Karaciğer Yetmezliği Hangi Testlerle Anlaşılır

funduszeue.info Dobrucalı, funduszeue.info Ercan Ayaz

Karaciğer fonksiyon testleri, karaciğer ve safra yolları hastalıklarının teşhisi, hastalığın şiddetinin belirlenmesi, tedavinin düzenlenmesi ve tedaviye alınan yanıtın değerlendirilmesinde kullanılır. Karaciğer fonksiyon testleri 3 ana gruba ayrılabilir; Karaciğerde hücre hasarının değerlendirilmesinde kullanılan testler, safra akımının değerlendirilmesinde kullanılan testler ve karaciğerin sentez fonksiyonlarını değerlendiren testler.

A)  Karaciğerde hücre  hasarının  (hepatosellüler hasar)  değerlendirilmesinde  kullanılan testler

Transaminazlar [ Aspartat aminotransferaz (AST veya SGOT) ve Alanin aminotransferaz (ALT veya SGPT) ] :

Transaminazlar  karaciğer hücrelerinde (hepatositler)  glukoneogenez sırasında  oksalasetat ve  pirüvat oluşumununda aspartat ve alaninden  ketoglutarik asite  amino asit transferini katalize eden enzimlerdir.  Hepatosellüler hasarın en iyi göstergeleridir.  ALT  hepatositlerin stoplazmasında bulunur ve karaciğer için  AST ye  göre  daha spesifiktir.  AST  hepatositlerde   hem  stoplazma  hem de mitokondride  bulunmakla birlikte   karaciğer dışında  kalp ve iskelet kası, kırmızı kan hücreleri (eritrositler), böbrek,  pankreas, akciğer ve beyin  gibi  başka organlarda da  bulunduğundan karaciğer hücre hasarının gösterilmesindeki duyarlılığı  ALT  ye göre  daha düşüktür. ALT normal olduğu halde  sadece AST  seviyesinde artış görülmesi karaciğer dışındaki diğer organların  hasarını  akla getirmelidir.  Myokard infarktüsü, kas  hastalıkları, kas travmaları, ağır  egzersiz, akciğer infarktüsü ve hemoliz (kırmızı kan hücrelerinin parçalanması)  bu  durumlara örnek verilebilir. Tek başına ALT  yükselmesi genellikle bir karaciğer hasarı ile birliktedir. Normal kişilerde  fazla miktarda  yağ içeren bir  yemek  ve  yüksek dozda (>3g/gün)   parasetamol kullanımı sonrasında ALT seviyeleri  geçici olarak  yükselebilir (Parasetamol- ağrı kesici olarak toplumda çok sık kullanılan bir ilaç).

Normalde kandaki ALT seviyesi AST  den daha yüksektir ve AST/ALT oranı <1 dir.  Hepatosellüler hasar oluşturan hastalıklarda  her iki enzimde  de artış  görülür ancak AST / ALT  oranı yinede 1 in altındadır.   Bu oranın bozulduğu, yani  AST nin  ALT den  daha  yüksek olduğu  haller;  alkole bağlı karaciğer  hastalıkları (alkolik hepatit, alkolik  steatoz &#; yağlanma),  karaciğer sirozu, kolestaz  (safra akımının engellenmesi) ve  fulminan  Wilson  hastalığıdır (karaciğerde bakır birikimi sonunda oluşan bir hastalık, Bkz Wilson hastalığı).  Bu hastalıklarda AST/ALT oranı 2 nin üstüne çıkabilir. Alkol dışı karaciğer yağlanmasında (Nonalkolik steatohepatit) AST / ALT oranı <1 dir.

Serum  transaminaz düzeyinin 30IU/L olması patolojik olarak kabul edilir.  Transaminaz değerlerinde  normalin kat artış  hafif derecede artış olarak adlandırılır ve aşağıdaki hallerde görülebilir;

•  Karaciğer yağlanması (Hepatosteatoz)
• Kronik hepatit B  ve C
• Alkolik karaciğer hastalığı
• İlaçlara  ve toksinlere bağlı enzim  yükselmesi (bitkisel çaylar, ağrı kesiciler, antibiyotikler, nöropsikitarik  ilaçlar,    uyuşturucular, A vitamini  vb.)
• Hemokromatoz (vücutta değişik organlarda demir birikimi ile giden bir hastalık, bkz. Hemokromatoz)
• Viral hastalıklar (EBV, CMV enfeksiyonları) (EBV; Ebstein-Barr virüsü, infeksiyöz mononükleoz veya öpücük hastalığı  olarak adlandırılan hastalığa neden olur) (CMV- Cytomegalovirus)
• Otoimmün hepatit
• Wilson hastalığı
• Alfa -1 antitripsin eksikliği
• Gluten enteropatisi (Çölyak hastalığı)
• Sağ kalp yetersizliği
• Hipertiroidi (Tiroid bezinin aşırı hormon üretmesi)

Transaminaz seviyelerindeki aşırı yükselmeler (> IU/L)  akut viral hepatitlerde, iskemik hepatitte (Akut dolaşım yetersizliğinde- şok &#;  karaciğer kan akımının yetersiz olmasına bağlı oluşan karaciğer hasarı, hipoksik hepatit) ve toksik hepatitte  (ilaçlar, mantar zehirlenmeleri vb. bağlı hepatit) görülür. İskemik  ve toksik hepatitlerde  transaminaz seviyeleri  IU/L ye kadar  yükselebilir.  İskemik hepatitte serum LDH  seviyesi de artmış olup  viral hepatitlerden farklı olarak  ALT / LDH oranı <1,5 dur.

Laktik dehidrogenaz (LDH):

Vücutta hemen hemen tüm dokularda, özellikle karaciğer, kalp ve iskelet kası, eritrositler, akciğerler ve böbreklerde bulunan sitoplazmik bir enzimdir. Karaciğer izoenzimi (LDH5), hepatosellüler hasarda  ve karaciğer tümörlerinde (hepatosellüler karsinom) ve karaciğer metastazlarında  artar.  Hepatosellüler hasarda LDH artışı ALT artışı ile birliktedir. İskemik hepatitte  artış daha belirgindir.  ALT / LDH oranı  genellikle  1,5 un üzerindedir, ancak iskemik hepatitte LDH ın daha fazla yükselmesi nedeniyle bu değer azalır. Kronik hepatit veya sirozda serum LDH seviyesindeki yükselmeler hepatosellüler kanserin bir bulgusu olabilir. AST nin normal olduğu LDH artışında  karaciğer dışı organların hastalıkları düşünülmelidir.  Hemoliz, lösemi ve lenfoma gibi hematolojik  maligniteler, myokard infarktüsü, akciğer infarktüsü (pulmoner emboli), çizgili kas hastalıkları / travmaları ve  kemoterapi  LDH yükselmesine yol açan diğer  hastalıklar arasında sayılabilir.

B) Karaciğerde safra akışının değerlendirilmesine yardımcı olan testler (Kolestaz – safra akımının yavaşlaması)

Bu gurupta   alkalen fosfataz (AF),  gamma glutamil transpeptidaz (GGT), lösin aminopeptidaz ve 5&#; –nükleotidaz  adlı enzimler, bilüribin adlı sarı renkli pigment  ve safra asitleri  bulunur.  Klinikte bunlar içinde en sık kullanılanlar AF, GGT ve bilüribinlerdir. Kolestazla giden hastalıklarda genellikle sarılık, kaşıntı,dışkı renginde açılma ve idrar renginde koyulaşma bulunur.

Alkalen fosfataz (AF):

AF, fonksiyonu halen daha tam olarak anlaşılamamış olan katalitik bir enzimdir ve  vücutta yaygın olarak  bir çok dokuda bulunur. Karaciğer ve kemikler  AF ın en çok bulunduğu organlardır. Plasenta, ince barsaklar, beyin, böbrekler, beyaz kan hücreleri (lökositler) AF içeren diğer organlar arasında sayılabilir. Büyüme çağındaki çocuk ve gençlerde, gebelerde, yağlı yemek sonrasında, ileri yaştaki kadınlarda AF seviyeleri fizyolojik olarak (herhangi bir hastalığa bağlı olmadan) yüksek bulunabilir. AF Karaciğerde sinüzoidal ve kanaliküler membranlarda ve hepatosit sitoplazmasında yerleşim gösterir ve safra akımının engellendiği hallerde kana karışarak  kandaki  seviyesini artırır. Primer bliyer siroz, sklerozan kolanjit, otoimmun  kolanjit, ailevi tekrarlayıcı  kolestaz, (benign rekürran intrahepatik kolestaz- Byler hastalığı), ilaçlara bağlı kolestaz gibi hastalıklar ve karaciğer tümörleri serum AF seviyesini yükselten hastalıklardır. Karaciğerde yukarıda sayılan patolojilerin olmadığı  AF yüksekliğinde amiloidoz, sarkoidoz, lenfoma ve granülomatöz hepatit gibi infiltratif karaciğer hastalıkları akla gelmelidir.  Wilson hastalığında AF seviyesi karakteristik olarak  düşüktür ve bu özellik fulminan hepatit ve hemolizli hastalarda daha belirgindir.

Yukarıda  sayılan  nedenler  karaciğer içi  safra  yollarında safra  akımının engellenmesine yol açan  hastalıklardır. Karaciğerden çıkan safra yolları ana safra kanalı (koledok) ile  oniki parmak barsağına bağlanarak safranın  barsağa akımı sağlanır. Karaciğer dışı safra yolları onikiparmak barsağı (duodenum) ve pankreas ile yakın komşuluk  gösterdiğinden bu organlardan kaynaklanan  tümörler safra yollarına  bası  yaparak  safra akımını engelleyebilirler. Bu durumda serum AF seviyesi yükselirken aynı zamanda serum bilüribin seviyesi de  artar ve  hastada sarılık ortaya çıkar (Tıkanma sarılığı).  Ana safra kanalı içinde oluşan taşlar da benzer bir klinik tablo oluştururlar. Bu nedenle  serum AF  yüksek  bulunan  her hastada ultrasonografi yapılarak karaciğer dışı safra yollarında bir  tıkanma olup olmadığı araştırılmalıdır.

Karaciğer dışında  kanda AF artışına yol açan diğer hastalıklar arasında  kemik hastalıkları (Kemik metastazları, Paget hastalığı, kemik tümörleri) ve kronik böbrek yetersizliği sayılabilir.

GGT (Gamma Glutamly Transpeptidase- GGTP):

Gammaglutamil transpeptidaz (GGT) hepatositlerde ve safra kanalı epitelinde bulunan bir mikrozomal enzimdir ve  AF  a  göre  karaciğer için  daha spesifiktir. Karaciğer dışında pankreas, kalp, akciğer, böbrek, dalak ve beyinde bulunur ve bu organları ilgilendiren hastalıklarda da   serum GGT seviyesinde bir miktar artış görülebilir.  AF ın aksine kemik dokusunda ve plasentada GGT bulunmaz ve gebelikte artmaz. AF ile birlikte artması  AF artışının  karaciğer kaynaklı olduğunu  düşündürür.  Gerek kolestazda , gerekse  karaciğerde hücre harabiyeti ile birlkte giden  hastalıklarda artabilir. Özellikle alkole  bağlı  hasarlanmanın  iyi bir  göstergesidir. Tek başına GGT yükselmesi aşırı alkol tüketiminde, mikrozomal enzim indüksiyonu yapan fenitoin ve barbitürat gibi ilaçların ve antiviral ajanların  kullanımında,  diabet, obezite ve hiperlipidemi gibi bazı metabolik hastalıklarda görülebilir.

Biluribin:

Kana rengini veren kırmızı kan hücreleri (eritrositler) hemoglobin denen bir madde içerirler. Yaşam süreleri yaklaşık olarak gün olan bu hücrelerin dalakta yıkımı sonucunda ortaya çıkan hemoglobin sarı renkli bir pigment olan bilirubine dönüşür. Biluribinin kan seviyesi normalde 1,5mg/dl  nin altındadır. Sağlıklı bir insanda günde mg kadar biluribin oluşur. Biluribin seviyesi 2,mg/dl nin üzerine çıktığında göz aklarında ve ciltte sararma başlar. Kronik karaciğer hastalıklarında serum biluribin  seviyesinin  yüksek seyretmesi kötü prognoza işarettir. Kanda ölçülen bilüribinin direkt ve indirekt olmak üzere iki ayrı formu bulunur. Direkt biluribin total biluribinin %15 den azını oluşturur (normalde <0,3mg/dl). Kan  hücrelerinin yıkımı  sonrasında ortaya çıkan biluribin indirekt bilurbin olup  böbreklerden  süzülmez  ve  idrar  çıkmaz. Kan hücrelerinin aşırı  miktarda yıkımlı sonrasında  kanda indirekt bilurinin seviyesi artar ve  hastada sarılık ve kansızlık (anemi) oluşur (Hemolitik sarılık). Karaciğer tarafından dolaşımdan alınan indirekt biluribin birçok değişimden geçtikten sonra direkt biluribin olarak safraya salgılanır. Karaciğer kanalları aracılığı ile safra kesesine ulaşan safra, ana safra kanalı aracılığıyla onikiparmak barsağına boşalır. Karaciğerde hepatosellüler hasar ve/veya  kolestaz oluşturan bütün hastalıklarda ve karaciğer dışı safra yolları tıkanmalarında serum biluribin seviyesi yükselir, sarılık, idrar renginde koyulaşma   ve deride kaşıntı görülür.  Kolestazla giden hastalıklarda  indirekt biluribin seviyesindeki  artış  çok daha belirgindir. Uzun süren kolestatik sarılıkta bir miktar direkt bilüribin  kandaki bir protein olan albumine bağlanarak delta bilüribin olarak adlandırılan bir bilüribin  çeşidi oluşabilir (Biliprotein). Bu tür bilüribin böbreklerden süzülemediğinden uygun tedaviye rağmen hastadaki sarılığın düzelmesi gecikebilir. Ailevi geçiş gösteren Gilbert sendromu, Crigler Najjar hastalığı, Rotor sendromu ve Dubin-Johnson sendromu gibi hastalıklar bilirubinin karaciğere alımında ya da karaciğer hücresi içinde metabolize edilmesinde yetersizlik sonucunda ortaya çıkan ve bilüribin seviyesinde artış ve sarılıkla seyreden hastalıklardır (Bkz. Sarılık).

Biluribinin karaciğer hücresi tarafından alınması ve konjügasyonu sonrasında safraya atılımı
(EASL 46th Annual Meeting,March 30th &#; April 3rd ,Berlin, Germany)

Safra asitleri:

Safra asitleri sadece karaciğerde yapılmaları ve safra yolları ile barsağa döküldükten sonra ince barsağın son kısmından emilerek tekrar karaciğere gelmeleri nedeniyle karaciğer fonksiyonlarının değerlendirilmesi amacıyla kullanılır. Bu amaçla açlıkta ve toklukta serum safra asidi düzeyi ölçülür. Kolestazla giden  hastalıklarda serum safra asidi seviyesi yükselir.

Karaciğer günde cc  kadar safra ve mg  kadar safra asidi üretir. Safra alkalen pH da olup  safra asitleri, kolesterol, fosfolipidler (lesitin), bilüribin ve çeşitli elektrolitler içerir. Safra asitleri hepatositlerde primer safra asidi olarak sentezlendikten sonra (kolik asit ve kenodoksokolik asit) safra yollarına salgılanırak barsaklara ulaşır. Barsaklara geçen primer safra asitleri buradaki bakteriler tarafından sekonder safra asitlerine (deoksikolik asit ve lithokolik asit)  dönüştürülür. Safra  asitleri  barsaklarda yağ sindiriminde rol oynarlar. Barsaklara geçen safra asitlerinin %90 ı  ince barsakların son cm lik  kısmından (termimal ileum)  geri emilerek tekrar  karaciğere taşınır. Bu  şekilde karaciğerde sentezlenen safra asidi  miktarının üzerinde  kayıp  önlemiş ve  vücuttaki safra asidi  havuzu  korunmuş olur. Ancak mg kadar safra asidi ince barsaklardan emilmeden  kalın barsaklara geçer. Bu olay enterohepatik sirkülasyon olarak adlandırılır ve  her  öğünden  sonra   kez meydana gelir. Karaciğere  dönen safra asitlerinin bir kısmı (%) karaciğer tarafından tutulmayarak genel dolaşıma katılır ve böbreklerden süzülür. Böbreklerden süzülen safra asitleri böbrek tüplerinden geri emildiğinden ancak %2 kadarı idrarla atılır. Vücuttaki  total safra  miktarı (safra havuzu) g  kadardır. Özellikle  kolestatik  karaciğer  hastalıklarının tedavisinde ve safra kesesi taşlarının eritilmesinde kullanılan  bir safra asidi olan ursodeoksikolik asit (UDCA) karaciğerde bir primer safra tuzu olan kenodeoksikolikasit&#;ten küçük bir miktar sentezlenir ve insandaki total safra asidi miktarının %5 ini oluşturur. UDCA in tedavi  amacıyla kulanılması sırasında bu oran %70 in  üzerine  çıkar. Safra içinde safra asitlerinin azalması ve / veya kolesterol miktarının artması  safra taşı veya çamuru oluşumuna  yol açar.

Karaciğerden oniki parmak barsağına akan safra miktarında azalma olması yağ sindiriminin bozulmasına ve yağlı ishale neden olur (steatore). Aksine kalın barsaklara  fazla  miktarda safranın  geçmesi de şiddetli ishal oluşturur (kolereik ishal). Tedavi için birinci durumda  safra asidi  vermek gerekirken ikinci durumda kalın barsağa geçen fazla miktarda safranın bağlanarak etkisiz hale  getirilmesi  gerekir.

C)  Karaciğerin sentez fonksiyonunun değerlendirilmesinde  kullanılan  testler

Kanda dolaşan proteinlerin önemli bir kısmı  karaciğerde  yapılır.  Karaciğerde yapılan başlıca proteinler albumin, prealbumin, pıhtılaşma faktörleri, lipoproteinler,taşıyıcı proteinler ve kompleman komponentlerinin bir kısmıdır.

Albumin:

Albumin, beslenme durumu ve karaciğerin sentez yeteneğinin iyi bir göstergesidir. Karaciğerdeki protein sentezinin %10 unu, serumdaki protein miktarının da %75 ini  oluşturur. Plazma kolloid onkotik basıncının %75 inden sorumludur (Kolloid onkotik basınç: damar içindeki suyun damar dışına sızmasını  engelleyen basınç, bu nedenle  albümin seviyesi düşüklüğünde ödem oluşur). Kolesterol, biluribin, yağ asitleri, metaller ve birçok ilaç kanda albumine bağlanarak taşınır.  Albumin seviyesindeki değişiklikler ilaç metabolizmasını etkiler.  Normal serum seviyesi g/dl dir. Sağlıklı bir karaciğer günde g  kadar albümin sentezleyebilir. Karaciğer sirozunda bu miktar günde g ın altına düşer. Albuminin yarılanma ömrü gündür. Karaciğer hastalıklarında serum albumin düzeyi  azalır. Klinikte rutin olarak kullanılan bir testtir.

Albumin karaciğer  hastalıklarının hem  teşhis ve hem de tedavisinde kullanılan bir maddedir. Klinikte  en sık olarak karaciğer sirozlu hastalarda vücutta biriken sıvıların (asit, ödem. Bkz karında sıvı birikmesi) tedavisinde kullanılır. Karaciğer yetersizliğinde vücutta biriken toksinlerin albümin içeren  dializatla   vücuttan uzaklaştırılması (MARS- Molecular Adsorbent Recirculating System) son yıllarda uygulanmaya başlanan bir tedavi yöntemidir.

Karaciğer hastalıkları dışında böbreklerden ve barsaklardan protein kaybı ile giden böbrek hastalıklarında (nefrotik sendrom) ve  sindirim sistemi hastalıklarında (bkz. protein kaybettirici enteropatiler), ince barsaklarda emilim kusuru oluşturan hastalıklarda (malabsorpsiyon) , uzun süren kronik hastalıklarda ve açlıkta da serum albümin düzeyi azalır.

Prealbumin:

Normal serum konsantrasyonu 30 mg/dl olup, erkeklerde biraz daha yüksektir. Yarılanma ömrünün kısa olması nedeniyle özellikle akut karaciğer yetersizliklerinde serum düzeyinin azalması tanıda yardımcı olur.

İmmunglobulinler:

Kronik karaciğer hastalığında serum immunglobulin düzeyi yükselir (Hipergammaglobulinemi).  İmmunoglobulinleri (IgG, IgM, IgA ve IgE) içeren gammaglobulinler normalde karaciğerde yapılmaz. Otoimmun hepatitte ve kronik viral hepatitte  IgG,  primer biliyer sirozda IgM, kronik alkolik karaciğer hastalığında IgA seviyeleri artar.  İleri evredeki kronik karaciğer hastalığında ve karaciğer sirozunda serum albumin  düzeyinin düşmesi ve globulin seviyesinin artması  önemli bir biyokimyasal bulgudur, albumin / globulin oranı 1 in altına iner.

Pıhtılaşma faktörleri:

Kanın pıhtılaşmasını sağlayan  pıhtılaşma (koagülasyon) faktörlerinin faktör 8 dışında tümü (I, II, V, VII, IX, X, XI, XIII) karaciğerde yapılır (faktör 8 damar endotelinde ve retiküloendotelyal sistemde üretilir). Bunlardan II, VII, IX ve X. faktörlerin etkin hale gelebilmesi için K vitamini gereklidir. K vitamini karaciğerde ‘vitamin K epoksit redüktaz’ enzimi aracılığıyla bu pıhtılaşma faktörlerinin karboksilasyonunu sağfunduszeue.infoğer hastalıklarında sentez yeteneğinin değerlendirilmesinde en sık kullanılan test ‘protrombin zamanı’ (PTZ) ölçümüdür. Prognostik değeri oldukça yüksek bir testtir (Prognostik &#; Hastalığın geleceği hakkında fikir verme).  PTZ, faktör I, II, V, VII ve X&#; u kapsayan ekstrensek pıhtılaşma sistemindeki bozukluğu tanımlar. Normali saniyedir. Bu test ayrıca kanın pıhtılaşmasını engellemek amacıyla kullanılan coumadin adlı ilacın etkinliğinin izlenmesinde de kullanılır.  Hepatosellüler hasarın ağır olduğu durumlarda ve kronik karaciğer  hastalıklarında  protrombin  zamanı uzar. Pıhtılaşma  faktörlerinin yarılanma ömürleri albuminden daha kısa olduğundan yeni ortaya çıkan  karaciğer hastalığının teşhisinde  protrombin zamanı ölçümü albumine göre daha yardımcı bir testtir.   Akut karaciğer yetersizliğinde mevcut koagülasyon faktörlerinin tükenmesi zaman alacağından  hastalığın erken saatlerinde PTZ  normal bulunabilir. Bu durumda yarılanma ömrü  saat kadar olan faktör 7 aktivitesinin ölçümü erken  teşhiste yardımcı olur.

PTZ  kolestatik karaciğer  hastalıklarında ve malabsorpsiyonla giden hastalıklarda ortaya çıkan K vitamini eksikliğine bağlı olarak da uzayabilir. Bu gibi durumlarda hastaya K vitamini verilmesi ile PTZ  normale döner. Ayrıca K vitamininden bağımsız bir faktör olan faktör 5 seviyesi ölçümü de tanıda yardımcı olabilir. K vitamini eksikliğinde faktör 5 aktivasyonu korunmuştur.

PTZ nın uzadığı  diğer bir  ciddi hastalık  yaygın damar içi  pıhtılaşmasıdır (DIC- Dissemine Intravascular Coagulation).  Hem DIC  hem de kronik karaciğer hastalığında trombosit  sayısı azalmıştır. Bu durumda serum faktör 8 düzeyinin ölçümü ayırıcı tanıda yardımcı olabilir. Faktör 8 düzeyi  kronik karaciğer hastalığında normal bulunurken DIC  da azalmıştır.

Lipoproteinler:

Kanda kolesterol, fosfolipid ve trigliseridlerin taşınmasını sağlayan lipoproteinlerin protein kısmının (apolipoprotein) büyük bölümü karaciğerde yapılır. Serum kolesterol düzeyi, kolestazla giden hastalıklarda artar ( bkz. kolestazla giden hastalıklar).  Karaciğerde yapılan bir enzim olan LCAT (Lecithin Cholesterol Acyl Transferase) plazmada kolesterolün esterleşmesini sağlar ve akut ve kronik karaciğer hastalıklarında aktivitesi azalır. Karaciğer hastalıklarında VLDL ve HDL azalırken, LDL ve trigliseridler seviyeleri artar. Kronik kolestazda ve karaciğer kanserinde plazmada başka bir anormal proteinin artışı görülebilir (lipoprotein X).

Karaciğer fibrozunun  değerlendirilesinde kullanılan noninvaziv testler

Fibrotest (FibroSure):

Bu test kronik karaciğer hastalıklarında karaciğerde bağ dokusu gelişiminin (siroz) karaciğer biyopsisi yapılmadan değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiştir. Test, serumda  alfa-2 makroglobulin, haptoglobulin, GGT, total biluribin ve apolipoprotein-A1  düzeylerinin ölçülmesini içerir. Karaciğerde anlamlı fibrozis yokluğunun gösterilmesinde  negatif öngörü değeri %90 civarındadır. Testte yüksek skor elde edilmesi siroz varlığına işaret eder. 

Karaciğerin metabolizma kapasitesi ile ilgili testler:

Karaciğer fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla, karaciğer tarafından metabolize edilen bazı ilaç veya kimyasal maddeleri vücuda vererek bunların karaciğerde metabolize olma hızını ve vücutta birikimini tayin etmek şeklinde yapılır. Bu testler rutin olarak kullanılan testler olmayıp genellikle  araştırma amacıyla klinikte kullanılırlar. Bu amaçla kullanılan başlıca maddeler; aminopyrine, antipyrine phenacetin, cafeine ve galaktoz’dur. En sık kullanılanı ‘Aminopyrine solunum testi ve galaktoz eliminasyon testidir. Eliminasyon testleri karaciğer fonksiyonların değerlendirilmesinde albümin ve protrombin zamanı ile iyi uyum gösterir. Galaktoz eliminasyon testinde   &#; mg/kg galaktoz damar yolu ile verilir ve 5 dakikada bir alınan kanda galaktoz tayin edilir.

Karaciğer ve Safra Yolları için özel testler:

1-Viral hepatitlerin serum göstergeleri :

Hepatit A ;   Anti-HAV IgM ve IgG

Hepatit B ;   HBsAg,  AntiHbs, Anti-HBc, HBeAg,  Anti-HBe, HBV-DNA

Hepatit C ;   Anti-HCV,  HCV RNA

Hepatit D (Delta):  Anti-HDV, HDV-RNA

Diğer virüslere bağlı viral hepatitler;     EBV, HSV ve CMV’ye karşı oluşan antikorlar
2-Otoantikorlar :

Primer biliyer siroz  :  AMA (Antimitochondrial anticor)

Primer sklerozan kolanjit:   p-ANCA  ( Antineutrophilic cytoplasmic anticor)

Otoimmün hepatit: ANA (Antinuclear anticor), LKM (Liver Kidney Microsomal anticor), SLA (Soluble Liver Antigen),  ASMA (Anti Smooth Muscle Antibody):

3- Alfa &#; fetoprotein (AFP) : Fetus (ana rahmindeki canlı) serumunda bulunan ve doğumdan sonra kaybolan bu protein, hepatosellüler karsinom (bkz. karaciğer kanseri) için tarama testi olarak kullanılabilir. Akut viral hepatitte AFP yükselmeleri hepatosellüler rejenerasyonun göstergesidir.

Vücutta birçok görevi bulunan karaciğerin hasar görmesi durumunda çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilir. Ancak, bu hastalıkların belirtileri ilk aşamada kendini göstermez. Siroz, karaciğer yağlanması, hepatit ve karaciğer kanseri gibi yaygın olarak görülen karaciğer hastalıklarının aşısı olabileceği gibi farklı tedavi yöntemleri de bulunmaktadır. Bu hastalıklara neden olan etmenlerin yanı sıra sağlıklı bir yaşam için yapılması gerekenleri “Karaciğer Hastalıkları” başlıklı bu makalede okuyabilirsiniz.

Karaciğerin Görevi Nedir?

Karın boşluğunun sağ üst tarafında yer alan karaciğer, vücutta bulunan en büyük organdır. Karaciğer, aynı zamanda bir salgı bezidir. Hem genişleyebilen hem de kendini yenileme özelliği bulunan karaciğer birçok önemli yaşamsal fonksiyonu üstlenir. Oldukça önemli bir organ olan karaciğerin başlıca görevleri şu şekilde sıralanabilir.

• Protein sentezlemek
• Yağları sentezlemek ve depolamak
• Karbonhidrat depolamak ve salmak
• Safra yapmak
• Üre yapmak
• Bazı ilaç ve maddeleri vücuttan uzaklaştırmak
• Pıhtılaşma faktörlerini sentezlemek

Karaciğer Hastalıklarının Belirtileri

Hastalığın türüne ve şiddetine göre vücutta görülen belirtiler değişse de sıkça görülen belirtiler şu şekildedir:

• Sarılık
• Karın ağrısı ve şişliği
• Ayak bilekleri ve bacaklarda ödem
• Kaşıntı
• Koyu renkte idrar
• Soluk renkte dışkı
• İshal ve hazımsızlık
• Dışkıda kan
• Kronik yorgunluk
• Mide bulantısı
• Kusma
• Ateş
• İştah kaybı ve hızlı kilo kaybı
• Çürük ve morarma
• Uyku bozuklukları

Karaciğer Hastalıklarının Çeşitleri

Hepatit

Hepatit, karaciğer hastalıkları arasında en sık rastlanan hastalıklarından biridir. Karaciğer iltihabı olarak da bilinen hepatitin A, B, C, D ve E olmak üzere beş farklı türü bulunur. Kan, cinsel temas ve kirlenmiş sulardan bulaşabilen hepatit türlerinin görülme sıklıkları farklıdır ve her Hepatit türü için aşı bulunmaz.

Halk arasında sarılık olarak adlandırılan Hepatit A, çoğu zaman belirti göstermeden gelişen bir hastalıktır. Enfekte olmuş kişilerin dışkısına temas ile bulaşan Hepatit A’nın aşısı 18 ay ve 2 yaş dönemindeki çocuklara rutin aşı takvimi içerisinde yapılmaktadır. Yapılan bu aşıyla, kişi ömür boyu Hepatit A hastalığından korunmuş olur.

Hepatit B de çocuk aşı takviminde bulunan bir diğer Hepatit türüdür. Kan ve cinsel yolla bulaşan Hepatit B virüsüne yakalananların neredeyse tamamının kendiliğinden iyileştiği söylenebilir. Ancak, nadir de olsa, bazı durumlarda hastaların hastanede tedavi edilmesi gerekebilir. Bunun sebebi de tedavi edilmeyen Hepatit B’nin karaciğer sirozu ve karaciğer kanseri gibi başka karaciğer hastalıklarını tetikleme ihtimalidir.

Diğer virüslerle aynı şekilde bulaşabilen Hepatit C’nin ise aşısı bulunmamaktadır. Büyük oranda kronikleşen bu hastalığın mutlaka tedavi edilmesi gerekir. Bunun sebebi de Hepatit B’de olduğu gibi, tedavi edilmeyen Hepatit C hastalığının kanser ve sirozu tetikleme ihtimalidir.

Aşısı olmayan diğer Hepatit türleri ise D ve E’dir. Hepatit D nadir olarak görülürken, Hepatit E virüsüne sağlıklı içme sularının yetersiz olduğu ülkelerde sıkça rastlanmaktadır. 

Karaciğer Yağlanması

Karaciğer hücrelerinde normalden daha fazla yağ birikmesi karaciğer yağlanması olarak adlandırılır. Karaciğerin ağırlığının en az %5’inin yağdan oluşması sonucu ortaya çıkan bu hastalık, alkol tüketen kişilerde daha yaygın olarak görülür. Ancak, hastalık, az alkol tüketen veya hiç tüketmeyen kişilerde de görülebilir.

Alkole Bağlı Olmayan Karaciğer Yağlanması

Alkolü az kullanan ya da hiç kullanmayan kişilerdeki karaciğer yağlanması tıpta NAYKH (Non‐Alkolik Yağlı Karaciğer Hastalığı) olarak tanımlanır. Erişkinlerde görülme oranı %30 olan bu hastalığın karaciğerde iltihaba neden olması ise NASH (Non-Alkolik SteatoHepatit) olarak adlandırılır. Şişmanlık, Tip 2 diyabet, insülin direnci, yüksek kalorili diyet, doymuş yağ tüketimi, hareketsiz (sedanter) yaşam ve hazır gıdalarla beslenme gibi faktörlerin sebep olabileceği NASH, genellikle belirti göstermeden ilerleyen bir hastalıktır. Zamanında müdahale edilmezse hem siroza hem de karaciğer kanserine neden olabilecek bu rahatsızlığın tanısı için AST ve ALT değerlerine bakılması ve ultrasonla karaciğerde yağlanma olup olmadığının incelenmesi gerekmektedir.

Egzersiz, düzenli ve sağlıklı beslenme ve ideal kiloya ulaşma karaciğer yağlanmasının tedavisinde karşımıza çıkan önemli faktörlerdir. Hastanın sağlığına dikkat etmemesi durumunda hem karaciğerde hem de vücudun farklı bölgelerinde kanser oluşumu görülebilir. Böbrek hastalıklarını da tetikleyen NASH, kalp krizi ve beyin felcine de sebebiyet verebilir.

Alkole Bağlı Karaciğer Yağlanması

Karaciğer yağlanmasının sebeplerinden biri de fazla alkol tüketimidir. Obezite ve doymuş yağlı gıdalarla beslenme de karaciğer yağlanmasını tetikleyen faktörler arasında yer alır. Altta yatan başka bir hastalık, genetik faktörler, cinsiyet ve yaş da alınan alkol miktarı önemli olmaksızın alkole bağlı karaciğer yağlanmasına neden olabilir. Diğer pek çok karaciğer hastalığında olduğu gibi, alkole bağlı karaciğer yağlanması da genellikle hiçbir belirti göstermeden ilerleyen bir rahatsızlıktır. Gerekli kan tahlilleri ve görüntüleme cihazlarıyla karaciğerin durumu değerlendirildikten sonra hastanın alkolü tamamen bırakması gerekir. Hastanın alkolü bırakmasını takip eden süreçte hafta gibi bir sürede eski sağlığına kavuşması mümkündür. Uygun beslenme planı çıkarılması ve kullanılacak bazı ilaçlarla bu rahatsızlığın önüne geçilebilir.

Siroz

Hepatit B, C ve D, alkole bağlı ve bağlı olmayan karaciğer yağlanmaları gibi hastalıklar karaciğerde hasara neden olur. Hücrelerde bozulmaların meydana gelmesi sonucunda da karaciğer birçok fonksiyonunu yerine getiremeyecek hale gelir. Bu süreç, aslında siroz hastalığının ilk aşamasıdır ve genellikle belirti göstermeden ilerler. Karaciğer hasarının artması durumunda, hastalık daha da ilerler ve karaciğer sertleşip küçülür. Hastalığın son evrelerinde ise karaciğer yetmezliği görülme ihtimali oldukça yüksektir. Bu yüzden, bazı durumlarda siroz, karaciğer yetmezliği olarak da adlandırılır.

Birçok hastada siroz olduğu genel kontroller sırasında ya da hastanın bazı şikayetleri sonucu yapılan testlerde ortaya çıkar. İlk aşamada belirtisiz seyreden sirozun ileriki evrelerdeki belirtileri arasında halsizlik, kilo kaybı, sarılık, kas kütlesinde azalma, karın şişliği, tırnak değişiklikleri, bacaklarda şişkinlik, kanlı kusma, kas krampları, adet düzensizliği, cinsel fonksiyon bozuklukları, siyah dışkılama gibi belirtiler yer alır.

Uygun ilaç tedavisiyle sirozun tedavisi mümkündür. Tedavi sürecinde alkolün de tamamen bırakılması gerekir. Ancak, sirozun ilerlediği ve ilaç tedavisinin yeterli olmadığı durumlarda uygulanabilecek tek tedavi yöntemi, karaciğer naklidir. Bu nedenle, diğer pek çok hastalıkta olduğu gibi, sirozun erken teşhis edilmesi de kritik önem taşımaktadır.

Karaciğer Kanseri

Dünyada en sık görülen beşinci kanser türü olan karaciğer kanserinin erkeklerde kadınlara göre daha sık görüldüğü söylenebilir. Hepatit B, Hepatit C, siroz, fazla alkol tüketimi ve karaciğer yağlanması kanseri tetikleyebilecek başlıca unsurlar arasında yer alır. Aynı zamanda, sigara kullanımı, düzensiz beslenme, kullanılan bazı ilaçlar ve genetik yolla aktarılan karaciğer rahatsızlıkları da karaciğer kanserine neden olabilir.

Genellikle siroz hastalarında görülen karaciğer kanseri, diğer karaciğer hastalıkları gibi erken evrelerde belirti göstermez. MR, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi ve laparoskopi gibi yöntemlerle tanısı konulan karaciğer kanserinin farklı tedavi yöntemleri bulunur. Uygun tedavi planının belirlenebilmesi için ilk olarak kanserin karaciğerden mi yoksa diğer organlardan mı kaynaklandığı sorusuna yanıt aranmalıdır.

Karaciğer kanseri tedavisinde, cerrahi müdahale sıkça kullanılan bir yöntemdir. Ancak, bu durumun siroz hastası olmayan ya da sirozun sadece ilk evrelerde olduğu hastalarda geçerli olduğunu unutmamakta fayda vardır. Bunun sebebi de sirozun ilerleyen evrelerinde karaciğer yetmezliğinin görülmesi ve bunun da ameliyat seçeneğini imkânsız hale getirmesidir. Kemoterapi ve radyoterapi de diğer kanser türlerinde olduğu gibi karaciğer kanserinde de kullanılan yaygın tedavi yöntemleri arasında yer alır.

Böbrek, meme, kolorektal, akciğer, cilt, over gibi kanser türleri de metastaz yaparak karaciğer kanserine sebep olabilir. Metastatik karaciğer kanserleri, siroz ya da yağlanmadan ortaya çıkan kanserlere oranla 30 kat daha fazla görülür.

Karaciğer Kistleri

Karaciğerde iyi huylu kistler oluşabilir. Bu kistlere neden olan etmenler farklı olduğu gibi tedavi yöntemleri de kistin türüne göre değişiklik gösterir.

Basit Kist

Genellikle 40 yaşından sonra görülen basit kistler, adından da anlaşılacağı üzere çoğu durumda herhangi bir tehlike teşkil etmeyen kistlerdir. Doğuştan gelen veya geçirilen enfeksiyon kaynaklı hastalıklardan kalan basit kistlerin boyutu 3 cm’in altındadır.  Sessiz seyreden ve büyümeyen kistler için herhangi bir tedavi uygulanmaz. Ancak, kistlerin sayısı fazlaysa, büyüyorsa ve içe kanama oluşturuyorsa, bu durumda, kistlerin içerisindeki sıvı boşaltılır ve bu kistler cerrahi müdahaleyle alınır.

Kist Hidatik

Halk arasında köpek kisti olarak da bilinen kist hidatik karaciğerde en sık görülen kist türüdür. Parazitten kaynaklı oluşan kist hidatik, hayvandan insana bulaşan bir kist türüdür. Özellikle köpeklerin dışkısında bulunan parazitin yumurtasının bulaştığı su ve gıdaların ağız yoluyla alınması sonucunda parazit bağırsaklardan kan yolu aracılığıyla karaciğere yerleşebilir. Bu nedenle, içme suyunun temiz olduğundan emin olunmalı ve yiyecekler tüketilmeden önce iyice yıkanmalıdır. Kist hidatik tedavisinde laparoskopi ile kist boşaltılabileceği gibi bazı kistlerin ameliyatla alınması gerekebilir.

Hemanjiom

Kansere dönüşmeyen hemanjiom kisti kadınlarda daha sık görülen bir karaciğer kisti türüdür. Genellikle aynı boyutta kalan kistler gebelik ve doğum kontrol ilaçları gibi faktörlerle büyüyebilir. Büyüyen ve boyutu 10 cm’i geçen kistlerin ameliyatla alınması gerekir. En sık rastlanan karaciğer kistlerinden biri olan hemanjiom kistleri çok fazla belirti göstermedikleri için MR gibi görüntüleme yöntemleriyle tespit edilebilir.

Karaciğer Hastalıklarında Beslenme

Karaciğer hastalığının çeşidi, şiddeti ve hastanın durumu gibi faktörler, beslenme planının her hasta için farklı olmasını neredeyse zorunlu kılar. Ancak, sağlıklı bir beslenme planına uymak, düzenli egzersiz yapmak ve ideal kiloya ulaşmak bütün karaciğer hastalıklarında dikkat edilmesi gereken unsurlar arasında yer alır.

Alkole bağlı karaciğer yağlanmasında veya alkol tüketiminden kaynaklanan siroz vakalarında, hastaların alkolü tamamen bırakması gerekir. Siroz hastalarında kas kaybı oldukça fazla olduğunda, beslenme planı da kas kaybının daha fazla ilerlemesini önlemeye yönelik olmalıdır. Bu sebeple, hastaların protein kaynaklı besinler tüketmesi ve uzun süreler boyunca aç kalmamaya özen göstermesi gerekir. Siroz hastalarında bazı vitamin değerlerinde düşüş görülebileceği için, bu hastaların doktor kontrolünde B12 ve folik asit gibi takviyeler alması gerekebilir.

Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanmasında ise hastalar, mümkün olduğunca hazır gıdalardan uzak durmalı, kan şekerini yükselten besinlerden kaçınmalı, doymuş yağdan mümkün olduğunca uzak durmalı, düzenli egzersiz yapmalı ve ideal kilosuna ulaşmalıdır.

Karaciğer hastalıklarını tedavi ettiği düşünülen bazı bitkisel ürünler ya da ilaçların karaciğere daha fazla hasar verdiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle, doktora danışmadan hiçbir ilaç ya da destekleyici tedavi ürünü kullanılmamalıdır.

Karaciğer Enzim Yüksekliği Nedir?

Karaciğerde enzim yüksekliği genellikle karaciğerdeki hücrelerde iltihaplanma veya hasarı gösterir. İltihaplı veya hasarlı karaciğer hücreleri, karaciğer enzimleri de dahil olmak üzere belirli kimyasalları normal miktarlarından daha fazla kan dolaşımına verir ve kan testlerinde karaciğer enzimlerini yükseltir.

Miktarı yüksek olarak gözlenebilen bazı karaciğer enzimleri:

• Alanin transaminaz (ALT)
• Aspartat transaminaz (AST)
• Alkalin fosfataz (ALP)
• Gama-glutamil transpeptidaz (GGT)

Rutin kan testi sırasında karaciğer enzim seviyelerinde artış keşfedilebilir. Çoğu durumda, karaciğer enzim seviyeleri sadece hafif ve geçici olarak yükselir. Çoğu zaman, yüksek karaciğer enzimleri kronik, ciddi bir karaciğer sorununa işaret etmez.

Karaciğer Enzimleri Neden Yükselir?

Birçok hastalık ve durum, karaciğer enzimlerinin yükselmesine katkıda bulunabilir. Doktorunuz ilaçlarınızı, belirtilerinizi ve bazı durumlarda diğer test ve prosedürlerin sonuçlarını gözden geçirerek nedeni belirler.

Karaciğer enzimlerindeki yükselmenin daha yaygın görülen nedenleri şunlardır:

Karaciğer enzimlerini yükseltebilen diğer olası nedenleri şunlardır:

Karaciğer enzim yüksekliği belirtileri nelerdir?

Karaciğer enzimleri yüksek olan çoğu insanda herhangi bir belirti görülmez. Karaciğer enzimlerinin yükselmesinin nedeni karaciğer hasarı ise, aşağıdaki gibi belirtiler görülebilir:

• Karın (mide) ağrısı
• Koyu renkte idrar
• Yorgunluk
• Kaşıntı
• Sarılık (cildinizin veya gözlerinizin sararması).
• Açık renkli dışkı
• İştah kaybı
• Mide bulantısı ve kusma

Ne zaman doktora görünmeli?

Bir kan testi karaciğer enzimlerinizin yükseldiğini ortaya çıkarırsa, sonuçların ne anlama gelebileceğini doktorunuza sorun. Doktorunuz, karaciğer enzimlerinizin yükselmesine neyin neden olduğunu belirlemek için başka testler ve prosedürler uygulamanızı önerebilir.

Karaciğer enzimlerindeki yükseklik nasıl tedavi edilir?

Karaciğer enzimleri yüksek olan kişilerin yaklaşık üçte biri, iki ila dört hafta sonra normal karaciğer enzim seviyelerine sahip olacaktır. Karaciğer enzimleriniz yüksek kalmaya devam ederse doktorunuz daha fazla kan testi veya ultrason, BT taraması veya MR gibi görüntüleme testleri isteyebilir. Ayrıca sizi bir karaciğer uzmanına (hepatolog) sevk edebilir. Tedavi, yüksek karaciğer enzimlerine neyin sebep olduğuna bağlı olarak planlanır.

Karaciğer Enzimleri Neden Yükselir? Belirtileri Nelerdir? Hakkında Bizimle İletişime Geçin