Tomba Şekidi Irmak

KAZI
KAZI
SONULARI
SONULARI
TOPLANTISI 1. CLT
TOPLANTISI 3. CLT

T.C.
KLTR VE TURZM BAKANLII
Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl

T.C.
KLTR VE TURZM BAKANLII
Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl

KAZI SONULARI
TOPLANTISI
1. CLT

HAZRAN

T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Yayn No:

YAYINA HAZIRLAYANLAR
Dr. Haydar DNMEZ

Kapak ve Uygulama
Yusuf KOAR

ISSN:

Kapak Fotoraf: Erksin

GLE
Yl azl Maara Kazs

Not : Kaz raporlar, dil ve yazm asndan Klsik Filolog Dr. Haydar Dnmez

tarafndan denetlenmitir. Yaymlanan yazlarn ieriinden yazarlar sorumludur.

smail Aygl Ofset Matbaaclk

YAYIN KURALLARI
Genel Mdrlmzce her yl dzenlenen Uluslararas Kaz, Aratrma ve Arkeometri Sempozyumunda sunulan raporlar, bu yl da kitap olarak baslacaktr. Gndereceiniz rapor metinlerinin aada belirtilen kurallara uygun olarak gnderilmesi,
kitabn zamannda basm ve kaliteli bir yayn hazrlanmas asndan nem tamaktadr. Bildirilerin yazmnda kitaptaki sayfa dzeni esas alnarak;
* Yazlarn A4 kada, x19 funduszeue.info bir alan iinde 10 punto ile, satr aral 10
punto olacak ekilde, tirelemeye dikkat edilerek, Times New Roman fontu ile
10 sayfa yazlmas,
* Baln 14 puntoda bold ve satr aral 14 punto olacak ekilde yazlmas,
* Metinde ana balklarn byk harflerle ve italik, alt balklarn ise kk harflerle ve italik olarak yazlmas,
* Dipnotlarn metnin altnda ve metin iinde numaralar belirtilerek, 8 puntoda
satr aral 8 punto olacak ekilde yazlmas,
* Dipnot ve kaynakada (bibliyografya) kitap ve dergi isimlerinin italik yazlmas,
* izim ve resim toplamnn 15 adetten fazla olmamas, fotoraflarn CDye JPG
veya TlFF olarak kaydedilip gnderilmesi, gnderilen resimlerin znrlnn en az pixel/nch olmas,
* izimlere (izim ), resimlere (Resim ), haritalara (Harita ) olarak alt
yaz yazlmas ve kesinlikle levha sisteminin kullanlmamas,
* Bildirilere, btn yazarlarn mutlaka isim, unvan ve yazma adresinin yazlmas,
* Metin kts ile birlikte metnin mutlaka CDye yklenerek gnderilmesi gerekmektedir, CDdeki metin ile metnin kts uyumlu olmadr. Aksi takdirde
CD deki metin esas alnacaktr.
Yaynlanacak bildiri saynn artmas, kitaplarn zamannda basmn gletirdiinden, bildirilerinizin sempozyum srasnda teslim edilmesi ya da en ge 1 Austos
tarihine kadar, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Yaynlar ubesi Mdrl, 2. TBMM Ulus/ANKARA adresine gnderilmesi gerekmektedir.
Yayn kurallarna uymayan ve ge gnderilen bildiriler kesinlikle yaynlanmayacaktr.

PUBLICATION INSTRUCTIONS
The papers presented in the International Symposium of Excavations, Surveys and
Archaeometry will be published as before.
In order to complete a high-quality print in time, we kindly request you to send the
paper texts in the format specified below:
1. Texts should be written in 10 pages on A4 paper, with Times New Roman and
10 type size within a space of x19 cm. Line spacing should be 10 points.
2. Heading should be written in bold with 14 typesize and with 14 points of line
space. Main headings should be written with capitals, sub-headings with lower
letters. Both types of headings should be written in italics.
3. Footnotes should be placed at the bottom of the pages, with their numbers indicated in the text. Footnote texts should be written with 8 type size and line
space of 8 points.
4. Book and periodical titles in the footnotes and bibliography should be written
in italics.
5. Total number of drawings and photos should not exceed Photos should be
either in JPG or TIFF format with at least dpi solution and sent in a separate
file.
6. Captions should be added to drawings (Drawing: ), photos (Photo:
) and maps (Map: ). Plate system should not be used.
7. Authors must indicate their names, titles and contact information in their papers.
8. Digital text of the paper should be added to the print-out and both texts should
be identical. Otherwise the digital version will be considered default.
As sudden accumulation of papers makes it difficult to complete printing in time,
papers should either be submitted during the symposium or sent to the adress Kltr
Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl, Yaynlar ubesi Mdrl, 2. TBMM Ulus
/ ANKARA until the 1st of August.
The papers that fail to comply with those instructions or that are sent after the
deadline will not be published on no account.

NDEKLER
Abdlkadir BARAN, Nil Dirlik, Recep KENDRC

Kerkenes (Sorgun-Yozgat) Kaz almalar
A. Tuba KSE, Ahmet GRM, Tatsundo KOIZUMI, zcan MEK

Ilsu Baraj - Salat Tepe Kazs
Michael BLMER, Engelbert WINTER

Dlk Baba Tepesi/Doliche (Gaziantep) almalarnn Raporu
Osman AYTEKN

avat (Satlel) Kalesi Kaz ve Restorasyon almas
Gocha TSETSKHLADZE, Alexandru AVRAM, Suzana AVRAM,
Edward DANDROW, Andrew GOODMAN, Ledio HYSI, Andrew MADDEN,
Paolo MARANZANA, Jane MASSGLIA, Cristina MONDIN, Armin SCHMIDT,
Shannan STEWART, Lana WILLIAMS, Simon YOUNG

Pessinus,
A. Tuba KSE, Ahmet GRM, Erkan ATAY, Nihat ERDOAN, Erdal NAL

Ilsu Baraj naat Sahas Kurtarma Kazs
Mehmet KARAOSMANOLU, Halim KORUCU, Mehmet Ali YILMAZ

Altntepe Urartu Kalesi Yl Kaz ve Onarm almalar
Turgut H. ZEYREK, Ali Nadir ZEYREK

Kastabala Antik Kenti Kazlar
Burin ERDOU

Yl Gkeada Uurlu-Zeytinlik Kaz almalar
Aykut INAROLU, Duygu ELK

Yl Alaca Hyk Kaz almalar
Nurettin KOHAN, Korkmaz MERAL

Kyzikos
Francesco DANDRIA

Phrygia Hierapolisi (Pamukkale) Yl Kaz ve Restorasyon almalar
Nurettin ZTRK, Berna KAVAZ

Zeytinliada Kaz almalar ve Arkeopark Projesi

Atilla ENGN, Engin ZGEN, Olcay ZENGN KOAN,

Elif GEN, Birgl YILDIZ-KSE, aan KSE

IX

Kerkenes (Sorgun-Yozgat)
Kaz almalar
Abdlkadir BARAN*
Nil DRLK
Recep KENDRC
yl Kerkenes kaz almalarna tarihinde balanlm ve
tarihinde tamamlanmtr1. denek harcanmas konusunda yaanan skntlar ve gecikmelere ramen olduka verimli ve baarl bir alma
gerekletirilmitir.
Yozgat linin Sorgun lesine bal ahmuratl Kynn batsndaki
Kerkenes Danda yer alan ve antik ad henz net olarak bilinmedii iin
Kerkenes olarak anlan yerleim daha nce yrtlen kaz almalarnn sonularna gre M.. 7. yy. sonlarnda kurulmutur. Byk olaslkla Phryg
kltrne sahip batdan g etmi bir topluluk tarafndan kurulmu olan
kentte tespit edilen graffiti ve yaztlar Phryg dilindedir2. Yerleimin adna ilikin kesin bir veri olmamakla birlikte, burasnn Herodotos (I) tarafndan
bahsedilen Pteria olduu byk oranda kabul edilebilmektedir. Kentin M..
6. yy. ortalarnda byk bir yangn ile tahrip edilmi olduu ve yerleimin bu
evreden sonra nemini yitirdii belirtilmitir. Hellenistik ve Roma dnemle*

Do. Dr. Abdlkadir BARAN, Mula Stk Koman niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji
Blm, KtekliMula/TRKYE. [email protected]; [email protected]; recep_
[email protected]
Yozgat Mzesinden Necip Becenenin elik ettii kaz almalarmza ekip yesi olarak arkeologlar Nil Dirlik, Recep Kendirci, Orhan Kaya, rem zkarsl ve Sinan Paksoy ile konservatr
Nevin Tekel ve arkeoloji blm rencileri Alican Doan, Grol Aytepe, Deniz Ba, Arda Kara,
Tuba en, Mge zkan, Eyp Ekici, Bayram Yldz, Ozan nar, Abdulkadir Doan, Didem
Ba ve Sezer Ylmaz katlmlardr.
Summers , vd.; Berndt-Ersz , 33 vd.

rinde kentin gneyindeki kk bir alanda yerleimin klerek devam ettii, Bizans Dneminde ise akropol olarak kullanlm tepenin bir kale yaps
ile tahkim edilerek yerleimin bu alanda snrlandrlm olduu nerilmitir.
Anadoluda Klsik Dnem ncesine ait en byk kent olan yerleim en geni
yerinde 1,5 x 2,5 km. llere ulamaktadr. Olduka iyi korunmu durumda
gnmze ulam olan sur duvarlar kentin en etkileyici yapsn oluturmaktadr. Yzey aratrmalar srasnda yaklak 7 km. toplam uzunlua sahip sur duvarna ait 7 adet kap tespit edilmitir. Orijinalinde yaklak 7 metre
ykseklik ve 8 metre genilie sahip sur duvarndan nceki kaz almalarnda Kapadokya Kaps ksmen kazlarak aa karlm ve restore edilmitir3.
19 kaz iisi, 5 arkeolog, 10 arkeoloji rencisi ve 1 konservatrden oluan ekibimizle yrtlen yl almalarmzda Dou kap yaknndaki
sur duvar ve yap blou kazlarna devam edilmitir. Ayrca kentte geen
seneden hazrlatlan bilgilendirme ve ynlendirme tabelalar yerlerine dikilerek gelen ziyaretilerin kente ulamnda ve kentin anlalabilirliinde yaanan skntlar giderilmeye allmtr (Fig.1). Daha nceki yllarda kazlan
alanlarn ot temizlii yaplm, ylnda kazlan alanlarn tel rg ile evrelenerek ksmi koruma altna alnmas salanmtr. ylnda Dou Sur
Duvarnda ve yaknndaki yap blounda ylnda balattmz kazlara
devam edilmitir (Fig. 2).

Dou Kap ve Sur Duvar Kaz almalar

Summers , , Figs

neme amac ile st rtlmeyen kk bir blmde ise talar arasnda toprak
birikintilerinin oald ve bitki rtsnn younlat grlmtr. Kaz
almalarna geen yl sonlandrlan TRD amasnda balanm ve almalar sonucunda TRA ile J amalar kazlm, J amas ile dou kap arasnda kalan alann dknt talar temizlenmi, kule4 yaps ve dou kap
kulesinin cephesi aa karlmtr (Fig. ).
lk olarak kazsna balanlan TR D amasnda eimli sur duvarnn bir
blmnn tamamen tahribata urad grlmtr. Eimli sura ait olan
byk blok talar ise ykk alann tam nnde, surun korunan yksekliinin
2,60 m. altnda aa karlmtr. Eimli sura ait olan bu bloklarn hemen
gneyinde bir duvar srasna rastlanm ve d sur duvarna ksmen organik
olarak balanan bu duvarn savunma kulesinin kuzey duvar olduu anlalmtr (Fig. 5). D sur duvar ile btnlk ierisinde olan kule duvarnn
st sralar sur duvar iine girmemektedir. Bu birleim alannda yer alan ta
yzeylerinde youn yank izleri grlr. Amann dier yerlerinde de ayn
seviyedeki kum katman siyahms bir renk almtr. Ayrca dou kapya
kadar birok alanda ayn duruma rastlanmas yangnn kk bir alanda olmayp geni bir alana yaylm olduunu gstermitir. ki duvarn birleim
yerinde duvar tekniinde de farkllk grlmektedir. D sur duvarnda, kule
duvarnn organik btnlk gsteren yerinde 6 sra tata derz aralar st ste
binmi, stndeki 5 srada ise derz aralar st ste binmeyerek talar birbirini
destekleyecek ekilde dzenlenmitir. Bu durum d sur duvarnn bu blmnn tamir grm olma olasln glendirmitir.
Dou-bat dorultulu I. Kule yapsnn i duvarlarnn eimli sur duvar
ile evrelendii, fakat kuzey-gney dorultulu eimli sur duvarna II. Kulede grld zere dn yaparak balanmad ve dz ilerleyerek d sur
duvarna yapt aa kmtr. Eimli surun TR D amas iinde kalan
kuzeye ve douya bakan yzlerinin ke oluturacak ekilde birlemek ye4

Henz sur duvarnn st blm ile bilgimiz bulunmad iin bur mu yoksa kule olarak m
adlandrlabilecei net deildir. Bu nedenle, daha nceki almalarda kullanlan kule teriminin
imdilik kullanlmaya devam edilmesi tercih edilmitir.

rine kuleyi evreleyen eimli sur duvarnn kuzeye bakan yznn d sur
duvarna balanmas bu alanda sondaj almasn gerekli klmtr. Eimli
surun douya bakan yznn kuzeye bakan yzyle balantsn saptamak
amac ile oluturulan sondaj sonucunda hem kuzey hem de douya bakan
eimli sur duvar temellerinin kumluk taban zerine oturtulduu grlmtr. Dere yata dolgusu zerine oturan temellerin birleimi tahrip sonucunda yok olmutur (Fig. 5). ki ynl uzanan eimli sur duvar arasna temeldeki kum dolgu doldurulmutur. Bylece iki duvarn birbirine direk bask
uygulamasnn nne geilmesi amalanm olmaldr. Sondaj ukuru iinde
kesitte aknt ile olumu koyu siyah ve ak kahverengi mil dolgu 3 katman
hlinde grlmektedir. ki eimli sur duvar arasnda tampon olarak yerletirilen kum dolgu temelde 1 m. geniliinde iken yukarya doru daralmtr.
Bu alandan elde edilecek verilerin tamamlanmasndan sonra, i dolgunun
zamanla tahribat grmesinin nne gemek amac ile geotekstil rt zerine aslndan farkl bir ekilde dzensiz talar ile set eklinde duvar rlerek
koruma tedbiri alnmtr.
Kulenin douya bakan n cephesinde de youn tahribat grlmektedir.
Bu alanda temelde sadece birka sra ta koruna gelmitir. dolguda ise kulenin kuzeye ve douya bakan destek duvarlar korunmu, kulenin gney cephesi ise tamamen tahribata uramtr. TR B amasnda kulenin dou destek duvar 4,80 m. izlenebilmitir. Devam eden kule destek duvar orijinal sur
dolgusunun iine girmektedir. Sur yapsnn genel dolgusu, byk talarn
zerinde kk talar ve onun zerinde de tekrar byk talar olmak zere
devam etmektedir. TR B amasnda da izlenebilen bu dolgu duvar teknii,
kulenin dou destek duvar zerinde cm. arasnda deien boyutlarda
kk ta dolgu ve bunun zerinde byk talarn yer aldn gstermitir.
I. Kulenin 10 m. gneyinde II. Kule aa kartlmtr. Bu iki kule arasnda
yani TR39 D-F amalar iinde kalan eimli sur duvar da byk lde tahribata uramtr (Fig. 6). Surun bu alannn yllar boyunca yry yolu olarak
kullanlmasnn yan sra kaz srasnda youn kum katmannn grlmesi bu
alandaki tahribata byk lde sel sularnn sebep olduunu gstermitir.
Akntnn gc d sur duvarnda da deformasyona yol amtr. D amas

iinde yer alan d sur duvarnn cm. kadar ime yaparak tehlike oluturmasndan dolay tamir edilmitir. Kuleler asndan nemli bir bulgu TR
39 H ve F amalarnn birletii alanda grlmtr. kinci kulenin balad
bu alan ile TR D amas arasnda eimli sur dn yapmaktadr. Eimli sur
duvarnn dn yapmaya balad ksmda eimli destek duvar d sur duvarna dayanmaktadr ve tam yksekliinde korunmutur. Eimli sur duvarnn dayand tan, yani eimli surun son tann zerinde grlen d sur
duvarnn stte devam ettii grlmektedir. ki kuleyi evreleyen eimli sur
duvarlar karlatrldnda boylar hemen hemen ayndr. Tam korunmu
olan II. Kulenin boyu 11,50 m. iken gney kanad tahribat gren I. Kulenin
korunan boyu 9,50 funduszeue.info Bununla birlikte I. Kuleyi evreleyen eimli sur
duvarnn kuzey kanadnn kuzey-gney ynnde uzanan ana eimli sura
balants 3,70 m. iken ayn blmn uzunluu II. Kulede 3,80 funduszeue.info I. Kulenin gney kanad tahribat grm iken II. Kuleyi evreleyen eimli surun
gney kanadnn ana eimli surla balants 7 funduszeue.info (Fig.3). Youn sel suyu
aknts ve zerinde yrnmesi sebebiyle tahribat grm I. Kule ile II. Kule
arasnn tahribat muhtemelen Antik Dnemde balamtr. TR F amasnda arazinin eiminden dolay oluturulan basamak alannda tabakalama
net olarak grlmtr (Fig. 6). En stte aralarnda boluklar olan irili-ufakl
talarn oluturduu dknt tabaka bulunmaktadr. Eimli sur nnde dknt altnda 60 cm. kalnlnda olan kumlu ve akll aknt tabakas grlmektedir. Bu tabaka iinde az miktarda kemik ve seramik ele geirilmitir.
Bu tabakann hemen altnda ise 40 cm. kalnlnda koyu renkli sert ve slak
orijinal tabaka topra yer almaktadr. Bu toprakta herhangi bir buluntu ele
geirilmemitir. Bu toprak iinde ve altnda sadece youn ta dknt yer
7

8
9

Drner, Asarlk Mevkiine gidemediini ama buraya komu Hacdr Mahallesi snrlarnda kayalk bir alan incelediini yazar. Burada kayaln omphalos eklinde ilendiinden ve alt ile
st ksmlarnda profilli yivsiz stun ve stun paralar grdnden bahseder. Ona gre buras
nekropolden ok bir kutsal alan olmaldr: Drner , s.
Bunlardan ikisi, Drner tarafndan daha nce grlmtr: Drner , s. 53, 54, funduszeue.info ,

Drner, Elemen ve Gney kyleri camilerinin cephelerindeki Hristiyanlk Dnemi devirme
bloklarn benzerlikleri nedeniyle yaknlarda bulunan ayn kiliseden alnm olabileceklerinden
bahseder: Drner , s.

almaktadr. Bu dknt talarn kaldrlmas ile TR F amas iindeki ykk

kuzey kanadnn aa kmas, III. Kulenin Dou Kapya doru ynlendirildiini gstermektedir. II. Kulede bu durumun aksine gney cephe kuzey
cepheden daha uzun yaplm ve bylece kulenin yn I. Kuleyle ayn tarafa
yani saldrnn gelebilecei vadiye doru ynlendirilmitir (Fig. 3). Fakat III.
Kulede bu durum farkllk gstererek gney cephe dar yaplm bylece III.
Kulenin yn vadiye deil kapya ynelmi yani kapya yaplacak saldrlarda buray korumak iin tasarlanmtr. Zamann kstl olmasndan dolay III.
Kulenin i dolgusu kazlmamtr. nc kuleden sonra eimli surun dou
kapya doru 2,20 funduszeue.info ksm alm, fakat bu alann tahribat grm olmasndan dolay daha fazla takip edilememitir.
Dou Kap mevkiinde kuzey cephenin n alm ve duvar hattnn youn tahribata urad grlmtr. ne doru kayan duvar talar yerlerine
oturtulmutur. Kap kulesinin i desteine ait olan ve dou-bat dorultulu
uzanan duvarn hemen kuzeyinde yine dou-bat dorultulu 9,50 m. uzanan d sur duvarnn devam aa kmtr. Bu duvar kuzey-gney ynl
ana d sur duvar ile organik bir btnlk gstermeksizin dz bir ekilde
yapmaktadr (Fig. 3). ki duvarn batda, d sura baland ksmlarnda
aralarndaki uzaklk 2,,80 m. iken sona doru neredeyse birlemitir. Bu
iki duvarn gneye doru dnleri ya da eimli sur duvarnn bu iki duvar
nasl evreledii henz netlik kazanmamtr. nemli bir bulgu da dou kapnn gneyinde batya doru ilerleyen sur zerinde grlmtr. Burada x
40 cm. ile x 40 cm. ebadnda st ste binmi iki byk blok grlmtr.
Bu iki bloun i sur duvarna bitiik olmasndan dolay n kazlm ve ayn
tarzda iki blok daha aa kmtr. Bu da sur zerine kan i sur duvarnn
tam zikzak yapt alanda bir merdiven olduunu gstermitir. Bu durum
kent suru zerinde de birok yerde sur zerine k ve inii salayan merdivenlerin olduuna iaret etmektedir.
Sur yapsnn eimli duvar ve kulelerinin yan sra, i sur duvar ve id sur duvar dolgusu kazlarnda da nemli bulgular elde edilmitir (Fig.
). ncelikle sur duvarnn i duvar kesitinin evresinde yrtlen kaz almasnda, TR39 A amasnn ierisinde dolgu malzemesi kaldrlarak sur

duvarnn i cephesinin duvar rgs aa karlmtr. TR A amasnda

minlerinin dzletirildii ve bu dolgu tekniinin tekrarland anlalmtr.

dikilen tel rg direklerinin tabanlar ta ile desteklenip imento ile salamlatrlmtr. Topraa mdahle edilmeden yaplan imentolama ilemi herhangi bir tahribata yol amadan istenildiinde moloz talarn sklmesiyle
temizlenebilmektedir.

Yap Blou Kazs

10

lardaki talardan, i dolgusu ise kk irili ufakl talardan oluturulmu bir

11

bir mekna ait bir duvar eklentisine rastlanmtr. U formunda ina edilmi
olan meknn bat kesinde yanm taban olabilecek yank izlerine rastlanmtr. Bu yank tabakann 40 cm. dousunda in situ durumunda yonca azl
bir kaba ait paralar bulunmutur (Fig. 11). TRE amasnn devamnda 5x5
m. ebadnda TRF amas oluturulmu ve bu amada 7 funduszeue.info 2. yap duvarnn kesine ulalmtr (Fig. 9, 12). Ancak gneydou duvarnn kuzeybat ynne doru ynlendirilmi ke duvarnn gneydouya doru devam
ettii de grlmtr. Ayrca bu alan ierisinde de yapnn st rtsne ait
metal buluntulara ulalmtr.
Gneydou duvarnn kuzeybat cephesine ulaabilmek iin kuzeybat
ynnde almalara devam edilmitir. lm almalarnda ve takip edilebilen ta sralarndan yola klarak 23 funduszeue.info bir duvar da kuzeybat alannda
tespit edilmitir. Tespit edilen bu duvar hatt boyunca TR38 G, H, I, J, K amalar oluturulmutur (Fig. 9). almalar sonucunda 4 sra yksekliinde
duvar cephesi almtr. Bylelikle yapnn tabanna kadar inilmedii halde
funduszeue.info duvarn korunduu da tespit edilmitir. Bununla birlikte duvar
geniliinin TRC amasndaki eklenti duvarla ayn llerde olduu tespit
edilmitir. Buna gre 1. yap duvarna eklenti olarak yaplm olan duvarn
kuzeybat cephesindeki bu duvarla ilikili olduu anlalmtr. Amada youn seramik ve kemik paralar bulunmutur. Kemik paralarnn arasnda
insana ait paralar da yer almaktadr; ancak herhangi bir mezar yaps tespit
edilmedii ve kemikler de yzeyin hemen altnda ele geirildii iin zaman
ierisinde topraa karm olabilecekleri kabul edilmitir. TR G amasnn hemen devamnda oluturulmu olan TRH amasnn kaz almalarnda kuzeydou duvarnn dn yapt duvara ulalmtr. Yapnn n
cephesinde ve dn ksmnda duvar talarnn arazi eimi ve yamur sular
nedeniyle yaklak 15 cm. aa kayd tespit edilmitir. Ayrca bu amada
olaslkla yamur sularnn biriktirmesinden kaynaklanan yumuak formlu
bir toprak yaps hkimdir. TR H amas ile TR I amasnn birletii
noktada genilii 1. yap duvarndan daha dar olan bir dier duvarn varl
anlalmtr (Fig. 9). Bu iki duvar arasnda organik bir ba tespit edilmitir.
1. yap duvarnn genilii funduszeue.info 2. yap duvar ise ortalama 90 cm.

12

ile 95 cm. arasnda deien geniliklerdedir. D cepheleri byk talardan i

13

vamna ulalmak amacyla allan alann dzensiz eimler gsterdii tespit

Kaynaka
Berndt-Ersz S. Berndt-Ersz, Frig Krall, Kkenleri ve Politik Geliimi (T. Sivas, H. Sivas, eds.) Frigler, Midasn lkesinde Antlarn Glgesinde, stanbul
Summers G. Summers & F. Summers, Kerkenes Da (T. Sivas, H.
Sivas, eds.) Frigler, Midasn lkesinde Antlarn Glgesinde, stanbul

14

Fig. 1: Kentin doudaki giri ksmna yerletirilen ren yeri bilgilendirme levhalar.

Fig. 2: Kerkenes, plan.

15

Fig. 3: Kerkenes sur kazs, plan ve cephe izimleri.

Fig. 4: Sur kazs, genel grnm.

16

Fig. 5: Kule I ile eimli destek duvar birleim alan.

Fig. 6: Kule II ile III arasndaki alan.

Fig. 7: Bronz eklentili seramik paras.

17

Fig. 8: yl sonunda sur duvar kazs, genel.

Fig. 9: Yap blou kazs, plan.

18

Fig. Yap blou kazs, seramik buluntular.

Fig. Yap blou kazs, F amas.

Fig. Yap blou kazs, I amas.

19

Fig. Yap blou kazs, seramik buluntu.

Fig. Yap blou kazs, koruma tedbirleri.

20

ILISU BARAJI - SALAT TEPE KAZISI

Prof. Dr. A. Tuba KSE, Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, Kocaeli/TRKYE. [email protected];
r. Gr. Ahmet GRM, Mustafa Kemal niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji
Blm, Antakya-Hatay/TRKYE. [email protected];
Dr. Tatsundo KoIzumI, Wasada niversitesi Arkeoloji Blm, Tokyo/JAPONYA.
[email protected];
zcan MEK, Diyarbakr Mze Mdr vekili, halen stanbul Arkeoloji Mzeleri. Diyarbakr/TRKYE.
Kaz almalar, Diyarbakr Mze Mdrl bakanlnda Kocaeli niversitesi retim
yesi Prof. Dr. A. Tuba ksenin bilimsel sorumluluunda yrtlm, tepe amalar Mustafa
Kemal niversitesi retim grevlisi Ahmet Grm, gney yama amalar Wasada niversitesinden Dr. Tatsundo Koizumi tarafndan ynetilmitir. Kazya Mustafa Kemal niversitesi
yksek lisans rencisi Recep akr ve Bern niversitesi doktora rencisi Deniz Yain Meier, Arkeologlar brahim Tayfur Akar, Sadi Canbolat, Ahmet Korkun, akir Can, Ecem afak
Koko, Gizem arpar ve Yasin Gne katlmtr. Ekipte yer alan lisans rencileri Kocaeli
niversitesinden Aydn Emanet, lyas etinkaya, Kbra Altn, zlem Heper, Hilal enay Tapan, znur Kizir, Deniz Doan, Nida Ata, Remzi Ege Ersz, Mustafa Kemal niversitesinden
brahim Serkan Trk, Batman niversitesinden Tuba Uluyer, Harran niversitesinden Mehmet Bulut, Dicle niversitesinden Nevroz Erkutan olumutur. Kazda Diyarbakr Mzesini
Arkeolog Emrah Bykta, Murat Akta ve Mehmet Eneze temsil etmitir.

21

Erken Ubeyd Dnemi Erken Evre

Ge Ubeyd Dnemi Ge Evre

Ge Kalkolitik Dnem Erken Evre Tabakalar

22

letin yz sola dnk, kollar gvdenin altnda kalm biimde karn zerine
yat ile ensesi zerinde bulunan byk boyutlu tan enseyi ezmi olmas,
bireyin yknt altnda kalarak ldn dndrmektedir.
I12//Taban altnda aa karlan daha erken tabaka, bir dizi meknn
nnde, aty tayan direklerin yuvalar olabilecek bir dizi ukur ile temsil edilmektedir. ukurlardan birinde granit bileme ta, I12//Meknn
tabannda Kenan tipi akmakta dilgi ile iki tme ta paras, meknn
besin hazrlamada kullanlm olabileceini dndrmektedir. I12//
Mekn gneyindeki, kubbesi kil bloklarla ina edilmi frnn (I12//F) i
yzeyinin ald krmzms renk, yiyecek piirmeye uygun ykseklikte s
rettiini2, kuzeybatsnda bulunan kireta tme ta da bu alann besin
hazrlamada kullanldn gstermitir.

Kalkolitik Dnem Kltr Katlarnn Amalar Gre Konumu

Evre

I12 Amas

Ge
Kalkolitik

Ge

Seramik
Atlyesi

Erken

Atlyeler

Ge Ubeyd
Erken
Ubeyd

Ge

H12 Amas

G12 Amas

F12 Amas

Yap
Kompleksi

Erken

Dzensiz
plan

Ge

Izgara plan

Erken

Drtgen plan

TEPE ZER AMALARI

nceki yllarda kazlan ve seramik piirmede kullanld anlalan I12//F kodlu seramik
frnnn yeile dnk crufla kapl yzey grnmnn aksine bu frn, sadece krmz renk
almas nedeniyle endstriyel amal yksek s reten frnlardan olmad anlalmtr.

23

Erken Tun a I-IIA

24

Rova, E. Ceramic. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient
Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols,

Yerleimsiz Dnem
Tepe zerinde yer alan tabaka yaplar genel olarak kll bir dolgu ile
kaplanmtr. Kll dolguya ok sayda ukur kazlm, tabaka 6 yaplar da
bu dolgu zerine ina edilmitir. Buna gre tepe zeri, Erken Tun a IIBIII evrelerinde yerleim alan olarak kullanlmamtr.

Erken Tun a IVA Ge Akkad Dnemi

kse, A. T. Salat Tepede Akkad Dnemine ait bir Krsal Tapnak, Trk Eskia Bilimleri
Enstits-Haberler 37,

25

Yapnn giri odasnn taban iri dere talar ile denmitir. Odann dou
duvarnn kuzey ucundaki kap ile geilen meknn taban kerpilerle denmi, zeri al-kire karm ile svanmtr. Tabann ortasna yerletirilmi
olan anak biimli kil yuvann bir kap kaidesi olduu ve libasyon amac ile
kullanlm olabilecei dnlmektedir.
Giri odasnn gneyinde yer alan kk depolardan batdaki yanm
meknn iri dere talar ile deli taban zerinde ok sayda mlek bulunmutur. Bu mekna batdan girii salayan kapdan kilden ina edilmi bir
merdivenle inilmekte, dou duvarndaki, i ie pervazl kapnn ald
blmde, iri kaba talarla ina edilmi 7 basamakl bir merdiven ile yapnn merkezine klmaktadr (Resim: 9). Yapnn kuzey blm yan yana
mekndan olumaktadr. Batdaki mekn dier depo odas gibi yanm olup,
iri dere talar ile deli taban zerinde ok sayda mlek bulunmutur.
Meknn dou duvarnn ortasnda yer alan ift pervazl kap ile geilen orta
meknn bat ve gney duvarlarna, iri dere talar ile deli taban zerine
yerletirilen yaklak 1 metre ykseklikteki kil platformlar yksek sunaklar
artrmaktadr. Meknn kuzey duvarna alan ift pervazl bir kap, bykba hayvana ait paralar yerletirildikten sonra kerpi ile doldurularak
nie dntrlmtr.
Meknn dou duvar ortasnda yer alan bir kap, batdaki en geni
meknna almaktadr. Kapnn bulunduu alanda meknn taban iri dere
talar ile delidir. Meknn gney duvarnn bat ucunda yer alan ift pervazl kap, bykba hayvana ait paralar yerletirildikten sonra kerpi ile
doldurularak nie dntrlmtr. Dolguda ele geirilen pimemi toprak
figrin paras, niin sunular iin kullanlm olabileceini dndrmektedir. Bu figrin tipi Yukar Habur havzasnda Erken Cezire 4c-5 evrelerinde
grlmektedir5.
Yapda ele geirilen kaplarn byk blm Kuzey Mezopotamyada Erken Tun anda yaygn kullanlan standart seramikten (Plain Simple Ware)
5

26

Pru, A. Figurines and Model Vehicles. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols,

olumaktadr6. Daha kaba, ksmen el yapm ve yzeyleri perdahl, ou

Erken Tun a IVB Akkad Sonras

7
8

kse, A. T. Chronology and Geography: The Early Bronze Age Southeastern Anatolia.
S. R. Steadman ve G. McMahon (Eds.), The Oxford Handbook of Ancient Anatolia (10, BCE).
Oxford, University Press,
Rova, E. Ceramic. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient
Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, 55,
Pflzner, P. Architecture. M. Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the
Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols,

27

ritelleri ile benzemektedir9. Bu dnemde tepe zerine ina edilen odal
yaplar birbirinden balk ve ince akl deli dar yollarla ayrlmaktadr L12
amasnda yaklak 1 metre genilikte akl rampalar kuzeye doru eimli
olarak inen dar sokaklar grnmndedir. Buna gre K-L 11 yaps dou duvar gibi, L 12 kesiminde de bu dnemde tepe zeri kuzeye doru dik bir
eim yapmaktadr.
Bu yerleime ait duvarlar kaldrlrken ou duvarn tabaka 6 duvarlar
zerine yerletirildii anlalmtr. Baz duvarlar tabaka 6 duvarnn bir yz
yontularak ve bozuk ksmlar tek sra ta dizileriyle dzeltilerek yerletirilmitir. Baz temeller, tabaka 6 kalntlar tesviye edilmeden, onlarn yzey
ekline uydurularak basamaklar hlinde denmitir. K-L 11 amalar boyunca kuzey-gney dorultusunda hafife dalgalanarak uzanan, renkli slak kerpilerle ina edilmi duvarn L 11 amasnda yer alan paras iri ta temelli, K
11 amasnda yer alan blm eimli temelli bir duvar ile iri dere ta temelli
ve nili bir blm eklenmitir.
L12 amasnda aa karlan baz ocak tabanlar, 6. tabaka sonrasnda burasnn bir sre ak kullanm alanna dntn, daha sonra tekrar inaat
yapldn gsterir niteliktedir. Amann dou yarsnda belirlenen, dere talarndan oluan sokak demesinin de 5. tabaka ta tabanlar altnda devam
etmesi, bu kany glendirmektedir. nc tabakada mezar evine dntrlen11 bir 4. tabaka yapsnn 5. tabakada da ayn konum ve biimde ina
edilmi olduu, n odasnn, at nal biimli bir ocak ile tabana gmlm bir
mlee gre, mutfak olarak kullanld anlalmtr. L amalarnda
duvarlarn yanlarnda mekn giri kaplarna yakn konumlandrlm akl
ta deli drtgen platformlar bulunmutur.
9

kse, A. T. (Baskda) Building Rituals at Salat Tepe: a Middle Bronze Age Site on the Upper
Tigris region, S. Mazzoni ve F. Pecchioli Daddi (Eds.), Sacred landscapes of the Hittites and
Luwians; kse, A. T., A. Grm, T. Bozkurt (Baskda) Rituals practiced in the Middle Bronze Age Settlement at Salat Tepe: A Tentative Interpretation. P. M. Militello ve Hakan Oniz
(Eds). SOMA Proceedings of the 15th Symposium on Mediterranean Archaeology, British
Archaeological Reports, Oxford, Archaeopress.
10 kse, A. T., A. Grm, T. Koizumi ve N. Soyukaya (Baskda). Ilsu Baraj - Salat Tepe
Kazs. Kaz Sonular Toplants.
11 kse, A. T. (Baskda) Building Rituals at Salat Tepe: a Middle Bronze Age Site on the Upper
Tigris region, S. Mazzoni ve F. Pecchioli Daddi (Eds.), Sacred landscapes of the Hittites and
Luwians.

28

nceki yllarda kazlan tabaka 5 duvarlarnda grlen deformasyon ve

29

Erken Tun a Kronolojisi

ID:7

IA

III a-b

IB

II

J-K

I-J

III c-d

K-L

II a

III
IVA

IIA:6

IVB

IIA:5

IX

13
IIIA

E/6

C 12

Tell Brak

Tell Leilan

2

Tell Barri

IIB

Tell Beydar

ERKEN CEZRE

IIA

LC 4

Tell Chuera

Aa Salat

IB

tepe

IA

Kenantepe

Ziyarettepe

Hirbemerdon

Kavuan Hyk

06

ID:8

II

YUKARI HABUR HAVZASI

Giricano

IA

Salat Tepe

ERKEN TUN AI

YUKARI DCLE HAVZASI

IC-D III

ID-E

M-N M

II b

II c

IV

SONU
Kazda ele geirilen envanterlik eser ile ettlk eser Diyarbakr
Mzesine teslim edilmi15, amalar kapatlarak arazi almalarna son verilmitir Salat Tepenin stratigrafisi ve kazlarndan elde
edilen sonulara gre belirlenmitir:

15 5 kutu hayvan kemii Dr. Zehra Satar tarafndan incelenmek zere Van Yznc Yl niversitesi Antropoloji Blm laboratuvarna, 2 kutu insan kemii Do. Dr. Okan Baolu tarafndan incelenmek zere Gazi niversitesi Arkeoloji Blm laboratuvarna, 1 kutu amorf
seramik paras ile karbon rnei kimyasal analiz yaplmak zere Dr. Tatsundo Koizumi
tarafndan Japonya Wasada niversitesi laboratuvarna, 1 kutu tohum rnei Prof. Dr. Emel
Oybak Dnmez tarafndan incelenmek zere Hacettepe niversitesi Biyoloji Blm laboratuvarna gtrlmtr.
16 Tepe zerinde yer alan be ama (K-L , M 13) Kltr Varlklar ve Mzeler Genel
Mdrlnn tarih ve sayl izni uyarnca kaz sezonu sonunda,
dokuz ama (K-L , F-J12) tarih ve sayl izni uyarnca kaz sezonu
sonunda zerine jeotekstil rtlerek ve rayl bir asansr sistemi kurularak kaznn yaklak
8 metrekp hacmindeki atk topra ile doldurulmutur. almalar tamamlanan amorf
seramik paralar da Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn tarih ve
sayl izni uyarnca L11 amasna gmlmtr.

30

M..

Salat Tepe IB

Ge Ubeyd

Salat Tepe IC

Uruk

Ge Kalkolitik M..

Salat Tepe ID

Erken Tun I-IIA

Erken Cezire

M..

Erken Tun IIB-III Erken Cezire

M..

Ge Kalkolitik 1

M..

Salat Tepe IIA Erken Tun IV

Erken Cezire 4

M..

Salat Tepe IIB:4

Orta Tun a I

Habur 1

M..

Salat Tepe IIB:3

Orta Tun a II

Habur 2

M..

Salat Tepe IIC:2

Orta Tun a III Habur 3

M..

Salat Tepe IIC:1

Ge Tun a I

Habur 4

M..

Ge Tun a II

Orta Assur

M..

Orta-Yeni Assur

Salat Tepe IIIA

Demir a I

Salat Tepe IIIB

Demir a II

Yeni Assur

M..

Salat Tepe IIIC

Demir a III

Assur Sonras

M..

Salat Tepe IV

Salat Tepe V

Gei

Yerleim

Ubeyd 4/

Yerleim

Ubeyd 3

M..

Hellenistik, Roma, slami ve Seluklu

M

Dnemleri

MS

Osmanl Dnemi

MS

Klak Ambar

Erken Ubeyd

Mezarlk

Salat Tepe IA

31

Resim 1: Salat Tepe F12 Amas Erken Ubeyd Dnemi yaps.

Resim 2: Salat Tepe F12 Amas Erken Ubeyd Dnemi mlek

32

Resim 3: Salat Tepe H12 Amas Ge Ubeyd Dnemi yaps.

Resim 4: Salat Tepe G12 Amas Ge Ubeyd Dnemi yaps.

33

Resim 5: Salat Tepe I12 Amas Ge Kalkolitik Dnem iskelet (I12//G).

Resim 6: Salat Tepe J12 Amas 8. Tabaka akmakta ok ular (J12//N/).

34

Resim 7: Salat Tepe Tabaka 6 yapsnn gneybatdan grnm.

Resim 8: Salat Tepe Tabaka 6 Yaps plan.

35

Resim 9: Salat Tepe Tabaka 6 Yaps gneybat depo odas.

Resim Salat Tepe Tabaka 5 L12//taban bakr/tun cmbz (L12//V/01)

36

Dlk Baba Tepesi/Doliche (Gaziantep)

Dr. M. BLMER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der

37

n oluturan, Antik Dnem sonrasnda Kutsal Sleyman`n manastrnn kurulmu olduu blmde, younluk gstermitir (Plan: 1)2. Bu kaz dneminin
en nemli almalar ve sonular burada ksa bir zet hlinde sunulacaktr.
Orta Merkez Plato
/07/09 amalaryla `dan ylna dek Merkez Platonun kuzeybatsnda aa karlm ve nemli Demir ana tarihlendirilen mal2

38

Dlk Baba Tepesi`nde imdiye dek yrtlm almalaryla karlatrmak iin baknz:
M. Blmer E. Winter, Iupiter Dolichenus Der Gott auf dem Stier. Ein orientalischer Kult
und seine Ursprnge, AW 36/4, , ; M. Blmer E. Winter, Doliche und das Heiligtum des Iupiter Dolichenus auf dem Dlk Baba Tepesi. 1. Vorbericht (), IstMitt 55,
, ; M. Blmer E. Winter, Der Dlk Baba Tepesi und das Hauptheiligtum des
Iupiter Dolichenus. 2. Vorbericht (), IstMitt 56, , ; E. Winter (Yaymc),
Patris Pantrophos Kommagene. Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, AMS 60, (Bonn ) (Burada E. Winter, A. Schachner, G. Heedemann, W. Oenbrink, M.
Facella, C. Hpken, F. Schimmer, M. Sieler`in Doliche/Dlk Baba Tepesi ile ilgili makaleler);
M. Facella E. Winter, Neue Inschriften fr Iupiter Dolichenus aus dem stlichen Mittelmeerraum, in: E. Winter (Yaymc), Vom Euphrat zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift Schwertheim Bd. 1, AMS 65 (Bonn ) ; M. Blmer E. Winter, Gaziantepin
antik dnem tanrlar - The Ancient Gods of Gaziantep, Aktel Arkeoloji Dergisi 13, ,
; M. Blmer E. Winter, Klt ve Arkeoloji. Kutsal Bir Alan Doliche, Aktel Arkeoloji
Dergisi 16, , ; T. Prinz K. Krger B. Lasar, High Resolution Remote Sensing
and GIS-Techniques for Geobase Data Supporting Archaeological Surveys: A Case Study
from Ancient Doliche, SE Turkey, Geoarchaeology 23, , ; E. Winter (Yaymc),
Von Kummu nach Telouch. Archologische und historische Forschungen in Kommagene,
Dolichener und Kommagenische Forschungen 4, AMS 64 (Bonn ) (Burada E. Winter, M.
Blmer, A. Schachner, W. Oenbrink P. Borbone, E. Strothenke, C. Hoepken, M. Facella M.
Stanke, A. Collar, M. nal`n in Doliche/Dlk Baba Tepesi ile ilgili makaleler); E. Winter,
Jpiter Dolichenus Klt ve Dolichenin Steli, ARULIS 1, , ; M. Blmer E. Winter,
Commagene. The Land of Gods between the Taurus and the funduszeue.info Archaeological
Guide, , ; C. Hpken, Les verreries du sanctuaire de Jupiter Dolichenus Doliche
(Turquie), issues d`une couche de destruction date de ap. J.-C., Bull. AFAV , ;
M. Blmer E. Winter, Demirin Yetitii Yer. Dlk Baba Tepesi Iuppiter Dolichenus Kutsal
Alan, Aktel Arkeoloji 26, , ; E. Winter, funduszeue.info kommagenische Stadt und
ihre Heiligtmer, in: J. Wagner (Yaymc), Gottknige am Euphrat. Neue Ausgrabungen und
Forschungen in Kommagene, 2. Gncelletirilmi basm (Mainz ) ; M. Blmer
E. Winter, Vom spthethitischen Heiligtum zum christlichen Kloster, Welt und Umwelt
der Bibel, 4/, ; M. Yoshida E. Winter, An Approach to Sustainable Conservation
and Care Concepts for Archaeological Sites in Dlk and on Dlk Baba Tepesi (Gaziantep), in: Proceedings of the 5th International Congress on Science and Technology for the
Safeguard of Cultural Heritage in the Mediterranean Basin (Istanbul, ), (Rom
) ; M. Blmer E. Winter, Sanctuary and Monastery: Where the iron was born,
Actual Archaeology 5, , ; E. Winter (Yaymc), Kult und Herrschaft am Euphrat,
Dolichener und Kommagenische Forschungen 6, AMS 72 (Bonn )(darin die Beitrge zu
Doliche/Dlk Baba Tepesi von E. Winter, M. Blmer, W. Messerschmidt, A. Schachner, W.
Oenbrink; P. Borbone, E. Strothenke, C. Hoepken, M. Stanke, M. nal

zemeyi, Hellenistik ve Roma Dnemi mimar kalntlarn barndran,

39

varlar da ynlerini hafiften douya doru ynelmektedir. Yap bulgularnn

40

bir blok ta duvar yerletirilmitir, ki bu byk bir olaslkla yeni evre duvar olarak hizmet vermitir.
Buna karn Demir a duvarnn gneyindeki balayc eleman, nceden tahmin edildiinin tersine, Hellenistik Dnemde deil de, daha sonraki,
Roma Dneminde ina edilmi olduu ortaya konulabilmitir.
Merkez Platonun kuzeydousunda kaz alann toparlayan amasnda, deiik dnemlere ait ukurlardan dolay sadece az sayda tahrip grmemi bulgular mevcuttur. Yine de Ge Demir a kutsal alanna ait evre
duvar ksmen tespit edilebilmitir. Burada da depolanm Demir a katmanlarndan birok nemli kk buluntu gn na karlmtr. Burada
esas tapnaa ait bir stun bal buluntusu olduka nem tamaktadr. Bu
stun bal gibi, tapnaa ait olduu tespit edilebilen, baka mimar para
buluntular sayesinde esas tapnan bir canlandrmasn ortaya koymakta
yardmc olmaktadr.
Giri Plato Alan
Gemi yllarda da olduu gibi bu yl da kaz almalarnn bir blm
kutsal alann antik dnemi sonras yaplamaya sahip olan giri alannda
younluk kazanmtr. Buradaki kaz almalar alann kuzeydousu ve gneydousunda arlk kazanmtr. Giri platonun kuzeydousundaki almalarn hedefi, mparatorluk Dnemi kutsal alannn mimar donanmn ortaya koymak olup manastr alannn byk ebatl aa karlan mimarsinin
yapsal konseptini ve de ilevini anlamaktr. Bu alma iin ve
amalar almtr (Plan: 1).
amasnn kuzeyinde yine Roma Dnemi temenos duvarnn kesiti tespit edilebilinmitir. Duvarn blok ykseklii daha korunagelmi ve
artk toplam 32 metresi belgelenmitir. Duvarn gneyinde dzenli dizilmi,
kalkertandan yaplma, yine Roma Dnemli bir taban demesi kendini gstermektedir (Resim: 3). mekna ait bir taban demesi olduundan dolay,
burada temenos duvarna dayanan bir avlulu yapnn rekonstrksiyonu kabul
edilmelidir. Burada bulunmu Dor dzenli stun balklaryla at kiri par-

41

alar bunu kantlamaktadr. Lkin taban demesinin gney uzants Erken

42

tam olarak incelenememi olan, isimli eski amada da almalar yrtlmtr (Plan: 1).
nemli olan bir sonu ise yan kesiti kaz almalar esnasnda tespit
edilmi Roma Dnemi Merdiven tesisidir (Resim: 5). Toplam 5 basamak gneyden dik bir ayla ykselmektedir. Bylelikle bu merdiven yapsnn
yan da basamakl olarak rekonstrksiyonu gerekletirilmektedir. Merdivenin alt yannda bulunan dolgu tabakasnn kaldrlma almalarnda tanr
Turmasgades`e adanm bir yuvarlak altar bulunmutur. Bu altar .S. 2. yzyla tarihlenmekte ve bu tanry ifade eden nadir buluntulardan birisidir.
Merdivenin st yannda evre duvaryla giri alan kaak kazlardan dolay youn bir ekilde tahribata uramtr. Lkin yine de demeye ait blmler ve birok mimar paralarn koruna gelmi olduu tespit edilmi olup
bunlar gelecekte tesisin daha salkl bir rekonstrksiyonunun gerekletirilmesine yardmc olacaktr. mparatorluk Dnemi yapmn altnda daha eski
dnemlere ait mimar kalntlar da tespit edilmitir. Bu bulgular kutsal alan
giri alan yaplmadan nce varlk gstermi olmaldr. Ayrca, ve
yllar kaz sezonlarnda da olduu gibi merdiven yapsyla ilikili olan, Antik
Dnem sonrasna ait duvar kalntlarna da rastlanmtr.
adl eski amada giri alannn mparatorluk Dnemi evre duvarna
gneybat kesi bulunmutur. Bylelikle tm tesisin rekonstrksiyonu artk
ortaya konulabilmektedir. Duvar, burada olduka derinde yer alan, ana kaya
zerinde ykselmektedir. Burada alan bir seviyede tutabilmek iin yaklak 2
metrelik bir dolgu tabakas ile doldurmak gerekmitir. Bunun iin gerekletirilmi dolgu katmanlar hl iyi bir durumdadr. Bu katmanda byk oranda Erken mparatorluk Dnemine ait buluntular barnmaktadr ve bylelikle,
alann kurulu tarihini .S. yllarna tarihlendirmek mmkndr.

Alt Yap almalar

43

nnn zerine yaplm koruma ats ve kilitlenebilir ta eserleri deposunun

Sonu ve Perspektifler
yl kaz sezonu zirvenin btn kullanm evreleri hakknda, Demir
a kutsal alanndan Bizans Dnemi manastrna dek, nemli sonular ortaya karmtr. Yeni ortaya karlm buluntular (Resim: 6) sayesinde alann
ekillenmesi ve geliimi hakknda olduka farkl bir resim ortaya karmaktadr: Gn getike Dlk Baba Tepesi`ndeki kaz almalarnn sadece Roma
Dnemi Iuppiter Dolichenus kutsal alanndan dolay nem tamaddr.
Demir a`na ait klt alan da blge dnda da byk nem tamaktayd.
Bylelikle toplam adet Demir a damga ve silindir mhr bulunmu-

44

tur (Resim: 7). Bunlarn 91 tanesi yl kaz sezonu esnasnda gn na

Bericht ber die Arbeiten auf dem Dlk Baba Tepesi/Doliche

Michael BLMER*
Engelbert WINTER

Vom August bis zum Oktober sind auf dem Dlk Baba Tepesi
mit Untersttzung der DFG und der Zirve Universitt, Gaziantep, Konservierungsmanahmen und Grabungsarbeiten durchgefhrt worden1. Begleiten*

Dr. M. BLMER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, Mnster/ALMANYA.
(e-mail: [email protected])
Prof. Dr. E. WINTER, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25, Mnster/ALMANYA.
(e-mail: [email protected])
Deutsch-trkische bersetzung: Dilek obanolu, Forschungsstelle Asia Minor im Seminar
fr Alte Geschichte der Westflischen Wilhelms-Universitt Mnster, Georgskommende 25,
Mnster/ALMANYA. (e-mail: [email protected]).

45

der Kommissar war Ahmet Erzurumlu vom Museum Kahramanmara, dem

46

Teilnehmende Wissenschaftler aus den Bereichen Klassische Archologie, Vorderasiatische Archologie, Alte Geschichte, Epigraphik, Numismatik, Archozoologie, Restaurierung,
Konservierung, Bauforschung, Geoinformatik und Vermessungswesen waren Prof. Dr. Engelbert Winter (Mnster), Do. Dr. Rifat Erge (Gaziantep), Privatdozent Dr. Werner Oenbrink (Kln), Dipl.-Architektin Dr. Silke Haps (Dortmund), Dr. Constanze Hoepken (Kln),
Dr. Nadja Pllath (Mnchen), Dr. Michael Blmer (Mnster), Dr. Ulrich Holtfester (Mnster), Dr. Wolfgang Messerschmidt (Kln), Dipl.-Restauratorin Veronika Disl (Mnchen),
Dipl.-Restauratorin Laura Lun (Mnchen), Dipl.-Restauratorin Katrin Wilhelm (Oxford),
Dipl.-Restauratorin Maruchi Yoshida (Mnchen), Dilek obanolu, M.A. (Mnster), Daria
Olbrycht, M.A. (Krakau), Torben Schreiber, M.A. (Mnster), Markus Strathaus, M.A. (Mnster), Nadine Marcinczik, M.A. (Mnster), Katharina Schmidt, M.A. (Mnchen), Eva Strothenke, M.A. (Mnster), Robert Dylka (Mnster) sowie die Studentinnen und Studenten Charlotte Czeska (Mnster), Lisa Franzke (Mnster), Michaela Zimmermann (Mnchen), Jan-Pieter
Lbbing (Mnster), Jana Radke (Mnster), Fabian Rhr (Mnster), Valentin Veldhues (Heidelberg), Andre Wieghardt (Mnster) und Sebastian Whybrew (Mnster).
Vgl. zu den bisher auf dem Dlk Baba Tepesi durchgefhrten Arbeiten M. Blmer E.
Winter, Iupiter Dolichenus Der Gott auf dem Stier. Ein orientalischer Kult und seine Ursprnge, AW 36/4, , ; M. Blmer E. Winter, Doliche und das Heiligtum des Iupiter
Dolichenus auf dem Dlk Baba Tepesi. 1. Vorbericht (), IstMitt 55, , ;
M. Blmer E. Winter, Der Dlk Baba Tepesi und das Hauptheiligtum des Iupiter Dolichenus. 2. Vorbericht (), IstMitt 56, , ; E. Winter (Hrsg.), Patris Pantrophos
Kommagene. Neue Funde und Forschungen zwischen Taurus und Euphrat, AMS 60, (Bonn
) (darin die Beitrge zu Doliche/Dlk Baba Tepesi von E. Winter, A. Schachner, G.
Heedemann, W. Oenbrink, M. Facella, C. Hpken, F. Schimmer, M. Sieler); M. Facella E.
Winter, Neue Inschriften fr Iupiter Dolichenus aus dem stlichen Mittelmeerraum, in: E.
Winter (Hrsg.), Vom Euphrat zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift Schwertheim Bd. 1, AMS 65 (Bonn ) ; M. Blmer E. Winter, Gaziantepin antik dnem tanrlar - The Ancient Gods of Gaziantep, Aktel Arkeoloji Dergisi 13, , ; M. Blmer
E. Winter, Klt ve Arkeoloji. Kutsal Bir Alan Doliche, Aktel Arkeoloji Dergisi 16, ,
; T. Prinz K. Krger B. Lasar, High Resolution Remote Sensing and GIS-Techniques
for Geobase Data Supporting Archaeological Surveys: A Case Study from Ancient Doliche,
SE Turkey, Geoarchaeology 23, , ; E. Winter (Hrsg.), Von Kummuh nach Telouch. Archologische und historische Forschungen in Kommagene, Dolichener und Kommagenische Forschungen 4, AMS 64 (Bonn ) (darin die Beitrge zu Doliche/Dlk Baba

Mittleres Zentralplateau
Mit den Schnitten /07/09 ist der von bis im Nordwesten
des mittleren Zentralplateaus freigelegte qm groe Bereich, in dem bedeutende Reste eisenzeitlicher, hellenistischer und rmischer Architektur
erhalten sind, mit dem zwischen und ausgegrabenen Areal im
Sdwesten des mittleren Zentralplateaus verbunden worden (Abb. 1), um
Zusammenhnge und Funktionen der jeweils freigelegten Bebauung besser
verstehen zu knnen (Plan: 1).
Vor Beginn der eigentlichen Ausgrabungen mussten Reste eines rezent
aufgeschtteten, 1,50 m hohen Hgels beseitigt werden, der ber dem gesamten Arbeitsbereich lag. Darunter zeigten sich ber fast die gesamte Flche
verfllte Gruben und alte Raubgrabungen. Wegen dieser Strungen, die teilweise bis auf den Fels reichten, waren lediglich in wenigen Bereichen intakte antike Schichten und Bauhorizonte zu fassen. Allerdings konnten aus den
Grubenverfllungen einige interessante Funde geborgen werden, etwa eine
in zwei Teile geborstene Sulentrommel, die zum Haupttempel des Iuppiter
Dolichenus aus rmischer Zeit gehren muss.
Tepesi von E. Winter, M. Blmer, A. Schachner, W. Oenbrink P. Borbone, E. Strothenke, C.
Hoepken, M. Facella M. Stanke, A. Collar, M. nal); E. Winter, Jpiter Dolichenus Klt
ve Dolichenin Steli, ARULIS 1, , ; M. Blmer E. Winter, Commagene. The Land
of Gods between the Taurus and the Euphrates. An Archaeological Guide, , ;
C. Hpken, Les verreries du sanctuaire de Jupiter Dolichenus Doliche (Turquie), issues
d`une couche de destruction date de ap. J.-C., Bull. AFAV , ; M. Blmer E.
Winter, Demirin Yetitii Yer. Dlk Baba Tepesi Iuppiter Dolichenus Kutsal Alan, Aktel
Arkeoloji 26, , ; E. Winter, Doliche. Eine kommagenische Stadt und ihre Heiligtmer, in: J. Wagner (Hrsg.), Gottknige am Euphrat. Neue Ausgrabungen und Forschungen
in Kommagene, 2. erweiterte Auflage (Mainz ) ; M. Blmer E. Winter, Vom
spthethitischen Heiligtum zum christlichen Kloster, Welt und Umwelt der Bibel, 4/,
; M. Yoshida E. Winter, An Approach to Sustainable Conservation and Care Concepts
for Archaeological Sites in Dlk and on Dlk Baba Tepesi (Gaziantep), in: Proceedings
of the 5th International Congress on Science and Technology for the Safeguard of Cultural
Heritage in the Mediterranean Basin (Istanbul, ), (Rom ) ; M. Blmer E. Winter, Sanctuary and Monastery: Where the iron was born, Actual Archaeology
5, , ; E. Winter (Hrsg.), Kult und Herrschaft am Euphrat, Dolichener und Kommagenische Forschungen 6, AMS 72 (Bonn ) (darin die Beitrge zu Doliche/Dlk Baba
Tepesi von E. Winter, M. Blmer, W. Messerschmidt, A. Schachner, W. Oenbrink; P. Borbone,
E. Strothenke, C. Hoepken, M. Stanke, M. nal).

47

Nur zum Teil erfllt wurde die Hoffnung, dass sich die in den sdlich wie
nrdlich angrenzenden Bereichen gut erhaltenen Baubefunde fortsetzen und
verbinden lassen. Sowohl die hellenistisch-rmischen Strukturen als auch
die eisenzeitlichen Mauer brechen wegen der Strungen fast vollstndig ab.
Ausschnitte der untersten Fundamentlagen sind allerdings, wenn auch mit
Lcken, nachzuvollziehen. Dabei zeigt sich zum einen, dass die jngere eisenzeitliche Begrenzungsmauer die gesamte Flche durchquert. Sie ndert allerdings ihre Richtung und knickt leicht nach Sdosten ab. Nach Osten schlossen sich an die Mauer sehr fundreiche spteisenzeitlich-hellenistische Fllschichten an. Zahlreiche Siegel und Perlen konnten hier geborgen worden.
Aus hellenistisch-rmischer Zeit sind zwei parallele, nord-sd orientierte einreihige Quadermauern nachzuweisen. Von der stlichen Mauer sind
in Schnitt noch zwei Binderlagen erhalten. Sie biegt vor dem Nordende des Schnittes nach Osten ab und luft ins Ostprofil. Wie erhofft, zeigen
die Befunde, dass die Strukturen im Sdwesten und Nordwesten zu einem
einheitlichen Bauhorizont gehren. Wie die eisenzeitlichen Mauern ndern
allerdings auch die hellenistisch-rmischen Mauern ihre Ausrichtung und
knicken leicht nach Osten um. Eine abschlieende Deutung des Baubefunds
ist wegen der rudimentren Erhaltung noch nicht mglich.
Aus nachantiker Zeit stammt eine Zisterne im Sden des Schnittes ,
die in den weiter genutzten rmischen Bau eingefgt wurde. Noch spter datiert eine ost-west orientierte mittelalterliche Mauer, die bereits angeschnitten wurde und sich nun weiter nach Osten verfolgen lsst, bis sie kurz
vor dem Ostprofil abbricht. Sie ist aus Spolien und Bruchstein errichtet.
Schnitt verbindet die beiden groen Grabungsflchen im nordwestlichen und nordstlichen Zentralplateau und kann die bis erzielten Ergebnisse erheblich erweitern (Plan: 1). Forschungsziele waren die Klrung
des weiteren Verlaufs der eisenzeitlichen Heiligtumsbegrenzung und der Bebauung innerhalb dieser Begrenzung. Zudem sollten Hinweise auf Funktion
und Bauentwicklung der und im Nordosten des mittleren Zentralplateaus partiell freigelegten Quaderfundamente hellenistischer und r-

48

mischer Zeit gewonnen werden. Trotz tiefgreifender Strungen, etwa durch

49

Das Vorplateau
Wie bereits in den letzten Jahren bildete der von einer umfangreichen
nachantiken Bebauung geprgte Vorplatz des Heiligtums auf dem Vorplateau einen Arbeitsschwerpunkt. Dabei konzentrierten sich die Grabungsaktivitten auf den Nordosten und Sdosten dieses Bereichs.
Ziel der Grabungen im Nordosten des Vorplateaus war es, die architektonische Gestaltung des kaiserzeitlichen Heiligtums weiter zu erschlieen, Hinweise auf die kaiserzeitliche Bebauung des umfriedeten Vorhofs zu finden
und die groflchigen Freilegungen des Klosterbereichs zur Klrung seiner
baulichen Konzeption und Funktion fortzusetzen. Dazu wurden die Schnitte
und angelegt (Plan: 1).
Im Norden von konnte erneut die rmische Temenosmauer angeschnitten werden. Sie steht noch bis zu drei Lagen hoch aufrecht und ist inzwischen auf einer Lnge von 32 m nachgewiesen. Daran schliet sich nach
Sden eine sorgfltig gelegte Pflasterung aus Kalksteinplatten an, die ebenfalls in rmische Zeit datiert (Abb. 3). Da es sich um eine Innenraumpflasterung handelt, ist eine Hallenarchitektur zu rekonstruieren, die sich an die Temenosmauer anlehnte. Darauf deuten auch Funde von dorischen Kapitellen
und Geblkteilen in diesem Bereich hin. Die Pflasterung ist allerdings im weiteren Verlauf nach Sden durch einen in frhbyzantinischer Zeit errichteten
Raum zerstrt. Es handelt sich um einen weitlufigen rechteckigen Raum, der
von doppelten Mauern umgeben ist. Die Verdopplung weist auf den nachtrglichen Bau eines zweiten Stockwerks. Ein aufflliges Merkmal sind zwei
parallele, waagerecht an allen Wnden umlaufende Nuten. Wahrscheinlich
dienten sie zur Anbringung eines Regalsystems, das die Wnde des Raums
vollstndig bedeckte.
Der Raum ffnet sich nach Westen zu der in den Vorjahren ausgegrabenen Raumflucht. Nach Sden gibt es eine weitere, deutlich breitere ffnung
auf einen Hofbereich, in dem Teile des rmischen Pflasters aus Basaltplatten
mit spteren Flickungen zu fassen sind. In diesem Bereich gehren mehrere
Bruchsteinmauern einem spteren Bauhorizont an. Eine mchtige, west-st-

50

lich verlaufende Bruchsteinmauer durchquert die Schnitte und

51

der Anlage ermglichen werden, aufzudecken. Unterhalb der kaiserzeitlichen Anlage sind zudem Reste lterer, abweichend orientierter Bebauung
entdeckt worden, die bereits vor der Schaffung des Vorplatzes existierte. Es
konnten zudem Mauern der nachantiken Neubebauung freigelegt werden,
die, wie bereits und festgestellt wurde, auf die Treppenanlage Bezug nimmt.
Im Altschnitt ist die Sdwestecke der kaiserzeitlichen Umfassungsmauer des Vorplatzes entdeckt worden. Damit ist es nun mglich, dessen
Gesamtanlage zu rekonstruieren. Die Mauer grndet auf dem anstehenden
Fels, der in diesem Bereich sehr tief liegt. Um ein einheitliches Platzniveau
schaffen zu knnen, musste das Gelnde hier bis zu 2 m hoch knstlich erhht
werden. Die dazu eingebrachten Fllschichten sind noch intakt. Sie lieferten
groe Mengen frhkaiserzeitlicher Funde und datieren die Entstehung der
Platzanlage und der Treppe in die Zeit um n. Chr.

Infrastrukturmanahmen
Um die fachgerechte Lagerung der Funde langfristig zu sichern, sind
die Depotkapazitten deutlich vergrert worden. Neben dem berdachten
Steingarten und dem verschliebaren Steindepot wurden jetzt zwei Keramikdepots eingerichtet. Ein neues, deutlich greres Werkzeugdepot und ein Depot fr Materialien zur Konservierung stehen nun ebenfalls zur Verfgung.
Zum Schutz der Steinfunde sind im Mai unter der Aufsicht des zustndigen Museums Gaziantep zwei sich gegenber stehende langgestreckte
Hallenbauten errichtet worden.
Auerdem ist, um die Attraktivitt des Grabungsgelndes fr Besucher zu
erhhen, das entwickelte touristische Nutzungskonzept fr den Dlk
Baba Tepesi weiter umgesetzt worden. Ein Besucherweg wurde angelegt, der
zu den zentralen Bereichen der Grabung fhrt. Der ca. m lange Weg verbindet 6 Stationen, an denen groformatige Informationstafeln entsprechend
den Vorgaben der Antikendirektion aufgestellt worden sind. Texte in drei

52

Sprachen (trkisch/englisch/deutsch) geben Auskunft ber die sichtbaren

Resmee und Perspektiven

53

54

Plan: 1

Resim: 1

Resim: 2

55

Resim: 3

Resim: 4

56

Resim: 5

Resim: 6

57

Resim: 7

58

AVAT (SATLEL) KALES KAZI VE

Yrd. Do. Dr. Osman AYTEKN, Yznc Yl niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi
Blm, Van/TRKYE.
Kazmzn gerekletirilmesinde katklar olan; Kltr ve Turizm Bakanl yetkililerine, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlne, Bakanlk Dner Sermaye letmesi Merkez
Mdrlne, Yznc Yl niversitesi Rektrlne, Yznc Yl niversitesi Bilimsel
Aratrma Projeleri Bakanlna, Artvin Valiliine, Artvin l zel dare Mdrlne,
Artvin l Kltr ve Turizm Mdrlne, avat Kaymakamlna, avat Belediye
Bakanlna, kazmz ziyaret edip bizi onurlandran Artvin Valisi funduszeue.info Cirite, avat Kaymakam funduszeue.info Saroluna, avat lesi kurum mdrlerine, Bakanlk temsilcisi Erkan Tuna, Atatrk niversitesi retim yesi Prof. Dr. Besim zcana, Yznc Yl
niversitesi retim yesi funduszeue.info Hasan Burula, Gazi niversitesi retim yesi
Do. Dr. Nuren zkul Fndka, Pamukkale niversitesi retim yesi Yrd. funduszeue.info Turgay
Beyaza, stanbul niversitesi Mhendislik Fakltesi retim yesi Fethi Ahmet Yksele,
Restratr Aslan akra, funduszeue.info Korkuta ,Mimar Esra Aytekine, Sanat Tarihisi Fatih Karacaya,Tarihi Zeki Uzuna, Sanat Tarihisi Melih Yardmcya Mali Mavir
funduszeue.info ztrke , retmen Turgut Baara, zverili ekip elemanlarm ve zellikle funduszeue.info
Aytekin, Fatih Gltekin ve Orhan Sevime, Kpryaka YBO Mdrlne, kazmz ziyaret
eden Artvin Faal Gazeteciler Dernei kurucularna, 08 Haber ve avatin Sesi yerel gazete
sahiplerine ve tm kltr dostu ziyaretiler ile ii-renci arkadalarma teekkrlerimi
sunmay bor bilirim.

59

evre temizlii yaplmtr.

60

evre temizlii: Kaz almalarnn ilk balad ylnda, alma alannn tamamnn temizlenmesine ramen, gerek blgenin iklim yaps gerekse
toprak yapsndan dolay, her yl kaz almalarna balamadan nce kaz
alannn yabani otlar ve allklardan temizlenmesi gerekmektedir. ylnda olduu gibi, bu kaz sezonuna da, yaban otlar ve allklarn temizlenmesi
ile kazya balanmtr (Resim: 1).
Bu sezon kazya, daha nceki yllarda olduu gibi 10x10 boyutlarnda olmak zere; E3 ve F3 plan karelerinde ksmen, gney sura yakn yerde bulunan E2 ve F2 plan karelerinde ise youn olarak allmtr (Resim: 2).
E2 ve F2 plan kareleri: yl kaz sezonunda ksmen kazs yaplan bu amalarda kazya devam edilmitir. F2 funduszeue.info amada yaklak m. derinlie
kadar var olan ta-toprak malzeme boaltlmtr. Bu ksmn dou tarafnda
biri ksmen yklm olarak dier ikisi ayakta basit kire har rgl kuzeygney dorultusunda x m. llerinde dikdrtgen planl, kuzeybat
kesinde kap olduunu tahmin ettiimiz bir mekn ortaya karlmtr. Bu
meknn gney taraf d surlarla irtibatlandrld grlmtr (Resim: 3).
F2 amasnn bat tarafnda E2 amasnda x m. llerinde dikdrtgen
planl ayr bir yap ile balantl olduunu dndmz bu alanda da yaklak m. derinlie inilerek ama iinde babo olarak yer alan ta ve toprak malzeme boaltlmtr. zellikle F2 amasndaki meknn 2 katl olduu
ve tonoz rtsnn stleri yaklak funduszeue.info aan sktrlm topraktan dz
dam uygulamas ilk kez bu meknda rastlanmtr. Bu ylk asl kaz almas, E2 plan karesi ierisinde yer alan ve tarafmzca B Kulesi olarak adlandrlan meknda gerekletirilmitir. Dou-bat dorultusunda ve x
m. lsnde bulan kulenin gney duvar sur yzeyinden da tant olarak
ina edilmitir. D duvar kalnl m. olan kulenin gney duvarna alan
iki adet mazgal penceresinin yan sra dou tarafndan 63x92 cm. llerinde
kap akl bulunmaktadr. st rts yklm ancak tm duvarlar ayakta
olan kulenin ta ve toprak dolgusu yaklak m. boaltlabilmitir. Gelecek
kaz sezonunda burann da boaltlmas salanacaktr (Resim: 4).
E3 ve F3 Plan Kareleri: yl kaz sezonunda kazs yaplan E3 amasnda
taban dzeltmesi srasnda geen yl tespiti yaplan ve Erzak Deposu olarak

61

tanmlanan meknn tabannda daha nce rastlanan 4 adet pithosa ilaveten

62

unsur tayacandan, birikmi olan ta malzemenin ksm veya kapsaml restorasyonla ortadan kaldrlmas gerekmektedir.
Plan-rlve izimi: Daha nceki yllarda olduu gibi kaz mimarmz tarafndan sz konusu amalardaki mimar yaplarn plan-rlve lmlerini yaplm olup izim ilemine devam edilmektedir. Ayrca, Artvin l zel daresi
tarafnda ihalesi Dr. Mukaddes Atamana ait zel bir mimarlk firmasna verilen kalenin rlve, restitsyon ve restorasyon proje izimlerine ylnda
devam edilmi olup kaz bakanlmzca ilgili firmaya gereken tm destekler
tarafmzca salanmtr. Sz konusu projenin yl ierisinde bitirilmesi
hedeflenmektedir (Resim: 11).
Kazs bitmi alanlardaki meknlarda yeniden arkeojeofizik lmleri yapld:
Kaz ekip yemiz stanbul niversitesi Mhendislik Fakltesi Jeofizik Mhendislii Blm retim yesi Yrd. Do. funduszeue.info Ahmet Yksel tarafndan
elektromanyetik yer radar ile jeofizik lm yaplmtr. Yine, ekip yemiz
Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi Jeoloji Blm retim yesi
Yrd. Do. funduszeue.info Beyaz tarafndan kale yapmnda kullanlan talar zerinde gzlemlere dayal almalar ve tanmlamalar yaplmtr (Resim: 12).
Amorf durumundaki seramik buluntularn deerlendirilmesi: yl kaz sezonunda ortaya km olan amorf durumdaki srl ve srsz seramikler; az
ksm, boyun, dip, taban, kulp ve gvde paralar olarak ayrtrlm ve ekibimizden Yksek Lisans rencimiz Melih Yardmc tarafndan izimleri yaplarak tasnifi salanmt. Ayrca, Kaz yemiz Yrd. Do. funduszeue.info Beyaz
tarafndan seramik rneklerinin jeolojik, mineralojik ve petrografik incelemeleri yaplmtr.
F6 plan karesindeki Sarn evresine koruma iti yaptrlmas ve H5 plan karesinde bulunan arap Mahzeni ile G3 plan karesinde bulunan Bey Konana ait arap
kpnn stleri effaf sacla geici olarak korumaya alnmas: Kaleye gelen ziyerettilerin herhangi bir tehlikeye maruz kalmamalar iin m. derinliindeki
sarncn etraf m. yksekliinde metal telle koruma altna alnmtr (Resim). Ayrca, arap Mahzeni ve Bey Konandaki arap kp effaf sacla
kapatlarak iklim koullarnn olumsuz etkisinin azaltlmas salanmtr.

63

Sonu olarak;
yl kaz sezonu nemli bir aksamaya uramadan ve planland
ekilde srdrlmtr.
avat Kaymakaml tarafndan geici ii statsnde kalenin gvenlii iin grevlendirilen bekilerle kale sahipsizlikten kurtarlmtr.
Yedi yldr srdrlen kazlar neticesinde ortaya kan ta malzemenin
kaz alan ierisinde istiflenmesi sonucu 30 m. uzunluunda nemli bir
alan kaplamtr. Hem kaz alannda biriken tan kullanlmas hem de
sur ve kulelerdeki ta dmelerinin nlenebilmesi iin zaman kaybetmeden kalenin surlardan balayarak restorasyona balanmas gerekmektedir.
Geici ii statsndeki kale bekileri ylda 9 ay ve gndzleri grev
yapabilmekte olduklarndan bu grevlendirilmenin yl boyuna yaylmas ve geceyi de kapsamas nerilir. Eer bu mmkn deilse mobese
kameralar ile avat Emniyet Amirliince izlenmesi salanmaldr.
Kale alan ierisinde yer alan aa ve metal elektrik direkleri yapnn
siluetine olumsuz etki oluturmaktadr. Buradaki elektrik direklerinin
kaldrlmas hususunda kaz bakanlmza destek verilmesi beklenmektedir.
Kale, nemli gei gzerghnda olduundan imdiden youn bir turist gurubuyla karlamaktadr. zellikle Artvin Valisi Sayn Kemal
Cirit ve avat Kaymakam Sayn Cemil Sarolunun ilgi ve alakalar
kaz ekibimizi mutlu etmitir (Resim: 14).
Destek ve ileyiteki tm zorluklara ramen eer Makamlarnzca da uygun bulunur ise ylnda da sz konusu kazya devam etmek istiyoruz.

64

65

izim 1: avat Kalesi vaziyet pan

Resim 1: Kaz ncesi alan temizlik almas

Resim 2: 7 funduszeue.info mekn, kaz almalar

66

Resim 3: 7 funduszeue.info mekn, kaz almalar ve konservasyon sonras durumu

Resim 4: 5 funduszeue.info Kule, kaz sonras durumu

67

Resim 5: 9 funduszeue.info Silo, kaz almalar ve konservasyon sonras durumu

Resim 6: 9 funduszeue.info mekn, un hcresi

68

Resim 7: Konservasyon sonras yaplar, genel

Resim 8: Konservasyon sonras yaplar, genel

69

Resim 9: 11 funduszeue.info Eczane, konservasyon sonras durumu

Resim 15 funduszeue.info mekn, su depolama havuzlar

70

Resim Dr. Mukaddes Ataman ile rlve-restitsyon ve restorasyon proje almas

Resim Yrd. Do. Dr. Turgay Beyaz, jeolojik, minerolojik ve petrografik incelemeler

71

Resim 21 funduszeue.info Sarn, geici Koruma

Resim Artvin Valisi Sn. Kemal Cirit ve avat Kaymakam Sn. Cemil Sarolu, kaz almalar
hakknda bilgi alrken

72

PESSINUS,
Gocha TSETSKHLADZE*
Alexandru AVRAM
Suzana AVRAM
Edward DANDROW
Andrew GOODMAN
Ledio HYSI
Andrew MADDEN
Paolo MARANZANA
Jane MASSGLIA
Cristina MONDIN
Armin SCHMIDT
Shannan STEWART
Lana WILLIAMS
Simon YOUNG

*
1

Gocha TSETSKHLADZE, Classics and Archaeology, SHAPS, University of Melbourne, Victoria , AustralIa. [email protected]
The Pessinus team comprised: Gocha Tsetskhladze (Director, Melbourne University),
Deniz zden (Assistant Director, Istanbul University), Alexandru Avram (Le Mans University), Suzana Avram (Le Mans), Geoffrey Cranenburgh (Melbourne University), Edward
Dandrow (Central Florida University), Andrew Goldman (Gonzaga University), Ledio Hysi
(Central Florida University), Andrew Madden (Melbourne University), Paolo Maranzana

73

74

(Michigan University), Jane Massglia (Oxford University), Cristina Mondin (Milan), Armin
Schmidt (Bradford University), Elizabeth Scholz (Hamilton College), Shannan Stewart (Illinois University), Hazal Nienke Van Het Hof (Leiden University), Lana Williams (Central Florida University) and Simon Young (Melbourne University). Photographs: G. Tsetskhladze, A.
Avram, E. Dandrow, L. Hysi, A. Madden, P. Maranzana, J. Massglia, C. Mondin, E. Scholz,
L. Williams and S. Young. Drawings: S. Avram, G. Cranenburgh, A. Madden, P. Maranzana,
C. Mondin, E. Scholz, S. Stewart and S. Young. Maps: A. Schmidt and S. Young. Total Station
points: A. Schmidt, G. Cranenburgh, A. Madden and S. Young. All team members worked on
the study and cataloguing of pottery and other excavated material. Human bones were studied by L. Williams, assisted by L. Hysi and E. Scholz. Geophysical studies were conducted
by A. Schmidt, assisted by various team members at different stages. Cleaning of old excavation trenches was supervised mainly by E. Dandrow. Principal finance was provided by the
Australian Research Council (Grant DP Australian Research at Pessinus, Sacral City
of Cybele, the Great Mother Goddess: Myth and Reality). A short account of the season
has been published in Tsetskhladze
We would like express our thanks to the T.C. Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar
ve Mzeler Genel Mdrl, the Turkish Consulate in Melbourne, the Australian Embassy
in Ankara, the staff of Eskiehir Archaeological Museum, Melbourne University, Sivrihisar
Ile Kaymakam Vekili, Sivrihisar Ile Belediye Bakani, Sivrihisar Ile Jandarma Karakol Komutani, Eskiehir Vali Vekili Vali Yardmcs, Eskiehir Il Kltr ve Turizm Mdr, and the
villagers of Ballhisar. We would also like to thank the late Prof. T.T. Sivas, Dr H. Sivas and Dr
M.B. Batrk all of Anadolu University, Prof. S. Atasoy of Karabk University, Dr . Dnmez
of Istanbul University. Our special thanks go to M. Dursun alar Bey, Director of Eskiehir
Archaeological Museum (who has since passed away, a matter of deep regret to all of us) and
Nihal Metin Hanm of the Kltr Varlklari ve Mzeler Genel Mdrl, for his enormous
help with practical and other matters. Thanks go as well to the site guard, Koray Faydac,
Mediha Hanim and Suayip Bey and their family and our workers from Ballhisar and Sivrihisar. This is the final report by the current Director and his team. Although the permit for
was received in very good time, the season had to be cancelled thanks to problems caused by
Melbourne University, which have also obliged the Director to resign from Pessinus.
The capital has been described and catalogued by Edward Dandrow.

75

3
4

76

See Tsetskhladze et al. b,

5
6
7

See Tsetskhladze et al. b,

77

8
9

78

Tsetskhladze et al. a, ; b,

10 Tsetskhladze et al. a,

79

11 Material collected from Trench 1a. Topsoil: 23 pottery, tiles/bricks, 2 bones, 1 stone; Context 1: 78 pottery, tiles/bricks, 1 bone, 2 stone; Context 2: 41 pottery, tiles/bricks, 1
stone, 2 glass fragments; Context 3: 10 pottery, 27 tiles/bricks, 7 stones, 1 glass fragment;
Context 4: 81 pottery, tiles/bricks, 11 bones, 10 stones, 2 glass fragments, 3 metal fragments; Context 5: 74 pottery, tiles/bricks, 1 pipe, 10 bones, 4 glass fragments; Context 6:
15 pottery, 27 tiles/bricks; Context 7: 37 pottery, 50 tiles/bricks, 11 bones, 3 glass fragments;
Context 8: 34 pottery, 40 tiles/bricks, 1 stone, 1 metal fragment; Context 9: 74 pottery, 45 tiles/
bricks, 1 glass fragment; Context 41 pottery, tiles/bricks, 10 bones, 4 glass fragments;

80

Context 18 pottery, 32 tiles/bricks, 1 metal fragment; Context 19 pottery, 24 tiles/
bricks; Context 1 pottery, 5 tiles/bricks; Context 16 pottery, 23 tiles/bricks, 2 bones;
Context 21 pottery, 38 tiles/bricks, 16 bones, 1 stone, 1 glass fragment; Context 23 pottery, 12 tiles/bricks, 2 stones; Context n/a; Context 40 pottery, 18 tiles/bricks; Context
39 pottery, 47 tiles/bricks; Context 15 pottery, 16 tiles/bricks; Context 4 pottery, 17
tiles/bricks, 1 bone; Context 7 pottery, 13 tiles/bricks, 3 stones, 1 glass fragment; Bulk: 4
pottery, 23 tiles/bricks.
12 All pottery finds from the season have been studied by Cristina Mondin. She produced
an extensive catalogue which was included in the field report sent to the Ministry of
Culture and Tourism. She was assisted by Andrew Goodman and Shannan Stewart. She is
preparing a series of studies of the pottery discovered at Pessinus since (when the Melbourne team took over).
13 Material collected from Sondage 1. Topsoil: 3 tiles/bricks; Context 1: 8 pottery, 1 tile, 0 bones,
0 stones, 0 glass fragments; Context 2: 4 pottery; Context 4: 2 pottery; Context 5: 24 pottery, 1
tile/brick; Context 6: 5 pottery, 1 bones; Context 7: 12 pottery; Context 8: 8 pottery, 3 bricks;
Context 9: 1 pottery, 2 bricks.

81

14 Material collected from Sondage 2. Topsoil: 6 pottery, 6 tiles/bricks; Context 1: 5 pottery, 5

82

16 Material collected from Sondage 4. Topsoil: 9 pottery, 12 tiles/bricks, 1 bone; Context 1: 1

83

17 Devreker et al.

84

19 Subsequent study of this stone has demonstrated that it was most probably part of a doorstone (see the more detailed study in Tsetskhladze forthcoming).

85

86

20 See Tsetskhladze et al. b,

87

88

22 Tsetskhladze et al. ; a, ; b,

89

23

90

Cf. Strubbe , xiii and

24 Tsetskhladze et al. a, ; b,

91

92

93

94

95

25 See my report Pessinus - Advanced GPR Processing ) included in the field report
sent to the Ministry of Culture and Tourism (this will be published in Tsetskhladze forthcoming).

96

97

98

99

26 See Tsetskhladze et al. b,

27 E.g. Istanbul inv. , a bucrania-and-swag sarcophagus currently standing in the garden of
the Istanbul Archaeological Museum.

28 See Massglia and Waelkens , passim.

30 Cf. Type G and Type K in Waelkenss typology; see also Devreker, Thoen and Vermeulen
, , fig.
31 Waelkens , type K.

32 Waelkens , type G.

33 Cf. for this type of ornament on a bomos funduszeue.infoous 61, now lost, and Waelkens , no.
on a doorstone. See also J. Massglias report, above.

Fig. 1: Map of Pessinus showing Sector S.

Fig. 2: Sector S showing locations of trenches and sondages.

Fig. 3: Sector S, Trench 1A, Wall 3 (tower).

Fig. 4: Sector S, Trench 1A, Wall 4 with buttress.

Fig. 5: Sector S, Sondage 1, grave-goods from a cremation

Fig. 6: Sector S, Sondage 3.

Fig. 7: Map showing location of Sarku and Gedikz.

Fig. 8: Sarku looted tomb after cleaning and excavation.

Fig. 9: Sarku looted tomb. Alleged

Fig. Plan of Gedikz looted graves.

Fig. Eastern Cemetery 2. Interpreted GPR anomalies.

Fig. Western Platform (site FO84). GPR data (Level 3)

Fig. Western Platform (site FO84). Interpretation of

Fig. Tekren. Field C. Overlap between (a) and (b) GPR data, Level 2.

Fig. Sarku looted tomb. Doorstone.

Ilsu Baraj naat Sahas

Prof. Dr. A. Tuba KSE, Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, Kocaeli/TRKYE. [email protected]
r. Gr. Ahmet GRM, Mustafa Kemal niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji
Blm, Antakya/Hatay/TRKYE. [email protected]
Erkan ATAY, Ilsu Baraj naat Sahas Arkeoloji Projesi Koordinasyon Merkezi, rnak/
TRKYE. [email protected]
Nihat ERDOAN, Mardin Mze Mdr, Dr. Erdal nal, Kocaeli niversitesi Fen-Edebiyat
Fakltesi Arkeoloji Blm, Mardin/TRKYE. [email protected]
Kaz almalar, Mardin Mze Mdrl bakanlnda Kocaeli niversitesi retim yesi
Prof. Dr. A. Tuba kse ile Mustafa Kemal niversitesi retim grevlisi Ahmet Grmn
bilimsel sorumluluunda, Arkeolog Erkan Atayn alan sorumluluunda Arkeologlar Ahmet
Gne, Yeliz Atay, Adem Ycel, Sibel Torpil, Hsniye Levent, Zerrin Gne, Mehmet Turan,
Hamza Usta, Onur Din ve Kaan Bulut tarafndan yrtlmtr. T.C. Kltr ve Turizm
Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn tarih ve
ve kaz ve sondaj izin belgeleri sayl yazs uyarnca tarihlerinde
iki alanda allm, kazlarda Mardin Mzesini Mehmet Deniz temsil etmitir.
kse, A. T., E. Atay, M. Erolu ve Y. Tan, Ilsu Baraj naat Sahasna Rastlayan Dicle
Vadisinin Tun ve Demir alarndaki Yerleim Sistemleri ve Kltr Tarihi. TBA-AR 12,

birisi olan Tatka (15 funduszeue.info alan) Dicle Vadisinin gneyinde, rnak ili Glkonak ilesine bal Kotepe Ky yanndaki dzlkte yer alr. ylnda
bu alandan alnan karotlu sondaja gre, tarm topra ile kark kltr dolgusu 0,,5 m. kalnlklarda tespit edilmitir. Tatkada arkeolojik dolgular
kabaca yarm hektarlk kaplamaktadr. Kaz almalarnn yrtld drt
amada (D-E) ta rl ukurlara temsil edilen st tabaka ile ta temelli
yaplar ve mlek mezarlara temsil edilen iki mimar tabaka tespit edilmitir
(Resim: 1).
Ta rgl ukurlar
Yaklak m. apta, derinlikleri m. arasnda deien,
moloz ta ve amur sva ile rlm dairesel ukurlar kaz alannda en st
tabakay temsil etmektedir. ukurlar ta srasnn sonuna kadar kazlm,
ancak ilerinden krk seramik paralar ve hayvan kemii paralar dnda
herhangi bir buluntu ele geirilmemitir. Baz ukurlarn iinde youn siyah
renkte kll toprak, yanm moloz talar ve seramik paralar bulunmutur.
D7 amasnda aa kan 3. tabakaya ait ukur m. apnda, m. derinliktedir ve koniktir. Az ksm daha iri talarla, i duvarlar kk ve yass
talarla rlmtr. erisinden bol miktarda krk seramik paralar ve hayvan kemikleri toplanm, ukurun farkl seviyelerinde seramik paralarna bir
delik almas suretiyle yaplm 5 arlk bulunmutur.
Mezarlar
Alanda kazlan sekiz mezarn tamam bebek ve ocuklara aittir. E7 amasnda 1. tabakada yer alan sanduka mezar dou-bat dorultuludur (Resim:
2). zeri ta kapakla rtlm, iinde hoker pozisyonunda yatrlm bir
ocuk iskeleti ile bir ta yzk bulunmutur. Toprak mezarn iinde hoker
pozisyonunda yatrlm bir bebek iskeletinin kafas kuzeye doru yatrlm
ve gsnn n ksmna bir minyatr kap braklmtr. skeletin kafasnn
hemen zerinde mezar ta olabilecek ekilde yerletirilmi dz bir ta mevcuttur.

Ayn amann 2. tabakasnda aa kan mlek mezarda da birer bebee ait kemikler toplanmtr. mleklerin stleri ta levhalar ile kapatlm,
ikisinde kemiklerin geli sras hoker pozisyonuna iaret etmektedir. ncsnde kemikler mlein altna yerletirilmi ve kafatas gvdeden ayrlarak
kemiklerin zerine yerletirilmitir. mleklerin iinden herhangi bir buluntu kmam, etrafnda youn hayvan kemikleri, bulunmutur. D7 amasnda
3. tabakada m. az ap, m. derinliinde bir kp mezarn zeri yass
bir kapak tayla kapatlm, dndan ve i ksmnn st seviyelerine hayvan
kemii braklmtr.
Yukar Dicle havzasnda Aa Salatta bu dneme tarihlenen mezarlkta
bulunan sandk mezarlar Ninive-V seramii rneklerine gre3 ET II (EJZ
) evresine tarihlenmektedir4. Benzeri bir mezarlk nehrin karsndaki
Mslmantepede aa kmtr5. Blgede Erken Tun anda bebeklerin
piirme kaplar ierisinde yerleim iine de gmld anlalmaktadr6.

E ve D7 Amalar Mimarsi

enyurt, S. Y. , Excavations at Aa Salat. N. Tuna ve J. Velibeyolu (Ed.), Ilsu

Genelde drtgen planl olan yaplar iki farkl tabakaya ait olup eitli inaat
evreleri tespit edilmitir. E7 amasnda 2. tabaka yapsna ait drtgen planl
bir mekn (E7//M) duvarlarnn yapmnda kullanlm, yanlarna bir sra
orta byklkte talar eklenerek cm. kalnlkta iki sral bir duvar oluturulmutur.
E8 amasnda 1. tabaka atk alannda youn miktarda irili ufakl moloz ta
dkntleri arasndan ve altndan ok youn miktarda minyatr mlekler
ve kaplara ait amorf seramik paralar bulunmutur. Bu malzemenin arasnda
ince nitelikli kaplara ait an biimli ayak paralar, Kuzey Mezopotamyada
yaygn olarak, olaslkla portatif sunaklar olarak kullanld dnlen kaba
yksek ayakl anaklara ait paralarn bulunmas, burasnn ritel uygulamalar sonrasnda kalan atklarn topland bir alan olabilecei izlenimini brakmtr.
E8 amasnda 2. tabaka mekn blok talarn yer ald, cm. kalnlkta duvarlarla balantl meknlar ve ta tabanlar aa kmtr. Amann
kuzey-dousunda kuzeybat-gneydou dorultusunda uzanan, 2x3 m. boyutlarda kireta kaya blouna mekn duvarlar dayandrlmtr. Amada
tespit edilen mimaryle balants bulunmayan bir duvarn talar dier duvarlardan farkl olarak dikine konulmutur. Amann kuzey-dousunda aa karlan ana kaya blouna dayandrlan meknn (E8//M) taban irili
ufakl moloz talarla denmitir. Dier mekn (E8//M) x m. boyutlarda, E8//M x m. boyutlardadr. Mimar birbiriyle balantl
olup bir btnlk oluturmaktadr.
D7 amasnda 1. tabaka mimarsi, amann dousunda kuzeybat-gneydou ynnde uzanan, yzeye ok yakn bir seviyede ortaya kan duvar,
m. genilikte, iri talar ile rlmtr. Ayn amann 2. tabaka duvarlar
m. genilikte, m. yksekliktedir ve kk ( cm.) talar ile rlmtr. Duvarlarn etrafndan seramik paralar ve hayvan kemikleri bulunmutur. Dairesel duvar, D7//M kodlu kk bir mekn evrelemektedir.
erisinde bol miktarda seramik ve hayvan kemii paralar bulunan meknn
atklar iin ayrlm bir alan olabilecei dnlmektedir.

D7 amas 3. tabaka duvarlar, st tabakadaki duvarlara gre farkl talarn kullanld duvarn yapmnda bir kesme ta blounun yan sra farkl
boyda ilenmemi talarn da kullanld grlmtr. Bu duvarn ke yapt ikinci duvar tek sra tala rlmtr. duvarn evreledii x m.
boyutlarndaki meknn (D7//M) ierisinden seramik ve hayvan kemikleri bulunmutur. D7//M kodlu drtgen biimli meknn ( x m.)
kenarn oluturan duvarlar m. genilikte ve m. yksekliktedir. ki
sra ta ile rlm, aralar daha ufak talar ile doldurulmutur. Meknn
m. genilikteki kap akl kuzeydou duvarndadr ve kapnn dou kanadna ait kk boyutlu bir sve ta, meknn iinde kalan ksmnda bulunmaktadr. Duvarlardan birisi bu mekna sonradan eklenmi grnmektedir.
Mekn ierisinde stilize insan figr olarak tasarlanm ta idoln dip ksm
yuvarlatlm, u ksma doru ise boumlu bir grnm vardr. Meknn
kk talarla ina edilen bat duvarn batsnda, ayn seviyede frn, kp mezar ve ukur bulunmutur. Ta srasnn zerine kil duvarlarn ykseltilmesiyle yaplm frnn duvar kalnl cm. arasnda deimekte, derinlii
m. olarak llmtr. Frn st seviyelerinden ta srasna kadar olan
ksmda kerpi paralar gzlenmitir. Frn dolgusunun st seviyelerinden
kaba nitelikli seramik paralarna ve hayvan kemiklerine, alt seviyelerinden
ok az sayda kaba seramik parasna rastlanmtr.
D8 Amas Mimarsi
D8 Amasnda st ste ayn yere ina edilen yap, kap aklklar da dhil
olmak zere hep ayn konum, boyut ve tarzda ina edilen ta duvarlara sahiptir. 1. tabaka yapsnn drtgen biimli meknn (D8//M) duvarlar,
giri ksm hari, ift sra tala rlmtr ve 0,,60 m. kalnlklardadr.
Meknn tabannda krmz toprak izleri ve yer yer akl deme korunmu,
giri ksmna yakn konumda yars korunmu mlek iinde krk seramik
paralar bulunmutur. Meknn bat duvar boyunca uzanan, duvardan bir
sra tala ayrlm 0,70 x 0,,00 x 0,70 m. boyutlarda blmelerden k
ierisinde seramik paralar, bynde iki mlekik ve seramik paralar
bulunmutur. Kap aklnn kuzeyinde bulunan deme E8 amasnda da

devam eden dz bir platform grnmndedir. Meknn gneybat ke talar arasnda cm. boyutlarndaki oval alanda insan kemii ile bir mlekik bulunmutur.
2. tabaka mekn (D8//M) 3,20 x 2,20 m. boyutlardadr. Mekn iinde
dank seramik ve hayvan kemii paralar bulunmutur. Duvara dayandrlm ve etrafna talar dizilmi bir kpn dibi korunmutur. D8//M taban
altnda dknt kerpi ve yank izleri gzlemlenmitir. Bu meknn taban
altnda yeni duvarlarla evrilen 3. tabaka bulunmaktadr. Ayn konumdaki
kap svesinin bulunmas, burann eskiden beri giri olarak kullanldn dndrmektedir. Bu seviyede bulunan kuzeybat-gneydou dorultusunda
uzanan 1,20 x 0,80 m. boyutlarda bir blok ta, dier amalarda da alt seviyelerden gelen ve duvar temelleri olarak kullanlan bloklara benzemektedir.
Blok tan batsnda cm. boyutlarnda bir kll alan, az sayda dank
hayvan kemikleri arasnda zellikle ene kemikleri bulunmutur.
Kazlan alanda ele geirilen youn hayvan kemii, topluca yenilen l
yemeklerinin kalnts olmaldr. Her yap katnn mekn dolgusunun ortalama cm. kalnlkta olmas ve bu lnn ta duvarlarn ykseklii ile de
rtmesi, yaplarn yksek duvarl olmadnn gstergesidir. Duvar talar
arasna mezarlarn braklm olmas da Tatkada gnlk yaamn geirildii bir mimarden ok l ritellerine ilikin uygulamalarn yapld din bir
mimarnin bulunduu izlenimini brakmtr. Ayn konumda ve ayn plan
ve boyutta yapnn st ste ina edilmesi, akla ritel kirlilik nedeniyle
kapatlan ve zerine tekrar yenisi ina edilen tapnak yaplarn artrmaktadr. Benzeri l sunu yaplarna Orta Frat havzasnda7 Tell Halawa A, Gre
Virike II ve Umm-el Marra Monument 1 alannda rastlanmtr.
Kk Buluntular
Mezar ilerinden ve evresinden boncuklar, arlklar, perdah talar, bazlarnda idoller ele geirilmitir. Mezar eyas arasnda ele geirilen ve olaslkla kolye ucu olarak kullanlm, bir ucunda iple asmak iin delii bulunan
7

kse, A. T. Early Bronze Age Chamber Tomb Complexes at Gre Virike (Period II A) on
the Middle Euphrates River. Bulletin of American Schools of Oriental Research ,

silindir mhrler (Resim: ) Brokad / Piedmont Stili mhr grubu ierisinde deerlendirilmitir8.
Gerek mezarlara braklan eya arasnda bulunan ve gerekse mimarden
elde edilen pimi toprak kaplar, Kuzey Mezopotamyann M.. 3. binyln
ilk yarsnda tarihlenen yerleim ve mezarlklarnda yaygn olarak ele geirilen Ninive-5 seramii trne aittir. Bu dnem Kuzey Mezopotamyada
Ninive-V kltrnn gelitii M.. / yllarna rastlar9.
Tatkada bu seramik trnn kk boyunlu ve ince rneklerinin younluu (Resim: ), bunlarn mezar eyas olarak ya da l gmme ve anma
trenlerine katlan kiilerin kullandktan sonra krarak mezar evresine braktklar kaplardan olutuunu dndrmektedir. Bu dnemde Kuzey
Mezopotamyada Ninive-V kaplarnn boyallar ile kazma bezemeli kaplarn erken rnekleri ortaya kmtr. Yukar Dicle havzasnda Aa Salat
tabakalarnda bezemesiz Ninive-5 seramii, gneydousundaki ta sanduka
mezarlkta standart seramik ele geirilmitir
Tatkada kaba iri kaplarn ou mezar kab olarak kullanlm olmakla birlikte, bu grupta kk boyutlu iki kaplar da bulunmaktadr (Resim:
8). Kuzey Mezopotamyann Erken Tun a IB / Erken Cezire I (M..
//) evresinde el yapm saman katkl kaplar azalarak de8

McCarthy, A. P. Glyptic. Marc Lebeau (ed.) Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I. Turnhout, Brepols, Table 1,
Type 1, 5.
9 Rova, E. Early third millennium B.C. painted pottery traditions in the Jezirah. C.
Marro ve H. Hauptmann (Ed.), Chronologies des Pays du Caucase et de lEuphrate aux IVeIIIe millnaires, Varia Anatolica 11, Paris, ; Ninevite 5 relative chronology, periodization and distribution: an introduction. H. Weiss ve E. Rova (Ed.), The Origins of North
Mesopotamian Civilization. Ninevite 5 Chronology, Economy, Society, Subartu 9, Turnhout,
; Lebeau, M. Stratified archaeological evidence and compared periodizations in
the Syrian Jezirah during the third millennium BC. C. Marro ve H. Hauptmann (Ed.), Chronologies des Pays du Caucase et de lEuphrate aux IVe-IIIe millnaires, Varia Anatolica 11,
Paris, , tab. II-IV; Roaf, M. ve R. Killick The relative chronology of Ninevite 5
sites in the Tigris region and beyond. H. Weiss ve E. Rova (Ed.), The Origins of North Mesopotamian Civilization: Ninevite 5 Chronology, Economy, Society, Subartu 9, Turnhout,
10 enyurt, S. Y. Excavations at Aa Salat. N. Tuna ve J. Velibeyolu (Ed.), Ilsu ve
Karkam Baraj Glleri Altnda Kalacak Arkeolojik Kltr Varlklarn Kurtarma Projesi
Yl almalar, Ankara, , fig. 6, ; Excavations at Aa Salat. N. Tuna
ve di. (Ed.), Ilsu ve Karkam Baraj Glleri Altnda Kalacak Arkeolojik Kltr Varlklarn
Kurtarma Projesi Yl almalar, Ankara, ,

vam etmektedir. Bu dnemde retimi artan standart seramik (Plain Simple

ZEVYA KAVLA KAZI ALIMALARI

akl ve kk talardan oluan olduka sert bir moloz dolgu aa kmtr.

SONU
Ilsu Baraj inaat sahasnda yllarnda kazlan dnemlere bir
yenisi (Erken Tun a I-II) eklenmi, ikinci bir Ge Roma Dnemi yerleimi
kazlmtr.
Neolitik Kalkolitik
Boncuklu Tarla
Havuz Mevkii
Tatka

Erken Tun
I-II

Demir
a

Ge
Roma

Ortaa

Zeviya Tivilki

Kilokki Rabiseki

Zeviya Kavla

Ilsu Hy

19 Sikke Dr. Erdal nal tarafndan okunmutur. Harold Mattingly ve Edward Allen Sydenham
, The Roman Imperial Coinage III: Antoninus Pius to Commodus, Londra, Spink& Son, ,
no. 68 (AR/gm) gibidir.

Resim 1: Tatka kaz alan mimarsi

Resim 2: Tatkadan ta sanduka mezar

Resim 3: Tatkadan kolye ucu olarak kullanlm silindir mhr

Resim 4: Takkadan kolye ucu olarak kullanlm silindir mhr

Resim 5: Tatkadan boyal Ninive-V kab

Resim 6: Tatkadan Ninive-V kaplarna ait paralar

Resim 7: Tatkadan kazma bezemeli

Resim 8: Tatkadan el yapm kaba iki

Resim 9: Zeviya Kavladan sivri dipli aphora

Resim Zeviya Kavladan tun sikke.

ALTINTEPE URARTU KALES

TA YAPI
lk dnem kazlarnda ksmen aa karlan ancak planlara gemeyen ve
tarafmzca Ta Yap olarak nitelendirilen yer altna ina edilmi yap tepe-

funduszeue.info Mehmet KARAOSMANOLU, Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji

nin kuzeybat orta kesiminde yer almaktadr1. nceki yllarda da kazlan Ta

BATI SUR DII VE BATI SU KAPISI

Karaosmanolu ve di. , ; Karaosmanolu ve di. ,

rak uzanan, yaklak m. kalnlndaki duvarlarn surlarla olan ilikisini

BATI DI SUR DUVARLARI

Karaosmanolu , ; Karaosmanolu , vd. Bu gelenek zamanmza kadar blgede yaatlmtr. Kemah yaknlarndaki tuzlalarda su toplanan havuzlarn zeminleri de
ayn tarzda yaplmtr.

olacan dnerek bir ama amaya karar verdik. Ayn istikamette, bat d
sur duvarlarnn bulunduu terasta, 3x10 m. llerinde alan amada kuzey
dou dorultulu, 5 m. akla sahip karlkl ta sras burada bir kapnn
olabileceinin iaretini verdi. kaz sezonunda bu alanda devam edecek
kaz almalar bu dnceye kesinlik kazandracaktr.

DI SUR DUVARLARI
Tepenin dou yamacnda, kilisenin yaklak 20 m. yukarsndan geen
Urartu Dnemine ait d sur duvarlar zerindeki almalar ylndan
beri devam etmektedir. ylnda dou yamata 94 m. uzunluunda alan d sur duvarlarnn devamn grmek ve d sur zerindeki kale giriini tespit etmek amacyla kuzey dou terasta 4x10 m. llerinde bir alan
almtr. Yzey topra alndktan m. seviyede n yzleri son derece
kaliteli iilie sahip duvar temel talar ile bu duvarn hemen nnde
m. apnda silindirik bir ta aa karlmtr. Grn bir stun tamburunu andran tan in-situ olmad ve baka bir alandan ge dnemde buraya
getirildii dnlmektedir. Urartu Dnemi d suruna ait olduu dnlen kaliteli iilikli duvarn dousunda daha kk krma talardan yaplan
harsz duvar eklentileri de grlmtr (Resim: 6). Duvarn devamn izleyebilmek iin ama kuzeybat ve gneydouya doru geniletilmitir. Kuzey
bat dorultuda yknt kerpi bloklar aa karlmtr. Bu alanda duvarn
devam izlenememitir. Toplamda m. uzunluuna ulaan Urartu duvarnn yan sra bu alann gneydou dorultusunda imdilik uzunluu
m. olan Ortaaa ait harl duvarlar ile bamsz kk duvarlar bulunmutur (Resim: 7).
Dou yamataki sur duvarlarnn nnde getiimiz yllarda bulunan
mezarlar bu alanda karmza kmad. Ancak sur duvar nnde tamamen
paralanm bir mlek (urna) ve bir anak ele geirildi. Kaz evinde konservasyonu gerekletirilen mlek ve anak Erzincan Mze Mdrlne
teslim edilmitir (Resim: 8).

APADANANIN GNEY
ki evreli Apadanann gneyinde daha nce hi kazlmayan alandaki
almalarn amac Apadanann gneyindeki yaplamann nasl olduunu
belirlemekti. Bu alanda 50 funduszeue.info youn yangn grm ortaa tabakas ile
karlalmtr. Sktrlm kil zeminli bu meknn tabannda aplar m.
ile m. arasnda deien ukurlar karlmtr. levleri konusunda kesin
neride bulunamasak da alann bir ilik olabileceini dnyoruz (Resim:
9).
Bu meknn bir ksmndan tabann altna inildiinde yaklak m.
dolgu ve onun da altnda ikinci evredeki Geniletilmi Apadanaya ekli yaplara ait duvar temelleri aa karlmtr. Bu duvar temelleri, ikinci evre
Apadanann mutfa olarak kullanlan mekna paralel, m. kalnlndadr. Alann batsnda ikinci evre apadanasnn gney duvar altna doru
devam eden m. kalnlnda muhtemelen ilk evre Apadanasnn evresindeki yaplamaya ait duvar temeli ile karlalmtr (Resim: 10). ok kk bir alanda izlenen bu duvar kalnts yapnn formuyla ilgili net bir bilgi
veremese de, bu alanda erken dnemde de bir yaplamann olduunu gstermesi asndan olduka nemlidir. Gelecek ylda da buradaki almalar
devam edecektir.

KLSE EVRE DZENLEME ALIMALARI

arasnda bulunan bir iskelet ele geirilmiti. Gelen ziyaretilerin dikkatini eken bu mezar akrilik cam bir sandk iinde koruma uygulamamz kaz
sezonunda gerekletirilecektir.

URARTU MEZARLARI TEMZLK ALIMALARI

JEOFZK ARATIRMALARI
tarihlerinde Somun naat bnyesinde alan Jeoloji
Mhendisi Frat Yiit tarafndan 11 farkl alanda Jeoradar taramalar yaplmtr. lk dnem kazlarnda hi kazlmayan, topografyasna gre yerleime
uygun olan alanlar ile eteklerde, belki de sivil yerlemelerin olabilecei alanlarda allmtr. Toplamda m.2 alan taranmtr.
3

zg , 10 vd.

Daha nceden kaz almas yaplmas planlanan alanlardan n bilgi almak iin belirlenen 11 alan Altntepe haritas zerinde gsterilmitir (izim:
4). alma alanlar belirlendikten ve temizlendikten sonra karelaj almalar
yaplmtr. Oluturulan planlar dorultusunda modelleme yaplmtr.
ki boyutlu modeller hazrlanrken uzun bir veri ilem aamasndan geerler. ncelikle elde edilen radargamlar belirli filtrelerden geirilerek grltnn ayklanmas salanr. Radargamlar zerinde l almndan kaynaklanan yatay bantlanmalar, backround removal szgeci uygulanarak lden
atlmtr. Derinlie ve ald yola bal olarak snmlenen dalgalarn genliklerinin ayarlanmas iin Gain ilemi yaplr. l alm srasnda dk ve
yksek frekanslardaki grltlerin ayklanmas iin bandpass szgeci uygulanr. Bu aamalardan sonra grlty veriden daha yksek verimle ayrmak
iin f-k (frekans-dalgasays) szgeci uygulanr. Bu szge verinin younluk
gsterdii frekans ve dalgasays araln gstererek dier frekans ve dalga
saylarndaki grltleri veriden atar. Verinin frekans bandnda veriyi glgeleyen bir grlt hl kalmsa, notchfilter ile veriden ayklanr.
Modeller zerinde yaplan almada;
1. Alan iin: X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak cm. derinliklerde grlmtr.
2. Alan iin: X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda metrelerde cm. derinliklerinde grlmtr.
3. ve 4. Alan iin: A blgesinde X dorultusunda ,8 metrelerde, Y dorultusunda metrelerde, yaklak 60 cm. derinliinde balayan 2 metre derinlie kadar olas bir yap grlmtr. B blgesinde X dorultusunda
metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 60 cm. derinliinde
balayan 2 metre derinlie kadar olas bir yap grlmtr.
5. Alan iin: X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 50 cm. derinliinde balayan 2 metre derinlie kadar olas bir
yap grlmtr.

6. Alan iin: X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda ,5 metrelerde yaklak 30 cm. derinliinde balayan 1,5 metre derinlie kadar olas
bir yap grlmtr.
7. Alan iin: X dorultusunda ,5 metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 60 cm. derinliinde balayan 2 metre derinlie kadar olas bir
yap grlmtr.
8. Alan iin: X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda
metrelerde grlen anomalinin yukardan yuvarlanan bir blok kaya olduu
dnlmektedir.
9. Alan iin: A blgesinde, X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 75 cm. derinliinde balayan 1,6 metre derinlie kadar olas bir blok kaya grlmtr. B blgesinde, X dorultusunda
metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 60 cm. derinliinde
balayan 2 metre derinlie kadar olas blok kaya grlmtr.
Alan iin: X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda
metrelerde yaklak 30 cm. derinliinde balayan 70 cm. derinlie kadar olas
bir yap grlmtr.
Alan iin: A blgesinde, X dorultusunda metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 1,2 metre derinliinde balayan 1,8 metre derinlie kadar olas bir blok kaya grlmtr. B blgesinde, X dorultusunda
metrelerde, Y dorultusunda metrelerde yaklak 90 cm. derinliinde
balayan 1,8 metre derinlie kadar olas blok kaya grlmtr.

KAZI EV VE ATLYE ALIMALARI

Ksaltmalar ve Kaynaka
Karaosmanolu , Karaosmanolu, M. Erzincan Altntepe Kalesi
Urartu-Douda Deiim, (Ed. funduszeue.info) Yap Kredi Yaynlar,
stanbul ,
Karaosmanolu , Karaosmanolu, M. Erzincan Altntepe Urartu Kalesinden Gnmze Yansmalar, Aktel Arkeoloji Dergisi, 30,

Karaosmanolu ve di. , Karaosmanolu M. - Korucu H. Ylmaz,
M.A. Altntepe Urartu Kalesi Yl Kaz ve Onarm almalar,
Kaz Sonular Toplants, 3, ,
Karaosmanolu ve di. , Karaosmanolu M. - Korucu H. Ylmaz,
M.A. Altntepe Urartu Kalesi Yl Kaz ve Onarm almalar,
Kaz Sonular Toplants, 2, ,
zg , zg, T. Altntepe II-Mezarlar, Depo Binas ve Fildii Eserler,
Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara

izim 1: Genel plan

izim 2: Bat kaps plan ve kesit

izim 3: Ta yap

izim 4: Jeoradar alanlar

Resim 1: Ta yap gney dou ke.

Resim 2: Ta yap

Resim 3: Bat i sur destek duvarlar

Resim 4: Bat su kaps

Resim 5: Bat su kapsnn Ortaa suru dndaki basamaklar.

Resim 6: D sur almalar

Resim 7: D sur almalar - ge dnem duvarlar

Resim 8: Dou d sur almalar - envanterlik eser

Resim 9: Apadanann gneyi - atlye

Resim Apadanann gneyi - ilk ve ikinci evre duvar temelleri

Resim Urartu mezarlar temizlik almalar

KASTABALA ANTK KENT KAZILARI

Prof. Dr. Turgut Haci ZEYREK, Karadeniz Teknik niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji
Blm, TR Trabzon/TRKYE. [email protected]
r. Gr. Ali Nadir ZEYREK, Kastabala antik kentinde gelitirdii aratrma projesi ile kentin arkeolojisi hakknda eksik bilgileri tamamlayc nitelikte zgn sonular ortaya koymaktadr.
Glseren KAN AHN, Dokuz Eyll niversitesi, Doktora rencisi, Kaz Bakan Yardmcs/TRKYE.
Kastabala antik kentinde ilk kaz ve temizlik almalar Kltr ve Turizm Bakanl ile Gaziantep niversitesi adna tarih ve / sayl Bakanlar Kurulu Kararl izinle
balatlmtr. Bakanlar Kurulunun 17/12/ Tarihli ve / Sayl Kararl izni ile
almalar T.C. Karadeniz Teknik niversitesi adna srdrlmektedir. T. C. Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn T. C. Kltr ve Turizm
Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn 28/06/ tarih ve (80) sayl yazs ekindeki kaz ve sondaj ruhsat ile gerekletirilen
yl kaz ve temizlik almalarmz T.C. Karadeniz Teknik niversitesi Bilimsel Aratrma
Projeleri Koordinasyon Birimi, BAP bilimsel ve Teknolojik Aratrma Projeleri, kod
numaral proje funduszeue.info proje btesi ve DSMMden salanan denek ayrca Suna nan Kra
Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstitsnn katklar, Osmaniye Valilii l zel dare
Genel Sekreterliinin destekleri ile 01Temmuz04 Ekim tarihlerinde srdrlmtr. Karadeniz Teknik niversitesi Rektr sayn Prof. Dr. Sleyman Baykal ve niversite
Senatosu yelerine, Edebiyat Fakltesi Dekan Sayn Mevhibe A. oara, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn Sayn yetkililerine, Osmaniye Valisi Sayn Celalettin
Cerraha ve kaz almalarmz deva ederken atamas yaplan Osmaniye Valisi Sayn Dr.
Mehmet Oduncuya Osmaniye l zel dare Genel Sekreteri Sayn Hseyin Karalara, Suna
nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits yetkililerine, Aslanta Baraj Mdr
Sayn Adnan Cana ve Mdr Yardmcs Sayn Muhammet Bozkurta, Osmaniye Cumhuriyet Basavclna, Toprakkale Ak Ceza nfaz Kurumu Mdr Sayn Hatemi Sevine,
kurum personellerine ve kaz almalarna emei geen tm iilere, Osmaniye l Kltr
ve Turizm Mdr Sayn Ahmet Tabura, Osmaniye Mze Mdr Nalan Yastya, arazi
almalarmza zveriyle, yapc katklarn esirgemeyen ekip yelerimiz Glseren Kan ahin, Suat ztabak, Murat Sima, Tuba Topalbekirolu, Mustafa Kodalolu, Osman Berk, Erol
Salam, zge cal ve Sevgi Cengize teekkr bor biliriz.

I. KAZI VE ARATIRMA YNTEM

I.A.

Koruma nlemleri

I.A

Kaz Alannn Koruma Gvenliinin Salanmas

funduszeue.info Kaz Alannn Iklandrlmas ve Gvenlik Kameras le Denetimi

funduszeue.info Kaz Alannn Iklandrlmas ve Gvenlik Kameras le Denetimi

Kaz evi iin ihtiya duyulan en az bir kaz evi bekisi grevlendirilmesi, cretini ise imknlar dhilinde yl kaz deneimizden karlanmas hususunda Osmaniye Valiliine bavurumuz yaplm, Kesmeburun
kynde kaz evine yakn bir mevkide ikamet eden talipli bir beki adaynn Osmaniye Valiliince bavurusu kabul edilmi ve greve balamtr.

I.A Bitki Temizlik almalar

Kaz alan olarak belirlediimiz blgelerdeki ve antik kentin genelindeki bitki temizlii ileri
ylnda olduu gibi Osmaniye l Kltr ve Turizm Mdrl tarafndan gerekletirilmitir.

I.A Sondaj Kazs Srdrlen Alanlarn Korunmas

bilinen klsik ehir planclnn tm antsal mimar yaplarna plannda yer

I.C. Buluntularn Korunmas ve Saklanmasna likin Yaplan lemler

nr kltr varl kaz buluntularmz ve envanterlik nitelikte tanr kltr

maniye mze mdrl yetkilileri, Bakanlk temsilcisi ve Kaz Bakanlmzca imzalanan tutanakla mhrlenmi, anahtar Osmaniye mze mdrlnce koruma altna alnmtr.
Envanterlik ve ettlk nitelikli kaz buluntular ise usulne uygun biimde Bakanlk temsilcisi ile birlikte Osmaniye mze mdrlne teslim edilmitir.

II. BULGULAR
Kastabala antik kenti kazs projesi ngrlen kaz, sondaj ve temizlik
takvim ve planna uygun biimde srdrlm ve tamamlanmtr. yl
kaz ve sondaj almalar iki merkezde srdrlmtr: 1- Kuzey Stunlu
Cadde (dou), 2-Tiyatro (Sondaj 2 ve Sondaj 3). Deinilen alma merkezlerinden elde edilen bilgi ve bulgularn genel deerlendirmesi aada sunulmutur.

II.A. Kuzey Stunlu Cadde (Dou)

Kale Tepesinin gney eteinde gerekletirilen sondaj almasnda ise

olarak, branda malzeme ile rtlm, insan ve doa kaynakl tahribatn nlenmesi amalanmtr (Resim: 4).

II.B. Tiyatro
yl kaz programmzda ikinci kat cavea basamaklar ve tiyatronun
d cephesi evresinde mimarye ait paralarn tespit almalarna devam
edilmitir (Resim: 5 ve 7).
Tiyatronun gneybatsnda vadi taban ile bat parados girii blgesindeki
alanda stratigrafi sondaj gerekletirilmitir. Bu almalarda mimarye ait
herhangi bir duvar ve/veya temel kalnts tespit edilememitir. Devirme
malzemeden eik ta ise yzeye yakn bir seviyede ( cm.) olup muhtemelen Ortaada bu alanda ina edilmi bir konuta aittir. Keramik paralar
yardmyla tespit edilen stratigrafi almalar , ve yllarnda
kentin farkl blgelerinde gerekletirilen sondaj tespitleri ile paralel sonular
ortaya koymutur. Keramik arlkl buluntu kronolojisi, Ge Klasik-Erken
Hellenistik, Roma M.S. 2. - 3. yzyl, M.S. 5. yzyl ve son olarak Ortaa/
yzyl tarihlerini vermektedir.
Tiyatronun bat d blgesinde gerekletirilen Tiyatro Sondaj 3 almas
(Resim 7) tiyatronun cadde-sokak sistemi ile balatsn tespit etmek amacyla
gerekletirilmitir. Belirlenen alanda gney-kuzey ynnde vadi yamacnn
eimine uygun biimde step-trench kaz teknii tercih edilmitir. Sz konusu
alanda gerekletirdiimiz ok ynl deerlendirmelerimiz sonucunda arazinin kuzeyde kale tepesinden-gneyde vadi tabanna dik eiminden dolay
basamaklandrmal (step trench) kaz tekniinin en uygun yntem olaca
dnlmtr. Bu tekniin uygulanmasnda koruma amac n plandadr.
Bundaki ama da yal mevsimlerde kale tepesinden ve vadi yamacndan
gelecek youn sel akntlarnn tahribatndan sondaj amasnn ve kesitlerinin korunmasdr. Ayn zamanda kltr tabakasnn da tahribatnn nne
geilmitir.
Tiyatro Sonsaj 1, 2 ve 3 Osmaniye Mze Mdrl ve Bakanlk temsilcisi

denetimi, uygun gr/nerileri ve onaylar dorultusunda istendiinde kaldrlacak ekilde geici olarak, branda malzeme ile rtlm, insan ve doa
kaynakl tahribatn nlenmesi amalanmtr (Resim: 6 ve 8).

III. Belgeleme almalar

IV. Yayn almalar

rca kaz buluntusu zgn eserlerimiz 1 doktora ve 2 yksel lisans tez projesi
kapsamnda ayrntl biimde deerlendirilmektedir.

SONU
Burada sunulan almada yl almalarnda elde edilen bulgu ve
buluntular deerlendirilmitir. Bilindii gibi arkeolojik almalar byk zveri ve sabr gerektirmektedir. Kaz almalarmz kapsamnda gelitireceimiz yeni projelerimizi baaryla sonulandrp, Anadolu arkeolojisinin eksik
halkalarn tamamlayacak bulgular elde edilmesini vaad eden Kastabalamz
lkemiz turizmine kazandrmay mid etmekteyiz.

Resim 1: Kastabala, kuzey stunlu cadde, batdan genel

Resim 2: Kastabala, kuzey stunlu cadde (dou), propylon-nymphaeum (?), kaz ncesi

Resim 3: Kastabala, kuzey stunlu cadde (dou), propylon-nymphaeum (?)-sondaj

Resim 4: Kastabala, kuzey stunlu cadde (dou), propylon-nymphaeum (?)-sondaj , koruma nlemi

Resim 5: Tiyatro, sondaj , kuzeyden genel

Resim 6: Tiyatro, sondaj , koruma nlemi

Resim 7: Tiyatro, sondaj 3, gneyden genel

Resim 8: Tiyatro, sondaj 3, koruma nlemi

YILI GKEADA UURLU-ZEYTNLK

Prof. Dr. Burin ERDOU. Trakya niversitesi, Arkeoloji Blm, Prehistorya ABD,
Edirne/TRKYE.

jeofizik almalar gerekletirilmi, ocak olabilecek yank alanlar ve duvarlar saptanmt. kaz sezonunda hem jeofizik sonularn test etmek hem
de st tabakalar daha iyi anlayabilmek amac ile O6 plan karesine denk gelen
ksmda 5x10 funduszeue.info bir ama alm ve jeofizik sonular ile rten dou-bat
istikametine uzanan bir duvar kalntsna rastlanmtr. Geniletilen amada
buluntulara gre Kalkolitik aa tarihlendirilen bir yap ile karlalm ve
Bina 4 olarak adlandrlmtr. ten ie yaklak 5,5x6 m. boyutlarnda olan
binann dou taraf tamamen tahrip edilmitir (Fig). Kuru duvar teknii ile
rlen ta duvarlar 65 cm. kalnlndadr. Binann gney duvarnn zerinde

Güncellenme tarihi

8 Mar