Seçim Kanunu Değişikliği Için Kaç Milletvekili Gerekir

AKP ve MHP'nin uzlaştığı anayasa değişikliği önerisinin TBMM'den oyla geçmesi ve referandumda kabul edilmesi durumunda, Türkiye 'da yapılacak üç seçimle "Türk tipi" ya da "Partili Cumhurbaşkanlığı" modeli olarak anılan yeni sisteme tam olarak geçmiş olacak.

AKP'nin iktidara gelişinin yıldönümü olan 3 Kasım tarihinde TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri, yılı Mart ayında ise yerel seçimler yapılacak. Anayasa değişikliği önerisinin kabul edilmesi durumunda, hemen arkasından seçim sistemi değişikliği konusunun Meclis gündemine gelmesi bekleniyor.

TBMM'ye sunulan 21 maddelik anayasa değişikliği önerisinin getirdikleri ve yeni sisteme geçişle ilgili süreç ana başlıklarla şöyle:

Partili Cumhurbaşkanı yürütmenin başı olacak. Başbakanlık 'da kalkıyor. Meclis'in Bakanlar Kurulu ve bakanları denetleme yetkisi ve hükümete kanun hükmünde kararname çıkarma hakkı vermesi kaldırılıyor. Milletvekili sayısı 'den 'e çıkacak. 25 olan milletvekili seçilme yaşı düşürülüyor, 18 yaşını dolduranlar milletvekili seçilebilecek. Yedek milletvekilliği uygulaması geliyor. Herhangi bir nedenle milletvekilliğinin düşmesi, düşürülmesi veya ölümü halinde boşalan yer yedek milletvekili tarafından doldurulacak. Meclis, oyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.

Cumhurbaşkanı da TBMM'nin yenilenmesine karar verirse kendisi için de seçime gidecek. Bunun ikinci dönemde olması halinde üçüncü kez adaylık yolu açılacak. Bu şekilde seçilen cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin görev süreleri de 5 yıl olacak.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan sık sık "Türk tipi başkanlık" ifadesini kullanmıştı. AKP ile MHP'nin yürüttüğü pazarlıklarda ise "Partili Cumhurbaşkanı", "Cumhurburbaşkanlığı modeli" ifadeleri kullanıldı. 21 maddelik anayasa değişikliği önerisinin maddelerinde "Cumhurbaşkanı" ifadesi ve yetkileri tanımlanırken, önerinin genel gerekçesinde "başkanlık" ifadesi geçiyor. "Bu anayasa değişikliği ile öngörülen hükümet sistemi kurgulanırken, Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinin eş zamanlı olarak yapılması ve sistemde bir tıkanma ortaya çıkması halinde parlamento ve başkanlık seçimlerinin birlikte yenilenmesine imkan verilmektedir. Anayasa değişikliği teklifiyle sunulan model, Türkiye'nin sistem tecrübesi ve dünya hükümet sistemi pratikleri gözden gözetilerek geliştirilmiş rasyonel bir modeldir" deniliyor.

Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, "doğuştan Türk vatandaşı olanlar" arasından seçilecek. Cumhurbaşkanlığına yalnızca siyasi parti grupları ile en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5'ini almış siyasi partiler ile en az bin seçmen aday gösterebilecek.

Cumhurbaşkanı; yardımcıları ile bakanları, üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanı yardımcılığı sistemi anayasaya giriyor. Cumhurbaşkanı istediği sayıda yardımcı atayabilecek. Cumhurbaşkanı, "yürütme yetkisine ilişkin konularda" Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanacak. TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak. Cumhurbaşkanı olağanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. OHAL'de kararname çıkarabilecek. Devlet bütçesini Meclis'e Cumhurbaşkanı sunacak. Yerel yönetimlerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacıyla kendi aralarında birlik kurması, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri, merkezi idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek.

AKP ile MHP arasında yürütülen görüşmelerde en çok tartışılan başlıklardan biri Yüce Divan'a sevk için aranacak çoğunlukla ilgili düzenlemeydi. Öneriye göre Cumhurbaşkanı hakkında sandalyeli TBMM'nin salt çoğunluğu () imzayla verilecek önergeyle soruşturma istenebilecek. Meclis üye tamsayısının beşte üçünün () gizli oyuyla soruşturma komisyonu kurulabilecek. Cumhurbaşkanı'nın Yüce Divan'a sevk edilebilmesi için üçte iki () milletvekilinin gizli oyu aranacak. Hakkında soruşturma açılan cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak. Seçilmeye engel bir suçtan mahkum olan cumhurbaşkanının görevi sona erecek.

Öneride yargının "bağımsızlık" ilkesine "tarafsızlık" da ekleniyor. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısı değişiyor. HSYK, 12 üyeden oluşacak. Kurulun 5 üyesini Cumhurbaşkanı doğrudan atayacak. Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kaldırılacak.

TBMM'de çoğunluğa ulaşılması ve referandumda da kabul edilmesi durumunda yeni sistem için 'a kadar geçiş süreci öngörülüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, referandumdan sonra hemen AKP üyesi olabilecek. "AKP Genel Başkanı" da olması için anayasal bir engel bulunmuyor, ancak bunun için sonunda yapılması planlanan AKP kongresinin bekleneceği belirtiliyor. Cumhurbaşkanına verilen kararname yetkisini de 'dan sonra kullanabilmesi öngörülüyor. Seçilme yaşının 18'e düşürülmesi, HSYK, askeri yargı ve AYM'nin yapısının değiştirilmesine ilişkin düzenlemeler referandumdan sonra yürürlüğe girecek.

Mart ayında yerel seçimler yapılacak. 3 Kasım 'da da yeni sisteme göre cumhurbaşkanı seçimi ve milletvekili genel seçimi birlikte yapılacak. Böylece 'da üç seçim birden yapılarak yeni sistem fiilen tam anlamıyla uygulamaya girmiş olacak.

Önerinin bütçe görüşmelerinin ardından Aralık ayında Anayasa Komisyonu'na, yılı Ocak ayında da TBMM Genel Kurulu'na gelmesi bekleniyor. Öneri TBMM Genel Kurulu'nda iki kez görüşülecek. Meclis üye tamsayısının beşte üçü () ile veya üçte ikisinden () az oyla kabul edilen anayasa değişiklikleri hakkındaki kanun Cumhurbaşkanı tarafından meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazete'de yayımlanıyor. Halk oylamasında kulanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu ile değişiklikler yürürlüğe giriyor. Halk oylamasının ilkbaharda yapılması planlanıyor.

TBMM'de AKP'nin , MHP'nin 40 sandalyesi var. TBMM Başkanı oy kullanamadığından AKP'nin 'a ulaşmak için 14 milletvekilinin oyuna ihtiyacı var. Öneri AKP'li milletvekilinin imzasıyla TBMM Başkanlığına sunuldu. MHP öneriye desteğini açıkca ortaya koydu, ancak imza koymadı. Gizli oylamada AKP milletvekillerinden hiç fire olmaması ve MHP'den de destek sağlanması durumunda 'a ulaşılabileceği hesabı yapılıyor. Gizli oylamada firenin engellenmesi için AKP ve MHP milletvekillerinin açık oy kullanabileceği ifade ediliyor. CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel, "Normal koşullarda 'u bulmaları mucize olur. Ancak kapalı olması gereken oylama fiili olarak açık yapılırsa, sandık önlerine parti komiserleri yığılırsa ve vekillere 'evet' oyu vermemeleri halinde FETÖ'cü olmakla suçlanıp dokunulmazlıklarının kaldırılacağı yönünde baskı yapılırsa sonuç değişir" açıklamasını yaptı.

Anayasa değişikliklerinin gerçekleşmesi durumunda, seçim sistemi tartışmaları başlayacak. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın başdanışmanı, anayasa hukuku profesörü Burhan Kuzu "Ak Parti paketin geçmesinin ardından seçim sistemini değiştirmeyi hedefliyor. Dar veya daraltılmış bölge seçenekleri üzerinde duruluyor. Yüzde 10 seçim barajı tamamen kalkacak ya da yüzde 'ye inecek" açıklamaları yaptı.