Portakal Tacı Okul Öncesi

Okullarımızda 12 – 18 Aralık tarihleri arasında kutlanan bu haftada tutum, yatırım ve Türk malları hakkında bilgi verilir. Şiirler okunur, konuşmalar yapılır, skeçler ve oyunlar oynanır. Yerli mallarımız tanıtılmaya çalışılır.

Sınıflarımızda yapılabilecek örnek bir etkinlik paylaşıyoruz. Etkinlikle ilgili dökümanları aşağıdaki butondan indirebilirsiniz. Yazının devamında örnek video, sonrasında şiir, en sonda ise çalışmalarınızda kullanabileceğiniz görseller vardır.

Portakal

Portakal tatlı serin
Başıdır yemişlerin.
Onda güneşin rengi,
Parlar gibidir sanki.

Elma

Elmayı bilmeyen kim?
Odur, en çok sevdiğim.
Rengi alev kırmızı,
Açar iştahımızı.

Armut

Armudu unutmayın,
Onu da baştan sayın.
Ne güzeldir kokusu,
İçi dolu ballı su.

Üzüm-İncir

Üzümle incir ikiz,
Onlardan vazgeçemeyiz,
Yaz güneşinde olmuş,
İçine şeker dolmuş.

Fındık-Badem-Ceviz

Fındıkla badem, ceviz,
Severek yediğimiz.
Üç arkadaş yemiştir,
Her tadan özlemiştir.

Kestane

Hoş değil mi kestane?
Alırsın tane tane.
Sırtlarını çizersin,
Kızgın küle dizesin.
Pişsin tatlı tatlı ye,
En güzel besin diye.

Bütün meyveler

Bu güzelim meyveler,
Bu güzelim yemişler,
Yurdumuzun malıdır,
Her yiyen kuvvet alır.

Çocuklar

Tutum haftası geldi,
Bizlere neşe verdi.
Yerli yemişlerimiz,
Hep birden dile geldi.

Elma

Amasya elmasıyım,
Meyvelerin başıyım.
Al sarı yanağım var,
Beni yersen kan yapar.

Armut

Ankara memleketim,
Koyu sarıdır rengim,
Isırınca pek yarar,
Yiyenlere can katar.

Üzüm

İzmir&#;in üzümleri,
Sevilmez mi arkadaş?
İnsanlara pek yarar,
Kurusu var yaşı var.

İncir

Tatlı Aydın inciri,
Pek güzel iri iri.
Hurma alma, incir al,
Ağzına aksın bal.

Fındık

Giresun zengin olsun,
Cebiniz fındık dolsun.
Kırılır çıtır çıtır,
Hem besler, hem ısıtır.

Ceviz

Cevizi de unutma,
Beslenmek zorundasın.
Pestiline sar da ye,
Kuvvet versin diyorsan.

Portakal

Portakal sulu sulu,
İçi vitamin dolu.
Adana, kozan, dörtyol,
Git ağaçtan ye bol bol.

Mandalina

Adımdır mandalina,
Sağlık veririm sana.
Pek sevimli meyveyim,
Bol bol yiyin bakalım.

Nar

Çiçek olur açılırım,
Mercan gibi saçılırım.
Hastaya nar sorulmaz,
Şurubuna doyulmaz.

Kestane

Kestaneyi istersen,
Kavurup da yersin sen,
İstersen suda haşla,
Onun tadı da başka.

Kayısı

Malatya kayısısı,
Yemişlerin nazlısı
Pestili de yapılır,
Yiyenler pek bayılır.

Şeftali

Bursa&#;nın şeftalisi,
Kilodur bir tanesi.
Şeftaliyi kim sevmez,
Tadına doyum olmaz.

Ayva

Sarı sarı rengim var,
Ne güzel de kokarım.
İstersen reçel yap ye,
İstersen kompostomu.

Çocuklar

Kutlu olsun hafta bize,
Meyveler geldi dile.
Hepinizi seveceğiz,
Güzel güzel besleneceğiz.

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) BAHÇECİLİK PORTAKAL YETİŞTİRİCİLİĞİ ANKARA

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALARiii GİRİŞ ÖĞRENME FAALİYETİ PORTAKAL Portakal Yetiştiriciliği Tanımı ve Önemi Çeşitleri Genel İstekleri Üretimi Bahçe Tesisi Portakal Bahçesi Yerinin Seçimi Portakal Bahçe Tesisi UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ KÜLTÜREL İŞLEMLER Sulama Sulama Yöntemleri İlaçlama Mücadeleye Başlamadan Önce Entegre Mücadele Zararlılar Hastalıklar Yabancı Ot Gübreleme Gübre Çeşitleri Gübreleme Şekilleri Budama ve Destek Sağlama Yardımcı Kültürel İşlemler Hormon uygulaması; Toprak işleme; UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ HASAT İŞLEMLERİ Hasat Zamanı Yapılışı Pazara Hazırlama Depolama UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME i

4 MODÜL DEĞERLENDİRME ÖNERİLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA ii

5 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK EEH Bahçecilik Meyvecilik MODÜLÜN ADI Portakal Yetiştiriciliği MODÜLÜN TANIMI Gerekli ortam sağlandığında, tekniğine uygun olarak portakal yetiştiricisi hazırlayan öğrenme materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI Portakal yetiştirmek Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, tekniğine uygun olarak portakal yetiştiriciliği yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Ekolojik ve ekonomik şartlara uygun portakal bahçesi kurabileceksiniz. 2. Zamanında ve tekniğine uygun olarak kültürel bakım işlemlerini yapabileceksiniz. 3. Tekniğine uygun olarak meyvelerin hasadını yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Tepegöz, yazı tahtası, internet ortamı, sınıf, sera Donanım: Televizyon, VCD, DVD, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar, mikroskop Modülün içinde yer alan her öğrenci faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Modülün sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri, tavırları ölçmek amacıyla öğretmen tarafından hazırlanacak ölçme araçları ile değerlendirileceksiniz. iii

6 iv

7 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ Ülkemiz, ekolojik koşulların uygunluğu nedeniyle, bazı tropik meyveler dışındaki tüm meyvelerin ekonomik olarak üretilebildiği nadir ülkeler arasındadır. Özellikle, ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olması, çok çeşitli meyve türlerinin yetiştirilmesinde etkili olmaktadır. Akdeniz ve Ege Bölgeleri ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Rize sahil şeridi boyunca tüm turunçgil türleri yetiştirilmektedir. Dünyada portakal üretimi, son on yılda % 30 artarak, özellikle işlenmiş portakal ürünlerine yönelinmiştir. Bu durumda Brezilya ve ABD önde gelmektedir. Meksika, Çin, Hindistan ve İran gibi önceden yalnızca tüketici olan ülkeler, üretici konumuna geçmiştir. Akdeniz Havzasındaki ülkeler, önemini devam ettirmekle birlikte, son yıllarda kayda değer bir gelişme sağlanamamıştır. Akdeniz narenciye üreticisi ülkeler arasında, portakal üretiminde de önde gelen ülke, İspanya dır. Portakallar (Citrus sinensis L. Osbeck) orijinini Kuzey Doğu Hindistan ve merkezi Çin den almıştır. Orta derecede dona dayanımı, geniş iklim şartlarına uyum sağlayabilmesi ve çok sayıda çeşide sahip olması portakalın pek çok yetiştirme bölgesine yayılmasını sağlamıştır. Portakallar morfolojik özellikleri, kimyasal bileşimi bakımından; yuvarlak portakallar, kan portakalları, göbekli portakallar ve tatlı (asitsiz) portakallar olarak gruplara ayrılır. Bu modülde bu türleri tanıyacaksınız. Aynı zamanda portakal yetiştirmek için gerekli tüm bilgileri bulacak ve portakal yetiştirmeyi öğreneceksiniz. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Ekolojik ve ekonomik şartlara uygun portakal bahçesi kurabileceksiniz. ARAŞTIRMA Portakalların insan sağlığı açısından önemini araştırınız. Portakal bahçesi tesisinde nelere dikkat etmeliyiz, çalışınız. Portakal çeşitlerini araştırınız Portakal Yetiştiriciliği Tanımı ve Önemi 1. PORTAKAL Portakal (Citrus sinensis L. Osbeck); sıcacık turuncu rengi, parlak kabuğu ve yuvarlak formuyla gerçek bir güneşi andıran portakal, kış aylarının vazgeçilmez ve en bilindik meyvesidir. Bugün elmadan sonra dünyanın en çok tüketilen meyvesi olan portakal, asırlar boyu az bulunması nedeniyle lüks lezzetler arasında yer almıştır. Hastalara şifa niyetine yedirilmiş, sofra dekorasyonunda kullanılmış, armağan olarak verilmiştir. İlk çağların "altın elma"sı portakal, türüne göre az ya da çok kalın ve içi keseceklerle dolu beyaz kabukla kaplı, etli, sulu, tatlı bir meyvedir. Navel portakal, çekirdekli veya hemen hemen çekirdeksiz sarı portakal, kan portakalı, ekşi olmayan portakal olmak üzere başlıca dört gruba ayrılır. Özel kokulu bir yağ içeren ve turunçgiller ailesinden kabul edilen bu meyvenin anavatanı Çin&#;dir. Daha sonra başta İspanya ve tüm Akdeniz ülkelerinde, Güney Afrika ve Amerika gibi sıcak bölgelerde üretilmeye başlanmıştır. Portakalın yafa ( şamutu ), washington navel portakalı, ince kabuklu, karın kısmı geniş meme portakalı, valensiya gibi türleri Türkiye&#;de Akdeniz Bölgesinde özellikle Antalya ve Mersin&#;de yetiştirilmektedir. Portakal, besin değeri yönünden zengin ve sevilen bir meyvedir. Önemli bir askorbit asit kaynağıdır. Vitamin, özellikle C vitamini yönünden oldukça zengin olan portakal, soğuk algınlıklarında, nezle ve griplerde birebirdir. Genelde kabukları soyularak yenilen portakalın suyu da kendisi kadar yaygın tüketilir. Doğal haliyle içildiği gibi alkollü ve alkolsüz kokteylerde de kullanılan meyve sularından biridir. Çok sayıda keseciklerle dolu olan kabuğundan parfüm, şeker sanayilerinde yararlanılır, serinletici içeceklerin yapımında uçucu yağları çıkarılır. 3

10 Fransızların portakallı ördeğini bilmeyenimiz yoktur. Çiğ haliyle tüketilmesinin yanısıra reçeli, konservesi yapılan portakal günümüz mutfaklarında çokça kullanılan bir lezzet halini almıştır. Pasta, tatlı, reçel yapımında kullanılan portakal, özellikle Fransız mutfağında ve kümes hayvanlarıyla pişen yemeklerde çokça tercih edilir. Fotoğraf Portakal Ülkemiz dünya turunçgil üretim alanının en kuzey sınırında yer almaktadır. Turunçgil üretimi ülkemiz ve bölgemiz açısından son derece önemlidir yılında ürtetilen narenciyenin tonunu portakal oluşturmuştur. Türkiye, özellikle de Akdeniz ve Ege Bölgeleri, turunçgillerin üretim ve pazarlanması bakımından son derece elverişli ekolojik koşullara ve olanaklara sahiptir verilerine göre, ton olan Türkiye toplam turunçgil üretiminin tonu iç tüketimde, tonu endüstride kullanılmıştır. Toplam turunçgil meyveleri dış satımının da tonunun portakal, tonunun mandalina, tonunun limon, tonunun ise altıntoptan oluştuğu görülmektedir. Ülkemizde portakal üretimi en büyük payla (%92) Akdeniz Bölgesinde yer alan Antalya (%30), İçel (%27), Hatay (%15) ve Adana (%31) illerinden sağlanmaktadır. Akdeniz Bölgesinin Doğu Akdeniz bölümünün toplam portakal üretimindeki payı %65 tir Çeşitleri Portakallar; turunçgil üretimlerinin yaklaşık %50 sini oluşturmaktadır. Önemli bazı portakal çeşitleri ve özellikleri aşağıda kısaca verilmiştir Washington Navel Akdeniz Bölgesinde bilinen en eski göbekli portakal çeşididir. Göbekli portakallar grubunun temelini oluşturan bu çeşit, Brezilya&#;da doğal mutasyon sonucu ortaya çıkmıştır yılında Kaliforniya&#;dan Antalya Narenciye İstasyonu na getirilmiş ve Türkiye&#;ye buradan yayılmıştır. Ağaç tacı yuvarlak ve orta büyüklüktedir. Meyveler ağaç üzerinde düzgün bir dağılıma sahiptir. Verimlidir ve genellikle periyodisite göstermez. 4

11 Meyve kabuğu; koyu portakal renginde, hafif pürüzlü, orta ince kalınlıktadır. Kabuk meyve etine sıkı bağlıdır. Muhafaza ve taşımaya elverişli bir çeşittir. Meyveler, yuvarlak ve yuvarlağa yakın şekilde olup stil ucunda değişen büyüklükte bir göbek bulunur. Meyve eti portakal renginde, gevrek, aromalı ve lezzetli bir çeşittir. Genelde çekirdeksizdir; ancak nadiren çekirdeğe rastlanır. Fotoğraf Washington portakallar Orta erkenci bir çeşittir. Kasım sonu-ocak ayı ortalarında olgunlaşır. Partenokarp olması nedeniyle, şiddetli soğuk, sıcak ve kuru rüzgârlar önemli meyve dökümleri meydana getirebilir. Ülkemizin çok lezzetli, standart sofralık çeşitlerinden birisidir. Parent Washington Navel, Atwood, Fisher ve Thomson gibi tipleri mevcuttur Navelina Kaliforniya orijinli Navel türü portakallardan biridir. Ağaçları güçlü bir yapı ve gelişme özelliğine sahiptir. Verimli bir çeşit olup Washington Navel den iki hafta daha erkencidir. İspanya&#;da ekim ayı ortalarından itibaren olgunlaşır. Göbekli portakallar içerisinde en erkenci çeşittir. Meyveleri Washington Navel den daha küçük ve oval şekillidir. İç olgunluğa, kabuk renginden önce ulaşır ve sarartma işlemi yapılmasında bir problem yoktur. Erken yaşlarda meyveye yatar. Çekirdeksizdir. İspanya&#;da yaygın olarak üretilmektedir. Avustralya ve Arjantin&#;de üretimi artmaktadır. Ülkemize İspanya&#;dan getirilmiş olan bu çeşitte henüz adaptasyon çalışmaları tamamlanmamıştır (bk. Fotoğraf ). 5

12 Fotoğraf Navelina portakal Navelate İspanya&#;da Washington Navel den mutasyon sonucu elde edilmiş bir Navel portakal çeşididir. Güçlü ağaç yapısına sahiptir. Ağaçları Washington Navel den daha büyük ve geniş fakat dikenlidir. Meyveler orta büyüklükte olup Washington çeşidinden daha küçüktür. Meyve kabuğu daha ince, düzgün, fakat daha zor soyulabilir yapıdadır. Meyve iç kalitesi ve suyu oldukça iyi, tatlı ve aromalıdır. Fotoğraf Navelate portakal 6

13 Meyve ağaç üzerinde kalitesini kaybetmeden 4 ay süreden daha fazla kalmaktadır. Navel grubu içerisinde, geççi bir çeşit olması nedeniyle hasat dönemini zamana yaymak için kullanılabilecek çeşitlerden biri olarak düşünülmesine karşın, İspanya, Fas ve Güney Afrika&#;da verimin düşük olması, kabuğun zor soyulması ve ağaçların dikenli olması gibi olumsuz yönlerinin olmasından dolayı yetiştiriciliği fazla yaygınlaştırılmamıştır. Olgunlaşma zamanı ocak-nisandır. Lane late&#;den daha az verimlidir. Bu yüzden yerine Lane late ve Midknight tavsiye edilmektedir.ülkemizde adaptasyon çalışmaları henüz tamamlanmamıştır. Çekirdeksizdir Lane Late Avustralya&#;da yılında Washington Navel portakalının tomurcuk mutasyonu sonucunda elde edilmiş bir çeşittir. Ağaç özellikleri Washington Navel&#;e benzer. Göbekli portakal içerisinde geççi çeşitlerden biridir. Meyvede göbek, Washington Navel&#;e göre daha küçüktür. Meyve iç kalitesi ve usare miktarı iyi, tatlı ve cezbedicidir. Meyve suyunda az miktarda limonin bulunur. Fotoğraf Lane late portakal Meyveler ağaç üzerinde kalitesini kaybetmeden uzun süre kalabilir. Göbekli portakallar içerisinde hasat dönemini geniş bir zamana yaymak için kullanılabilecek çeşitlerden birisidir. Hasat dönemi ocak-nisan aylarıdır. Washington Navelden iki ay geç, Valencia ile aynı dönemde hasat edilebilir. İspanya ve Avustralya&#;da bu çeşitten iyi ve kaliteli bir ürün alınırken, Güney Afrika&#;da meyvelerin yeşil kalması, düşük usare miktarı, kabuk yağının fazla oluşu ve meyve dilimlerinde beyaz albedo tabakasının fazla kalışı gibi istenmeyen özellikler göstermiştir. Avustralya&#;da yaygın olarak yetiştirilmekte olup Navel grubu portakalların %50&#;sini oluşturmaktadır. Ülkemizde henüz adaptasyon çalışmaları yapılmamıştır. Çekirdeksizdir. 7

14 Yafa ( Shamouti, Oval ) İsrail&#;de Beledy olarak isimlendirilen bir yerli portakaldan doğal mutasyon ile oluşmuş bir çeşittir. Meyve kabuğu sarı-portakal renginde ve pürüzlüdür. Ekolojiye bağlı olarak kabuk kalınlığı değişebilir. Meyvenin sap tarafındaki kabuk kısmı daha kalındır. Kabuğun meyve etine bağlılığı orta derecededir. Uygun ekolojik koşullarda çok üstün tat ve aromalı, sulu gevrek meyve etli, dilim zarları ince meyveler verir. Sofralık standart bir çeşittir. Muhafaza ve taşımaya elverişlidir. Meyve şekli hafif oval ile oval arasında değişir (Şekil 6). Az çekirdeklidir ( adet). Çok verimli fakat periyodisiteye eğimlidir. Meyveler ağaç üzerinde bir örnek dağılım gösterir. Ağacı iri ve piramidal taç oluşturur. Budamaya karşı oldukça duyarlılık gösterir. Orta mevsim portakalıdır. Ocak sonu - şubat ortalarında olgunlaşır. Genellikle İsrail, Kıbrıs ve Türkiye&#;de Mersin yöresinde üretimi yapılmaktadır. Fotoğraf Yafa ( Shamouti, Oval ) portakal Üstün kaliteli sofralık bir çeşit olmasına rağmen, periyodisite göstermesi, kaliteli meyve elde edilmesinde ekoloji seçici oluşu gibi olumsuz özelliklerinden dolayı, Navel grubu portakallar karşısında önemini kaybetmektedir Valencia Doğal mutasyon sonucu oluşmuş İspanya kökenli bir portakal çeşididir. Türkiye&#;ye ilk defa yılında İtalya&#;dan getirilmiştir. Turunçgil yetiştiricisi ülkelerde en başta gelen portakal çeşidi olup son yıllarda ülkemizde de yetiştiriciliği hızla artmaktadır. Meyve kabuğu sarı-portakal renginde, hafif pürüzlüdür. Kabuğun ete bağlılığı orta derecededir. Genelde dilim zarları kalıncadır. Muhafaza ve taşımaya elverişlidir. Usare bakımından zengin aromalı ve kalitelidir. Bu nedenle hem sofralık hem de sanayiye elverişli bir çeşittir. Meyveler hafif oval yuvarlaktır. Az çekirdeklidir. 8

15 Fotoğraf Valencia portakal Ağaçları dayanıklı, geniş, yuvarlak taçlı ve yüksek verimlidir. Ancak, periyodisite eğilimi vardır. Geçci olan bu çeşit mart, nisan ayında olgunlaşır. Meyveler ağaç üzerinde uzun süre kalabilir. Değişik ekolojik koşullara çok iyi uyum sağlayan bir çeşittir. Sıcağa en dayanıklı portakal çeşididir. Benny, Campbell, Cutter, Delicia, Delta, Frost, Hughest, Midknight, Olinda, Rohde Red, Valencia Late gibi birçok alt çeşidi vardır. Midknight ve Delta çeşitleri oldukça kaliteli olup, ayrı çeşitler olarak adlandırılmaktadır Moro Sicilya kökenli bir İtalyan kan portakalıdır. Ülkemize yılında getirilmiştir. Meyve kabuğu hafif pürüzlü, kabuğun ete bağlılığı ve meyve et tesktür orta, kendine özgü kokusu olan çok lezzetli bir çeşittir. En erkenci renkli portakaldır. Verimli, az çekirdekli ve kolay soyulabilen bir çeşittir. Aralık ortalarından itibaren olgunlaşmaya başlar. Olgunlaştıktan sonra ağaç üzerinde uzun süre kalabilme özelliği yoktur. Fotoğraf Moro portakal 9

16 Taracco İtalya kökenli bir kan portakalıdır. Meyveler yuvarlak oval şekilli, orta iriliktedir. Meyve etinde renklenme orta koyulukta ve çizgiler halindedir. Usare miktarı yüksek aromalı bir çeşittir. Çekirdeksiz verimli bir orta mevsim portakalıdır. Aralık-ocak aylarında olgunlaşır. Olgunlaştıktan sonra meyveler ağaç üzerinde bırakılırsa şiddetli dökümler görülür. Muhafazaya elverişlidir. Kan portakalları içerisinde en kaliteli olanıdır. Ekolojik yönden seçici olması ve olgunlaştığı zaman fazla döküm yapması sebebiyle ülkemizde çok fazla yaygınlık kazanmamıştır Alanya Dilimli (Yerli Portakal) Kökeni üzerinde kesin bir bilgi bulunmayan Alanya ve yakın çevresinin ekolojisi dışında özelliklerini kaybeden yöresel yerli portakal çeşididir. Türkiye&#;de sadece Alanya ve çevresinde yetiştirilmekte, günümüzde giderek önemini yitirmekte ve yeni dikim alanlarında yer alamamaktadır. Kabuk, açık portakal rengindedir. Fotoğraf Alanya dilimli portakal En önemli özelliği, kabuk üzerinde sap tarafından stil ucuna doğru arasında değişen sayıda olukların bulunmasıdır. Kabuk kalınlığı 4,06 mm&#;dir. Olgunluk ilerledikçe kabuk kalınlığı incelir. Kabuk hafif pürüzlü, kabuğun ete bağlılığı gevşek, meyve eti koyu portakal renginde ve çok suludur. Meyveler küçük veya orta büyüklükte ve yuvarlak şekilli, genişliği 68,59 mm, uzunluğu 69,71 mm, ağırlığı ,36 g&#;dır. Usare miktarı % 41,93, suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM) % 11,11, titre edilebilir asit miktar (A) % 1,51, SÇKM/A oranı 7,51 &#;dir. Meyve başına çekirdek düşer. Verimlidir fakat mutlak periyodisite gösterir. Ağaç tacı, gençlik döneminde dağınık ve dikine büyür; olgunlukta ise, yuvarlak taç yapar. Bilinen portakal çeşitleri içinde kirece en dayanıklısıdır. Partenokarpiye eğilimi oldukça fazladır. Orta mevsim çeşididir. Alanya koşullarında ocak ayı içerisinde olgunlaşır 10

17 Şeker Portakal (Yerli Portakal) Kökeni bilinmeyen asitsiz bir yerli portakal çeşididir. Meyve rengi soluk-sarıya yakındır. Meyvelerin değişik görünüşlerinin çekiciliği yoktur. Meyveler küçük-orta büyüklükte, usare tulumcukları çok belirgin, sulu, aroma ve kalitesi iyi bir çeşittir. Meyve ağırlığı ,96 g, uzunluğu 62,77 mm, genişliği 63,87 mm&#;dir. Kabuk kalınlığı 4,11 mm&#;dir. Meyve başına düşen çekirdek sayısı adettir. Usare miktarı % 43,74, suda çözünebilir kuru madde miktarı (SÇKM) % 10,99, titre edilebilir asit miktarı (A) % O,22&#;dir. Kasım ayı başlarından itibaren olgunlaşmaya başlar. Yerli pazarlarda tüketilir Sanguinelli Fotoğraf Şeker portakal İspanya kökenli bir kan portakalıdır. Meyveler yuvarlak oval şekilli, küçük-orta iriliktedir. Meyve eti parçalı renklidir. Usare miktarı %27 civarındadır. Çekirdeksiz sayılabilecek bir orta mevsim portakalıdır. Ocak-şubat aylarında olgunlaşır. Olgunlaştıktan sonra meyveler ağaç üzerinde fazla bekletilmemelidir. 11

18 Fukumoto Fotoğraf Sanguinelli portakal yılında Japonya da S. Fukumot tarafından geliştirildi. Hasat zamanı kasım-aralık aylarıdır. Erkenci bir portakaldır. Et rengi zengin ve parlaktır Cara Cara Cara cara portakal Washington Navel portakalın mutasyonudur da Venezuela da geliştirildi. Washington Navel portakalın çoğu özelliklerini taşır, fakat meyve eti kırmızı etli bir greyfurt gibi koyu pembedir. Hasat zamanı aralık-mart aylarıdır. Fotoğraf Cara Cara portakal 12

19 Genel İstekleri Portakal yetiştiriciliği, ülkemizde tüm narenciyenin yarısını teşkil ettiğinden harcanan emek-sermaye ve zamanın boşa gitmemesi için; ekoloji, bahçe planlaması ve çeşit seçimi gibi konular çok iyi irdelenmelidir. Bir portakal bahçesinin planlanmasında birinci adım çevreyle ilgili özelliklerin tespitidir Toprak İsteği Dikimden önce arazinin toprağı, mutlaka analiz ettirilmelidir. Turunçgil bahçesi tesis edilecek yerin toprak derinliği en az m olmalıdır. Turunçgil yetiştiriciliğinde üzerinde durulacak esas konu, toprağın havalanan bir yapıya sahip olmasıdır; çünkü turunçgil kökleri yüksek oranda oksijen ister ve havasızlığa çok duyarlı olup boğulma tepkisi gösterir. Bu sebeple toprak, havalanan-süzek bir karakter taşımalıdır. Portakalların etkili kök derinliği cm dir. Toprağın havalanma miktarı düştükçe kökler toprak yüzeyine doğru çıkar. Portakal kökleri yatay olarak çok elverişli toprak koşulları ve anaçlara bağlı olarak 7,5 m uzaklığa kadar yayılabilir. Portakallar için uygun topraklar; hafif ve orta ağır yapıda, iyi drene olabilen, gevşek ve iyi havalanabilen, kumlu, kumlu-tınlı, tınlı, killi tınlı yapıdaki topraklardır. Bunlar içerisinde, süzek ve iyi havalanabilen kumlu-tınlı topraklar ise en uygun olanıdır; taban suyu yüksek olan toprakları hiç sevmez. Böyle yerlerde, mutlaka drenaj yapılmalıdır. Ağır bünyeli ve fazla kireçli topraklar da turunçgiller için tercih edilmez. Taban suyu seviyesi 1, m nin altında orta bünyeli (kumlu-tınlı, killi-tınlı), gevşek, zengin, havadar, yapıda, su geçirgenliği iyi olan topraklar portakallar için uygundur. Ayrıca toprak ph nın 5, olması idealdir. Ağaçlarda emici köklerin %85 90 kadarı toprağın cm lik katmanında bulunur. Genel olarak saçak kökler cm de bulunur. Dikim öncesi en az cm ye kadar toprak örneği alınmalı ve sonucuna bakılarak uygunsa bahçe tesis edilmelidir. Eğim %3 ve daha fazla ise teraslama yapılabilir. Topraktaki kireç miktarına mutlaka bakılmalı; çünkü kireç oranının %5 in üzerinde olması P, Fe gibi elementlerin alımını büyük oranda etkilemektedir. Bunun yanısıra bahçe kurulacak toprağın fiziksel nitelikleri aşağıdaki gibi olmalıdır: ph hafif asit veya nötr; yoksa hafif alkali olmalıdır. Kil oranı %20 yi kesinlikle geçmemelidir. Kum oranı %50 civarında olması istenir. Tın oranı %20 civarında olmalıdır. Toprağın geçirgenliği cm/saat olmalıdır. Bu değer fazla olursa toprak çok süzek olacağından besin maddeleri ve gübre yıkanmak suretiyle akar gider. Toprağın içerdeği boşluk-gözenek çok önemlidir. Topraktaki gözenek oranı hiçbir zaman %10 un altına düşmemelidir. Düşük ise havalanamaz, elverişli değildir. Portakallar için topraktaki tuz miktarı %0,30 u geçmemelidir. Ayrıca yanlış sulama ve drenajsızlık tuzluluğu teşvik eder. 13

20 İklim İsteği Portakallar ülkemizde genellikle Akdeniz ve Güney Ege bölgelerindeki, iklim şartlarının uygun olduğu yörelerde yetiştirilir. İklim faktörleri denildiğinde temelde sıcaklık anlaşılmaktadır. Portakalların yayılma alanını en sınırlayıcı etmen düşük sıcaklıklardır. Düşük sıcaklıklar portakallarda meyve verimliliği ve kalitesini birinci dercede etkileyen iklim faktörleridir. Yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli iklim olayı, düşük sıcaklıklardır (don). Türlerin düşük sıcaklıklara dayanıklıkları farklılıklar gösterir. Portakal -2 C altında zarar görür. Zararın şiddeti don olayının süresine bağlıdır. Uzun sürerse zararı da artar. İkinci önemli iklim faktörü, rüzgârdır. Rüzgâr hem şiddetiyle (ağaçların kırılması, meyve dökümü, ağaç kollarının bir birine sürterek yaralanmalar) Resim Ülkemizde portakal olğunlaşma tarihlerini gösteri harita Portakallarda zorunlu dinlenme yoktur. Çevre koşulları elverişli olduğu sürece büyüme sürer. Fakat subtropiklerde gelişme dönemleri söz konusudur ve büyüme çift sigmoid bir eğri izler. Ekoloji tespitinde sıcaklık durumunu belirlerken soğuk akışını göz önününde bulundurmamız gerekmektedir; çünkü İç Anadolu dan Akdeniz e doğru daima bir soğuk hava akımı söz konusudur. Bu akış boylu boyunca uzanan Toros Dağları tarafından engellenmektedir. Dağların soğuk akışını engelleyişi kademeli bir engelleme olup ovanın sahile yakın kesimleri ile soğuk havanın biriktiği bölgeler, turunçgil yetiştiriciliği açısından risk taşımaktadır. 14

21 Üretimi Fidan üretiminde kullanılacak tohumlar, mutlaka virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz olduğu bilinen ağaçlardan alınmalıdır. Tohum üretiminde kullanılacak meyveler ağaç üzerinden hasat edilmeli, yere düşmüş meyveler tohum üretiminde kullanılmamalıdır; çünkü meyvelerin dolayısıyla tohumların mantari hastalıklarla bulaşması söz konusudur. Fotoğraf Turunç tohumu ve çöğürleri Tohum Ekimi Tohumlar, tohum yastığı olarak kullanılan sehpalara ya da plastikten yapılmış kasalara ekilebilir. Tohum kasaları ve sehpalar yeterli sulamanın yapılabilmesi için üst kısmında cm boşluk kalacak şekilde harç karışımı ile doldurulur. Tohumlar şablon yardımı ile sıra üzeri 2,5 cm, sıra arası 4 cm olacak şekilde ve 1 cm derinlikte ekilir. Tohumların üzeri 1 cm kalınlığında harçla kapatılır. Bir lata yardımı ile üstteki harç bastırıldıktan sonra süzgeç başlıklı hortumlarla haftada bir kez sulanmalıdır. Fotoğraf Tohum ekimi 15

22 Çöğürlerin Şaşırtması Tohum yastığındaki çöğürler cm boya ulaştıklarında içerisinde harç karışımı bulunan polietilen torbalara şaşırtılır. Ortalamadan önemli derecede büyük ya da küçük boya sahip çöğürler ile anormal yaprak özelliği gösteren tip dışı çöğürler kullanılmamalıdır. Seçilen çöğürler kök tuvalet budamaları yapıldıktan yani fazlalık ve kıvrılmış olan kökleri alındıktan sonra 4,,5 litrelik plastik torbalara şaşırtılır. Şaşırtma, dikim kazıkları yardımıyla açılan deliklere çöğürleri yerleştirip yan taraflardan bastırılarak yapılır. Şaşırtmadan hemen sonra bitkiler sulanmalıdır. Plastik torba ve saksılar, yeterli sulamanın yapılabilmesi için üst kısmında cm boşluk kalacak şekilde doldurulmalıdır. Fotoğraf Plastik torbalara şaşırtılmış çöğürler Çöğürlerin Bakımı Çöğür yetiştiriciliği süresince seralarda sıcaklık ve nem, kontrol altında tutulmalı, sulamanın düzenli yapılmasına özen gösterilmelidir. Aksi durumda, özellikle yüksek sıcaklık, %50 nin altındaki oransal nem ve sulamadaki düzensizlikler bitkileri strese sokar. Strese girmiş bitkilerde tepe büyümesi durur ve yan gözlerden sürgün oluşumu artar. Çöğürler cm boya ulaştıklarında hereklere bağlanır. 16

23 Fotoğraf Çöğürlerin bakımı Çöğürlerin Aşılanması Çöğürlerde aşı, iki değişik zamanda yapılır. En iyi sonuç alınan aşılama zamanı eylülekim döneminde yapılan durgun göz aşısıdır. İlkbaharın girmesi ve fidanlarda filizlenmenin (sürgün) başladığı zamanlarda Mart&#;ın 20 sinden başlayarak nisan ve mayıs ayları içerisinde sürgün göz aşısının yapılma zamanıdır. Fotoğraf Aşı için göz alımı Yukarıda belirtilen başlama tarihi, mevsim şartlarına bağlı olarak daha önce veya daha sonra olmak üzere değişebilir. Burada önemli olan ağaçların uyanması, yeterli ısı ve bir don olma ihtimalinin uzak olmasıdır. Aşı yapmaya başlamadan önce anaç üzerindeki diken ve sürgün gibi fazlalıklar alınır. Önceden ağzı bileylenmiş ve dezenfekte edilmiş aşı bıçağı kullanılarak aşıya başlanır. Ayrıca yapılan aşıları bağlamada kullandığımız aşı bağları da aşının tutması açısından çok önemlidir. Bunun için kullanmamız gereken aşı bağı, piyasada satılan ve plastikten yapılmış olan şerit aşı bağlarıdır. 17

24 Çöğürler, 1 m boy ortalamasına veya 0,5 cm çap ortalamasına ulaştıklarında aşılanabilir. Çöğürler, aşılama büyüklüğüne tohum ekiminden itibaren ay içerisinde ulaşır. Aşılamada genellikle T göz aşısı kullanılır. Aşılama yüksekliği cm olmalıdır. Kullanılacak aşı gözleri virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz olmalıdır; bu nedenle aşı gözleri, virüs ve benzeri hastalıklardan temiz, aşı gözü üreten resmi kuruluşlardan temin edilmelidir. Erdemli Alata Araştırma Enstitüsü ve bununa benzer araştırma enstitüleri virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz aşı gözü üreterek fidan üretimi yapan resmi ve özel kurumlara dağıtmaktadır. Fotoğraf Yeni yapılmış aşı noktasının aşı bağı ile sarılması Aşılanan gözlerin sürmesini çabuklaştırmak ve fidan gelişimini hızlandırmak için gün sonra, aşı noktasının 5 cm üzerinden tepe kesilir. Gözler, aşılamadan gün sonra sürmeye başlar. Bu arada aşı bağları çözülmelidir. Sürgün boyları 15 cm ye ulaşınca hereklere bağlanır. Aşılanan gözün dışında anaçtan çıkan sürgünlerin büyümesine izin verilmez ve düzenli olarak koparılır. Aşılanan gözden çıkan sürgün 60 cm boya ulaştığında tırnak, aşı noktasının hemen üstünden yapılan kesimle çıkartılır. Sürgün boyu cm ye ulaştığında tepeleri 75 cm den; satsumalar yavaş geliştiği için 65 cm den vurulur. Kesim yapılan bu yüksekliğe taçlandırma yüksekliği denir. Kesim yerinin altından birçok göz sürer. Tepeden itibaren 10 cm lik kısımdan çıkan sürgünlerden 3 tanesi ana dalları oluşturmak üzere bırakılır ve diğer sürgünler alınır. Bırakılacak sürgünlerin ağaca iyi bir taç oluşturacak şekilde olmasına özen gösterilmelidir. Şekil budaması tamamlanan fidanlar, sera koşullarından doğal koşullara kolay uyum sağlaması için yarı gölgeli tel seralarda bekletilir ve toprakla kavuşacağı anı bekler. 18

25 Anaçlar Akdeniz Bölgesinde yetiştiricilik olan bütün çeşitlerin, uygun anacı, turunçtur. Turunçgiller; dünyada en fazla üretimi yapılan meyve grubudur. İnsan beslenmesindeki önemi, kendine has renk ve kokusu, kozmetik sanayinin ham maddelerinden oluşu bunun nedenlerinden bazılarıdır. Tohum ve diğer vegetatif yollarla da çoğaltılabilen turunçgiller hastalıklar, iklim ve toprak şartları nedeniyle çoğunlukla anaç üzerine aşılanarak çoğaltılmaktadır li yıllardaki Tristeza (Göçüren) salgını ve Florida da meydana gelen don olayları sonunda dünyada turunçgil anaçları üzerine ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmış ve değişik özellikte anaçlar ortaya çıkarılmıştır. Hastalık ve çevre şartlarına uyum yanında; ağacı erken meyveye yatırmak, ağaç ömrünü uzatmak, verimi artırmak, sık dikim, meyve kalitesini yükseltmek gibi amaçlarla anaç kullanılmaktadır. İdeal bir turunçgil anacında aranacak özellikler: Hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı olmalıdır. Yörenin toprak özelliklerine uyumlu olmalıdır. İklim koşullarına özellikle soğuklara dayanıklılık göstermelidir. Anaç olarak kullanılan meyveleri çok çekirdekli olmalıdır. Anaç çeşit tohumlarında poliembriyoni oranı yüksek olmalıdır. İyi bir turunçgil anacının, aşılandığında anaç-kalem uyuşması bakımından son derece iyi özellikler göstermesi lazımdır. Anaç kullanımı söz konusu olduğunda virüs hastalıkları büyük önem taşımaktadır. Bu hastalıklara karşı turunçgil anaçlarında tepkiler farklıdır. En önemlisi Tristeza (Göçüren) hastalığıdır. Göçüren hastalığı için hemen karşımıza çıkan anaç, turunçtur. Dayanıklılık mekanizması ve hassasiyet, virüsün kendinden kaynaklanmaz. Tristeza da ölüm birden olur. Daha meyveye fırsat vermeden ağaç kurur gider. Soğuklara dayanmada en çok kullanacağımız üç yapraklı ve melezleridir ama diğer özelliklerini de göz önüne almak gerekir. Üç yapraklı anacın kireçli ve tuzlu topraklarda hassasiyeti fazladır. Kirece ve tuza dayanma bakımından değerlendirildiğinde; üç yapraklı anacın her ikisine de duyarlı olduğu görülür. Doğu Akdeniz de fazla kullanılmaz. Kirece en dayanıklı anaç turunçtur. Tuzluluğa dayanıklı anaçlar ise Kleopatra madalina ve Rangpur Laymı dır. Ağır ve ıslak topraklarda, üç yapraklı en elverişli anaçtır; kaba limon ve Rangpur Laymı hemen ölür. Kuru topraklarda, limon ve volkameriana kullanılır. Meyve kalitesini yükseltmek içinse üç yapraklı ve melezleri tercih edilir. Erken meyveye yatırmak için üç yapraklı ve melezleri avantajlıdır. 19

26 Ülkemiz için genelde; Doğu Karadeniz Bölgesi nde üç yapraklı, Ege de Sitranj (Carrizo ve Troyer), Akdeniz de (Güney Ege dahil) turunç kullanılır. Önemli Turunçgil Anaçları Turunç (Citrus aurantium): li yıllara kadar dünyanın pek çok yerinde anaç olarak turunç kullanılmaktaydı. Ancak o yıllarda meydana gelen Tristeza (Göçüren) virüs hastalığı salgını sonucu dünyada yaklaşık milyon turunçgil ağacı yok oldu. Bunun sonucu olarak hızlanan anaç çalışmalarıyla birlikte farklı anaçlar elde edildi ve turunç kullanımı geriledi. Limonların bazıları ve satsuma mandarini dışındaki tür ve çeşitlerle genellikle iyi uyuşma gösterir. Turunç üzerine aşılı ağaçlar, standart büyüklükte taç oluşturur. Nuseller embriyonu oranı yüksektir. Çoğaltılması ve aşılanması kolaydır. Exocortis (Cüceleşme) ve Xyloporosis (Gözenek) hastalıklarına dayanıklıdır. Uçkurutan (Phoma tracheiphila) hastalığına duyarlıdır. Bazı turunç anaçları Phytophthora ya dayanıklı iken bazıları hassastır; çünkü bütün turunç anaçları aynı özellikte değildir. Ülkemizde Doğu Akdeniz kesiminde yapılan çalışma sonucu 31 adet farklı turunç klonu saptanmıştır. Turunç ağır topraklarda gelişebilir, kirece karşı dayanıklıdır ve kazık kök yapmaya eğilimlidir. Fotoğraf Turunç meyvesi Türkiye de Muğla dahil tüm Akdeniz sahilinde anaç olarak kullanılır. Dünyada ise Tristeza nın yaygın olmadığı yerlerde daha çok Akdeniz çevresinde ve bir miktarda A.B.D de kullanılmaktadır. 20

27 Tüm Akdeniz Bölgesinde Yaygın Olarak Kullanılan Turuncun Özellikleri Kolay çoğaltılır. Kireçli topraklara dayanıklıdır. Tristeza (Göçüren) ve uçkurutan hastalıklarına duyarlıdır. Bazı limonlar ve satsuma mandalina ile iyi uyuşmaz. Cüceleşme, gözenek virüs hastalığı ve kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır. Ağır topraklarda gelişebilir, kazık kök eğilimi vardır. Turunç üzerine aşılı ağaçlar standart taç oluşturur. Dona dayanımı iyidir. Aşağıda anaç olarak turunç kullanılarak elde edilmiş portakal fideleri göreceksiniz. Washington Navel Fotoğraf Turunca Washington Navel aşılanmış fideler 21

28 Navelina Fotoğraf Turunca Navelina portakal aşılanmış fideler Valencia Fotoğraf Turunca Valencia portakal aşılanmış fideler 22

29 Yafa Fotoğraf Turunca Yafa portakal aşılanmış fideler Üç yapraklı (Poncirus trifoliata): Subtropik koşullarda yaprağını döken bir anaçtır. Önemli özelliklerinden biri soğuğa dayanıklı olmasıdır; ancak, sıcak iklimlerde soğuğa hassastır. Kök sistemi nispeten küçük olup ağır-killi topraklara uyum sağlayabilmektedir. Phytophthora ya dayanıklı, uçkurutan, Tristeza (göçüren), Xyloporosis (gözenek), Psorosis (kavlama) hastalıklarına karşı toleranttır. Nematodlara, kirece ve tuza karşı duyarlıdır. Mekanik yolla taşınan Exocortis (cüceleşme) hastalığına çok duyarlı olduğundan özellikle budama aletleri iyi dezenfekte edilmelidir. Fotoğraf Üç yapraklı anaç ve meyvesi Üç yapraklı, üzerine aşılı ağacı erken meyveye yatırır ve meyve kalitesini olumlu yönde etkiler. Özellikle Eureka grubu limonlar (ör. kütdiken) ve laymlar dışındaki tür ve çeşitlerle genellikle iyi uyuşma gösterir. Türkiye de nemli olan Doğu Karadeniz de ve az miktarda Finike-Kumluca civarlarında kullanılır. Dünyada Brezilya, Akdeniz çevresi, Avustralya, Uzakdoğu (özellikle Japonya da Satsuma mandalina için) ve A.B.D. de kullanılmaktadır. 23

30 Fotoğraf Üç yapraklı anaç Üç Yapraklı (Poncirus trifoliata) Anacın Genel Özellikleri Kış soğuklarına en çok dayanan anaçtır. Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır. Akdeniz iklim kuşağında sorunları vardır. Daha çok Karadeniz ve Ege kıyı şeridinde yaygındır. Erken verim alınmasını sağlar. Cüceleşme hariç diğer virüs hastalıklarına dayanıklıdır. Kireçli ve tuzlu topraklara dayanamaz, kloroz başlar. Nematod a da duyarlıdır. Portakal için uygun bir anaçtır. Bodurlaştırma özelliği vardır. Turunçgil yetiştiriciliğinde anaç seçiminde anacın özellikleri yanında yetiştirilecek tür ve çeşit, iklim ve toprak şartları, hastalıklar göz önünde bulundurulmalı ve seçim dikkatli yapılmalıdır Bahçe Tesisi Portakal Bahçesi Yerinin Seçimi Çok yıllık kültür bitkilerinin yetiştiriciliğinde gelecek yılı kapsayan analizlere göre tesis kurulması uygundur. 24

31 Portakal bahçesi tesis edilecek yerin seçiminde, yetiştirilecek tür ve çeşit için en yüksek ve en düşük sıcaklıklar düşünülmelidir. Bahçe tesis edilecek yerin rüzgâr zararına karşı korunaklı olmasına dikkat edilmelidir. Bahçe iç drenaja sahip olmalı ve bahçede yeterince derin ve verimli, yeksenak bir toprak bulunmalıdır. Ayrıca bahçede sulama için yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanılmalıdır. Bahçe tesisi için seçilen alan donlara sıkça maruz kalmamalıdır. Bahçenin en az on yıllık iklim kayıtları gözden kaçırılmalıdır. Don gölü oluşumuna uygun çukur ve alçak araziler ile vadi tabanlarında bahçe tesisinden kaçınılmalıdır. Fazla yağış alan alçak arazilerde ise suyun drene edilebilme olanakları iyi araştırılmalıdır Portakal Bahçe Tesisi Fide Temini Portakal yetiştiriciliği için öncelikle, kaliteli fidan üretimi veya temini gerekir. Ticari turunçgil fidan yetiştiriciliğinde en çok kullanılan yöntem, çöğür anaçları üzerine istenilen çeşidi göz aşısı ile aşılamaktır. Portakal ağaçlarından bol verim alınabilmesi için; bahçe tesisinde virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz, anaç-kalem uyuşması iyi, nematodlardan ari, adına doğru, bir örnek ve hızlı gelişme gösteren sağlıklı fidanların kullanılması gereklidir. Toprağın Hazırlanması Öncelikle tarlanın tesfiyesi yapılmalı ve pulluk tabanı olarak anılan sert kısım mutlaka patlatılmalıdır. En iyi patlatma zamanı toprağın kuru olduğu eylül ayıdır. Fotoğraf Tarla işleme kullanılan traktör pulluğu Tesfiye ve patlatması yapılmış toprağın dikimden önce ocak - şubat aylarında uygun bir herbisit ile ilaçlanması, bahçe tesisinden sonra sorun yaratan yabancı otlara karşı alınan tedbirlerin başında gelir. Dikim Çukurlarının Açılması Geniş bahçelerin tesisinde çukurlar burgu ile açılmalıdır. Fakat burgu ile çukur açarken yaş ve ağır yapılı topraklarda, çukurun yan duvarlarında kaymak tabakası oluşur. Bel veya kürek ile bu sert tabaka alınmalıdır. Küçük alanlarda kazma ve kürek ile çukur açımı en yaygın yöntemdir. 25

32 Fotoğraf Fide yalaklarını kazmak için kullanılan burgu makinesi Seçilen türün ve çeşidin ağaç büyüklüğüne, arazinin eğimine ve uygulanacak kültürel işlemler düşünülerek dikim yapılacak yerlerde ölçüm yapılarak fidan dikilecek sıralar oluşturulup dikim yerleri tespit edilir. Dikim için iki fidan arasının portakal türlerine göre değişmekle beraber 7x7m veya 8x8m olması uygundur. Çukurların açılmasında değişik teknikler kullanılmasına karşın en uygunu kürek ve bel ile açılmasıdır. Çukurlarda cm çap ve cm derinlik yeterlidir. Dikim Fotoğraf Fidenin toprağa dikilmesi Turunçgillerde dikilecek alan önce tesviye edilir, fidan yerleri belirlenir. Kare, dikdörtgen ya da üçgen dikim yapılabilir. Fidanlar 60x60 cm çapında, cm derinliğinde bir çukur açılarak bir dikim tahtası yardımıyla dikilir. Kazık kök kesilir. Makaslar, seyreltilmiş Hypo ile temizlenmelidir. Dikim çukuruna 8 10 kg ahır gübresi konulabilir. Dikim sonrasında, fidan başına litre can suyu verilmeli, fidan iyice tutuncaya kadar 10 günde bir sulanmalıdır. Güneşten korumak amacıyla, fidan gövdeleri kireç, tutkallı saman veya bezle kapanmalıdır. 26

33 Ülkemizde uygun dikim zamanı ilkbahar dönemidir. Şubat ortalarından nisan sonlarına kadar, dikime devam edilebilir. Dikimden önce, fidanlarda budama yapılmalıdır. Fidanların tutması ve gelişmesi için polietilen torbalarda yetiştirilen fidanlarda da, dikim budaması uygulanmalıdır. Polietilen torbalardaki fidanlar, genellikle gölge evlerinde ve seralarda yetiştirildiklerinden; dikimden önce, topluca gün süreyle, güneş altında bekletilmelidir. Köklerin temizlenmesinden sonra fidan taşla doldurulmuş toprak üzerine konularak dikim yapılır. Turunçgil bitkisi derin dikilmemelidir. Resim Fidanın toprağa dikimini gösterir resim 27

34 Dikim Sonrası Yapılacak İşler Fidanlar iyice tutuncaya kadar toprak tipine göre günde bir sulanmalıdır. Fidanın dikiminden sonra dengeli ve sağlam bir taç oluşturmak amacıyla 60 cm den tepe kesimi yapılmalıdır. Aşı noktası ile kesim yeri arasındaki mesafe cm olmalıdır. Genç fidanların gövdeleri, güneşin zararından korumak amacıyla gazete kağıdı veya kalın kağıtla sarılmalıdır. Fidan büyüdükçe kâğıt yerine kireç badanası yapılmalıdır. Yalnız kireç tek başına kullanıldığında çabuk yıkanan ve dökülen bir maddedir. Bunun için kirecin içerisine az miktarda beyaz tutkal karıştırılmalıdır. Sık aralıklarla dikilmiş eski bahçelerden, yeterli miktarda ve kaliteli meyve elde etmek için, ağaçların mutlaka seyreltilmesi gerekir. Bu suretle, her türlü bakım işlemi de kolay uygulanabilir hale gelecektir. Seyreltme, verilen plana uygun olarak, köşegen doğrultusunda yapılmalıdır. Turunçgil Bahçesi Kurulurken; Toprak yapısı uygun olmalıdır. Çeşitlerin toleransları kirece karşı farklı olabilir. Arazi, çukur ve don tehlikeli olmamalıdır. Taban suyu 1,5 m nin altında olmalıdır. Sürekli ve hâkim rüzgâr varsa mutlaka rüzgâr kıran tesis edilmelidir. Yüksek nispi nem olmalıdır; çünkü meyve kalitesi artar, usare miktarı yüksek olur.. Nemin az olması haziran-temmuz aylarında küçük meyve dökümüne neden olabilir. Mümkünse (Özellikle kış ve ilkbahar donları yaşanan bölgelerde) bahçeler güney yamaçlara tesis edilmelidir. Turunçgil fidanlarının dikim aralıkları, tüm çeşitler dâhil taç büyüklüğüne göre değişmektedir. Limon ve altıntopların 7x7m (20 adet/da.), Portakal ve geniş taç yapan mandalinaların 5x5 m veya 4x6 m (40 42 adet/da), küçük taç yapan mandarinlerin ise 4x3 m (83 adet/da.) aralıkla dikilmesi uygundur. Bazı turunçgil çeşitlerinde kendine uyumsuzluk ve tozlayıcı gereksinimi vardır. Örneğin, Minneola Tanjelo, Robinson ve Nova çeşitleri tozlayıcı istemektedir. Fremont, Lee çeşidi bu amaçla kullanılabilir. Fidanlar sertifikalı olmalıdır. Virüs ve virüs benzeri hastalıklardan ari ve nematodla bulaşık olmamalıdır. Bahçe tesis edilmeden önce yaz aylarında (temmuz, ağustos, eylülde) dipkazan ile patlatmalıdır. 28

35 UYGULAMAFAALİYETİ FAALİYETİ UYGULAMA İşlem Basamakları Öneriler Uygun kazma ve kürek alarak fide dikilecek çukuru açınız. Çukura bir miktar toprak koyunuz. Fidanı toprağa yerleştiriniz. Çukur yaklaşık 50X50 cm olmalıdır. Fidanlar dikilmeden önce çukura konacak harcı hazırlayınız. Fidan torbada ise köklere zarar vermemeye çalışınız. Plastik torbayı iki taraftan keserek uzaklaştırınız. Fidanın köklerini kontrol ediniz. Oluşan kazık kök, dipte gelişmiş ve kıvrılmış ise bu kısmı budama makası ile keserek uzaklaştırınız. Fide köklerinin bakımından sonra toprağını dağıtmadan çukura yerleştiriniz. Köklerin temizlenmesinden sonra fidan harçla doldurulmuş toprak üzerine konularak dikim yapılır. Kökün duruşunu bozmadan çukuru toprakla doldurunuz. Turunçgil bitkisi derin dikilmemelidir. Köklerin zedelenmemesine dikkat ediniz. Ayakla basarak fidan dibini sıkıştırınız ve ardından can suyu veriniz. Dikimden sonra toprak sıkıştırılmalıdır. Fidan başına en az litre can suyu verilmelidir. Toprak kurumadan ikinci bir sulama yapılmalıdır. Dikim toprak tavlı iken yapılmalıdır. 29

36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi ölçünüz. ÖLÇME SORULARI 1. Akdeniz Bölgesinde göbekli olarak bilinen portakal çeşidi hangisidir? A) Yafa B) Washington Navel C) Moro D) Lalencia 2. Ülkemizde en çok Mersin yöresinde, aynı zamanda Kıbrıs ta yetiştirilen oval olarak da adlandırılan portakal çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A) Tarocco B) Yafa C) Navelate D) Alanya dilimli 3. Portakal dikimi yapılacak toprağın özelliği için hangisi söylenemez? A) Taban suyu seviyesi m. nin altında orta bünyeli olmalıdır. B) Portakal için topraktaki tuz miktarı önemli değildir. C) Toprağın geçirgenliği cm/saat olmalıdır. D) Kil oranı %20 yi kesinlikle geçmemelidir. 4. Aşağıdaki illerimizden hangisinde Portakal yetiştiriciliği yapılır? A) Mersin B) Adana C) Antakya D) Hepsi 5. Aşağıdakilerden hangisi ideal bir turunç anacında aranan özelliklerdendir? A) Hastalık ve zararlılara dayanıklılı olmalıdır. B) İklim koşullarına özellikle soğuklara dayanıklılık göstermelidir. C) Anaç olarak kullanılan meyveleri çok çekirdekli olmalıdır. D) Hepsi 6. Portakal bahçesi tesisinde nelere dikkat edilmelidir? A) Yetiştirilecek tür ve çeşit için en yüksek ve en düşük sıcaklıklar düşünülmelidir. B) Bahçe tesis edilecek yerin rüzgâr zararına karşı korunaklı olmasına dikkat edilmelidir. C) Bahçede sulama için yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanılmalıdır. D) Hepsi 30

37 DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız için konuyu tekrar ediniz. Tamamen doğru ise değerlendirme ölçeğine geçiniz. 31

38 UYGULAMALI TEST Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda portakal bitkisinde dikim uygulaması yapınıfunduszeue.infoış olduğunuz çalışmayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Değerlendirme Ölçütleri 1. Evet Hayır Portakal fidelerini dikilecek çukuru açtınız mı? 2. Çukura bir miktar toprak koyarak fidanı toprağa yerleştirdiniz mi? 3. Fide köklerinin bakımından sonra toprağını dağıtmadan çukura yerleştirdiniz mi? 4. Kökün duruşunu bozmadan çukuru toprakla doldurdunuz mu? 5. Fidan diplerini sıkıştırıp can suyu verdiniz mi? DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Hatalı yanıtlar için bilgi konularını tekrar ediniz. Tüm yanıtlar doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 32

39 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 2 Zamanında ve tekniğine uygun olarak kültürel bakım işlemlerini yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Portakal bahçesinin sulanması hakkında araştırma yapınız. Portakal yetiştiriciliğinde ilaçlama hakkında bilgi toplayınız. Portakal ağacı budama anında dikkat edilecek hususları araştırınız. 2. KÜLTÜREL İŞLEMLER Sulama Su hayatın ve yaşamın kaynağıdır. Bahçelerimizde bir ömür vererek yetiştirip çocuğumuz gibi baktığımız ağaçlarımızı bilinçli bir şekilde sulamak sureti ile onların sağlıklı ve verimli kalmasına da yardımcı oluruz. Fotoğraf Dünyanın hayat kaynağı su Genellikle, yaz aylarının kurak geçtiği Akdeniz ve Ege Bölgelerinde, portakallarda sulama gerekir. Kullanılan sulama suyu yeterli ve kaliteli olmalıdır. Turunçgiller toprakta biriken ve drene olmayan suyu sevmez. Fazla su, sakızlanma hastalığına neden olur. Turunçgillerde sulama yaparken ağacın gövdesine direk su temas etmemelidir. Sulamada özellikle damla sulama en çok kullanılan yöntemdir. Damla sulamada kullanılan sularda tuz ve kireç miktarı düşük olmalıdır; yüksek olursa toprağın üst kısmında tuz ve kireç birikimi olur; toprak çoraklaşır. Yapraklarda kireç ve tuzdan dolayı gözenekler tıkanır, yanmalar meydana gelir. Turunçgillerde sulama aralıklarının belirlenmesinde; iklim, sulama yapılan zaman, toprak yapısı, topraktaki su miktarı, tür ve çeşit, sulama yöntemi ve ağacın yaşı önemlidir. Gereğinden fazla yapılan sulamalar toprakta su fazlalığına dolayısıyla köklerin havasız kalmasına ve çürümesine neden olur; su yetersiz olursa mayıs, haziran aylarında fazla miktarda çiçek ve meyve dökümü görülür. Damla sulamada sulama aralığı hafif topraklarda gün, ağır topraklarda gündür. 33

40 Sulamada ana ilke; topraktaki suyun tarla kapasitesinde tutulması, bitkilerin solma noktasına gelmemesidir. Sulama zamanının tayininde en etkili yöntem, ağaçların yanına yerleştirilen tansiyometre denen aletlerdir. Damla sulamada tansiyometreler 2 lateral boru arasına, lateral borudan cm uzaklığa köklerin dağıldığı saha göz önüne alınarak cm derinliğe yerleştirilmelidir. Sulamanın kök gelişimi, ağacın taç gelişimi, meyve kalitesi ve verimi üzerine doğrudan etkisi vardır. Ancak aşırı su kök boğazı çürüklüğü ve kloroza sebep olur. Toprak yapısına göre değişmekle birlikte; Fidanlara 8 12 litre Orta büyüklükteki ağaçlara litre Tam gelişmiş ağaçlara litre su verilmesi gerekmektedir. Sulama şekillerine göre; Salma sulama olarak mm Yağmurlama sulama olarak mm Damla sulama olarak mm yıllık su verilmesi gerekir. Fotoğraf Sulama kanalları Tesviyesi iyi, eğimi % 0,2 ye kadar olan bahçelerde tava, eğimi % 0,05 e kadar olan yerlerde çanak, eğimi % 0,2 2 aralığında değişen yerlerde çizgi (karık) sulama yapılması uygundur. Sulama gereksinimini belirlerken deneme-yanılma yöntemi ve modern yöntemlere başvurulabilir. Deneme-yanılma yönteminde toprağın 15 cm altından alınan bir parça toprak avuç içinde top haline getirilerek cm havaya atılıp yere düşürülerek dağılma durumuna bakılır. Dağılma yoksa su gereksinimi yoktur. Aksi takdirde sulama gerekir. Bu yöntem çok sağlıklı olmayıp, yanıltıcıdır. 34

41 Modern yöntemler içinde en çok kullanımı tansiyometre aleti (Bu aletin kullanımı Limon Yetiştiriciliği modülünde anlatıldı) ile topraktaki su durumunun belirlenmesidir. Bahçenin genelini temsil edecek şekilde 30 cm, 60 cm ve 90 cm olmak üzere üç derinliğe tansiyometreler yerleştirilerek üç farklı toprak tabakasında su hareketi izlenir. Özellikle 60 cm ye yerleştirilen tansiyometrenin ibresi kırmızı bölgeye geldiğinde sulamaya başlanır Sulama Yöntemleri Tüm turunçgillerde olduğu gibi portakalların sulamasında yapılan en önemli hata göllendirme şeklinde yapılan salma sulama uygulamasıdır. Bu şekilde yapılan sulamalarda ağaçların gövdesinin ve kök boğazının ıslanması sebebi ile zamklama vb. hastalıklara ortam hazırlanmaktadır. Özellikle ağır topraklı bahçelerde köklerin havasız kalmasına sebebiyet vermektedir. Bu yüzden göllendirme sulamada ve ağacın gövdesine bilhassa kök boğazına suyun temas ettiği sulama şekillerinden mutlaka kaçınılmalıdır. Tavsiye edilen sulama sistemlerinin en basiti karık sulamadır. Karığın sıklığı ve boyu ve yapısı toprak yapısına göre değişir. Klasik karık sisteminde ağacın büyüklüğüne göre tacın hemen dışına ikili karık çekilir. Karık çekilmesi çift kulaklı lister pulluğu ile yapılır. Ağaçlar büyüdükçe sıra aralarındaki karık sayısı tamamlanarak teke inerek geniş şevli karık şeklini alır. Karık sulama esnasında su akarken son derece yavaş ve bulanmadan akmalıdır. Hızlı akarsa su toprağın derinliğine kadar sirayet edemez. Sadece karıkları su verildiğinden diğer kısımları kuru kalacak ve bu kısımlarda yabancı ot gelişimi olmayacaktır. Fotoğraf Karıkla sulama 35

42 Damla sulama; günümüzde verim, kalite ve yabancı ot mücadelesi bakımından en uygun sulama sistemi damla sulamadır. Damla sulama ile doğrudan kök çevresine su uygulanmakta olup karık sulama ve diğer sulama şekillerine göre az su kullanımı, iş gücü gerektirmemesi ve gübrelemede kolaylık sağlaması sebebiyle tercih edilen bir sistemdir. Yabancı ot mücadelesi sadece damla sulama uygulanan kısımlarda tatbik edilir. Yeni kurulacak bahçelerde mutlaka damla sulama sistemi tercih edilmelidir. Damla sulama sistemi kurulacağı zaman damla sulamanın tamamen teknik ve ziraat mühendisleri refaketinde tesis edilmelidir. Aksi takdirde harcanan emek ve paranın boşa gideceği aşikârdır. Eğer yaşlı bahçelerde damla sulama sistemine geçilecekse daha önce uygulanan sulama şekline göre toprak altında yayılan köklerin susuz bırakılmamasına dikkat edilerek ağacın kök yayılımına göre planlanmalıdır. Ayrıca yaşlı bahçelerde damla sulamaya geçişten kaynaklanabilecek sorunlara karşı tedbir alınmasına özellikle dikkat edilmelidir. Fotoğraf Damlama sulama Yine damla sulama ile sulanan bahçelerde, damla sulama borularının damlatıcılarının toprak üzerinde ıslattıkları yerler zaman zaman değiştirilmelidir. Eğer damlatıcılar toprağın sürekli aynı noktasını ıslatmaya devam ederse, bu kısımlarda toprakta tuz birikimi meydana geleceğinden ağaçalar olumsuz etkilenecektir. Yağmurlama sulama yöntemi yeni tesis edilmiş bahçelerde ve fidanlarda kullanılmalı, özellikle yetişkin bahçelerde hiç kullanılmamaldır; çünkü bu işlem, yaprak ve gövde hastalıklarına davet demektir. Bu yüzden meyve bahçelerinin ağaç altından sulanmasında özel olarak yapılmış küçük yağmurlama başlıkları kullanılmaktadır. 36

Daha göster

Masanın üzerine küçük kaselere limon, şeker, tuz, karabiber vs. koyularak öğrencilerin dikkati malzemelere çekilir.

• Bir deney yapılacağı söylenerek öğrencilerden deney malzemelerinin tatlarına bakmaları ve düşüncelerini söylemeleri istenir.

• Daha sonra, limon suyu ve şeker, su ile karıştırılıp bardaklara dökülür. Öğrencilere farklı tatlardan yeni bir tat daha oluştuğu gösterilir.  “Li li limonata biri sana biri bana içelim doya doya” diyerek öğrencilerin dikkati çekilir. Yarım limonlar sulu boya ile boyanarak baskı yapılmasına fırsat verilir.

• Limonun faydaları konuşulur. Limonda bol miktarda C vitamini bulunduğu, sarı renkli ve pütürlü bir yapısı olduğu, limonun içinde bulunan asitten dolayı vücudumuzdaki mikropları temizlediği, temizlik maddelerinde de çok kullanıldığı söylenir. Sohbetin ardından limon ailesi adlı oyun oynanır. Öğrenciler çember olurlar ve çemberin ortasına dönük bir şekilde dururlar. Limon, mandalina portakal gibi komutlar verilir.

• Limon dediğimizde ortaya bir zıpla mandalina dediğimizde çemberin dışına zıpla, portakal dediğimizde olduğun yerde iki kere zıpla komutları verilir. Oyunda sıralı veya sırasız limon, portakal ve mandalina denir. Şaşıran öğrenci oyundan çıkar. Oyun öğrencilerin ilgileri doğrultusunda devam eder.

B G : K : Kazanım 5: Nesne veya varlıkları gözlemler. (Nesne/varlığın adını söyler. )

B G : K : Kazanım 5: Nesne veya varlıkları gözlemler. (Nesne/varlığın rengini söyler. )

B G : K : Kazanım 5: Nesne veya varlıkları gözlemler. (Nesne/varlığın kokusunu söyler. )

B G : K : Kazanım 5: Nesne veya varlıkları gözlemler. (Nesne/varlığın tadını söyler. )

M G : K : Kazanım 4: Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar. (Nesneleri kaptan kaba boşaltır.)

M G : K : Kazanım 4: Küçük kas kullanımı gerektiren hareketleri yapar. (Nesneleri sıkar.)

Ö B : K : Kazanım 4: Yeterli ve dengeli beslenir. (Sağlığı olumsuz etkileyen yiyecekleri ve içecekleri yemekten/içmekten kaçınır. )