.

ÇALIŞGÜVEN

Elazığ Halk evinde görevli olan ve çeşitli kültürel faaliyetlerde bulunan İhsan Bey çok gayretli bir kişidir. Atatürk Elazığ seyahatinde Halk evini de ziyaret eder. İhsan Beyle tanışır onunla sohbet eder bir ara kendisine “soyadın var mı?” diye sorar

-“Hayır Paşam yok almadım” diye cevap verince

-“O halde, sen çok çalışkan gayretli bir insana benziyorsun soyadın “Çalışgüven” olsun” der.²⁰

DİRİK

İran Şahı Rıza Pehlevi Atatürk’ün Misafiri olarak Türkiye’yi Ziyarete gelmişti.²¹ Ege gezisi sırasında tanıştığı İzmir Valisi Kazım Paşa'yı²² dinç ve hareketli görür. Konuştuğu Azeri Türkçe’siyle “Maşallah Sen Dirik Paşa” demiştir.²³

“Dirik” sözcüğü Atatürk’ün çok hoşuna gider ve 10 Aralık tarihinde “Kazım Dirik” oldu ifadeleri bir yazıyla Kazım Paşa’nın Soyadı Dirik olur.²⁴

Kazım Dirik Paşa'ya Atatürk tarafından verilen soyadı beratı.

ERGÜVEN

Atatürk’ün hizmetkarı İbrahim Bey²⁵ çok güvenilir bir kişi olduğundan Atatürk tarafından kendisine “Ergüven” soyadı verilmiştir.²⁶

GÜRER

Cevad Abbas²⁷ Bey 19 Mayıs da Atatürk’le beraber piyade yüzbaşı rütbesiyle Onun yaveri olarak Samsun’a çıkmıştır. Atatürk kendisine 30 Ocak ’de “Gürer” soyadını vermiştir.²⁸

METE VE GÜRARI

Atatürk Selanikli olan iki berberinden Mehmet’e “Mete”, Rıdvan’a da “Gürarı” soyadlarını vermiştir.²⁹

SÜLÜN

Bütün hayvanları seven Atatürk’ün atlara ayrı bir tutkusu vardı. Onların başlarını sırtlarını, yelelerini, kuyruklarını okşarken elleri sevgi ile titrer, gözleri sevgi ile parlardı.³⁰

Günlerden bir gün Sabiha Gökçen³¹’i bahçeye çağırır. Yanında bir kısrak duruyordur.

Atatürk

-“İşte senin atın Sabiha, beğendin mi?”

Diye sorar.

Sabiha Gökçen

-“Çok güzel Efendim, tıpkı hayalimdeki gibi bir at” diye cevap verir.

Atatürk başını sallar.

-“Gerçekten de güzel bir hayvan, ben de beğendim. Tıpkı sülün gibi” der ve

-“Adını ne koyalım?” Diye sorar.

Sabiha Gökçen

-“Siz bilirsiniz”  diye cevaplar.

Atatürk birkaç dakika düşündükten sonra;

-“Mademki, Sülün gibi dedik, o halde Sülün olsun;” der

Böylece atın ismi Sülün olur.³²

OKAN

Senesinde Donanmanın en yüksek rütbesi ve kıdemli subayı Donanma Komutanı idi. O tarihte Deniz Kuvvetleri Komutanlığı teşekkül etmemişti. Mehmet Şükrü’ye³³ “Okan” soyadını vermişti.³⁴

OKYAR

Atatürk yakın arkadaşı Ali Fethi³⁵  Bey’e Okyar soyadını verdi.³⁶

Atatürk'ün Ali Fethi Okyar'a dostluğunu ifade etmek için verdiği soyad ve adının anlamını açıklaması

ÖNGÖREN

Dr. İbrahim Tali³⁷ Bey’e Atatürk onun önden gelirliği ve önden yürürlüğü takdir ederek ona “Öngören” soyadını vermiştir.³⁸

Trakya Umumi Müfettişi olan Dr. İbrahim Tali Bey 9 Ocak tarihinde İçişleri Bakanlığına yazdığı yazıda Atatürk “Öngören” soyadını verdi.

-“Yılın ilk gününden beri bu adı kullanmaktayım. Arz ederim” demişti.³⁹

Atatürk onun önden gelirliği ve önden yürürlüğü takdir ederek ona bu soyadını vermiştir.

PEKER

Recep⁴⁰ Bey Prensip sahibi bildiği konularda ödün tanımayan, dik başlı, pek yürekli, halkın dört dörtlük dediği türden bir kişi olduğu için Atatürk ona “Pek-er” der ve Peker soyadını verir.⁴¹

SAYDAM

Dr. Refik⁴² Bey çalışkan ileri görüşlü kibar bir devlet adamı idi. Yaptıklarını söylememek fakat; söyledikleri yapmak tevazu ve azmine sahip olan Dr. Refik Bey’e Atatürk Şeffaflık anlamında “Saydam” soyadını vermiştir.⁴³

Atatürk “Ben Ona niçin Saydam dedim, O içi dışı bir, tertemiz bir insan pırlantasıdır da ondan” derdi.⁴⁴

ŞİRRET

Gazi Mustafa Kemal Paşa Trakya’dan köylerden gelen bir şikayet üzerine 23 Aralık günü Kemalköy (Doğanca) köyüne gitmiştir. Köy halkı, Atatürk’ün yakından tanıdığı çeltikçi Karabekir’in, çeltik ekerken sığır yolunu çeltik alanı içine soktuğu, hayvanların bu meradan istifade edemediğini ve sıtma hastalığından yakınıyorlardı.

Çeltikçi Karabekir ise kendisinin Edirne ve yöresinde çeltik ziraatını başlatmak suretiyle yeni iş alanı açtığını ve işsiz köylüye iş temin ettiğini pirinç ziraatının memleket ekonomisine olan katkısından örnekler vererek anlatırken, köylülerden Salih isminde bir ikide bir lafa karışırmış, adamın lafa karışmasına kızan Gazi köylüye sert bir şekilde hitap ederek;

-“Sus bire Şirret adam” diye hitap etmiştir.

Köylü Salih’in ismi Şirret Salih olmuş ve soyadı kanunu çıkınca soyadını Salih Şirret olarak almıştır. Salih Efendi bu soyadını Atatürk verdi der ve öğünürmüş.⁴⁵

TÜRKER

Ermeni asıllı Bora Keresteciyen⁴⁶ Kurtuluş Savaşı Boyunca gönüllü çalıştığı Hilâl’i Ahmer (Kızılay) aracılığıyla Anadolu’ya ilaç, tıbbi malzeme naklini sağlar yılından ’ye kadar Afyon Milletvekili olarak görev yapar. Atatürk Kendisine “Türker” soyadını vermişti.⁴⁷

TANRIÖVER

Hamdullah Subhi⁴⁸ Bey Romanya’da iken Türkiye’de 21 Haziran ’de Soyadı Kanunu kabul edilir. Hamdullah Subhi ve baba tarafından bütün erkek akrabaları eski aile isimleri olan “Kocamemi” yi soyadı olarak almayı düşünürler. Abdullah Subhi Bey Soyadı alışını şöyle anlatır:

-“Sofrada idik, Atatürk bana sordu”

-“Hangi Soyadını aldın?”

-“Cevap Verdim”

-“Eski bir aile ismimiz vardır, Kocamemi”

-Atatürk Memi’nin, Memo ve Memiş gibi Arapçadan geldiğini söyledi ve ilave etti;

-“Ben sana tam bir Türkçe bir isim vereyim Hamdullah’ın tercümesi “Tanrıöver”dir”

Atatürk bu ismi kendi eliyle kağıda yazdı, kağıdı sofranın üstünde duran geniş bir tasın içine koydu ve ;

-"Her ikisini de yadigar olarak sakla” dedi.⁴⁹

UMAY

Türk çocuklarına verdiği kıymetli hizmetlerden dolayı Atatürk Dr. Fuat Mehmet Bey⁵⁰ ’e Eski Türk dilinde çocukların koruyucusu kutsal Umay’a atfen kendisine “Umay” soyadını verir.⁵¹

ÜSTÜNDAĞ

Atatürk İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Muhiddin⁵²  Bey’e “Üstündağ” soyadı vermişti. Atatürk Muhiddin Bey’in oğlunun sünnet düğününe geldiğinde yatağında yatmakta olan çocuğu okşar ve sorar;

-“Oğlum adın ne senin?”

-“Üstün”

-“Üstün, Üstün nedir?”

-“Efendim Üstün çok yüksek bir şeydir”

-“Dağ dağ gibi aslanların dolaştığı bir yerdir.”

Atatürk bu çocuksu anlatıştan pek hoşlanmış, gülmüş ve çocuğun sözünü ettiği “Dağ” kelimesine de dikkate alarak, “soyadı bulundu! Muhiddin Üstündağ” der.⁵³

GÜZELSES

Yıl , 2. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa ve Arkadaşları Diyarbakır Sem’an Köşkü’nde (şimdiki Atatürk Köşkü) bir akşam yemeğindedir.⁵⁴ Bir ara, Hevsel Bahçelerinden tatlı, güzel, dokunaklı bir ses yükselir köşkün semalarına Bu büyüleyici sese kulak veren Mustafa Kemal Paşa, yandakilere

-“Bu sesi yakından dinlemek isterim” diye buyurur. Kısa bir süre sonra Diyarbakırlı Celal Paşa’nın huzurundadır. O,  henüz 17 yaşında bir gençtir. Paşa sorar:

-“Türkü söyleyen sen miydin?”

-“Evet efendim, evet paşam”

Paşa, Onu yanına oturtur, adını öğrenir ve

-“Bize de bir şeyler okur musun?” Demesiyle Celal, güzel Diyarbakır türkülerinden, hoyrat ve mayalarından bazılarını okur.

Celal, yılında İstanbul’a gider. Amacı, sesini bütün yurda duyurmak için, bir dizi plak doldurmaktadır. Bir gün Diyarbakır milletvekili Pirinççzade Fevzi Bey’le Karşılaşır. Fevzi Bey çok sevinir ve gece Dolmabahçe Sarayı’na gelmesini söyler. Saraydaki akşam yemeği sırasında Fevzi Bey, Atatürk’e “Paşam, Diyarbakır’dan bir hemşehrim plak doldurmak üzere buraya gelmiş, dinlemek lütfünde bulunur musunuz?” diye arzda bulunur. Atatürk “olur” deyince, Celal huzuruna alınır. Celal, ürkek bir eda ile Paşa’ya  doğru yürürken, Paşa, “Sen Celal değil misin?” diye sorar. Atatürk, Celal’ı tanımıştır, aradan 15 yıl geçmesine rağmen

-“Celal”

-“Evet Paşam”

-“Köşkte okuduklarını hatırlıyor musun?”

-“Evet Paşam”

Mecliste bulunanlar hayretle bir Paşa’yı, bir Celal’e bakarlarken, Paşa

-“Beyler, bu geceyi Celal Beyle geçireceğiz” der. Celal, getirilen saz ekibi eşliğinde, Diyarbakır’ın en güzel ve en beğenilen şarkı ve türkülerinden oluşan bir konser verir. Konserin bitiminde Atatürk ona iltifatta bulunur. Kitabın başına konan “Atatürk’ün Diyarbakırlılara Seslenişi” ni yazdırır. Sonra bir arzusu olup olmadığını sorar, Celal “Tek dileğim sağlığınızdır Paşam” der.

Atatürk

-“O halde senin ismin Şark Bülbülü Celal Güzelses olsun” diye buyurur.

Ve Celal Güzelses’in yaşamı boyunca gururla taşıdığı ve veraseti “Şark Bülbülü” simgesi olur.⁵⁵

TUNCAK

Atatürk’ün manevi evladı Abdurrahim⁵⁶’e soyadı yasası yürürlüğe girince tarihteki Türk komutanlarından Tuncak’ın adını Abdurrahim için soyadı olarak seçti.⁵⁷

SALDIRAY, BATIRAY, ATILAY, YILDIRAY

yılında Almanya’ya Ay Sınıfı İsmini verdiğimiz dört denizaltı gemisi sipariş edildi. 17 Ocak tarihinde Atatürk Başbakan Celal Bayar’a Denizaltıların ismini bildirir.⁵⁸

Başbakan Celal Bayar’a

Yeni dört denizaltı gemilerimiz için bildirdiğim isimler şunlardır:

         1) Saldıray   2) Batıray  3) Atılay    4) Yıldıray

Bunların manalarını izaha bile hacet olmadığı kanaatindeyim manalarını som Türkçe olan bu kelimelerin kendisindedir. Yeni saldıran, batıran, atılan, yıldıran.

K. Atatürk

MUZAFFER

Salih Bozok⁵⁹’un oğlu yılında İstanbul Bağlarbaşı’nda doğdu. Babası o sıralarda  Ankara’da olduğu için oğlunu ancak doğumundan üç ay sonra görebilmişti oğluna önce Mustafa Kemal adını koymak istemiş, ancak; Mustafa Kemal Paşa “Bugünlerde birbiri peşi sıra zaferler kazanıyoruz. Oğlunun adı Muzaffer olsun” demiş ve ismini koymuştu.⁶⁰

İRDELP

Atatürk özel hekimi Neşet Ömer⁶¹’e İrdelp soyadını vermiştir. Yeğeni (Kız Kardeşinin oğlu) Dr.N. Kamil İrdelp⁶² , Dr. Bedi Şahsuvaroğlu⁶³’na yazdığı XI tarihli mektubunda “Atatürk’ün ailemize İrdelp soyadını vermesinin sebeplerinden biride, ta Selanik’ten itibaren babamın orada Baş şehbender (Konsolos) bulunduğu sıralarda annesine karşı daima koruyucu ve her hususta yardıma, bulunmuş olmasından ileri geldiği kanaatindeyim demişti.⁶⁴

AYGEN

Atatürk 9 Şubat günü saat de Edremit’e gelir.⁶⁵ Eşi doktor olan Mahu Aygen⁶⁶’in evinde eşi Latife Hanım’la birlikte kalırlar.⁶⁷

Mahu Aygen Anlatıyor:

-"Aradan uzun bir zaman geçti. Zannederim yılı idi. İstanbul’da kardeşimin üyesi olduğu Ateş-Güneş Kulübüne uğramıştım. Yukarı çıkıp tam oturmuştum ki “Gazi Geliyor!” dediler. Bir hareket oldu ve akabinde de Gazi salona girdi, gelip yanımdaki koltuğa oturdu. Etrafındakilere “Soyadı aldınız mı?” diye soruyordu. Bana da “Soy adı aldınız mı?”diye sordu. “Hayır Paşam, henüz almadım. Aybüke almayı düşünüyorum” dedim . “Bunu  Aybuka yapalım” dedi. “Peki, emredersiniz” dedim ve beni  “Beni tanıdınız mı?” diye sordum. Şöyle yüzüme baktı… “Aaa…çok değişmiş siniz” dedi. “Evet Paşam, bende çok değişiklik oldu, 25 kilo verdim ve saçlarım sarıydı, şimdi kestane” dedim. “Tebrik ederim, bu kadar kilo vermek büyük muvaffakiyet” dedi. Hiç Edremit lafı etmedim. Hemen kalktılar gittiler.

Ertesi gün akşam 8’de sinemadan evime döndüm kapının önünde siyah büyük bir araba duruyordu. Bir bey bana doğru yürüdü, “ Sizi bekliyoruz hanımefendi” dedi. Şaşırdım.  “Gazi Hazretleri sofrada sizi yemeğe bekliyorlar, kaç saattir sizi arıyoruz, dün akşam soyadı için bir yanlışlık olmuş, Gazi üzülmüş, hem beraber bir yemek  yeriz , hem de yanlışlığı telafi ederiz” dediler. Bu zat  sonradan öğrendim ki  kalemi mahsus müdürü Hasan Rıza (Soyak) Bey’di.

Araba ile Dolmabahçe’ye gittik. Bir sürü salonlardan geçtikten sonra yukarı çıktık. Atatürk deniz tarafında büyük bir salonda uzun bir masa etrafında bazı kişilerle oturuyordu. Salona girdim. Bana gösterdikleri, Gazi’nin sağ tarafındaki boş sandalyeye oturdum.

Atatürk “Sizi çok bekledik, saat 9 olunca yemeğe oturduk, affedersiniz” dedi. Çorba içmişler, balık yemeğe başlamışlardı. Bana da hemen çorba geldi, acele içtim ve bana da balık geldi. Karşımda Meclis Reisi Kazım Özalp Paşa, yanında Fethi Okyar oturuyordu. Onları ve daha hatırlayamadığım birkaç ismi takdim etti. “Dil Kurumu” dedi. “Dün akşam size soyadı hakkında bir yanlışlık yaptım. Akşam geldim kitaplara baktım, meşgul oldum, uyuyamadım, ben böyle bir hanıma nasıl böyle bir isim verebilirim diye. Hem sizin nefis yemekleriniz gibi olamaz ise de bir yemek yemek, hem de bu yanlışlığı tashih etmek üzere davet etmek istedim” dedi. Ben tabii sıkılıyorum. Teşekkür ettim. Atatürk, “Şimdi bu isim meselesini sonraya bırakalım, görüyorum ki çok sıkılıyorsunuz, sizi takdim edeyim” dedi.

Ve başladı: “Bundan 13 yıl evvel Anadolu gezisine çıktığım zaman karım Latife Hanım yanımda olduğu halde bütün Anadolu’yu dolaştım. Tek bir kadınla karşılaşmamıştım. Edremit’e geldiğimiz zaman hanımefendi, zannederim eşi bir doktordu, bizi hanımlarla dolu bir cemiyetle karşıladı. Sayelerinde medeni bir gece geçirdik, güzel yemeklerini yedik, fakat hanımefendiyi üzmüşlerdi. Kendileri hazırladıkları halde halk bizi başka bir yerde yatırmak istemişti. Belediye Reisine sordum. “Halk çok galeyana geldi sizi misafir etmek için, kimi Hilali Ahmer’e para bağışlıyor, kimi kapıda 5 kurban keserim diyorlar” dedi. Halbuki bilemiyorlardı ki benim orada hanımları erkeklerle bir arada görmem 5 değil kurbana bedeldi. “Üzülmeyin, son sözümü burada söyleyeceğim, oraya uyumak için gideceğim …dedim” dedi. ve bana dönerek “Öyle yaptım değil mi hanımefendi?” dedi. Şaşırdım. Atatürk, “Siz hatırlamıyor musunuz?” dedi.  “Tabii ben hatırlarım Paşam, benim için çok kıymetli bir hatıra ve büyük bir şeref, nasıl unutabilirim” dedim.

Bana sigara ikram etti. Teşekkür ederek aldım. Fethi Bey sigaramı yaktı. Ömrümde sigara içmemiştim, hayatımda içtiğim ilk ve son sigara oldu. Sonra kahve geldi. Gazi kahveden sonra ikinci bir sigara daha ikram etti. Fethi Bey almamıştı, işaret ettim, yaktırmadım. Sigarayı çantaya koydum. Uzun yıllar bu sigarayı sakladım, sonradan içi boşaldı, sarardı ne yazık ki.

Gazi “Artık şimdi isim meselesine gelelim” dedi ve önündeki defterlerden bir kağıt kopardı. Bir şeyler yazıyor, aynı zamanda anlatıyordu. “Dün akşam sizden ayrıldıktan sonra düşündüm, geldim lügat’e baktım. Aybuka beyaz lale demektir. Biliyorum fakat aynı zamanda kelepçe manasına da geliyormuş. Ben bunu nasıl yaparım dedim. Bir isim bulmaya çalıştım. Hazır dil kurumu da burada iken sizi de davet ettim. Aygen’i buldum. Ama yine bir yanlışlık olmasın istiyorum. Aygen ne demektir diye onlara sordum. Kazım Paşa söylemek istedi, Gazi ona dönerek, “Sen sus, seninle dün akşam konuştuk” dedi ve önündeki kağıda yazdı. “Ay akıl, gen geniş manasına gelir. Tam size göre bir isim dedi” ve kağıdı aldım ve çantama koyduktan sonra Fethi Bey’e usulca, “Fazla rahatsız etmesem” dedim. Fethi Bey “Olmaz, kendisi izin vermeden kimse gidemez. O size, “Sizi bırakayım” deyince gidersiniz” dedi. “Peki” deyip yerime oturdum."

Atatürk'ün Mahu Hanım'a soyadı verirken el yazısıyla yazdığı not.

ÖZALP

General Kazım⁶⁸ Bey’e soyadı Atatürk vermiştir.⁶⁹ Kazım Bey için bir ara Sakarya soyadını düşünmüştü. Ancak adının “Alp Kazım” olması nedeniyle “Özalp” soyadını daha uygun bulmuştur.⁷⁰

TEOMAN

TBMM Reisi Kazım Özalp’in oğlunun ismini Atatürk vermiştir.

Teoman Özalp Anlatıyor⁷¹:

Gazi Paşa özellikle Türk Tarihine çok ilgi duyardı. Milletin kökenlerinin hangi tarihlere, hangi kavimlere dayandığını araştırırdı. Eski Türk büyüklerinin isimlerinin Türk çocuklarına konulmasını isterdi. Tarih incelemeleri yaptığı bir günün akşamında, 16 Nisan ’de ani karar vererek yaverine, “Bu gece Meclis Reisi Kazım Paşa’nın evine gideceğiz  ve oğlunun ismini değiştirerek ona Hun İmparatorlarından birinin adını vereceğiz, paşaya duyurun” emrini vermiş.

Evimiz Yenişehir’de o zamanki adı Kazım Paşa Caddesi olan bugünkü Ziya Gökalp Caddesi ile Selanik Caddesi’nin kesiştiği köşede bulunuyordu. Beni yataktan kaldırdılar, giyindim, salona indiğimde Gazi Paşa arkadaşı ile gelmişti. O güne kadar, babamın arkadaşı olan, Milli Eğitim Eski Bakanı Necati Bey’in verdiği “İlter” adını taşıyordum.

Gazi Paşa, Türk milletinin kökenlerini ve tarihini belirten bir konuşma yaptı. Hun İmparatorlarından birinin adını, bana ad olarak vermek istiyordu. Bugün bir hazine gibi sakladığım aşağıdaki notları yazdırdı ve imzaladı.

Asya Türk Hun İmparatorluğu:

Bu Türk İmparatorluğu’nun tesisinin tarihi, Çin’de İmparatorluk teessüsü tarihi ile başlar. Çin’in Milattan evvel asra ait vesikaları bunu müeyyittır. Ancak bu büyük Türk İmparatorluğu’nun bizce malum olabilen imparatoru Teoman’dır. Teoman Milattan evvel 3. asır başında yaşamış büyük bir kahramandır. Çinliler bu kahramanın, Çin’de imparatorluk tesis etmiş olan büyük kahramanlarının neslinden geldiğini iddia ederler. Teoman’ın oğlu Türk imparatoru Mete meşhurdur. O, şarkta Kadırgan Dağları’ndan garpta Hazer Denizi’ne kadar, şimalde Sibirya’dan cenupta Himalaya eteklerine kadar geniş imparatorluk teşkil etmiş olan yüksek bir Türk hakanıdır. Mete Çin imparatoru ordularını büyük meydan muharebelerinde mağlup etmiş, Çin imparatoru iltica ettiği halde kalede muhasara etmiş, ancak karısının şefaatiyle ve fakat kendisine vergi vererek, tabiatını kabul eylemesi şartıyla, azat eylemiş bir Türk İmparatorudur.

Şimdi çocuğum bu satırları oku ve kendin için bir unvan ararken Teoman veya onun çocuğu Mete’yi düşün, bu ikisinden birinin adını ad edin. Bence Mete çok büyüktür. Bütün Türk tarihinde Oğuz efsanesinin atıf ve isnat olunabileceği  adam budur. Fakat düşünülürse Teoman elbette ondan daha büyüktür, çünkü her şeyi hazırlayan odur. Nitekim Makedonyalı, İskender büyük lakabı ile anılır, fakat hakikatte ondan daha büyük olan Filip’tir, çünkü İskender’in muvaffakiyeti için lazım olan siyasi ve askeri vasıtaları hazırlayan odur. Eyüp oğullarından Selahaddin haçlılardan Kudüs’ü kurtarmış olmakla büyük tanınmış bir Türk’tür. Fakat ondan daha büyük olan bizzat Selahaddin’i ve onu muvaffak eden orduları ve vasıtaları hazırladıktan sonra ölen büyük Türk Nureddin’dir ve bütün beşer tarihinde  silinmez satırlarla mevcudiyetini yazdırmış olan odur.

Şimdi çocuğum sen bu babalarla oğullarını mukayese et de, kendin için, sevebileceğin bir ismi ayırt et. Ondan sonra kendi hüviyetinin maddi ve manevi şahsiyetini ifade edecek bu unvan içerisinde yüksekliğini senden daima daha yüksek olan ve onun yüksekliği içinde kendini daima hiç sayacağın, milletine göster.

4.

Gazi Mustafa Kemal

İlkokul birinci sınıf öğrencisiydim. El yazısı okuyamamakla beraber söylenenler üzerinde düşünebilecek kadar bilinçlenmiştim. Gazi Paşa tek bir isim üzerinde beni zorlamıyordu.  İki isim ortaya koyuyor, birini seçmeyi bana bırakıyordu. Herhalde “Teoman” ismi kulağıma “Mete”den daha hoş geldi ki, ben “Teoman ismini seçiyorum” dedim  Gazi Paşa “o zaman ileride oğlun olursa ona Mete ismini koyarsın” dedi. Biraz sonra beni yukarıdaki odama yolladılar, toplantı devam etti.

Ertesi gün kanuni işlemlere başlandı ve isim değişikliği kısa sürede sonuçlandı. Artık ismim Teoman olmuştu. Bu isme alışmalıydım. Babam evdekilere “İlter” ismini kullandıkları takdirde beş kuruş ceza ile cezalandırılacaklarını söyledi. Ancak bu ceza hükümleri pek işlemedi.

Gazeteler Gazi Paşa’nın Kazım Paşa’nın oğluna Teoman ismini verdiğini yazdılar. yılı ortalarında ve hatta daha sonraki yıllarda doğan erkek çocuklarından bir kısmına babaları Teoman ismini koydular. Bu arada Mete ismini kullananlarında olduğu görüldü. Buğün ülkemizde doğumlu çok sayıda Teoman isimliler vardır. Ben o tarihte 7 yaşımın içindeydim. Bu nedenle halen hayattaki Teoman isimliler arasında en yaşlısı olduğumu kesinlikle iddia edebilirim.

KIRAÇ

Atatürk tarafından Amerika Birleşik Devletlerine eğitimi geliştirmek için gönderilen Ali Numan⁷² Bey’e Anadolu’nun Kıraç topraklarında kuru ziraatla ilgili çalışmalarından dolayı “Kıraç” soyadını vermişti.⁷³

ERİŞ

Atatürk İş Bankası Genel Müdürü Muammer⁷⁴ Bey’e işinin eri bir insan olduğundan ona “İşer” soyadını vermişti. Sonradan yanlış anlamlara çekilen bu ad “Eriş” olarak değiştirilmişti.⁷⁵

ATALAY

Atatürk çok sevdiği bir kimse olan ve meclis’te çok konuşan Besim⁷⁶  Bey’e “Atalay” soyadını vermişti.⁷⁷

DORUK

Tütün ticareti yapan tütüncü İhsan Namıyla anılan İhsan Bey Tokatlıyan Otelde Atatürk’ün dikkatini çeker. Atatürk kendisine ne iş yaptığını sorar. Tütün tüccarı olduğunu öğrenince soyadı alıp almadığını sorar. Almadığını öğrenince: “Soyadın Doruk⁷⁸ olacaktır” der.

Ve yemek listesinin arkasına yazıp imzalar.⁷⁹

ÇINAR

Tanınmış inkılâp ve siyasetçi adamlarımızdan biri olan Hüseyin Vasıf⁸⁰ Bey’e uzun boyundan ve kuvvetli bünyesinden dolayı Atatürk tarafından “Çınar” soyadı verilmiştir.⁸¹

İNÖNÜ

Atatürk 26 Aralık tarihinde Başbakanlığa gönderdiği bir yazıda İsmet⁸² Paşa’ya İnönü soyadını verildiğini belirterek şöyle demiştir.

Başvekil İsmet Paşa Hazretlerinin inkılap tarihimizin ilk şerefli ve parlak sahifesi olan meydan muharebelerinin baş kahramanı olmuş bulunması itibariyle soyadı kanunu icabı olarak alacağı aile isminin İnönü olmasını çok yerinde bulduğumdan kendilerine bu soyadını tevcih ettiğimi bildiririm.⁸³

UZER

Hasan Tahsin⁸⁴  Bey’e Atatürk tarafından Uzer Soyadı verildi.⁸⁵

Atatürkün kendi el yazısı ile "Uzer" soyadını verdiği belge.

URSAVAŞ

Ali Saib⁸⁶ Bey’e soyadı kanunu kabul edildikten sonra Atatürk tarafından Urfa’da Fransızlara karşı savaşta gösterdiği yararlıklar dolayısıyla “Ursavaş” soyadı verilmişti.⁸⁷

ERKİN

Ulusal Demiryolculuğumuzun kurucusu olan Behiç⁸⁸ Bey’e 5 Şubat ’te Atatürk tarafından “Erkin” soyadı verilmişti.⁸⁹

HAZAR

Kasım tarihleri arasındaki Doğu Anadolu Gezisi⁹⁰ sırasında Atatürk Gölcük gölünü; Hazar Gölü olarak Büyük Türk İmparatorluğunun adını hatırlatacak şekilde değiştirdi.⁹¹

İÇÖZ

Süleyman Sırrı⁹² Bey’e Atatürk tarafından “İçöz” soyadı verildi.⁹³

YİĞİT

İbrahim Süreyya⁹⁴  Bey’e Atatürk tarafından “Yiğit” soyadı verilmiştir.⁹⁵

DAMAR

Zamir⁹⁶ Bey’in ismi yılında Atatürk tarafından "Damar" olarak değiştirildi.⁹⁷

GEREDE

Hüsrev⁹⁸ Bey’e Atatürk tarafından “Gerede” soyadı verildi.⁹⁹

DİYARBAKIR

İsmail Gürel anlatıyor:

sonbaharında Diyarbakır ziyaretinde akşam saatlerinde Halkevi binasına teşrif ettiler, halk binaya doldu. Atatürk umumi müfettişlik için tahsis edilen orta yerdeki büyük locaya geldiler; ben de onun yanındaki locada arkadaşlarla birlikte idim. Alkış “yaşa” seslerinden Atatürk şu şekilde halka hitabetti: “Muhterem Diyarbakırlı hemşerilerim.” Ben birden afalladım! Diyarbekir’i Diyarbakır diye telaffuz ettiler. “25 sene sonra Diyarbakırlı hemşerilerime bu modern binanın çatısı altında hitabetmekten bahtiyarım” dediler. Üç defa Diyarbekir’i Diyarbakır olarak söylemesi tesadüf değildi herhalde. Başımı çevirdim, yanımda Belediye Reisini gördüm “Reis” dedim, “Paşa şehrin ismini değiştirdi. Şehrin ismi Diyarbakır oldu, arkadaşların hepsi burada, bir karar al imzalayalım, ne olur ne olmaz. Paşa bizlerle konuşurken bu mevzuu açacaktır, hazırlıklı olalım” dedim.

Reis yanımdan ayrıldı. Paşa halka hitabdan sonra salona geçtiler, bizler de gittik karşılarına oturduk. “Merhaba Diyarbakırlı arkadaşlarım” dedi. “Belediye Reisi Kim?” dedi. Reis kalktı “Bendeniz Paşam” dedi. Atatürk “Diyarbakır’ı çok iyi buldum” dedi. Reis Diyarbekirimiz sayenizde çok iyi olacak Paşam” dedi . Atatürk, “Sen Diyarbekir diyorsun, ben Diyarbakır diyorum, hangisi doğru?” dedi. Reis ve ben bir ağızdan “Diyarbakır” dedik. “Bugünden itibaren tensip buyurduğunuz isimle şehrin adı Diyarbakır olmuştur Paşam” dedik. Atatürk, “Tamam, şimdi ben sizlere bu ismi neden koyduğumu anlatayım. Burası hiçbir zaman bekirin diyarı olamaz, burası bakırın diyarı olur; çünkü Cenabıallah diyara bakır madeni vermiş, yakınına da keşker taşını vermiş, bakır için lazım olan suyu da vermiş. Onun için burası Diyarbakır’dır” dediler ve Ekim ayından sonra Diyarbekir şehrinin adı Diyarbakır olarak değiştirilmiş oldu.

ELAZIĞ

Atatürk 16 Kasım günü gece Diyarbakır’dan Elaziz’e gelir. 17 Kasım günü Elaziz Halk evinde kendisine bir yemek verilir, Atatürk biraz rahatsızdılar. Salonun her köşesini ayrı ayrı selamladılar. Şair Fazıl Ahmet Aykaç’ı yanına çağırarak Elazizlilere bir kararını açıklamasını istediler. Aynen kendi ifadeleri ile dediler: “Şehirlerimizi şahıs isimleri ile adlandırmak yerine bundan sonra şehirlerin kendilerine has nitelikleri ile adlandırılmasını daha doğru buluyorum. Onun için bu gece burada Elaziz’in adını değiştireceğiz” dedi. Elaziz’in Elazık’tan bozulma olduğunu, aslının Elazık olacağını, azık kelimesinin Türkçe’de verimli anlamına geldiğini, Elazık’ın çok verimli bir yer, feyz ve bereket diyarı, halkının mert ve çalışkan olduğunu söyledi. “Türklerde eski bir adet vardır, çalışmaya gidenlerin yanlarına azık konur. Türkçemizde sona gelen k sesi yumuşar g olur. Onun için Elaziz bu geceden sonra Elazık olacaktır” der . Atatürk Ankara’ya döndükten sonra 10 Aralık ’de Bakanlar Kurulu kararı ile Elazık adını söyleme kolaylığını düşünerek Elazığ’a çevirdi.

KORUTÜRK

yılında Deniz Harb Akademisi Mezunu olan Fahri Sabit Bey bir akşam Karpiç ’te yemek yerken maiyetiyle Karpiç’e gelen Atatürk’le karşılaşır sivil giyimli olan Fahri Bey’i Atatürk’ün yanında olanlar yabancı birisi zannederler. Fakat Atatürk onun bir Türk genci olduğundan şüphe etmez. Aralarındaki sohbetten sonra Atatürk yardımcısına soyadı alıp almadığını sorar Fahri Sabit Bey Henüz soyadı almadığını söyleyince, Atatürk;

-“Biz bu memlekette bir takım inkılâplar yaptık ve bunların korunmasını şahsiyet sahibi Türk Gençliğine emanet ettik. İşte bu gençlerden biride sensin sana Korutürk soyadını versek ne dersin” diye sorar.

Fahri Sabit Bey Şükranla kabul edeceğini ve bu soyadını taşımakla hayatının en büyük şerefini bulacağını söyler.

ARAS

Atatürk’ün yakın arkadaşı ve 13 yıl Dışişleri Bakanlığı yapan Dr. Tevfik Rüştü Bey’e Aras soyadını vermiştir. Bu soyadını almasının nedeni Türkiye ile İran arasında sınır olarak kabul edilen Aras nehrinden geliyordu.

ARI

Atatürk’e ondan sonraki Cumhurbaşkanlarına uzun yıllar hizmet eden Hüseyin’e Atatürk, Arı soyadını vermiştir. Bu soyadının öyküsü Atatürk anlatıyor:

"Soyadı kanunu çıktığı zaman Atatürk Köşk'te çalışanların soyadlarını kendisi koyup Ulus Gazetesi'ne vermişti. Bunlar orada basılmıştı.

Benim soyadım Özmen idi.

Bir gün yaverlerden biri “Seni Atatürk çağırıyor” dedi. Yanına gittim Dil Kurultayı Üyeleri ile oturmuşlar, yemek yiyorlardı. Çok kızgındı. Beni görünce eli ile işaret edip yanına çağırdı, korkudan ayaklarım titriyordu.

-“Sen ne yaptın?” diye bağırdı dizlerimin dermanı hepten kesilmişti, kekeleyerek;

-"Suçum neymiş Paşam?  Ben bir şey yapmadım" dedim.

Ne olacak Abidin Bey’in soyadını almışsın diye başını kaldırmadan söyledi.

-"Aman Paşam emirleriniz üzerine Ulus Gazetesi'nde adlarımız çıktı. Siz verdiniz bana bu soyadını dedim ama terden sırıl sıklam olmuştum. Öyle deyince getirin bana Ulus gazetesini dedi. Abidin Bey’e sen haksızsın bu işte, ben vermişim bu soyadını" dedi.

Afet İnan da orada idi. Söze katıldı. Bu iş kovalandığı her yere girip çıktığı için soyadını aralayalım dedi. Arı kondu. Oybirliği ile karalaştırıldı sonra bana dönen Atatürk:

-"Sakın bu sokucu arı değil, koyacağım: Arı kelimesinin iş anlamı var" der.

TANDOĞAN

Atatürk Ankara Valisi olan Nevzat Bey’e Tandoğan soyadını vermiştir. Kendisi sistemli, düzgün ve metotlu çalışırdı. Sabahları çok erken kalkardı. Atatürk ona bu yüzden ve erkenciliğinden dolayı “Tandoğan” soyadını vermiştir .

Atatürk kendi el yazısı ile “Nevzat oldu Tandoğan” ibaresini yazmıştır.

Bu soyadının kendisine Atatürk tarafından tevcih edildiği gün Nevzat Bey son derece mutlu ve gururludur. Arkadaşı Kazım Atakul bu olayı şöyle anlatır : Kendisinin yanına girmiştim soyadı kanunun yürürlüğe girdiği günlerdeydi. Bana, senin soyadın ne? Diye sordu; “Atak ya da Atakul” sözcüklerini düşünüyorum dedim. Hayır, olmaz Atakul olsun dedi ve ilave etti.  Bak Kazım bana Ulu Önder Atatürk Tandoğan soyadını verdi. Ben onu tescil ettiriyorum dediler.

UYBADIN

Atatürk Mehmet Cemil Bey’e Uybadın soyadını verdi.

BARAN

Atatürk Bekir Sami Bey’e Baran soyadını verdi.

KİTAPÇI

İzmir’in yaşayan en eski kitapçılık dükkânı yılında Ragipzade Biraderler adıyla açılmıştır. İki halazade Hüsnü Bey Mebus olarak Ankara’ya gitmiş, Fahrettin Bey’de hukuk fakültesinin üçüncü sınıfındayken Kurtuluş Savaşına katılır. Soyadı kanunu çıkınca, ailenin lakabı soyadına dönüşüyor. Atatürk “Sizin soyadınız kitapçı olsun” diyor. Kitapevi de “Yavuz” adını alıyor. Yavuz kitapevi 90 yıldan beri ayaktadır.

ÜLKÜ

Atatürk halkevleri Dergisine Ülkü adını vermiştir. Naim Onat şöyle anlatmaktadır: “ yılının ilk ayında Atatürk’ü Adana istasyonunda karşılamıştım. Trende beni yanlarına çağırdılar Mersin’e kadar devam eden yolculukta bu kelime(Ülkü kelimesi) ve daha başka dil bahisleri üzerinde konuşulmuştu. Beni görür görmez memnun olacaksın dediler. Yakında çıkacak Halkevi Dergisine benden bir ad istediler, sizin Ülkü’yü verdim. Bu kelimeyi tam ideal karşılığı olarak kullanmama bizim Ali Bey’in (O gün, trende ve yanlarında bulunan Nasır Vekili Ali Çetinkaya’nın) sözleri de ayrıca yardım etti. Ali Bey, ideal kelimesinin İngiltere’de timsal ve örnek anlamlarında kullanıldığını söylediler. Bilirsiniz ki Ülkü ve Ülgü Türkçe’mizde de ölçü ve örnek de demektir. Esasen ideal de ermek istenilen amacın zihinde kurulmuş bir timsali örneği değil midir.

Daha sonra yayınlanan Ülkü’nün ilk sayısında Atatürk’ün el yazısıyla

“Ülkü” ye

“Ülküden öz ülkümüzün yayma yolunda kutlu verimler beklerim” diye yazmıştır.

MANEVİ EVLADI ÜLKÜ

Ülkü’nün annesi Selanikli Vasfiye Hanım, Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım tarafından evlatlık olarak alınıp, büyütülmüş, Zübeyde Hanım’la Selanik’e sonra İstanbul’a, oradan da Ankara’ya birlikte gelmişler. Zübeyde Hanım ölünce, Vasfiye Hanım Atatürk’ün Kız kardeşi Makbule Hanım’la birlikte yılında ölmüştür.

Daha sonra evlenen Vasfiye Hanım’ın doğan kız çocuğuna, Atatürk daha yüzünü görmeden “Ülkü” adını koymuş. Ülkü, geçen yıllar içinde büyüdükçe ona olan sevgisi de büyümüş öyle ki; Ülkü’yü yurt gezilerinde beraberinde götürür olmuştur.

BAYAR

Atatürk İktisat Vekili sonra Başbakan olan Mahmut Celal  Bey’e Bayar soyadını vermişti.

İKBAL

Selim Pancar küçük yaşta Afyon’da aşçılığa başladı. Lokantasının ünü her tarafa yayıldı. Atatürk’te Afyon ziyaretinde bu lokantaya uğrar ve yediği yemeklerin lezzetinden memnun kalır. Beğenisini Selim Pançar’a: “Her zaman İkbal olasın” sözleriyle dile getirir. Ve Selim Pançar o günden sonra lokantasının adını İkbal olarak değiştirir.

ÇAMLIK

Atatürk’ün son İzmir gelişinde Selçuk Aziziye İstasyonunu ziyaret eder. İstasyonun çamlar arasında olduğunu gören Atatürk “Burası Çamlık olsun” der. O günden sonra Aziziye İstasyonu’nun adı Çamlık İstasyonu olarak kalmış. Burada Buharlı Lokomotif Müzesi olup 30 kadar tarihi lokomotif sergilenmektedir.

GÖKÇEN

İlk kadın hava pilotu Sabiha Hanım’a 19 Aralık tarihinde Atatürk “Gökçen” Soyadını vermiştir. Sabiha Gökçen şöyle anlatmaktadır. Henüz Türkkuşu kurulmadan, henüz ben havacı olmayı aklımdan bile geçirmezken, soyadı yasası çıktığı günlerden birinde akşam yemeğinde, önündeki kâğıda Sabiha Gökçen yazdı. Sonra yüzüme gülerek baktı ve

-“Tamam mı çocuğum” der.

-“Bundan böyle seni Sabiha Gökçen diye çağıracağız. Soyadın kutlu olsun” der sonra kâğıda diğer cümleleri yazıp imzalar.

Atatürk tarafından Sabiha Gökçen'e verilen soyadı beratı.

UZAY

Son Trabzon seyahatinde üçüncü Umum Müfettişlik Baş Müşaviri daha sonra Trabzon valisi olan Yahya Sezai Uzer’in Atatürk tarafından soyadı değiştirilmiştir.

O Akşam sofrada bulunan Trabzon gençlerinden Rıza Hancer olayı şöyle anlatmaktadır;

Vali Tahsin Uzer Bey arada bir salona çıkıyor, dışarıda olup bitenleri de takip ediyor, gerekli emir ve talimatları veriyor, gelen misafirleri karşılıyor. Bir ara yanında Baş müşavir Yahya Sezai Uzer’le birlikte içeriye girdi. Atatürk’e yaklaşıp selam verdikten sonra,

-"Atatürk’üm Baş Müşavirim Yahya Uzer" diye Atatürk’e takdim eder. Atatürk eli yine yüzünde ve sigarası elinde, kısa bir göz süzmeden sonra,

-"Dur bakalım yahu Tahsin bu ne biçim iş baş müfettişte Uzer, Baş müşavir de Uzer, ikinizden birinin soyadını şimdi değiştireceğim" der, ve devam eder.

-"Seninkini değiştirmeyeceğime göre Baş müşavirinkini değiştiriyorum ve bu tarih ve saatten sonra soyadı 'Uzay' olmuştur" der.

Alkışlar arasında, Yahya Sezai Bey gözyaşlarını tutamadı. Sohbet devam ederken bir ara Yahya Sezai Bey Tahsin Uzer Bey’e bir şeyler söyledi ve Tahsin Uzer Bey Atatürk’e yaklaşarak,

-"Atatürk’üm istirhamım var." Atatürk

-"Söyle Tahsin" der. Tahsin Uzer Bey

-"Müşavirim Yahya Sezai Uzay'a verdiğiniz yeni soyadını Atatürk’üme şükranları ile bir kağıda yazılı hatıra olarak elinizden almayı arzeder."

Atatürk Kâğıt kalem ister ve 30x40 ebadında bir kartona kendi el yazısı ile Yahya Sezai Uzay yazarak K. Atatürk imzası ile Tahsin Uzer’e verir."

Yahya Sezai Uzay daha sonraları Trabzon Valisi olur ve değerli hizmetlerde bulunur.

KANSU

Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından olan Mazar Müfit uzun yıllar milletvekilliği yapmıştır. Kendisine 3 Aralık tarihinde Atatürk tarafından "Kansu" soyadı veilmiştir. 

Atatürk'ün Mazhar Müfit Kansu'ya "Kansu" soyadını verdikten sonra imzaladığı belge.

KILIÇ

Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından olan Kılıç Ali olarak bilinen, Ali Kılıç 8 Şubat tarihinde Kılıç soyadını Atatürk tarafından almıştır. 

DİLMEN

İbrahim Necmi Dilmen İstanbul Hukuk Mektebi () mezunudur. Selanik Hukuk Mektebi ve İstanbul liselerinde öğretmenlik yaptı. İstanbul Darülfünûnunda (Üniversitesinde) görev aldı. Milliyet gazetesinde çıkan harf devrimini destekleyen yazıları nedeniyle Mustafa Kemal Atatürk tarafından Ankara’ya çağrılarak Ankara Müzik Öğretmen Okulu ve Gazi Eğitim Enstitüsünde edebiyat öğretmenliğine atandı.

Harf Devrimi’nde Dolmabahçe Sarayı’nda konferanslar verdi. Türk Dil Kurumu kurucuları arasında yer aldı, kurumun genel yazmanlığına getirildi (). Aynı yıl MEB müfettişliğine atandı. Dil devrimi konusunda gösterdiği çabalar nedeniyle Atatürk tarafından kendisine “Dilmen” soyadı verildi. ’ten ölene kadar Burdur milletvekili oldu. Aynı zamanda Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde getirildiği Türk dili profesörlüğünü de sürdürdü. Atatürk’ün ileri sürdüğü “Güneş Dil Teorisi” tezini savunan bir eser de hazırladı.

1 Falih Rıfkı Atay : Çankaya İstanbul s.

2 Falih Rıfkı Atay

3 Falih Rıfkı Atay: A.g.e. s.

4 Fahrettin Altay A.g.e. s.

5 Falih Rıfkı Atay: A.g.e. s.

6 Latife Hanım, - 12 temmuz , Atatürk’ün eşi.

7 Ragıp Paşa. Latife Hanım’ın dayısı, Osmanlı dönemi milletvekili ve İzmir eski Belediye Başkanı.

8 Şadan Gökovalı, Kaya Çelikkanatı, Orhan İlker, Atatürk ve İzmir, İzmir s.

9 Fahrettin Altay: Orgeneral, Milletvekili

10 Fahrettin Altay: 10 yıl Savaş ve Sonrası İstanbul s.

11 Fahrettin Altay: A.g.e. s.

12 Saffet Arıkan : ( Erzincan- 26 Kasım İstanbul) Kurmay Subay II Dönem Kocaeli, III. IV. V. VI. VIII. Dönem Erzincan, VII. Dönem Konya Milletvekili, Milli Eğitim ve Milli Savunma Bakanı, Büyükelçi

13 Baha Arıkan: Atatürk’ün Soyadı ve Arıkan Ulus 26 Kasım

14 Uluğ İğdemir : Türk tarihçisi, Türk Tarih Kurumu Sekreterliği, Genel Müdürlüğü yaptı.

15 Şükrü Saraçoğlu: Devlet Adamı (Ödemiş, İzmir İstanbul ) Mülkiye Mezunu T.B.M.M. İkinci  dönem İzmir Milletvekili, Maarif Vekili. Maliye Bakanı, Adliye Vekilliği, Hariciye Vekili, Başbakan, T.B.M.M.  Başkanı

16 Nazmi Kal: Atatürk’le Yaşadıklarını Anlattılar

17 Mahmut Esat Bozkurt( İzmir Kuşadası - 21 Aralık İstanbul) Hukuk Fakültesi mezunu, milletvekili,  Adalet Bakanı ve Profesör

18 Hakkı Uyar Sol Milliyetçi Bir Türk Aydını Mahmut Esat Bozkurt İstanbul

19 Kazım Öztürk: Türk Parlamento Tarihi TBMM II. Dönem III. Cilt Ankara s.

20 Nakleden İhsan Çalışgüven’in oğlu Yurtger Çalışgüven ‘in eşi öğretmen Kezban Çalışgüven

21 İran Şahının Türkiye Gezisi 16 Haziran – 6 Temmuz tarihleri arasıdır. Haziran tarihleri arasında da İzmir ziyaret edilmiştir.

22 Kazım Dirik: (Manastır - Edirne ) General, İdareci, Bitlis İzmir Valiliği ve Trakya Genel Müfettişliği yaptı

23 Fethi Tevetoğlu: A.g.e. s.

24 Orhan Dirik: Babam Kazım Dirik ve Ben İstanbul s

25 İbrahim Ergüven : yılları arasında tam on üç yıl Atatürk’ün Sofracıbaşı idi.

26 Said Terzioğlu: Yazılmayan Yönleriyle  funduszeue.infoürk İstanbul s; Cevdet Kudret: Kalemin Ucu İstanbul s

27 Mehmet Cevat Abbas Gürer: ( Niş, Yugoslavya – 4 Temmuz Yalova) Harbiye Mezunu Subay I- IV Dönem Bolu Milletvekili

28 Fethi Tevetoğlu: Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar Ankara s

29 Cemal Granda: Atatürk’ün Uşağı İdim Yazan Turhan Gürkan İstanbul s

30 Sabiha Gökçen: Atatürk’ün İzinde Bir Ömür Böyle Geçti, Kaleme alan Oktay Verel İstanbul 2, s

31 Sabiha Gökçen

32 Sabiha Gökçen  A.g.e s. 42

33 Mehmet Şükrü Okan

34 Recep Metel: Atatürk ve Donanma İstanbul s.

35 Ali Fethi Okyar: ( - İstanbul ) Asker, Siyaset ve Devlet Adamı

36 Kerim Yund A.g.e. s.

37  İbrahim Tali Öngören ( İstanbul - 2 Ocak ) Tıp Doktoru, Subay Atatürk ile Samsun’a çıktı. II-III-V-VII nci dönem Diyarbakır, IV. Dönem İstanbul, VIII. dönem Elazığ milletvekili

38 Hayri Orhun, Celal Kesenoğlu, Mehmet Bolak, Kerim Atakol, Meşhur Valiler Ankara s.

39 Fethi Tevetoğlu A.g.e. s

40 Recep Peker (5 Şubat İstanbul- 2 Nisan İstanbul) Kurmay Subay II-III-IV-V-VI-VII Dönem Kütahya, VIII Dönem İstanbul Milletvekili, Maliye, Bayındırlık ve İçişleri Bakanı, Cilt 1, Genel Kâtibi, Başbakan

41 Hıfzı Veldet Velidedeoğlu : İlk Meclis Milli Mücadele de Anadolu İstanbul s. 47; Teoman Göl: Türk Siyasal Hayatında Recep Peker Ankara s. 16

42 Refik Saydam: (İstanbul - İstanbul ) Askeri Doktor, Milletvekili, Sağlık Bakanı, Başbakan

43 Fethi Tevetoğlu: A.g.e S

44 Naim Onat: Büyük Kaybımız İçin Ulus 9 Temmuz

45 Mehmet Serez Atatürk ve Milli Mücadele de Tekirdağ s

46 Bora Keresteciyen

47 Avni Özgürel: Mustafa Kemal’e haberi Bora Keresteciyen göndermiştir. Radikal 19 Mayıs

48 Hamdullah Subhi Tanrıöver

49 Mustafa Baydar: Hamdullah Subhi Tanrıöver’in Hatıraları, Cumhuriyet 10 Ağustos Mustafa Baydar: Hamdullah Subhi Tanrıöver ve Anıları İstanbul s; Halim Serarslan : Hamdullah Subhi Tanrıöver ve Anıları İstanbul

50  Fuat Umay ( Kırklareli - 1 Temmuz İstanbul) Tıp Doktoru, I Dönem Bolu , II - VII Dönem Kırklareli Milletvekili Himaye-i Etfal Cemiyeti (Çocuk Esirgeme Kurumu) kurucusu

51 Veysi Akın: Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuad Umay Ankara s.3

52 Muhiddin Üstündağ: (Sakız İstanbul ) Türk İdareci ve Devlet Adamı , İstanbul Valiliği yaptı

53 Rakım Ziyaoğlu: İstanbul Kadıları Şehreminleri, Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi İstanbul , s. ; Mehmet Aldan: İz Bırakan Mülki İdare Amirleri II Ankara s. 3

54 16 Mart - 5 Temmuz tarihleri arasında Diyarbakır’da 2. Ordu Komutanlığı görevinde bulunmuştur.

55 Atatürk Yılında Diyarbakır Ankara s

56 Abdurrahim Tuncak, (), Atatürk’ün manevi oğludur. Gazi’nin annesi yanında büyüyen Tuncak, Zübeyde Hanım’ın ölümü sırasında da İzmir’de yanındadır. Başkent Üniversitesi bünyesinde Abdürrahim Tuncak Atatürk Müzesi bulunmaktadır.

57 Mete Akyol: Bir Sessiz Tarih Abdurrahim Tuncak Bütün Dünya Cilt I, Sayı 4, Eylül s

58 Reşit Metel: Türk Denizaltıcılığının Tarihi İstanbul s. 60

59 Salih Bozok: ( Selanik- 23 Aralık )  Mustafa Kemal’in sınıf arkadaşı Harbiye mezunu, Yaveri, TBMM II. Dönem Bozok Milletvekili, İş Bankası kurucusu

60 Can Dündar: Salih Bozok, Yaveri, Atatürk’ü Anlatıyor. İstanbul s. 13

61 Neşet Ömer İrdelp

62 Nurettin Kamil Berk

63 Bedi Şehsuvaroğlu

64 Bedi Şehsuvaroğlu: Atatürk’ün Sağlık Hayatı İstanbul s.

65 Hakimiyet ; Glyas Yetkin Edremit s. 69

66 Mahu Aygen yılında öldü

67 Nazmi Kal Atatürk’le Yaşadıkları Anlatılar Ankara s.

68 Kazım Fikri Özalp: ( köprülü- 6 Haziran İstanbul) Orgeneral, III. IV. V. VI. VII. VIII. Dönem Balıkesir, IX Dönem Van Milletvekili, TBMM Başkanı 2 Ciltlik Milli Mücadele ve Atatürk’ten Anılar adlı eserleri vardır.

69 Azmi Süslü Mustafa Balcıoğlu: Atatürk’ün Silah Arkadaşları Ankara s.

70 Kazım Özalp: Teoman Özalp Atatürk’ten Anılar Ankara s. 55

71 Kazım Özalp Teoman Özalp A.g.e. s.

72 Ali Numan Kıraç

73 Can Kıraç Babam Ali Numan Kıraç Bütün Dünya Kasım s. 40

74 Muammer Eriş

75 Kazım Özalp, Teoman Özalp A.g.e. s. 55

76 Ahmet Besim Atalay: Türk Dil Bilgini ve Yazarı (Uşak - Ankara ) Darülmuallmin’i (öğretmen okulu) bitirdi , Konya, Trabzon, Ankara’da Öğretmenlik ve Müdürlük yaptı. Silifke’de Müdafaa-i Hukuk cemiyetini kurdu. Birinci Meclis Kütahya Milletvekili, Maarif Vekaleti hars Müdürlüğü, Dil Encümen üyeliği, Türk Dil Kurumu yönetim kurulu üyesi ve sayman Ankara Dil ve Tarih - Coğrafya Fak. Öğretim Üyesi

77 Kazım Özalp, Teoman Özalp A.g.e. s

78 Doruk: Tütün yaprağının son kısmına verilen isimdir.

79 Burhan Oğuz Yaşadıklarımı Dinlediklerimi Tarihi ve Toplumsal Anıları İstanbul s

80 Hüseyin Vasıf Çınar İzmir - Moskova, Öğretmen, Yazar, II Dönem Seruvan III. Dönem İzmir Milletvekili, Maarif vekili Prag, Peşte, Roma,Moskova Büyükelçisi

81 İbrahim Alaaddin Göksu Türk Meşhurları İstanbul s

82 Mustafa İsmet İnönü 24 Eylül İzmir - 25 Aralık Ankara Orgeneral, Başbakan, II Cumhurbaşkanı, CHP Genel Başkanı

83 Şerefettin Turan, İsmet İnönü Yaşamı Dönemi ve Kişiliği Ankara s

84 Hasan Tahsin Uzer ( Selanik- 3 Aralık İstanbul) Mülkiye Mezunu, Vali Milletvekili

85 Mehmet Aldan İz Bırakan Mülki İdare Amirleri I, Ankara s. ; Fahri Çoker Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I Dönem III cilt Ankara s

86 Ali Saib Ursavaş ( Rovandizlavak - 26 Eylül Adana) Subay, Urfa ve Yöresi Kuvayi Milliye Kumandanı I. Dönem Urfa, II. Dönem Kozan III, IV, V, VI Dönem Urfa Milletvekili

87 Fahri Çoker: A.g.e. s.

88 Behiç Erkin: ( İstanbul - 13 Ekim ) Milletvekili, Bayındırlık Bakanı, Buda - Peşte ve Paris Büyükelçisi

89 Ümit Sarıarslan Ulusal Demiryolculuğunun Kurucularından Beriç Erkin Tarih Toplum cilt 35, sayı 22, 8 Aralık s.

90 Sivas, Malatya, Diyarbakır,  Elazığ, Adana, Mersin, Konya, Afyon, Eskişehir’i Ziyaret etmişti.

91 Son Gezileri Türk Dünyası Tarih Dergisi sayı , Aralık s. 49

92 Süleyman Sırrı İçöz ( Yozgat - 18 Ocak Ankara) Mülkiye Mezunu, I. Dönem Yozgat, II. Dönem Bozok (Yozgat) III, VIII. Dönem Yozgat Milletvekili

93 Fahri Çoker: A.g.e. s.

94 İbrahim Süreyya Yiğit İstanbul - 4 kasım İstanbul Mülkiye mezunu, I. Dönem Saruhan II-VIII. Dönem İzmit (Kocaeli) Milletvekili

95 Fahri Çoker: A.g.e.

96 Zamir (Damar) Arıkoğlu ( Adana - 8 Nisan İstanbul) Özel Eğitim gördü. Çukurova Direnişi örgütlendi. I-VII Dönem () Adana Milletvekili

97 Fahri Çoker A.g.e. s. 48

98 Hüsrev Gerede: ( Edirne – 22 Mart İstanbul) Kurmay Subay Atatürk ile Samsuna çıktı Milletvekili, Büyükelçi

99 Fahri Çoker: A.g.e. s.

İsmail Gürel yıllarında Diyarbakır’da kereste fabrikatörü ve müteahhit

Atatürk 15 kasım de  Diyarbakır’a gelmişti

Nazmi Kal A.g.e. s.

Nazmi Kal A.g.e. s.

Fahri Korutürk

Karpiç, Ankara’da dönemin en tanınmış lokantası.

Reşit Metel: Atatürk ve Donanma İstanbul s.

Tevfik Rüştü Aras: Doktor, siyaset adamı ve Diplomat (Çanakkale ) ’de Menteşe(Muğla) Milletvekili Atatürk’ün emriyle kurulan Türkiye Komünist partisinin kurucuları arasında bulundu. İzmir Milletvekili Dışişleri bakanlığı, Londra Büyükelçisi, Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Üyesi

Kerim Yurd A.g.m.

Abidin Sözmen

Sait Arif Terzioğlu: Atatürk’e Ait Hatıralar Cumhuriyet

Nevzat Tandoğan ( İstanbul - 9 Temmuz Ankara) Hukuk Fakültesi Mezunu Malatya Valisi, Konya Milletvekili, Ankara Valisi ( 22 Haziran Temmuz )

  Hayri Orhon, Celal Keseroğlu, Mehmet Belek, Kazım Atakul: Meşhur Valiler Ankara s.

Mehmet Aldan: İz Bırakan Mülki İdare Amirleri Ankara s.

Hayri Orhon, Celal Keseroğlu, Mehmet Belek, Kazım Atakul: A.g.e. s.

Mehmet Cemil Uybadın ( İstanbul -5 Temmuz ) Harbiye ve Harb Akademisi mezunu Albay, II, III, IV, V, VI, VII ve VIII nci Dönemlerde Tekirdağ Milletvekili İçişleri Bakanı

Mehmet Aldan: Atatürk ve Mülki Yönetim Cumhuriyet 17 Haziran

Bekir Sami Baran ( Erzurum) Mülkiye Mezunu Kaymakam, Vali

Mehmet Aldan A.g.g. 17 Haziran

Hüsnü Kitapçı ( Selanik - Yenice - Vardar - 24 Kasım İzmir) Hukuk fakültesi Mezunu, Bakan IV Dönem İzmir, V-VI-VII’nci Dönemler Muğla Milletvekili

Duygu Özsüphandağ; Kitaplarla 90 Yıl, İzmir Life, sayı 12, Ağustos , s.

Naim Onat Atatürk ve Ülkü Adı Ülkü Cilt XII, sayı 70 Birincikanun s.

Ülkü Cilt 1, sayı 1, Şubat

Sabiha Gökçen: A.g.e. s;  Cemil Sönmez: Atatürk’ün Çocuk Sevgisi Ankara s.

Mahmud Celal Bayar, 15 Mayıs , Umurbey Köyü, Gemlik Bursa - 22 Ağustos ), 3. Cumhurbaşkanı

Kerim Yund; Atatürk’ün Ad Verme Yanı, Türk Dili, Cilt XII, sayı , 1 Kasım ,  s.

Hülya Korkut İkbal Olasın Star Box 11 Mayıs

Sönerken Önal Lokomotif İzmir Star Box

Sabiha Gökçen A.g.e. s. Fotoğraflarda

Trabzon’dan Atatürk’e Trabzon s.

Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber II. Cilt, Mazhar Müfit Kansu, Türk Tarih Kurumu 4. Baskı, Belgeler Bölümü. ISBN: Tk,  

Kaynak: Atatürk’ün Verdiği İsimler ve Soyadları Üzerine Bir Deneme, Yard. Doç. Dr. Eren AKÇİÇEK