Yığılımlı Olma

Felsefi düşüncenin nitelikleri ya da felsefi düşüncenin özellikleri konusu, neyin felsefe ve neyin felsefe olmayan olduğunu ortaya koyacak bir bilgi ağı sağlayacaktır. Bu bağlamda bilgi, insan yaşamının sürdürülebilmesinde başta gelen varoluş koşullarından biri olup insanın binlerce yıllık uğraşısının ürünüdür. Bu durum; farklı yaşam katmanları, uzmanlık alan bilgilerinin bazı ortak özellikleri ve sürekliliği olduğunu göstermektedir.

Kesin bir sınıflandırma mümkün olmasa da felsefi düşünce tarzına atfedilen, üzerinde uzlaşılmış, felsefi düşüncenin nitelikleri şu şekilde sayılabilir: sorgulama (sorun odaklı), merak etme, şüphe duyma, eleştirel olma, refleksif (düşünümsel) olma, yığılımlı ilerleme, rasyonel olma (akıl temelli), sistemli olma, tutarlı olma ve evrensel olma (Şekil ).

Felsefi Düşüncenin Nitelikleri Nelerdir?

• Sorgulama
• Merak etme
• Şüphe duyma
• Hayret etme
• Yığılma
• Eleştirellik
• Refleksif olma
• Rasyonellik
• Sistemlilik
• Tutatlılık
• Evrensellik

1. Sorgulama

Felsefi düşüncenin en önemli ve ayırt edici özelliği sorgulayıcı olmasıdır. Felsefede bir problemi çözmenin ilk adımı soru sormaktır. Sorgulama; bir amaca yönelik, soruları sistemli bir şekilde sorarak anlamaya çalışma ve gerçeğe ulaşma çabasıdır. Sokrates’e göre hayatın anlamı ve değeri onun sorgulanmasıyla başlar.

2. Merak etme

Merak, insanı yeni arayışlara sürükleyen zihin durumudur. Merak; bilim ve felsefenin temelinde yer alan, zihni harekete geçiren bilme isteğidir. Merak eden insan, bu merakı sayesinde sorgulamaya ve gerçeğe ulaşmaya çabalar. Felsefede merak, yaşamı tanımayı istemek ve onu anlamaya çalışmak olarak da anlaşılabilir.

3. Şüphe duyma

Felsefi şüphe, yeni sorulara kapı açar ve dünyaya farklı bir bakış geliştirmeye olanak sağlar. Bir düşünceyi körü körüne kabul etme, felsefeye uygun olmayan bir tavırdır. Felsefi tavır, bilginin akılsal denetlemeye tabi tutulup mantıklı hâle gelmedikçe doğru kabul edilmemesidir. Bu nedenle ilk adım şüphe etmektir. Felsefi şüphenin belli bir amacı ve sistemi vardır, gelişigüzel değildir.

Şüphe duymak, felsefi düşüncenin özelliklerinden birisidir.

4. Hayret etme

Felsefede hayret etme, şaşırma anlamından çok daha fazlasını ifade eder. Filozof, dünyayı alışılageldik hâliyle kabul etmez. Dünya, çoğu insana alışkanlıkların ve ön kabullerin etkisiyle şaşırtıcı gelmez. Her şeyi olduğu gibi kabul etme bir sorun gibi görünmez ancak filozof için durum böyle değildir. Filozof, her şeyi ilk defa görüyormuş gibi ona şaşırabilen insandır. Felsefe, bu sayede sıradan düşüncelerden ayrılır. Dünyaya yeni bir gözle bakabilmenin ilk adımı hayret etmedir. Hayret eden insan merak eder ve araştırmaya başlar.

5. Yığılımlı ilerleme

Filozoflar, felsefenin ilk ortaya çıktığı çağdan bu yana benzer sorulara farklı yanıtlar vermiştir. Yığılımlı olma, felsefi düşüncenin birbirini etkileyen ve bu etkileşimle ilerleyen bir niteliğe sahip olmasını ifade eder. Bu ilerleme, bilimdeki gibi niceliksel bir birikim değildir. Felsefi düşünce; bilim, sanat ve daha birçok alandaki bilgilerin oluşum ve artışını sağlamıştır. Birbirini etkileyen filozoflar, ortak bilgi birikimine katkıda bulunmuştur.

6. Eleştirel olma

Eleştirel olma, herhangi bir düşünceyi ya da görüşü ele alırken onu olduğu gibi kabul etmek yerine akıl süzgecinden geçirmektir. Eleştirel düşünce; akıl yürütme, analiz ve değerlendirme süreçleriyle inşa edilen düşünce biçimidir. Bir problem ele alınırken onu birtakım sınamalara tabi tutma, onu oluşturan bütünü parçalarına ayırma, iyi ve kötü yanlarını ortaya koyarak değerlendirme eleştirel olmanın temel ögeleri olarak ifade edilebilir.

7. Refleksif olma

Düşünce, herhangi bir nesneye veya duruma yönelik olabilirken düşüncenin kendine (kendini konu edinmesi) veya başka bir düşünceye yönelmesi refleksiyondur. Bir ağacı düşünme refleksiyon değildir. Ancak ağaca dair algı ve ağaç fikrinin ne olduğu konusunda düşünme refleksiyondur. Ayrıca mevcut bilgi, sanat ve görüş üzerine düşünmeler de refleksif olarak nitelendirilebilir.

Refleksif olmak, düşünülen üzerine tekraren düşünmek anlamına gelmektedir.

8. Rasyonel olma

Rasyonel olma, akılcı veya akılsal olma anlamına gelir. Felsefe, konu ve yöntem açısından akılsal bir uğraşıdır. Rasyonel olma, felsefenin zihinsel bir etkinlik olmasının yanında akıl ilkeleri ve akıl yürütme kurallarına uygun olması anlamlarına da gelmektedir.

9. Sistemli olma

Felsefi düşünce, düzenli olan tutarlı bir yapıya sahiptir. Bu yapı içinde düşüncelerini açıklayan filozof, kendine ait bir sistem inşa eder ve düşünceleri için bir açıklama modeli oluşturur. Bu model içerisindeki düşünceler birbiri ile aşamalı ve bağlantılıdır. Bu bağ bütüncül bir bakışın da temelini oluşturur.

Tutarlı olma

Felsefi düşüncede tutarlılık, düşünce basamaklarının birbirine zıt düşünceler içererek birbiriyle çelişmemesi yani uygun olması anlamındadır. Her felsefi düşüncenin olgusal anlamda ispatlanması mümkün olmadığı için yapılacak değerlendirme, felsefi düşüncenin daha çok iç tutarlılığıyla ilgili olacaktır. Bir görüşü oluşturan temel düşünce basamaklarının birbiri ile çelişmemesi veya birbiri ile uyumlu olması tutarlılığı güçlendirir.

Evrensel olma

Felsefi sorunların bulunduğu çağı aşması ve herkes için geçerli olması durumudur. Felsefenin bütün insanlığı ilgilendiren sorunlarla uğraşması ve felsefi birikimin birçok uygarlığın ortak katkılarıyla oluşması onun evrensel bir değer taşımasını sağlar. Felsefede yanıtlardan çok, soruların evrenselliğinden bahsetmek mümkündür.

Felsefi Düşüncenin Nitelikleri

Hangi Düşünceler Felsefi Değildir?

Bir şeyin ne olduğu bilindikten sonra onun ne olmadığı hakkında sonuçlara varmak da öğretici olabilir. Bu anlamda “Felsefi olmayan düşünme tarzları hangileridir?” sorusuna verilebilecek cevaplar ayırt edici olacaktır. Sorgulamaya ve temellendirmeye dayanmayan, doğru bilgiye veya doğru eyleme yönelmeyen anlık düşünceler; örneğin günlük çıkarlara yönelik akıl yürütmeler, bir olaya karşı verilen ani tepkiler, dürtülere-güdülere dayalı çağrışımlar, üzerinde düşünülmemiş hayaller, basit kanaatler veya ön yargılar felsefi düşünme tarzı sayılmaz.

Felsefenin Diğer Düşünce Biçimleriyle İlişkisi

Felsefenin ne olduğunu anlamak için yakın düşüncelere yani doğa ve insan bilimlerine, matematik ve sanatla ortaklaştığı veya farklılaştığı hususlara da bakmak gerekmektedir. Elbette bilimsel bilgi araştırmacının, şiir şairin, teknik bilgi teknisyenin işidir. Bilimler belli bir konuyu, tikel olanı konu edinir. Bilim; duygu ve kanaatlerden özerk “objektif” çalışmayı, bulgularını gözlem ve deneyime dayandırmayı ve onları ispatlamayı esas alır. Sanatsal düşünme tarzı ise aynı zamanda sanatçının duygu ve düşüncelerinin merkezde olduğu dil, anlatım ve özgün ürünleri destekleyen düşünme şeklidir. Bu düşünce tarzları doğrudan felsefi düşünce tarzı olmamakla birlikte bilgi alanları ne kadar çeşitlenir, bilgi ne kadar çoğalırsa doğru bilgiye ulaşma imkânı da o kadar artmakta ve felsefenin ufkunu açmaktadır.

Felsefe bilim ve sanata katkı sunmaktadır. Şiir, teknik bilgi ve bilimin ne olduğu fikri; felsefi bir bakışla oluşturulmaktadır. Ayrıca “filozof şair-şair filozof” veya “felsefede şiir-şiirde felsefe” de mümkündür ama yapılan şiir veya felsefe, farklı faaliyet biçimleridir. Şiir “İlim kendin bilmektir.” dediğinde veya bilim insanları “Sayı nedir?”, “Bu yaptıklarımın anlamı nedir?” diye sorguladığında bu tavırlarındaki düşünme tarzı, şiirsel veya bilimsel düşünme tarzından daha çok felsefi düşünme tarzıdır. Bilim, sanat ve felsefe birbirine indirgenemezse de birbirini desteklemektedir.

Felsefe Yapmak ve Felsefi Düşünce İlişkisi

İnsan için önemli olan yalnızca felsefe okumak ve felsefeyi bilmek değildir, felsefe yapmaktır, felsefi davranabilmek veya felsefi bir tutum takınabilmektir. Felsefe yapmak ise felsefi düşünmeyi gerektirir.

Felsefi düşünceyi özümsemiş kişilerin ise yalnızca ağaçları değil ormanı görebildikleri ilk bilgilerle yetinmeyip ileriye ve arka planlara da bakabildikleri, yüzeysel düşünmeyip konulara nüfuz edebildikleri düşünüfunduszeue.infoıca dogmatikliği aşabilme önyargılı olmama gibi tavırlar sergileyebilecekleri söylenebilir.

Felsefi düşünce, insanın merak ve hayretine bağlı olarak soru sormanın sonucu olan ve insanla, insan yaşamıyla ilgili problemlere karşı eleştirici ve sorgulayıcı bir düşünce türüdür. Felsefi düşünceyi özümsemiş kişiler dogmatikliği aşan, ön yargılı olmayan ve olaylara geniş açıdan bakan kişilerdir.

Felsefi Düşüncenin Nitelikleri: Kısaca

• Felsefi düşüncede sorular cevaplardan daha önemlidir. Çünkü felsefede verilen cevaplar son ve kesin cevaplar değildir. Bundan dolayı bu sorulara cevap arayışı her zaman kesintisiz devam eder (özü).
• Felsefi düşünce refleksif bir düşüncedir (Düşüncenin kendi üzerine tekrar yönelmesi refleksif düşüncedir). Yani felsefi düşünme sadece sorgulananı tek taraflı düşünme değildir. Aynı zamanda sorgulamanın kendisini veya sorgulama sonucunu da sorgulamaktır. Bu çift yönlü bir düşünmedir.
• Felsefi düşünce, eleştirici ve sorgulayıcı bir düşüncedir.
• Felsefi düşünce akla dayanan bir düşüncedir. Felsefi düşüncede ortaya konulan önermeleri doğrulama, yanlışlama olanağı yoktur. Çünkü önermeler bilimde olduğu gibi olgularla test edilerek doğrulanamaz. Felsefi düşüncede ortaya konan önermelerde kendi için tutarlı olması aranır.
• Felsefi düşünce temellendirmeye dayalı bir düşüncedir.
• Felsefi düşüncenin analiz (çözümleyici) ve sentez (kurucu) gibi işlevleri vardır.
• Her felsefi düşünce, o düşünceyi ortaya atan filozofun özgün görüşüdür. Bu nedenle felsefi düşünce özneldir.
• Her şey felsefenin konusudur. Bu nedenle felsefi düşünce ele aldığı konular açısından evrensel bir düşüncedir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf &#;Felsefeye Giriş&#; ve &#;Sosyolojiye Giriş&#; Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Diğer Ders Notları (Ömer YILDIRIM)

Turk J Public Health ;13(2) Available online at: funduszeue.info Araştırma Makalesi Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri Sultan Esera a Doç.Dr., Izmir Halk Sağlığı Müdürlüğü, Kanser Şubesi, İzmir Geliş tarihi: , Kabul tarihi: Özet Amaç: Epidemiyolojik kavramlar olan yığılımlı hız ve yığılımlı risk ülkemizde çok bilinmeyen, yerinde kullanılmayan kavramlardır. Bu çalışmada, başlıca kanserlerin dört ilimizdeki yığılımlı riskleri hesaplanmış ve bu kavramların uygun kullanımları tartışılmıştır. Yöntem: Bu çalışmada, Cancer Incidence in Five Continents (CI5C) vol’da yayımlanmış olan İzmir, Antalya, Edirne ve Trabzon iline ait yığılımlı insidans hızları kullanılarak erkek ve kadınlar için bütün kanserler, erkeklerde akciğer ve kadınlarda meme kanseri başta olmak üzere sık görülen kanserler için yığılımlı riskler hesaplanmıştır. Türkiye için yığılımlı riskler, Globocan tahminlerinden alınmıştır. Bulgular: Başka ölüm nedenlerinin olmadığı, yani doğan her kişinin 75 yaşına kadar yaşadığının varsayıldığı hipotetik durumda, İzmir'de yaşayan üç erkekten, Antalya, Edirne ve Trabzon ve Türkiye genelinde dört erkekten birisi, yaşamları boyunca herhangi bir kansere yakalanmaktadır. Bu dört ilde ve Türkiye genelinde yaklaşık altı kadından birisi yaşamlarının bir döneminde kanser tanısı almaktadır. Türkiye genelinde 25 kadından birisi yaşamının bir döneminde meme kanserine yakalanmaktadır. İzmir’de 9 erkekten, Türkiye genelinde ise 13 erkekten birisi yaşamı boyunca, öldürücülüğü çok yüksek ancak basitçe tütünden kaçınarak korunabilecek olan akciğer kanserine yakalanmaktadır. Sonuç: Bu çalışmada verilen kanser yığılımlı riskleri, özellikle birincil ve ikincil korunma çalışmalarında, risk faktörlerinden kaçınma, sağlıklı yaşam davranışları edinme, taramalara katılım ve erken tanı konularında toplumsal farkındalığı artırmaya yönelik olarak araştırmacıların, hizmet planlayıcı ve yürütücülerin kullanımına sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Yığılımlı risk, kanser, Türkiye, akciğer kanseri, meme kanseri Life time cumulative risks for cancers in Turkey Abstract Objective: Cumulative rate and cumulative risk are epidemiological measures which are not well known and have not been used properly in Turkey. In this study cumulative risks for common cancers were calculated for four provinces of Turkey. Methods: In this study, cumulative risks were calculated for common cancers in Izmir, Antalya, Edirne and Trabzon by using cumulative cancer incidence rates published in Cancer Incidence in Five Continents (CI5C) funduszeue.infoan estimates were used. Results: In the absence of any other cause of death, 1 in 3 men in Izmir, 1 in 4 men in Sorumlu Yazar: Sultan Eser, Izmir Halk Sağlığı Müdürlüğü, Kanser Şubesi, İzmir, E-mail: [email protected] Turk J Public Health ;13(2) 87 Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri Antalya, Edirne and Trabzon and in Turkey generally are at risk of developing cancer of any type over their life span. In women the figures are 1 in 6 women in these four provinces and in Turkey generally.1 in 25 women are at risk for having breast cancer diagnosis over their life span in Turkey generally. The cumulative risks of tobacco related cancers are very high in Turkey; 1 in 9 men in Izmir and 1 in 13 men in Turkey in generally are at risk of developing lung cancer; this is to a great extent a preventable disease by adopting a smoke free life style. Conclusion: Cumulative risks for cancers shown in this study are presented for use by the researchers, health policy decision makers and care givers, particularly in studies focused on primary and secondary prevention, improving the awareness for avoiding risk factors, developing healthy life behaviors, increasing participation in screening programs and improving early diagnosis. Key Words: Cumulative risk, cumulative rate, cancer, Turkey, lung cancer, breast cancer sağlamayabilir.3 Kanser epidemiyolojisinde Giriş buna benzer örnekler çoğaltılabilir. Gelişmiş ve gelişen toplumlarda Bilindiği gibi erkeklerde akciğer ve süregen hastalıklar ve bunlar içinde kadınlarda meme kanserleri Türkiye dahil morbidite ve mortalite açısından yıllar bir çok gelişmiş ve gelişmekte olan içinde giderek daha büyük yer tutan toplumda en sık rastlanan kanser kanserler konusunda, nüfusa dayalı türleridir.4,5 Son zamanlarda özellikle meme epidemiyolojik verilerin izlenmesi kanseri tanı ve tedavisiyle ilgilenen önemlidir. Bu veriler, süregen hastalıklara hekimlerin meme kanserine yakalanma riski yönelik olarak sunulan hizmetlerin konusunda Türkiye’deki durumu yanlış planlanması, yönetsel ve finansal aktarabilen ifadeleri dikkati çekmektedir. önceliklerin belirlenmesinde kullanılır.1, 2 Bunlardan en sık kullanılan ifade Türkiye’de Toplumda kanser sıklığı ve trendi, meme kanserine yakalanma yaşının yaygınlığı ve nedenselliği gibi özellikleri (gelişmiş ülkelerde olduğundan) daha genç inceleyen kanser epidemiyolojisinde çeşitli olduğu ifadesidir. Hastaların yaş gruplarına yaklaşımlar kullanılmaktadır. Bunların dağılımları karşılaştırılarak yapılan bu doğru uygulanması ve yorumlanması değerlendirmeler ile Türkiye'de meme önemlidir. Örneğin belli bir kanser türü için, kanserinin genç kadınlarda daha sık mortalite hızında düşüş sağlanmamışken görüldüğü, yani genç kadınlarda meme tanının daha erken bir zamana çekilmiş kanseri riskinin daha yüksek olduğu iddia olması, o kanser türünde, yapay olarak sağ edilmektedir. Oysa hastaların yaş gruplarına kalım süresini uzatmış gibi algılanabilir. göre dağılımına bakarak böyle bir Diğer bir anlatımla, aynı kanser türü için değerlendirme yapmak uygun değildir; gerçek “yaşam süresi” aynı olan iki farklı böyle bir değerlendirme için yaşa özel toplumdan birisinde (A toplumu diyelim) insidans hızları kullanılmalıdır. Nitekim bu çeşitli toplumsal programlarla (örneğin hızlar incelendiğinde Türkiye’de meme taramalarla) o kanser türü daha yüksek kanseri riskinin genç yaşlarda daha yüksek oranda erken tanınıyorsa, o toplumda (yani olmadığı görülecektir6. Yine hatalı olarak A toplumunda) bu kanserin sağ kalım süresi yaygın olarak kullanılan bir başka kavram B toplumundakinden daha uzunmuş gibi ise "x kişiden birisi y kanserine algılanır. Bu “Lead time Bias” olarak yakalanmaktadır" cümlesi ile ifade edilen tanımlanır. Benzer şekilde yavaş ilerleyen yığılımlı risktir. Bu çalışmanın amacı, doğru kanser türlerinde taramalarla olgu bulma kullanımına katkı sağlamak amacıyla oranlarının artması da, bu hastaya ve/veya yığılımlı hız ve yığılımlı risk kavramlarını topluma belirgin düzeyde bir katkı açıklamak; Türkiye geneli ve Türkiye’deki Turk J Public Health ;13(2) 88 Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri dört Kanser Kayıt Merkezi bölgesinde Tablo 1. Kanser Kayıt Merkezlerinin temsil başlıca kanserler için, yaş aralığında ettiği bölgeler ve Türkiye nüfusu içindeki yaşam boyu yığılımlı riskleri hesaplamaktır. payları Bu dört kanser kayıt merkezi bölgesi, Türkiye Kayıt verileri yalnızca yüksek kaliteli veri Bölge Nüfusundaki Merkezi setlerinin yayına kabul edildiği Dünya Sağlık Payı (%) Örgütü Uluslararası Kanser Araştırma Ege İzmir Kurumu (IARC) tarafından periyodik olarak İç Anadolu Eskişehir hazırlanan Beş Kıtada Kanser İnsidansı – Doğu ve Cancer Incidence in FiveContinents (CI5C)5 Güneydoğu Erzurum serilerinde yayımlanmış olduğu için Anadolu seçilmiştir. Bursa ve Marmara Edirne Akdeniz Antalya Gereç ve Yöntem Doğu Trabzon Karadeniz Bu çalışmada, CI5C vol’da Batı yayınlanmış olan İzmir (), Samsun Karadeniz Antalya (), Edirne () ve Trabzon ()serileri için serileri kullanılarak elde yığılımlı insidans hızları kullanılarak erkek edilen insidans hızları, İzmir Kanser Kayıt ve kadınlar için bütün kanserler, erkeklerde Merkezinin verisi kullanılarak akciğer ve kadınlarda meme kanseri için elde edilen cinsiyete ve kanser türlerine yığılımlı riskler hesaplanmıştır5. En uzun göre tahmini yıllık değişim oranları süreli ve yüksek tamlık ve geçerlilikte veri mevcudiyeti ve örnek olması açısından, kullanılarak (EAPC) yılına projekte İzmir ili için belli başlı kanserler için riskler edilmiştir. Öngörülen insidans hızları daha ayrıntılı olarak başka bir tabloda ülke nüfusuna uygulanmıştır.4, 7 sunulmuştur. Yığılımlı hız, belli bir yaş aralığındaki yaşa özel hızların toplamıdır. Toplamın Türkiye ve kontrol amaçlı kullanılan, alınacağı yaş aralığı yapılacak karşılaştırma daha çok gelişmiş ülkeler (DÇGÜ), daha az doğrultusunda belirlenir. Örneğin çocukluk gelişmiş ülkeler (DAGÜ) ve A.B.D gibi diğer çağı kanserleri için yaş alınırken, en toplumlardaki yığılımlı riskler için ise çok, genellikle yaş olarak alınan bütün Globocan tahminleri verilmiştir. yaşam süresi için olan hesaplama Globocan IARC (Uluslararası Kanser kullanılmaktadır. Yığılımlı hız, yaş grupları Araştırma Kurumu) tarafından hazırlanan için hesaplanmış yaşa özel insidans Globocan serisinin beşincisidir. Bu hızlarının toplamının yaş bandı genişliği ile yayınlarda, dünyadaki tüm ülkeler ve çarpılması ile elde edilir. Yani beşerli yaş bölgeler için elde edilebilen en iyi veri bantları kullanıldığı durumda, elde edilen kullanılarak yapılan kanser görülüşü yaşa özel hızların toplamı 5 ile çarpılacaktır. tahminleri yer almaktadır.4 Eğer yaş bantları farklı genişlikteyse, her bir yaşa özel insidans hızı önce o yaş grubunun Türkiye tahminleri, Antalya, Bursa, bant genişliği ile çarpılır ve daha sonra elde Edirne, Erzurum, Eskişehir, İzmir, Samsun edilen rakamlar toplanır.8,9 ve Trabzon Kanser Kayıt Merkezlerinin dönemi verileri Yığılımlı risk ise, bir kişinin belirli ağırlıklandırılarak yapılmıştır. Ağırlıklar, bir yaş aralığında, diğer ölüm nedenlerinin kanser kayıt merkezinin temsil ettiği bölge yokluğu durumunda, söz konusu kansere nüfusunun büyüklüğüne göre belirlenmiştir. yakalanma riskini gösterir. Riskin biriktiği Tablo 1’de Kanser Kayıt Merkezlerinin yaş aralığını belirlemek gereklidir. Bu temsil ettiği bölgeler ve Türkiye nüfusu genellikler bütün ömrü temsil eden yaş içindeki payları verilmiştir: aralığıdır. Yığılımlı risk, “diğer ölüm nedenlerinin yokluğunu” yani “başka bir 89 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri nedenle ölümlerin olmadığını” varsayan erkekten birisi yaşamları boyunca herhangi “teorik” bir ifadedir. Örneğin “8 kadından bir kansere yakalanmaktadır. Her dört ilde birisi meme kanserine yakalanıyor” ifadesi de yaklaşık altı (İzmir , Antalya ve “toplumdaki her sekiz kadından birinin Trabzon , Edirne ) kadından birisi meme kanserine yakalandığını” değil; “eğer yaşamlarının bir döneminde kanser tanısı hiçbir kadın başka bir nedenden ölmemiş almaktadır. İzmir ve Edirne’de dokuz olsaydı, tüm yaşamları boyunca sekiz (sırasıyla ve ), Trabzon’da 13 (), kadından birinin meme kanserine Antalya’da 16, Türkiye genelinde 13 yakalanacak olduğunu” anlatmaktadır. Daha erkekten birisi () yaşamları boyunca çok konu hakkındaki toplumsal farkındalığı akciğer kanseri tanısı almaktadır (Tablo 2- arttırmak ve hedef kitlenin istendik 4). Erkeklerin yaşamları boyunca, olguların davranışlara yönelmesini sağlamak büyük oranda tütüne atfedildiği üç kanser amacıyla kullanılan bir ölçüt olan yığılımlı türünden (akciğer, larinks ve mesane risk, yığılımlı hız kullanılarak tahmin kanserleri) birisine yakalanma yığılımlı riski edilir.8,9 Yığılımlı Risk = X [1 – exp ( - İzmir’de %, Antalya’da %, Edirne’de Yığılımlı Hız/)] %, Trabzon’da %, Türkiye geneline %’dir (Tablo 3, 4). Yani İzmir’de her 6 Yığılımlı hızın %10’dan küçük (), Antalya’da her 11 (), Edirne’de olduğu durumlarda yığılımlı risk, formülle her 7 (), Trabzon’da ve Türkiye genelinde hesaplama sonucunda yığılımlı hıza eşit her 8 () erkekten birisi yaşamları olarak bulunacaktır. Yani yığılımlı hız boyunca sigara nedenli üç önemli kanserden %10’un altında olduğu durumlarda, başka birisine yakalanmaktadır. İzmir’de 21 bir hesaplama gerekmeksizin yığılımlı risk (), Antalya’da 26, Trabzon’da 28 (), yerine kullanılır.8,9 Exponansiyel Edirne’de 30 (), Türkiye genelinde 25 hesaplamalarında () kadından birisi yaşamları boyunca funduszeue.info meme kanserine yakalanmaktadır (Tablo 2, web sayfasından yararlanılmış ve 3, 5). Diğer kanserler için tahmin edilen diğer hesaplamalar Excel 'de yığılımlı riskler Tablo 2, 3, 4 ve 5'te yapılmıştır. izlenebilir. Tablo 4’te görüldüğü gibi, erkeklerin Bulgular malign melonom dışı deri kanserleri dışındaki herhangi bir kansere yakalanma Erkeklerde tüm kanserler için yığılımlı riski İzmir'de % iken bu rakam yığılımlı riskler ( yaş) İzmir’de %, Türkiye için %, dünya geneli için %21, Antalya’da %, Edirne’de %, daha az gelişmiş ülkeler için %, daha Trabzon’da % iken; kadınlarda çok gelişmiş ülkeler için %, ABD için İzmir’de %, Antalya’da %, %, Avrupa'da %'dur. İzmir'de Edirne’de %, Trabzon’da %’dir. yaşayan kadınların malign melonom dışı Türkiye genelinde malign melonom hariç deri kanserleri haricinde herhangi bir deri kanserleri dışındaki bütün kanserler kansere yakalanma yığılımlı riski % için yığılımlı riskler erkeklerde %, iken bu rakam yukarıdaki toplumlar için kadınlarda %’dir. Erkeklerde akciğer sırasıyla %, %, %, %, kanseri yığılımlı riski İzmir’de %, % ve %'tür (Tablo 5). Antalya’da %, Edirne’de %, Trabzon’da %; Türkiye genelinde %; İzmir'de her 3 () erkekten ve her kadınlarda meme kanseri yığılımlı riski dört altı () kadından birisi kansere ilde sırasıyla %, %, %, %, yakalanmakta iken, Türkiye'de 4 () erkek Türkiye genelinde %’tür. Başka bir ve 6 () kadın; dünya genelinde 5 () ifade ile, başka ölüm nedenlerinin olmadığı, erkek, 6 () kadın; daha az gelişmiş doğan her kişinin 75 yaşına kadar ülkelerde 6 erkek, 8 () kadın; daha çok yaşadığının varsayıldığı hipotetik bir gelişmiş ülkelerde 3 () erkek, 4 () durumda, İzmir'de yaşayan üç () kadın; ABD'de 3 () erkek, 4 () kadın, erkekten birisi, Antalya (4), Edirne () ve Trabzon’da () yaklaşık olarak dört 90 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri Tablo 2. 26 () Antalya () Edirne () Trabzon () Türkiye -- -- -- -- (Globocan ) *CI5C vol X, yaş, ** yaş***Globocan ’de “Bütün kanserler” için tahminler yer almamaktadır 91 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri Tablo 3. İzmir’de başlıca kanserlerin insidans hızları* ve yığılımlı riskler**, Erkek Kadın Kanserler Kaba Hız YSR Yığılımlı Hız*** Yığılımlı Kaba Hız YSR Yığılımlı Yığılımlı ICD (yüzbinde) (yüzbinde, () % Risk (yüzbinde) (yüzbinde, Hız*** Risk dünya standart () % dünya standart () % () % nüfusu) nüfusu) Bütün kanserler Malign melonom dışı deri hariç bütün kanserler Özefagus C15 Mide C16 Kolorektal C Karaciğer C22 Safra kesesi C Pankreas C25 Larinks C32 Akciğer C Malign Melonom (deri) C43 Diğer deri C44 Meme C50 Uterus serviksi C53 Uterus korpusu C54 Over C56 Prostat C61 Böbrek C64 Mesane C67 Beyin, merkezi sinir sistemi C Tiroit C73 Hodgkin Lenfoma C81 Hodgkin dışı lenfoma C, C96 Multiple Myelom C90 Lösemiler C Lenfoid lösemiler C91 Myeloid lösemiler C *CI5C vol X, ** yaş ***CI5C vol X, yaş 92 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri Tablo 4. Seçilmiş Toplumlarda Başlıca Kanserler için Yığılımlı Riskler*, Erkekler, yaş İzmir Antalya Edirne Trabzon Türkiye** Dünya** DÇGÜ1** DAGÜ2** ABD** ICD () () ( ( Kanserler ) ) Malign melonom dışı deri hariç bütün kanserler Özefagus C15 Mide C16 Kolorektal C Karaciğer C22 Safra kesesi C Pankreas C25 Larinks C32 Akciğer C Malign Melonom C43 (deri) Prostat C61 Böbrek C64 Mesane C67 Beyin, merkezi sinir C sistemi Tiroit C73 Hodgkin Lenfoma C81 Hodgkin dışı C, lenfoma C96 Multiple Myelom C90 Lösemiler C *yüzde **Globocan ***DÇGÜ: Daha çok gelişmiş ülkeler ****DAGÜ: Daha az gelişmiş ülkeler Tablo 5. Seçilmiş Toplumlarda Başlıca Kanserler için Yığılımlı Riskler*, Kadınlar, yaş 93 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri İzmir Antalya Edirne Trabzon Türkiye* Dünya** DÇGÜ** DAGÜ** ABD** ICD () () ( ( * Kanserler ) ) Non MM deri hariç tüm kanserler Özafagus C15 Mide C16 Kolorektal C Karaciğer C22 Safra kesesi C Pankreas C25 Larinks C32 Akciğer C MalignMelonom C43 (deri) Meme C50 Uterus serviksi C53 Uterus korpusu C54 Over C56 Böbrek C64 Mesane C67 Beyin, merkezi C sinir sistemi Tiroit C73 Hodgkin Lenfoma C81 Hodgkin dışı C, lenfoma C96 Multiple Myelom C90 Lösemiler C *yüzde **Globocan DÇGÜ: Daha çok gelişmiş ülkeler DAGÜ: Daha az gelişmiş ülkeler 94 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri Avrupa'da 3 () erkek, 5 () kadından ise 25 kadından birisi yaşamı boyunca birisi kansere yakalanmaktadır. İzmir'de 9, meme kanserine yakalanmaktadır. ABD’de Türkiye'de 13, dünya genelinde 25 (), en yüksek meme kanser insidans hızının daha az gelişmiş ülkelerde 30 (), daha görüldüğü Hawai, Alaska Kızılderilileri ve çok gelişmiş ülkelerde 18 (), ABD'de 18 San Francisco Hispanik olmayan beyazlarda, (), Avrupa'da 15 () erkekten birisi (sırasıyla ; ; ) kadından birisi akciğer kanserine yakalanırken İzmir’de 21 meme kanserine yakalanmaktadır (Tablo 4, (), Türkiye'de 25 (), dünya 5). Ülkemizde ise söz konusu iller içerisinde genelinde 21 (), daha çok gelişmiş en yüksek riskin görüldüğü İzmir’de 22 ülkelerde 12 (), daha az gelişmiş kadından birisi () meme kanserine ülkelerde 31 (), ABD'de 10 (), yakalanırken, bu rakam Antalya’da 26, Avrupa'da 13 () kadından birisi meme Edirne’de 30, Trabzon’da 28 kadından birisi kanserine yakalanmaktadır (Tablo 4, 5). olarak tahmin edilmektedir. Ayrıca, ABD'de kadınlarda meme kanseri Ülkemiz genelinde ve söz konusu için en yüksek yığılımlı hızların saptandığı illerde, erkeklerde, büyük oranda tütün ile Hawai-Hawaililer (%,), Alaska- ilişkili olan akciğer, mesane ve larinks Kızılderililer (%), San Francisco - kanserlerinin yığılımlı risklerinin dünyanın nonhispanik beyazlarda (%)5 yığılımlı diğer bölgelerindeki risklere göre yüksekliği riskler sırasıyla %, % ve % dikkat çekicidir. Türkiye geneline 8, olarak hesaplanmıştır. İzmir’de 6, Antalya’da 11, Edirne’de 7, Trabzon’da 8 erkekten birisi yaşamlarının Tartışma bir döneminde akciğer, mesane ve larinks kanserlerinden birisine yakalanmaktadır. Meme kanserine yakalanma riskini Antalya’da erkeklerdeki akciğer kanseri vurgulayan, işlevi erken tanı hakkındaki riskinin söz konusu diğer illere göre toplumsal farkındalığı ve tarama düşüklüğü dikkat çekicidir. Geçmiş programlarına katılımı arttırmayı sağlamak dönemlere ait gerek tütün maruziyeti, olan ve yığılımlı riski anlatan "günümüzde 8 gerekse diğer risk faktörlerine (örneğin kadından biri meme kanserine yakalanıyor” hava kirliliği) ilişkin ayrıntılı veriler mevcut ifadesi, yanlış anlaşılmaya açık bir ifadedir. olmadığından bu farklılığın nedenleri Bu ifadeye değişik durumlarda konusunda tartışma yapmak “Amerika’da”, “Dünyada”, ya da “Ülkemizde” güçleşmektedir. Ancak Antalya’da sözcükleri de eklenmektedir. Gerçekte, bu erkeklerde yalnız akciğer kanserinin değil, rakam, Amerika Birleşik Devletleri için aynı oranda olmasa da mesane ve larinks tahmin edilmiş bir risk olup ülkemizdeki kanserleri riskinin düşüklüğü de bu ilimizde durumu yansıtmamaktadır. Bir hastalığa geçmişte tütün maruziyetinin göreceli yakalanma riski, hastalığın o toplumdaki olarak daha düşük olabileceğini görülme sıklığına (insidans hızı) bağlı düşündürtmektedir. olduğundan, doğal olarak bu risk Türkiye’de, Amerika’da ve dünyanın diğer İzmir’de 9 erkekten, Türkiye bölgelerinde olduğundan farklı olacak, genelinde ise 13 erkekten birisinin yaşamı görülme sıklıklarının farklılığına göre, yine boyunca, öldürücülüğü çok yüksek ancak ülke içinde de farklılık gösterecektir. basitçe tütünden kaçınarak korunabilecek olan akciğer kanserine yakalanmakta Bu çalışmada Türkiye ve belli iller olduğunu vurgulamak, tam da yığılımlı risk için sık görülen kanserlerdeki yığılımlı kavramının yerinde kullanımının iyi bir riskler hesaplanmıştır. örneği olarak, ülkemizde yürütülen sigara Meme kanseri ülkemizde en sık kontrolü çalışmalarının toplum düzeyinde görülen kadın kanseri olmakla birlikte kabul edilirliğini artırmada itici bir güç insidans hızı çok yüksek olmayıp orta olacaktır. düzeydedir.4, 5 Bu hız gelişmiş toplumlarda Çalışmada sunulan rakamlar çok daha yüksek olduğundan, örneğin kullanılırken, bunların toplumdaki ortalama Amerika’da 10 kadından birisi, ülkemizde 95 Turk J Public Health ;13(2) Türkiye’de yaşam boyu kanser olma yığılımlı riskleri riskler olduğu göz önünde tutulmalıdır. andFerlay J eds () Cancer Incidence Çalışmanın yönteminde belirtildiği gibi in Five Continents, Vol. X (electronic yığılımlı riskler, toplumda saptanan kanser version) Lyon, IARC. Erişim adresi: insidans hızları kullanılarak hesaplanır veo funduszeue.info Erişim tarihi: toplumdaki genel riski yansıtır. Bu nedenle, bu hesaplamalarda, söz konusu risklere 6. Eser S, Türkiye'de Kanser Sürveyansı ve maruziyet düzeyindeki değişiklikler ya da Kanser Sıklığı, , In: funduszeue.info M, doğuştan getirilen genetik materyaldeki Çan G, Türkiye Sağlık Raporu , bireysel farklılıklar gözetilmemektedir. HASUDER, Trakya Üniversitesi Matbaası, Bireysel risk tahminleri bu yazının konusunun dışındadır. 7. Ferlay J, Soerjomataram I, Dikshit R, Eser S, et al. Cancer incidence and mortality Hastalıkların görülüş sıklığı topluma worldwide: sources, methods and major açıklanırken, insidans hızları yerine yığılımlı patterns in GLOBOCAN , risklerin uygun ifadeleri ile kullanılması, International Journal of Cancer ; riskin toplum tarafından daha iyi (5):EE anlaşılması ve toplumda hastalığın 8. Boyle P, Parkin DM. Statistical methods öneminin görünür hale gelmesi açından for registries. In: Ed. Jensen OM, Parkin önemlidir. Bu çalışmada sunulan, tüm DM, Maclennan R, Muir CS, Skeet RG, kanserler ve belli başlı kanserler için Cancer Registration: Principles and ülkemiz için tahmin edilen yaşam boyu Methods, IARC Scientific Publications yığılımlı riskler, araştırmacıların yanı sıra No, Lyon p. hizmet planlayıcı ve yürütücüler tarafından 9. Santos Silva I, Cancer Epidemiology: özellikle birincil ve ikincil korunma Principles and Methods, IARC, Lyon, çalışmalarında farkındalığı artırmaya yönelik olarak kullanılabilir. Boyle P, Ferlay J. Cancer incidence and mortality in Europe, Annals of Kaynaklar Oncology ;– 1. Akgün S, Rao C, Yardım N ve ark. Estimating mortality and causes of death in Turkey: methods, results and policy implications. Eur J Public Health ;17(6) 2. Alwan A, MacLean DR, Riley LM, et al. Monitoring and surveillance of chronic non-communicable diseases: progress and capacity in high-burden countries. The Lancet ; (): 3. Moyer VA, Screening for Prostate Cancer: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement. Ann Intern Med ;(2) 4. Ferlay J, Soerjomataram I, Ervik M et al. F. GLOBOCAN v, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No. 11 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; Erişim adresi: funduszeue.info, Erişim tarihi: 5. Forman D, Bray F, Brewster DH, Gombe Mbalawa C, Kohler B, Piñeros M, Steliarova-Foucher E, Swaminathan R 96 Turk J Public Health ;13(2)